Ποιμάνδρης

 

Ο θεός Χνουμ πλάθει τον άνθρωπο στον πηλό, ενώ πίσω του ακολουθεί ο θεός Θώθ (Ερμής ο Τρισμέγιστος)

 

Corpus Hermeticum I:

Ερμή του Τρισμέγιστου Ποιμάνδρης

Νεοελληνική απόδοση:

Μάριος Βάλβης-Γερογιάννης

(Πανεπιστήμιο Πατρών)

1. Στοχαζόμουν κάποτε τα όντα και η σκέψη μου είχε ανέλθει σε μεγάλα ύψη. Όταν σταμάτησαν οι σωματικές μου αισθήσεις, όπως παθαίνουν οι αποκοιμισμένοι από το πολύ φαΐ ή τη σωματική κούραση, μου φάνηκε κάποιο ον πελώριο, πέρα από τα προσδιορίσιμα μεγέθη, να φωνάζει το όνομά μου και να μου λέει: Τι θες να ακούσεις και να δεις, και με τη σκέψη σου να μάθεις και να κατανοήσεις;

 

2. – Απαντώ εγώ: Εσύ ποιος είσαι; – Εγώ, λέει, είμαι ο Ποιμάνδρης, ο Νους της ύπατης Εξουσίας· γνωρίζω αυτό που θες, και βρίσκομαι παντού μαζί σου.

 

3. – Απαντώ εγώ: Επιθυμώ να μάθω τα όντα, να καταλάβω τη φύση τους και να γνωρίσω τον Θεό. Πόσο πολύ, είπα, θέλω να σε ακούσω! – Μου λέει πάλι: Κράτα γερά στο μυαλό σου όσα θες να μάθεις, και εγώ θα σ’ τα διδάξω.

 

4. Αφού είπε αυτό, η μορφή του άλλαξε, και αμέσως τα πάντα ανοίχθηκαν εμπρός μου αυτοστιγμεί, και αντικρίζω θέαμα δίχως όρια: όλα έγιναν φως, καθαρό και χαρμόσυνο, και βλέποντάς το το ερωτεύθηκα. Και μετά από λίγο κατέβηκε σκοτάδι, το οποίο δημιουργήθηκε με τη σειρά του, τρομακτικό και θεοσκότεινο, κουλουριασμένο ελικοειδώς, έτσι που να το παρομοιάζω με φίδι. Έπειτα το σκοτάδι άλλαξε σε κάποιου είδους υγρή φύση, που ήταν ανείπωτα ταραγμένη και ανέδιδε καπνό, σαν από φωτιά, και έβγαζε ήχο απερίγραπτο και θρηνώδη. Ύστερα ένα άναρθρο βούισμα ακουγόταν από αυτήν, με αποτέλεσμα να το φαντάζομαι ως τη φωνή της φωτιάς.

 

5. Και από το φως… ο Λόγος απλώθηκε πάνω στη φύση, και καθάρια φωτιά ανέβηκε από την υγρή φύση ψηλά προς τα πάνω. Ήταν ευκίνητη και διαπεραστική, και δραστήρια ταυτόχρονα, και ο αέρας που ήταν ανάλαφρος ακολούθησε την πύρινη πνοή, ανεβαίνοντας από τη γη και το νερό μέχρι τη φωτιά, ώστε να φαίνεται ότι ο ίδιος κρεμιέται από εκείνη. Όμως η γη και το νερό παρέμεναν ανακατεμένα, κατά τρόπο που να μην ξεχωρίζει η γη από το νερό, και ανακινούνταν εξαιτίας της πνοής του Λόγου που περνούσε από πάνω τους σε ακτίνα ακοής.

