A) Η δουλεία ως ψυχική στάση
1. Μετά την επίσημη κατάργηση της δουλείας,
τουλάχιστον στις χώρες του πολιτισμένου κόσμου, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορεί
να πιστεύουν ότι έχουμε απαλλαγεί από αυτό το φρικτό πρόβλημα.
2. Είναι όμως αλήθεια αυτό; Έχουμε πραγματικά
καταργήσει τη δουλεία σε όλες τις εκφράσεις της, ή απλώς μεταφέραμε το πρόβλημα
σε ένα σύγχρονο πλαίσιο;
3. Έχουμε πραγματικά απελευθερωθεί, προσωπικά
και κοινωνικά, στις σύγχρονες κοινωνίες, ή έχουμε απλώς παραδοθεί στην ευκολία
να περάσουμε τη ζωή μας χωρίς πραγματικό σκοπό, με αντάλλαγμα έναν μέτριο μισθό
ή σύνταξη;
4. Μια κοινή παρανόηση είναι ότι οι πρώτοι
Ευρωπαίοι δουλέμποροι υποδούλωσαν αφρικανικούς πληθυσμούς χρησιμοποιώντας ωμή
βία. Αλλά αυτό μπορεί να απέχει πολύ από την αλήθεια σε πολλές περιπτώσεις. Οι
τοπικές φυλές στην Αφρική πολεμούσαν μεταξύ τους. Εκείνοι που κέρδιζαν τον
πόλεμο υποδούλωναν εκείνους που έχαναν, και τους πουλούσαν στους Ευρωπαίους με
αντάλλαγμα διάφορα προϊόντα.
5. Συμβαίνει κάτι ανάλογο αυτή τη στιγμή; Δεν
είμαστε αναγκασμένοι να καταταγούμε στο στρατό, ή δεν υποκείμεθα πλύση
εγκεφάλου για να ψηφίσουμε ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα; Δεν είμαστε
υποδουλωμένοι στις τράπεζες και το σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα, όντας
υποχρεωμένοι να εργαζόμαστε για να βγάλουμε χρήματα, αντί να είμαστε σε θέση να
βρούμε οποιοδήποτε αγαθό μπορεί να χρειαστούμε δωρεάν στη φύση (με την έννοια να
έχουμε μια κοινωνία βασισμένη στη βιωσιμότητα αντί για τη λιτότητα);
B)
Η σκοτεινή
πλευρά της ελευθερίας
«Αυτός που μπορεί να είναι δούλος, μπορεί επίσης
να γίνει ο δουλέμπορος».
6. Αυτό το ρητό βασίζεται στο γεγονός ότι αν
οι περισσότεροι άνθρωποι σε μια κοινωνία είναι σκλάβοι (με τη μία ή την άλλη
μορφή), αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι θα προσπαθήσουν να κάνουν άλλους ανθρώπους, οι
οποίοι δεν θα συμμορφωθούν, ίδιους με εκείνους, μετατρέποντάς τους έτσι σε
σκλάβους. Αλλά όσοι κάνουν άλλους ανθρώπους σκλάβους, είναι οι ίδιοι σκλάβοι των
αφεντικών τους.
7. Αναρωτιέμαι γιατί τα πρόβατα δεν
επαναστάτησαν ποτέ εναντίον του βοσκού τους, ή γιατί ποτέ δεν ενώθηκαν ενάντια
στους λύκους που τα κατασπαράζουν.
8. Φαίνεται ότι οι θηρευτές γνωρίζουν από
ένστικτο ότι όταν επιτίθενται στα θηράματά τους εκείνα θα διασκορπιστούν, έτσι
ώστε οι λύκοι να βρίσκουν πάντα την ευκαιρία να πιάσουν ένα πρόβατο. Έτσι το
μόνο πράγμα που μπορούν να κάνουν τα πρόβατα είναι να συγκεντρώνονται όλα μαζί,
ενώ το κάθε πρόβατο χωριστά ελπίζει ότι δεν θα είναι εκείνο που θα φαγωθεί.
9. Η ίδια συμπεριφορά μπορεί να βρεθεί μεταξύ
των ανθρώπων σε μια κοινωνία. Γυρίζουμε τριγύρω, κοιτάζοντας τη δουλειά μας,
έχοντας την ψευδαίσθηση ότι ένα αυτοκίνητο που τρέχει στο δρόμο δεν θα μας
χτυπήσει ποτέ, ότι η εταιρεία στην οποία εργαζόμαστε δεν θα μας απολύσει ποτέ,
ότι η επόμενη οικονομική κρίση δεν θα μας αγγίξει, ή ότι δεν θα πάρουμε ποτέ τη
θέση ενός φτωχού ανθρώπου που ζει στους δρόμους.
