ΠΑΡΑ ΔΗΜΟΝ ΟΝΕΙΡΩΝ: Σοφοί ηλίθιοι

A) Ορισμός του «μορφωμένου ηλιθίου»

1. Τυπικά, ο όρος αναφέρεται σε ένα άτομο που έχει διανοητική αναπηρία ή μαθησιακές δυσκολίες, αλλά είναι εξαιρετικά προικισμένο με έναν συγκεκριμένο τρόπο, όπως η εκτέλεση κατορθωμάτων μνήμης ή υπολογισμού. Επίσης, περίπου οι μισές περιπτώσεις σχετίζονται με τον αυτισμό, οπότε έχουμε την περίπτωση των «αυτιστικών σοφών». Ενώ η κατάσταση συνήθως γίνεται εμφανής στην παιδική ηλικία, ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αναπτυχθούν αργότερα στη ζωή. Η κατάσταση δεν αναγνωρίζεται γενικά ως ψυχική διαταραχή, και είναι μάλλον σπάνια- μια εκτίμηση είναι ότι επηρεάζει περίπου έναν άνθρωπο στο εκατομμύριο. [1], [2]

2. Όσον αφορά τον επίσημο ορισμό του «μορφωμένου ηλίθιου» (learned/savant idiot), χρησιμοποίησα εναλλακτικά τον όρο «σοφός ηλίθιος» με εντελώς διαφορετική έννοια, και σίγουρα χωρίς πρόθεση να προσβάλω άτομα με ειδικές ανάγκες που είναι πραγματικά προικισμένα. Αντίθετα, η επίθεσή μου είναι εναντίον εκείνων που είναι «φυσιολογικοί», αλλά συνεχώς καταπιέζουν εκείνους που είναι «ξεχωριστοί».

B) Η σημασία της γνώσης

3. Γιατί οι άνθρωποι θεωρούν τη γνώση τόσο σημαντική, ώστε ως γονείς να κάνουν κάθε απαραίτητη θυσία για τα παιδιά τους να μορφωθούν;

4. Ανεξάρτητα από το γιατί οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους μορφωμένα, η γνώση είναι κάτι άπιαστο και διφορούμενο- ακόμα κι αν η αλήθεια είναι πάντα μία και η ίδια, οι ερμηνείες τού τι είναι σωστό ή λάθος μπορεί να διαφέρουν.

5. Τελικά, πολύ πέρα από την κοινωνική δύναμη και αναγνώριση, η γνώση μάς βοηθά να ξεπεράσουμε τους αρχέγονούς μας φόβους, μας προσφέρει την ικανότητα να παράγουμε πρόοδο, και μας καθοδηγεί στην αναζήτηση για το ιδανικό της ευτυχίας.

C) Τρία είδη ανθρώπων σε σχέση με τη γνώση

6. Μπορούμε να εξετάσουμε τρεις διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων, σε σχέση με τη γνώση που κατέχουν. Πρώτον, υπάρχουν άνθρωποι που είναι απλώς αφελείς. Οι αγρότες του Μεσαίωνα είναι ένα καλό παράδειγμα. Συνήθως τέτοιοι άνθρωποι είναι ζεστοί και φιλικοί, είναι ανιδιοτελείς και έτοιμοι να πιστέψουν οποιαδήποτε τρελή ιστορία μπορεί να τους αφηγηθούμε. Ωστόσο, αν και οι αφελείς άνθρωποι δεν θεωρούνται γενικά επικίνδυνοι, μπορεί να αφήσουν άλλους ανθρώπους να γίνουν άπληστοι και επικίνδυνοι εκμεταλλευόμενοι την αφέλεια των πρώτων.

7. Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των αληθινά σοφών ανθρώπων. Το ποιος είναι πραγματικά σοφός είναι σχετικό, έτσι ώστε ένα άτομο που μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του σοφό θα φροντίσει επίσης να δοκιμάσει τη σοφία του. Ποτέ ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα ισχυριστεί ότι γνωρίζει. Ανταυτού, θα υποθέσει ότι μπορεί να γνωρίζει, και θα συνεχίσει να επιβεβαιώνει αυτά που γνωρίζει. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι σοφοί άνθρωποι είναι αόρατοι: ένας σοφός άνθρωπος είναι σαν τον Οδυσσέα- ντύθηκε ζητιάνος όταν επέστρεψε στην Ιθάκη, για να δει αν οι υπηρέτες του ήταν ακόμα πιστοί σε αυτόν (αν ένας πραγματικά σοφός άνθρωπος πρέπει να έχει δούλους είναι ένα άλλο ερώτημα).

8. Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι «σοφοί ηλίθιοι» (με την έννοια που ο όρος χρησιμοποιείται εδώ). Αυτοί είναι οι χειρότεροι απ’ όλους. Είναι βέβαιοι ότι γνωρίζουν, χωρίς ποτέ να αμφισβητούν τις γνώσεις τους. Γι’ αυτούς η γνώση είναι κάτι αδιαμφισβήτητο και αυτονόητο- «Ο Θεός υπάρχει, τέλος της ιστορίας». Τις περισσότερες φορές είναι πομπώδεις και πονηροί. Χρησιμοποιούν αυτά που ξέρουν για να εντυπωσιάσουν και να εκμεταλλευτούν τους άλλους. Ακόμα κι αν λένε ότι σέβονται την άποψη των άλλων, δεν τους νοιάζει. Θα έλεγα ότι, εκτός από ένα 5% των πραγματικά γνωστικών, και ένα ακόμα 5% των παντελώς ανίδεων, το υπόλοιπο 90% των ανθρώπων ανήκει σε αυτή την ενδιάμεση κατηγορία σοφών ηλιθίων.

