The Pleasure Principle (Portrait of Edward James), René Magritte
Η αρχή της ηδονής
Η αρχή της ηδονής (pleasure principle) ονομάστηκε έτσι από τον Freud και λέει πως οι άνθρωποι αναζητούν την ηδονή και αποφεύγουν τον πόνο. Ακούγεται μάλλον αυτονόητο, πρόκειται δηλαδή για μία δήλωση η οποία δεν υπόκειται στην, άλλη διάσημη, αρχή της διαψευσιμότητας, ότι δηλαδή για να είναι μια δήλωση επιστημονική θα πρέπει να μπορεί να ελεγχθεί. Γιατί όμως θα πρέπει να είναι μια δήλωση ‘επιστημονική;’ Απλά, γιατί ο Freud ήταν επιστήμονας. Από εκεί και πέρα, ο καθένας θα μπορούσε να κατανοήσει την αρχή της ηδονής με τον δικό του τρόπο και να καταλήξει σε ανάλογα συμπεράσματα και ‘λύσεις.’
Το ‘σφουγγάρι’
Αποτελεί ένα σουρεαλιστικό αντικείμενο αναζήτησης της ηδονής. Μοιάζει με σφουγγάρι ή, πιθανότατα, με γυναικείο αιδοίο, σε κάθε περίπτωση έχει τρύπες, που σημαίνει ότι είναι πορώδες. Μπορεί δηλαδή να απορροφήσει τις ανάγκες και, μαζί με αυτές, όλον τον κόσμο. Ο Magritte το έχει τοποθετήσει πάνω σε ένα τραπέζι, που μπορεί να διαχωρίζει το ορατό επίπεδο από το αόρατο επίπεδο. Με αυτήν την έννοια, δεν αρκεί κάποιος να αναζητήσει την ηδονή. Θα πρέπει, περισσότερο, να έχει συναίσθηση του τι ψάχνει, αλλιώς μπορεί να καταλήξει δυστυχισμένος.
Το ‘φωτεινό’ κεφάλι
Η αρχή της ηδονής θα πρέπει να συνδέεται στενά με τα υπόλοιπα θεμελιώδη βασικά ένστικτα, δηλαδή αυτό της αναπαραγωγής και εκείνο της επιβίωσης. Η αναπαραγωγή μας δίνει απόλαυση, ενώ η επιβίωση εξασφαλίζεται μέσα σε ένα πλαίσιο ευτυχίας και ικανοποίησης. Επομένως η απόλαυση είναι ένα γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούν τα βασικά μας ένστικτα. Πρόκειται για μία κατάσταση απόλυτης πλήρωσης. Όποιος είναι πλούσιος, λόγου χάρη, δεν είναι απαραίτητα κι ευτυχισμένος. Όποιος είναι ευτυχισμένος όμως είναι και ‘πλούσιος.’ Θα λέγαμε πως ο πλούτος αστράφτει μες τα κρύσταλλα της ευτυχίας! Με αυτήν την έννοια, η ανάγκη της επιβίωσης πηγάζει από την αρχή της ηδονής. Η απόλαυση μοιάζει είναι μια γενίκευση της ηδονής.
Η αρχή της πληρότητας
Βεβαίως ούτε η απόλαυση δεν φέρνει πάντα την ευτυχία, και το ίδιο ισχύει για την επιβίωση και την αναπαραγωγή. Η ευτυχία δηλαδή μοιάζει να βρίσκεται πάνω από τα βασικά μας ένστικτα και σε ένα πλαίσιο το οποίο συμπεριλαμβάνει την απόλαυση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ζούμε για να διαιωνίζουμε την ευτυχία μας. Και η επιτυχία μας επιβεβαιώνεται μέσα από ένα συναίσθημα πλήρωσης, σαν να μην έχουμε πλέον ανάγκη τα ‘φώτα,’ γιατί γίναμε εμείς οι ίδιοι φως. Αναγνωρίζουμε επομένως πως στη φύση υπάρχει μια απώτερη αρχή, αυτή της πληρότητας.
Η αρχή της κενότητας
Έχουμε την τάση να καταλαμβάνουμε όχι μόνο το δικό μας χώρο αλλά και να οικειοποιούμε τις περιοχές των άλλων. Ακόμη ωστόσο και αν αρκεστούμε στο δικό μας χώρο, υπάρχει πάντα κάτι που μας λείπει. Αναγνωρίζουμε το γεγονός πως μέσα στην πληρότητα θα υπάρχει κάτι που να την απειρίζει… Είναι σαν τις τρύπες οι οποίες αυξάνουν την χωρητικότητα ενός ‘συμπαγούς’ πράγματος. Όλα τα πράγματα σπεύδουν να καταλάβουν τον κενό χώρο. Η πληρότητα τείνει προς την κενότητα.
Η αρχή της μη ικανοποίησης
Όλοι μας τείνουμε και κατευθυνόμαστε προς μέρη αδειανά, αχρησιμοποίητα από κάποιον άλλον, ώστε να τα οικειοποιηθούμε και να κατοικήσουμε. Τότε αισθανόμαστε αμέσως την ικανοποίηση της πλήρωσης. Η αρχή της μη ικανοποίησης (αγγλικά θα λέγαμε the principle of no satisfaction) είναι δική μου σύλληψη. Το ένστικτο της αναπαραγωγής είναι το βιολογικό αντίστοιχο της ανάγκης μας να καταλάβουμε το κενό χώρο. Τότε γεμίζουμε με ανομολόγητη απόλαυση. Προερχόμαστε από την κενότητα και βαδίζουμε προς την πληρότητα. Ωστόσο η ικανοποίηση που παίρνουμε κατά την πλήρωση είναι πάντοτε προσωρινή. Σύντομα τη θέση της παίρνει ή μη ικανοποίηση. Ίσως για αυτό κάθε φορά που ολοκληρώνουμε μια σκέψη ή μια πράξη μας, στο τέλος πάντα μένει κάτι για να μας αναστατώνει και να μας βάζει πάλι μέσα στον κόσμο μιας αέναης διαδικασίας…