 

6. Και ο Ποιμάνδρης μού λέει: Κατάλαβες αυτό το θέαμα και τι σημαίνει; – Και εγώ απάντησα: Θα το μάθω. – Το φως εκείνο, είπε, είμαι εγώ ο Νους, ο Θεός σου, που προϋπάρχω της υγρής φύσης που εμφανίσθηκε από το σκοτάδι, ενώ ο φωτεινός Λόγος που ξεπήδησε από τον Νου είναι ο γιος του Θεού. – Πώς έτσι; ρωτάω. – Μάθε λοιπόν το εξής: αυτό που βλέπει και ακούει μέσα σου είναι ο Λόγος, ενώ ο Νους σου είναι ο πατέρας Θεός. Γιατί δεν διαχωρίζονται μεταξύ τους, αφού η ένωσή τους είναι η ζωή. – Σε ευχαριστώ, είπα εγώ. – Αλλά πρόσεχε το φως και αναγνώριζέ το.

 

7. Αφού είπε αυτά, με κοίταξε κατ’ ευθείαν στο πρόσωπο για πολλή ώρα, ώστε έτρεμα στη θέα του. Και όταν σήκωσε το κεφάλι, βλέπω στον νου μου το φως να αποτελείται από αναρίθμητες Δυνάμεις, και έναν άπειρο κόσμο να έχει δημιουργηθεί, και τη φωτιά να περιβάλλεται από πολύ μεγάλη δύναμη, και να έχει ακινητοποιηθεί υποταγμένη. Και εγώ αυτά στοχαζόμουν βλέποντάς τα χάρη στον λόγο του Ποιμάνδρη.

 

8. Και όσο ήμουν κατάπληκτος, μου λέει πάλι: Είδες νοερώς την αρχετυπική μορφή, που προηγείται της απεριόριστης αρχής· αυτά είπε ο Ποιμάνδρης σε μένα. – Τα φυσικά στοιχεία, λοιπόν, ρωτάω εγώ, από πού προήλθαν; – Εκείνος πάλι απάντησε στο ερώτημά μου: Από τη βούληση του Θεού, η οποία, αφού πήρε τον Λόγο και είδε τον όμορφο κόσμο, τον μιμήθηκε καθώς έγινε κόσμος μέσω των δικών της στοιχείων και των δικών της γεννημάτων – των ψυχών.

9. Και ο Νους, ο Θεός, που είναι ανδρόγυνος και προϋπάρχει ως ζωή και φως, γέννησε με τον Λόγο άλλον Νου, τον Δημιουργό, που, ως θεός της φωτιάς και της πύρινης πνοής, δημιούργησε επτά Διοικητές, οι οποίοι περιβάλλουν κυκλικά τον αισθητό κόσμο, και η διοίκησή τους καλείται Ειμαρμένη.

 

10. Ο Λόγος του Θεού πήδησε αμέσως από τα κατώτερα και βαρύτερα στοιχεία στο αμόλυντο δημιούργημα της φύσης, και ενώθηκε με τον Δημιουργό Νου (γιατί ήταν ομοούσιοι), και έμειναν τα κατώτερα και βαρύτερα στοιχεία της φύσης δίχως λογική, με αποτέλεσμα να είναι σκέτη ύλη.

 

11. Και μαζί με τον Λόγο ο Δημιουργός Νους, που περιβάλλει τους κύκλους και τους στροβιλίζει ορμητικά, έθεσε σε περιστροφική κίνηση τα δημιουργήματά του και τα άφησε να περιστρέφονται από την ακαθόριστη αρχή στο απέραντο τέλος· γιατί ξεκινούν στο σημείο όπου σταματούν. Και η περιφορά τους, όπως θέλησε ο Νους, δημιούργησε από τα κατώτερα και βαρύτερα στοιχεία ζώα άλογα, και ο αέρας γέννησε πτηνά, και το νερό υδρόβια. Επίσης η γη και το νερό διαχωρίστηκαν μεταξύ τους, όπως θέλησε ο Νους, και η γη έβγαλε στην επιφάνεια όσα τετράποδα ζώα και ερπετά είχε μέσα της – ζώα άγρια και ήμερα.

 

12. Και ο πατέρας όλων, ο Νους, που είναι ζωή και φως, γέννησε τον Άνθρωπο, κατά τρόπο που να είναι όμοιος του, και τον ερωτεύθηκε ως παιδί του· γιατί ήταν πανέμορφος, έχοντας την εικόνα του πατέρα. Και επειδή ο Θεός πράγματι ερωτεύθηκε τη δική του μορφή, του παρέδωσε όλα τα δημιουργήματά του.