D) Τρεις τρόποι για να γίνουμε σοφοί

9. Πώς μπορεί λοιπόν κάποιος να γίνει γνωστικός και αληθινά σοφός; Ένας τρόπος είναι να χρησιμοποιήσουμε τη μέθοδο της αναγωγής σε άτοπο. Υποθέτουμε ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα, και, στη συνέχεια, ακολουθούμε έναν συλλογισμό που θα δείξει ότι τελικά κάναμε λάθος. Στην πραγματικότητα, ο παραλογισμός είναι ένας δείκτης ιδιοφυΐας από μόνος του (αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η σάτιρα είναι ένα στοιχείο της κοινωνίας μας)- βρείτε κάτι που είναι παράλογο, αλλά ταυτόχρονα έχει νόημα.

10. Ένας δεύτερος τρόπος είναι να προσποιούμαστε άγνοια. Αυτή είναι η σωκρατική μέθοδος- προσποιηθείτε ότι δεν γνωρίζετε τίποτα για ένα θέμα, και κάντε τους άλλους να σας πουν τι πιστεύουν. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να μάθετε τι γνωρίζουν οι άλλοι.

11. Ο τρίτος δρόμος, αλλά και απώτερος στόχος της σοφίας, είναι η αυτοθυσία. Η γνώση πρέπει να μεταδοθεί, ανεξάρτητα από το προσωπικό κόστος. Αν κάποιος γνωρίζει κάτι που είναι σημαντικό, το μοίρασμα της γνώσης γίνεται μια ισχυρή παρόρμηση. Αντίθετα, αν κάποιος σας πει ότι έχει ένα μυστικό να μοιραστεί μαζί σας, μην τον πιστέψετε. Όταν θέλεις να πεις την αλήθεια, δεν ξεκινάς με μυστικά. Τα «πολύτιμα μυστικά» είναι μόνο για τους «σοφούς ηλίθιους».

E) Αυτό που έχει σημασία δεν είναι ο προορισμός, αλλά το ταξίδι:

«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,

να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος,

γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις…»

Κωνσταντίνος Καβάφης [3]

12. Αν κάποιος μας πει ότι ξέρει πού βρίσκεται το νησί του χαμένου θησαυρού, άρα γενικά πώς μπορούμε να εκπληρώσουμε όλες τις κρυφές μας επιθυμίες, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας χειραγωγός που ενεργεί για δικό του όφελος. Επιπλέον, ο πραγματικός θησαυρός δεν βρίσκεται σε μια θήκη χρυσού, αλλά σε μια κενή θήκη: Μπορούμε να εκτιμήσουμε τον πλούτο μόνο με άδειο στομάχι.

13. Ομοίως, δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τη σημασία ενός πράγματος ή ενός τόπου εάν δεν έχουμε απολαύσει και υπομείνει το ταξίδι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σε ένα άλλο ποίημα για τον Οδυσσέα (Ulysses του Tennyson), ο ήρωας εγκαταλείπει τελικά την Ιθάκη για νέες περιπέτειες. Ο δρόμος προς τη γνώση είναι άπειρος. Η Ιθάκη είναι απλά μια στάση.

F) «Ευτυχισμένη γνώση»

14. Αλλά είναι αυτοί που γνωρίζουν πάντα σκεπτικιστές και απαισιόδοξοι; Στην πραγματικότητα, οι σοφοί άνθρωποι δεν είναι ούτε χαρούμενοι ούτε λυπημένοι, γιατί ποτέ δεν ξέρει κανείς ποιο μπορεί να είναι το μέλλον. Έτσι, όσοι πιστεύουν ότι το τέλος είναι κοντά, ή ότι η ανθρώπινη φυλή κυβερνάται από μια αιμοδιψή ελίτ, είναι απλώς αφελείς. Στην πραγματικότητα, ο κόσμος κυβερνάται από τη συντριπτική πλειοψηφία εκείνων που πιστεύουν ότι γνωρίζουν- τους σοφούς ηλίθιους.

15. Τι μένει για εκείνους που «ένα ξέρουν, ότι δεν ξέρουν;» Το να έχει κανείς επίγνωση της δικής του άγνοιας είναι σαν μια ατελείωτη περιπέτεια. Όπου κι αν πάμε, ό,τι κι αν βρούμε, δεν θα είμαστε ποτέ ικανοποιημένοι. Απλά συνεχίζουμε, εξερευνώντας νέα μέρη και βρίσκοντας νέους θησαυρούς. Παρόλο που μπορεί ποτέ να μην αισθανθούμε την ασφάλεια να είμαστε ικανοποιημένοι με το να έχουμε μόνο τα απαραίτητα (για παράδειγμα, έναν σταθερό μισθό ή σύνταξη ή μια μόνιμη κατοικία), θα έχουμε πάντα τη χαρά να μαθαίνουμε και να απολαμβάνουμε το ατελείωτο ταξίδι της γνώσης. Αυτή είναι η «ευτυχισμένη γνώση», ή «χαρούμενη επιστήμη», όπως την αποκαλούσε ο Νίτσε.

[1]: [https://www.google.gr/search?q=idiot+savant+meaning]

[2]: [https://en.wikipedia.org/wiki/Savant_syndrome]

[3]: [http://www.babelmatrix.org/works/el/Kav%C3%A1fisz,_Konsztand%C3%ADnosz-1863/%CE%99%CE%B8%CE%AC%CE%BA%CE%B7/en/43817-Ithaka]