Τα μυστήρια του κάστρου των ζαριών

"Μια ρίψη των ζαριών δεν μπορεί να καταργήσει τη μοίρα"

Το φιλμ

Τα μυστήρια του κάστρου των ζαριών (Les Mystères du Château du Dé) γυρίστηκε το 1929 από τον Man Ray και τον Jacques-André Boiffard. Δείχνει δυο ταξιδιώτες, θα έλεγα τους δύο σκηνοθέτες και πρωταγωνιστές, οι οποίοι φεύγουν για ένα ταξίδι στη Γαλλική ύπαιθρο, συγκεκριμένα προς τη βίλλα Noailles στην Hyères. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε μέγεθος και το πιο γνωστό φιλμ του Man Ray.

Man Ray

O Man Ray, γεννηθείς Emmanuel Radnitzky (1890- 1976), ήταν ένας Αμερικανός καλλιτέχνης, κυρίως φωτογράφος της avant- garde σκηνής, που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του στο Παρίσι και υπήρξε ένας από τους συνεισφέροντες στο Dada και στο σουρεαλισμό. Ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του ζωγράφο πάνω από όλα και ο ίδιος ονόμασε τις φωτογραφίες του 'ρεϊγραφίες΄ (raygraphs) από τ' όνομά του.

"À l’heure de l’observatoire les amoureux” Man Ray, 1934"

Πλοκή

Οι δύο ταξιδιώτες θα φτάσουν στη βίλλα Noailles, η οποία και αποκαλύπτεται μέσα από το φωτογραφικό φακό του Man Ray περιτριγυρισμένη από τα σπίτια του Γαλλικού επαρχιώτικου τοπίου και κάτω από ένα κάστρο που δεσπόζει ερειπωμένο στην κορφή της λοφοπλαγιάς. Στην επόμενη σκηνή, τέσσερις άνθρωποι, 'εισβολείς' μέσα στη βίλλα αναλίσκονται στο να παίζουν στην πισίνα του σπιτιού. Το ποιοι είναι αυτοί οι τέσσερις μπορούμε να το συνάγουμε από το ποιοι μένουν από τους υπόλοιπους τέσσερις συμπρωταγωνιστές, δύο εκ των οποίων είναι και οι ιδιοκτήτες της βίλλας, στους οποίους θα αναφερθώ παρακάτω. Κατά τη διάρκεια του φιλμ, ο φακός περιεργάζεται το εσωτερικό του σπιτιού καθώς και τον κήπο του, και αποθανατίζει μεταξύ άλλων και δυο γλυπτά των Picasso και Miro. Στην τελευταία σκηνή, δυο άνθρωποι χορεύουν με φόντο το σούρουπο. Θα υποψιαζόμουν πως πρόκειται για τον Man Ray και τη Marie- Laure de Noailles, μία εκ των προαναφερθέντων.

Σύνοψη (λόγια του ίδιου του Man Ray)

"Στην κόμισσα του Noailles. Αφιερώνω αυτές τις εικόνες που δεν μπορούν να αποκαλύψουν το μέγεθος της καλοσύνης και της γοητείας της. Πώς δύο ταξιδιώτες έφτασαν στο St. Bernard, τι είδαν στα ερείπια ενός παλιού κάστρου πάνω στο οποίο ένα σύγχρονο κάστρο δεσπόζει. Οι ταξιδιώτες: MAN RAY, J.-A. Boiffard.

Ο χαμένος κρίκος (αλλιώς ο κυβικός κήπος με τις τρούφες)

Η βίλλα Noailles

Ο κυβικός κήπος στη βίλλα Noailles

Θυμήθηκα ένα προηγούμενό μου ποστ "Ο σουρεαλιστικός κήπος με τις ορχιδέες". Αυτή τη φορά πρόκειται για έναν κυβικό κήπο με φυτά που μοιάζουνε με τρούφες. Οι πρώτοι ιδιοκτήτες της βίλλας ήταν οι Charles Vicomte de Noailles και η γυναίκα του Marie- Laure de Noailles. Υπήρξαν γνωστοί σπόνσορες του σουρεαλισμού και ήταν φίλοι με τον Jean Cocteau. Σε ό,τι αφορά τη Marie de Noailles, θα ήταν μια γυναίκα πρότυπο της εποχής, καθώς πορτραίτα της είχαν ζωγραφίσει τόσο ο Picasso όσο και ο Dali. Δεν είναι λοιπόν απορίας άξιο γιατί ο Man Ray αφιέρωσε το φιλμ στην Marie de Noailles, στην οποία αναφέρεται πιθανόν και το ρητό του περί των ζαριών. Η βίλλα πλέον χρησιμοποιείται ως χώρος εκθέσεων (αριστοκράτες πια δεν υπάρχουν).