 

13. Και αφού κατανόησε την κτίση του Δημιουργού, που έγινε με τη βοήθεια του πατέρα, θέλησε να δημιουργήσει και ο ίδιος, και πήρε τη συγκατάθεση του πατέρα. Μόλις εισήλθε στη σφαίρα του Δημιουργού, με σκοπό να αποκτήσει όλη την εξουσία, παρατήρησε εκεί τα δημιουργήματα του αδελφού του. Οι Διοικητές τον ερωτεύθηκαν, και ο καθένας τού παραχώρησε μέρος από το δικό του αξίωμα· και αφού κατάλαβε πλήρως την ουσία τους και συμμετέσχε στη φύση τους, θέλησε να σπάσει την περιφέρεια των κύκλων και να κατανοήσει τη δύναμη αυτού που δεσπόζει πάνω στη φωτιά.

 

14. Και αυτός που είχε όλη την εξουσία στον κόσμο των θνητών και των άλογων ζώων, αφού έσπασε τον θόλο, έσκυψε για να δει μέσα από το κοσμικό στερέωμα και έδειξε στην κατώτερη φύση την ωραία μορφή του Θεού. Εκείνη, μόλις τον είδε να είναι προικισμένος με ομορφιά που δεν την χόρταινε και μέσα του να έχει κάθε δύναμη των Διοικητών αλλά και τη μορφή του Θεού, χαμογέλασε ερωτικά, επειδή είδε το σχήμα της θεσπέσιας μορφής του Ανθρώπου στο νερό και τη σκιά του πάνω στη γη. Εκείνος πάλι, όταν είδε τη μορφή που ήταν όμοια με τη δική του να αντανακλάται πάνω στο νερό της φύσης, ένιωσε αγάπη και θέλησε να ζήσει εκεί. Μαζί με την απόφαση ήρθε και η πράξη, και κατοίκησε την άλογη μορφή· και η φύση παίρνοντας τον αγαπημένο της τον αγκάλιασε ολόκληρη, και έσμιξαν ερωτικά γιατί ήταν εραστές.

 

15. Και γι’ αυτό, σε αντίθεση με όλα τα ζώα πάνω στη γη, ο άνθρωπος είναι διφυής: από τη μια θνητός εξαιτίας του σώματος, από την άλλη αθάνατος χάρη στον ουσιώδη Άνθρωπο. Έτσι, αν και είναι αθάνατος και κατέχει όλη την εξουσία, υποφέρει από τις κακουχίες των θνητών γιατί υπόκειται στην Ειμαρμένη. Αν και βρίσκεται, λοιπόν, πάνω από το κοσμικό στερέωμα, έχει γίνει μολαταύτα εγκόσμιος δούλος· και μολονότι είναι ανδρόγυνος, καταγόμενος από ανδρόγυνο πατέρα, και άγρυπνος, από επίσης άγρυπνο πατέρα, υποτάσσεται <στον έρωτα και στον ύπνο>...

 

=========================

 

Απόσπασμα από τον 1^ο Λόγο των Ερμητικών κειμένων.

 

Σύνδεσμοι:

Corpus Hermeticum I: Ερμή του Τρισμέγιστου Ποιμάνδρης.

[https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/LIT2126/%CE%A0%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%B7%CF%82%20%28%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%AC%CF%86%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%B7%29.pdf]

 

Περαιτέρω:

Ερμής Τρισμέγιστος, φιλοσοφία και θεολογία στην ύστερη εποχή.