10. Αλλά τελικά είναι απλώς θέμα τύχης ποιος
θα είναι ο επόμενος που θα κακοπέσει, εκείνος που θα είναι το επόμενο «πρόβατο
που θα φαγωθεί». Απλώς αφήνουμε τις τύχες και τις μοίρες μας στα αρπακτικά της
δικής μας κοινωνίας, πιστεύοντας αφελώς ότι με το να είμαστε υποτακτικοί δεν θα
μας εκμεταλλευτούν ποτέ, ή ίσως ότι μπορούμε να είμαστε ένας από αυτούς. Αλλά
αυτή είναι η προϋπόθεση της δουλείας – να είσαι αδιάφορος, και να προσπαθείς να
ζήσεις σε ένα σύστημα που συνεχώς αλλοτριώνει την έννοια της ελευθερίας.
C)
Δουλεία
στο σύγχρονο κόσμο
11. Αν και θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η
δουλεία δεν υπάρχει πια, η δουλεία έχει στην πραγματικότητα λάβει νέες μορφές,
οι οποίες, αόρατες σε πολλές περιπτώσεις, είναι δύσκολο να εντοπιστούν ή να
αποφευχθούν.
12. Ένα παράδειγμα είναι η διαφήμιση. Ζούμε
στην εποχή της αφθονίας. Ωστόσο, η αφθονία των αγαθών και των προϊόντων δεν
είναι σαν τα μήλα που μπορούμε ελεύθερα να κόψουμε από ένα δέντρο. Πρόκειται
για αγαθά που δεν είναι πλέον διαθέσιμα στη φύση, ούτε βρίσκονται σε αφθονία
όπως σε μια ελεύθερη αυτάρκη κοινωνία, αλλά ανήκουν σε κάποιον από τον οποίο τελικά
πρέπει να αγοράσουμε το προϊόν- το μήλο- για να επιβιώσουμε. Επιπλέον,
δημιουργούνται νέες ανάγκες από τη διαφήμιση, έτσι ώστε ένα προϊόν γίνεται απαραίτητο
ακόμη και αν δεν είναι. Έτσι, όχι μόνο το προϊόν δεν είναι δωρεάν (μια πτυχή
που μπορεί να φαίνεται αυτονόητη, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι), αλλά
επίσης, λόγω της συνεχούς πλύσης εγκεφάλου, ίσως να μην είχαμε ποτέ την
ευκαιρία να ασκήσουμε την ελεύθερη βούλησή μας για να κάνουμε τη σωστή επιλογή.
13. Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο κομφορμισμός.
Η τεχνολογία μπορεί να έχει κάνει τη ζωή μας ευκολότερη, αλλά έχει επίσης
δημιουργήσει ένα τεχνητό περιβάλλον το οποίο είναι εξαιρετικά ευάλωτο. Το να έχουμε
την ευκαιρία να ζήσουμε μια άνετη ζωή δεν είναι κακό από μόνο του, αλλά το να εξαρτόμαστε
από την πολυτέλεια είναι υπερβολικά επικίνδυνο. Όταν θεωρούμε τα πράγματα
αυτονόητα, αν δεν μπορούν να βρεθούν πια, και στο βαθμό που εξαρτόμαστε από
αυτά, ολόκληρος ο τρόπος ζωής μας καταρρέει. Αν γίνουμε κομφορμιστές, ή
«σκλάβοι του καναπέ», στο τέλος θα έχουμε ξεχάσει τα οφέλη μιας «ελεύθερης
βόλτας». Εξάλλου, τα «έξυπνα κινητά» δεν μας έχουν κάνει ούτε πιο έξυπνους ούτε
πιο ευτυχισμένους.
14. Είναι, λοιπόν, ολόκληρος ο πολιτισμός μας,
όπως τον ξέρουμε, μια άλλη μορφή σκλαβιάς, μια μεγάλη φυλακή; Οι φιλελεύθεροι
λένε ότι ζούμε σε μια ελεύθερη κοινωνία, αλλά αυτό που λένε είναι για το δικό
τους καλό. (Το ίδιο ίσχυε και για τον σοσιαλισμό- οι μόνοι που επωφελούνταν
ήταν τα μέλη του κόμματος). Η τεχνολογία δημιούργησε την ψευδαίσθηση ενός
γυάλινου παλατιού στο οποίο ζούμε, αλλά όπου όλα τα πράγματα είναι διαφανή ή
άυλα- δεν μπορούν να αγγιχτούν πραγματικά. Όλοι ζούμε στη μικρή- δήθεν
πολυτελή- φυλακή μας, έχοντας χάσει κάθε πραγματική αίσθηση ελευθερίας.