To ζεύγος de Noailles

Salvador Dali, Portrait of the Viscountess Marie Laure de Noailles, 1932

Προσωπικός επίλογος

Ευτυχώς που υπήρξε και ο Dali θα έλεγα, αναφερόμενος στη δύναμη της απομυθοποίησης του Dali αφενός, και αφετέρου στην ανασύσταση μιας νέας σουρεαλιστικής πραγματικότητας (τα γυμνά του Man Ray κατ' εμέ δεν είναι σουρεαλισμός, είναι κάτι άλλο). Από κει και πέρα το φιλμ αξίζει σε πλαίσια κυρίως ιστορίας της τέχνης, και ειδικότερα τα παρεπόμενα για να κατανοήσει κάποιος τη σύνδεσή του με τη bourgeoisie της εποχής. Ήταν ο σουρεαλισμός επαναστατικό κίνημα βγαλμένο μέσα από τις πολιτικές αριστεριστικές ομάδες της εποχής ή ήταν ένα ελιτίστικο παιχνίδι κάποιων οικονομικά ισχυρών; Η αλήθεια είναι πως ο Man Ray δεν αποτελεί και το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα. Μην ξεχνάμε ότι και ο Dali αποκηρύχθηκε από το σουρεαλιστικό κίνημα ως 'κύριος δολλάριος' (avida dollars), χαρακτηρισμός που του δόθηκε από τον μπαμπά του σουρεαλισμού Breton. Μπορεί μια ζαριά να αλλάξει την τύχη; Προφανώς όχι, γιατί τα ζάρια κατασκευάστηκαν για τα δικά της χέρια. Εδώ θα ήθελα να αρκεστώ στα noir χαρακτηριστικά του φιλμ, τα μηχανικά χέρια των mannequins που παραλαμβάνουν τα ζάρια στην αρχή και στο τέλος του φιλμ, στην ανωνυμία των προσώπων που είναι καλυμμένα με κουκούλες, και στη νοσταλγική μουσική του Eric Satie, η οποία προστέθηκε αργότερα στο κατά τ' άλλα βουβό φιλμ.

Παραπομπές:

Το φιλμ μπορεί κάποιος να το κατεβάσει από εδώ.

Ο απειλητικός καιρός

Η έννοια του κενού

Ο χώρος μοιάζει μ' ένα άδειο σπίτι. Προσδιορίζεται από τους τοίχους του σπιτιού και γεμίζει από τα διάφορα αντικείμενα. Ο χώρος δηλαδή δε θα μπορούσε να έχει νόημα χωρίς τα περιθώρια που τον καθορίζουν, τα πράγματα που τον κατοικούν. Αλλά και από την άλλη μεριά τα πράγματα δε θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς τον άδειο χώρο που τα φιλοξενεί. Ο χώρος αποτελεί για τα αντικείμενα το υπόβαθρο μέσω του οποίου τα αντικείμενα προσδιορίζονται ή και υποστηρίζονται, έστω κι αν μοιάζουνε να στέκουν στο κενό.


Η καρέκλα

Ακόμη και το κενό είναι ένα αντικείμενο. Είναι μια έννοια με τη δική της σημασία και ισχύ, η οποία μπορεί να αναπαρασταθεί με διάφορα από τα καθημερινά μας σύμβολα. Η καρέκλα για παράδειγμα αποτελούσε πάντοτε ένα σύμβολο του άδειου χώρου, μιας κενής θέσης . Ανά πάσα στιγμή αυτός που κάθεται στην καρέκλα μπορεί να φύγει, αφήνοντας πίσω το κενό. Η αδειανή πολυθρόνα στο σπίτι μας πάντα θυμίζει την απουσία προσώπων που κάποτε κάθονταν εκεί, αλλά που τώρα απουσιάζουν. Όταν φεύγουμε, το κενό είναι αυτό που παραμένει. Όταν επιστρέφουμε, το κενό είναι το ύστατό μας κατόρθωμα. Η απουσία μας πάντοτε είναι σημαντικότερη από την ύπαρξή μας.