[https://www.deepi.gr/files/Ermis%20o%20Trismegistos.pdf]

 

Σοφοί ηλίθιοι

 

A)   Ορισμός του «μορφωμένου ηλιθίου»

 

1.     Τυπικά, ο όρος αναφέρεται σε ένα άτομο που έχει διανοητική αναπηρία ή μαθησιακές δυσκολίες, αλλά είναι εξαιρετικά προικισμένο με έναν συγκεκριμένο τρόπο, όπως η εκτέλεση κατορθωμάτων μνήμης ή υπολογισμού. Επίσης, περίπου οι μισές περιπτώσεις σχετίζονται με τον αυτισμό, οπότε έχουμε την περίπτωση των «αυτιστικών σοφών». Ενώ η κατάσταση συνήθως γίνεται εμφανής στην παιδική ηλικία, ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αναπτυχθούν αργότερα στη ζωή. Η κατάσταση δεν αναγνωρίζεται γενικά ως ψυχική διαταραχή, και είναι μάλλον σπάνια- μια εκτίμηση είναι ότι επηρεάζει περίπου έναν άνθρωπο στο εκατομμύριο. [1], [2]

 

2.     Όσον αφορά τον επίσημο ορισμό του «μορφωμένου ηλίθιου» (learned/savant idiot), χρησιμοποίησα εναλλακτικά τον όρο «σοφός ηλίθιος» με εντελώς διαφορετική έννοια, και σίγουρα χωρίς πρόθεση να προσβάλω άτομα με ειδικές ανάγκες που είναι πραγματικά προικισμένα. Αντίθετα, η επίθεσή μου είναι εναντίον εκείνων που είναι «φυσιολογικοί», αλλά συνεχώς καταπιέζουν εκείνους που είναι «ξεχωριστοί».

 

B)    Η σημασία της γνώσης

 

3.     Γιατί οι άνθρωποι θεωρούν τη γνώση τόσο σημαντική, ώστε ως γονείς να κάνουν κάθε απαραίτητη θυσία για τα παιδιά τους να μορφωθούν;

 

4.     Ανεξάρτητα από το γιατί οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους μορφωμένα, η γνώση είναι κάτι άπιαστο και διφορούμενο- ακόμα κι αν η αλήθεια είναι πάντα μία και η ίδια, οι ερμηνείες τού τι είναι σωστό ή λάθος μπορεί να διαφέρουν.

 

5.     Τελικά, πολύ πέρα από την κοινωνική δύναμη και αναγνώριση, η γνώση μάς βοηθά να ξεπεράσουμε τους αρχέγονούς μας φόβους, μας προσφέρει την ικανότητα να παράγουμε πρόοδο, και μας καθοδηγεί στην αναζήτηση για το ιδανικό της ευτυχίας.

 

C)    Τρία είδη ανθρώπων σε σχέση με τη γνώση

 

6.     Μπορούμε να εξετάσουμε τρεις διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων, σε σχέση με τη γνώση που κατέχουν. Πρώτον, υπάρχουν άνθρωποι που είναι απλώς αφελείς. Οι αγρότες του Μεσαίωνα είναι ένα καλό παράδειγμα. Συνήθως τέτοιοι άνθρωποι είναι ζεστοί και φιλικοί, είναι ανιδιοτελείς και έτοιμοι να πιστέψουν οποιαδήποτε τρελή ιστορία μπορεί να τους αφηγηθούμε. Ωστόσο, αν και οι αφελείς άνθρωποι δεν θεωρούνται γενικά επικίνδυνοι, μπορεί να αφήσουν άλλους ανθρώπους να γίνουν άπληστοι και επικίνδυνοι εκμεταλλευόμενοι την αφέλεια των πρώτων.

 

7.     Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των αληθινά σοφών ανθρώπων. Το ποιος είναι πραγματικά σοφός είναι σχετικό, έτσι ώστε ένα άτομο που μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του σοφό θα φροντίσει επίσης να δοκιμάσει τη σοφία του. Ποτέ ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα ισχυριστεί ότι γνωρίζει. Ανταυτού, θα υποθέσει ότι μπορεί να γνωρίζει, και θα συνεχίσει να επιβεβαιώνει αυτά που γνωρίζει. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι σοφοί άνθρωποι είναι αόρατοι: ένας σοφός άνθρωπος είναι σαν τον Οδυσσέα- ντύθηκε ζητιάνος όταν επέστρεψε στην Ιθάκη, για να δει αν οι υπηρέτες του ήταν ακόμα πιστοί σε αυτόν (αν ένας πραγματικά σοφός άνθρωπος πρέπει να έχει δούλους είναι ένα άλλο ερώτημα).