15. Τελικά, η ύπαρξη πραγματικών φυλακών στις
σύγχρονες κοινωνίες δείχνει ότι εξακολουθούμε να πιστεύουμε στο θεσμό της δουλείας. Φυλακίζουμε ανθρώπους όχι επειδή
προσπάθησαν να κλέψουν την ελευθερία μας, αλλά επειδή δεν συμμορφώθηκαν με τη
δική μας αίσθηση ελευθερίας. Κατά τη διάρκεια της ποινής τους δεν θα διδαχθούν
πώς να είναι ανεξάρτητοι. Θα ταπεινωθούν και θα υποταχθούν, έχοντας χάσει τα
πολιτικά τους δικαιώματα, μόνο και μόνο για να αποκατασταθούν σε μια υπάκουη
κοινωνία που θεωρεί τη ληστεία δεδομένη- ενώ οι λύκοι είναι ακόμα εκεί έξω!
D) Η ψευδαίσθηση της παγκόσμιας ελευθερίας
16. Η σύγχρονη επιστήμη δέχεται ότι δεν
υπάρχει κέντρο του Σύμπαντος (τουλάχιστον κανένα κέντρο δεν έχει βρεθεί ποτέ).
Αυτό μας δίνει το πλεονέκτημα να θεωρούμε μια ιδανική κοινωνία, απόλυτα
δημοκρατική (σχεδόν αναρχική), κατ’ εικόνα του Σύμπαντος (όπως το παρατηρούμε ότι
είναι).
17. Ωστόσο, τι θα γινόταν αν ανακαλυπτόταν ένα
πραγματικό κέντρο του Σύμπαντος, για παράδειγμα στη μοναδικότητα της πιο
υπερμεγέθους μαύρης τρύπας, γύρω από την οποία θα περιστρέφονταν τα πάντα; Θα
μπορούσε τότε αυτό να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για τον ολοκληρωτισμό και
την απόλυτη εξουσία, με τη μορφή της μιας ή της άλλης παγκοσμιοποιημένης
υπερδύναμης;
18. Το θέμα είναι ότι, όποια και αν είναι η
θεωρία μας για το Σύμπαν ή μια τέλεια κοινωνία, κάθε ιδέα για την ελευθερία
πάντα συμβαδίζει, και είναι συμπληρωματική, με κάποια έννοια της φυλάκισης.
19. Με άλλα λόγια, η ελευθερία είναι μια
κατάσταση από την οποία δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει. Μόλις προσπαθήσουμε να
βρούμε έναν ορισμό της ελευθερίας, και μερικά ορόσημα που την περιγράφουν,
έχουμε ήδη χτίσει μια φυλακή μέσα στην οποία η ελευθερία μπορεί να οριστεί.
20. Δεν ακούτε τα καναρίνια; Με τι μεγάλο ζήλο
τραγουδούν! Ο καθένας μας ψάχνει το μικρό και πολύτιμο κλουβί του, ώστε να
νιώθει ασφαλής μέσα στα όριά του. Ίσως η μόνη διαφορά ανάμεσα σε εμάς και τα
καναρίνια είναι ότι είμαστε ελεύθεροι να ανοίξουμε την πόρτα και να φύγουμε
όποτε θέλουμε.
E)
Απελευθερώνοντας
τον εαυτό μας...
«Είμαι ελεύθερος!»
21. Λοιπόν, είμαστε; Μπορούμε να κάνουμε μια
βόλτα ή να οδηγήσουμε το αυτοκίνητό μας όποτε και όπου θέλουμε. Θα μπορούσαμε
απλά να ξαπλώσουμε, να χαλαρώσουμε και να προσποιηθούμε ότι όλα είναι καλά.
Αλλά τι θα κάνουμε με αυτό το είδος ελευθερίας, το οποίο συχνά γίνεται τόσο
σκοτεινό και πυκνό, τόσο ελκυστικό και απαιτητικό, ώστε το μυαλό μας
μετατρέπεται σε ένα κελί που περιορίζει τη σκέψη μας; Αν είμαστε σαν τα
καναρίνια, αν υποθέσουμε ότι μια μέρα καταφέρναμε να ανοίξουμε την πόρτα και να
πετάξουμε μακριά, πού θα πηγαίναμε; Τι θα μπορούσαμε πραγματικά να κερδίσουμε
από αυτό το απέραντο γαλάζιο και καθαρό ουρανό, αν δεν είχαμε πουθενά να πάμε;
22. Και για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα,
τι θα γινόταν αν δεν γνωρίζαμε καν από τι προσπαθούμε να ξεφύγουμε;
10/9/2018
Εικόνα: [https://bitterrealities.wordpress.com/2012/12/28/illusion-of-freedom/]