Η τρομπέτα

Θα τολμούσα να πω πως τα μουσικά όργανα εμπεριέχουν από την κατασκευή τους την αρμονία. Η μουσική τότε ξεδιπλώνεται στα χέρια του καλού οργανοπαίχτη. Το μουσικό όργανο είναι ένα εργαλείο χάρη στο οποίο ο μουσικός ανακαλύπτει νέες μελωδίες. Τα κορμιά μας κι αυτά μοιάζουν με μουσικά όργανα. Αναπνέουνε και δονούνται, πάλλουν τις ψυχές τους. Και όπως κάποτε τα μουσικά όργανα αχρηστεύονται, έτσι και τα κορμιά μας κάποτε αδειάζουν, μένοντας δίχως την παραμικρή κίνηση.


Το γυναικείο κορμί

Ένα άγαλμα δε χρειάζεται να έχει άκρα. Δεν χρειάζεται να έχει ούτε κεφάλι. Το άγαλμα υπάρχει για να εκφράζει τα υπονοούμενά του, ακριβώς όπως και ένα ημίγυμνο γυναικείο κορμί. Όπως το κενό χρειάζεται τα όρια που το καθορίζουν, έτσι και η ηδονή χρειάζεται το θύλακα που τη φιλοξενεί. Μέσα στα κορμιά μας υπάρχει μια μικρή κάψουλα γεμάτη μ' ηδονή και πάντοτε έτοιμη να σπάσει. Με αυτήν την έννοια κανένα σώμα δεν είναι απολύτως αντρικό. Μέσα μας υπάρχει μια γυναίκα που συχνά δραπετεύει και τότε την κυνηγάμε μέσα στον κόσμο, σε όλες τις προσομοιώσεις της. Ο έρωτας ζει μέσα σ' ένα καβούκι που κατέχει ένα ερμαφρόδιτο σαλιγκάρι.


Ο απειλητικός καιρός

Το κενό έτσι, είναι συνάμα το άδειο και το πλήρες, ο χώρος υποδοχής και το πεδίο στήριξης. Είναι η γεμάτη τρύπες ύλη, έτοιμη να ξανασυνθέσει μια νέα δημιουργία. Κάποτε, όταν η ζωή μας τελειώνει, θα χρειαστεί να παραδώσουμε όλα τ' αγαπημένα μας αντικείμενα, πίσω στο κενό απ' όπου προέρχονται. Σαν μια μέρα καλοκαιρίας, δίπλα στο πέλαγος, που από το βάθος του ορίζοντα προμηνύεται μια καταιγίδα που ολοένα πλησιάζει. Που κάποτε μας βρίσκει με το φοβερό ήχο της απέραντης σιωπής.

Πίνακας: Ρενέ Μαγκρίτ, Ο απειλητικός καιρός, 1928.

Το ρήμα της αντήχησης

Τι να σημαίνει των μακρινών κορφών η απάντηση

Η εξοστρακιζόμενη σιγή του σ’ αγαπώ

Το χτύπημα στην πλάτη του κανείς δεν είναι εδώ

Ο λαιμός που τεντωμένος πνίγεται στα σύννεφα

Ο καπνός των τρένων βιαστικά περνά στα στήθια

Κάπου μια γυναίκα λούζεται ποτάμι στα μαλλιά

Το πρωινό βουίζει μες της ζωής τα σώματα

Για κάθε στόμα άφωνο υπάρχει κι ένα κύμβαλο

Για κάθε μέλος του χορού και μία άδεια αγκαλιά

Κάθε αριθμημένος ήλιος μία λάμψη μες στα μάτια

Θολά στην κούπα του κρασιού που πίνει η ευτυχία

Η ανταλλαγή προσώπων στου γυαλιού τα θρύψαλα

Η έκκληση στο σούρουπο που τα βουνά ματώνουν

Το ολοκλήρωμα της έκφρασης δεν έχω τίποτε

Το τίποτε στα ψίχουλα που τα πουλιά μαλώνουν.

24/1/2009

Πίνακας, Rene Magrittte, The Glass Key, 1959