 

8.     Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι «σοφοί ηλίθιοι» (με την έννοια που ο όρος χρησιμοποιείται εδώ). Αυτοί είναι οι χειρότεροι απ’ όλους. Είναι βέβαιοι ότι γνωρίζουν, χωρίς ποτέ να αμφισβητούν τις γνώσεις τους. Γι’ αυτούς η γνώση είναι κάτι αδιαμφισβήτητο και αυτονόητο- «Ο Θεός υπάρχει, τέλος της ιστορίας». Τις περισσότερες φορές είναι πομπώδεις και πονηροί. Χρησιμοποιούν αυτά που ξέρουν για να εντυπωσιάσουν και να εκμεταλλευτούν τους άλλους. Ακόμα κι αν λένε ότι σέβονται την άποψη των άλλων, δεν τους νοιάζει. Θα έλεγα ότι, εκτός από ένα 5% των πραγματικά γνωστικών, και ένα ακόμα 5% των παντελώς ανίδεων, το υπόλοιπο 90% των ανθρώπων ανήκει σε αυτή την ενδιάμεση κατηγορία σοφών ηλιθίων.

 

D)   Τρεις τρόποι για να γίνουμε σοφοί

 

9.     Πώς μπορεί λοιπόν κάποιος να γίνει γνωστικός και αληθινά σοφός; Ένας τρόπος είναι να χρησιμοποιήσουμε τη μέθοδο της αναγωγής σε άτοπο. Υποθέτουμε ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα, και, στη συνέχεια, ακολουθούμε έναν συλλογισμό που θα δείξει ότι τελικά κάναμε λάθος. Στην πραγματικότητα, ο παραλογισμός είναι ένας δείκτης ιδιοφυΐας από μόνος του (αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η σάτιρα είναι ένα στοιχείο της κοινωνίας μας)- βρείτε κάτι που είναι παράλογο, αλλά ταυτόχρονα έχει νόημα.

 

10.  Ένας δεύτερος τρόπος είναι να προσποιούμαστε άγνοια. Αυτή είναι η σωκρατική μέθοδος- προσποιηθείτε ότι δεν γνωρίζετε τίποτα για ένα θέμα, και κάντε τους άλλους να σας πουν τι πιστεύουν. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να μάθετε τι γνωρίζουν οι άλλοι.

 

11.  Ο τρίτος δρόμος, αλλά και απώτερος στόχος της σοφίας, είναι η αυτοθυσία. Η γνώση πρέπει να μεταδοθεί, ανεξάρτητα από το προσωπικό κόστος. Αν κάποιος γνωρίζει κάτι που είναι σημαντικό, το μοίρασμα της γνώσης γίνεται μια ισχυρή παρόρμηση. Αντίθετα, αν κάποιος σας πει ότι έχει ένα μυστικό να μοιραστεί μαζί σας, μην τον πιστέψετε. Όταν θέλεις να πεις την αλήθεια, δεν ξεκινάς με μυστικά. Τα «πολύτιμα μυστικά» είναι μόνο για τους «σοφούς ηλίθιους».

 

E)    Αυτό που έχει σημασία δεν είναι ο προορισμός, αλλά το ταξίδι:

 

«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,

να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος,

γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις…»

Κωνσταντίνος Καβάφης [3]

 

12.  Αν κάποιος μας πει ότι ξέρει πού βρίσκεται το νησί του χαμένου θησαυρού, άρα γενικά πώς μπορούμε να εκπληρώσουμε όλες τις κρυφές μας επιθυμίες, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας χειραγωγός που ενεργεί για δικό του όφελος. Επιπλέον, ο πραγματικός θησαυρός δεν βρίσκεται σε μια θήκη χρυσού, αλλά σε μια κενή θήκη: Μπορούμε να εκτιμήσουμε τον πλούτο μόνο με άδειο στομάχι.

 

13.  Ομοίως, δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τη σημασία ενός πράγματος ή ενός τόπου εάν δεν έχουμε απολαύσει και υπομείνει το ταξίδι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σε ένα άλλο ποίημα για τον Οδυσσέα (Ulysses του Tennyson), ο ήρωας εγκαταλείπει τελικά την Ιθάκη για νέες περιπέτειες. Ο δρόμος προς τη γνώση είναι άπειρος. Η Ιθάκη είναι απλά μια στάση.

 

F)    «Ευτυχισμένη γνώση»

 

14.  Αλλά είναι αυτοί που γνωρίζουν πάντα σκεπτικιστές και απαισιόδοξοι; Στην πραγματικότητα, οι σοφοί άνθρωποι δεν είναι ούτε χαρούμενοι ούτε λυπημένοι, γιατί ποτέ δεν ξέρει κανείς ποιο μπορεί να είναι το μέλλον. Έτσι, όσοι πιστεύουν ότι το τέλος είναι κοντά, ή ότι η ανθρώπινη φυλή κυβερνάται από μια αιμοδιψή ελίτ, είναι απλώς αφελείς. Στην πραγματικότητα, ο κόσμος κυβερνάται από τη συντριπτική πλειοψηφία εκείνων που πιστεύουν ότι γνωρίζουν- τους σοφούς ηλίθιους.

 

15.  Τι μένει για εκείνους που «ένα ξέρουν, ότι δεν ξέρουν;» Το να έχει κανείς επίγνωση της δικής του άγνοιας είναι σαν μια ατελείωτη περιπέτεια. Όπου κι αν πάμε, ό,τι κι αν βρούμε, δεν θα είμαστε ποτέ ικανοποιημένοι. Απλά συνεχίζουμε, εξερευνώντας νέα μέρη και βρίσκοντας νέους θησαυρούς. Παρόλο που μπορεί ποτέ να μην αισθανθούμε την ασφάλεια να είμαστε ικανοποιημένοι με το να έχουμε μόνο τα απαραίτητα (για παράδειγμα, έναν σταθερό μισθό ή σύνταξη ή μια μόνιμη κατοικία), θα έχουμε πάντα τη χαρά να μαθαίνουμε και να απολαμβάνουμε το ατελείωτο ταξίδι της γνώσης. Αυτή είναι η «ευτυχισμένη γνώση», ή «χαρούμενη επιστήμη», όπως την αποκαλούσε ο Νίτσε.

 

[1]: [https://www.google.gr/search?q=idiot+savant+meaning]

[2]: [https://en.wikipedia.org/wiki/Savant_syndrome]

[3]: [http://www.babelmatrix.org/works/el/Kav%C3%A1fisz,_Konsztand%C3%ADnosz-1863/%CE%99%CE%B8%CE%AC%CE%BA%CE%B7/en/43817-Ithaka]

 

10/11/2018

Εικόνα: [https://www.askideas.com/as-for-me-all-i-know-is-that-i-know-nothing/]

 

Ελεύθεροι σκλάβοι

 

A)   Η δουλεία ως ψυχική στάση

 

1.     Μετά την επίσημη κατάργηση της δουλείας, τουλάχιστον στις χώρες του πολιτισμένου κόσμου, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν ότι έχουμε απαλλαγεί από αυτό το φρικτό πρόβλημα.

 

2.     Είναι όμως αλήθεια αυτό; Έχουμε πραγματικά καταργήσει τη δουλεία σε όλες τις εκφράσεις της, ή απλώς μεταφέραμε το πρόβλημα σε ένα σύγχρονο πλαίσιο;

 

3.     Έχουμε πραγματικά απελευθερωθεί, προσωπικά και κοινωνικά, στις σύγχρονες κοινωνίες, ή έχουμε απλώς παραδοθεί στην ευκολία να περάσουμε τη ζωή μας χωρίς πραγματικό σκοπό, με αντάλλαγμα έναν μέτριο μισθό ή σύνταξη;

 

4.     Μια κοινή παρανόηση είναι ότι οι πρώτοι Ευρωπαίοι δουλέμποροι υποδούλωσαν αφρικανικούς πληθυσμούς χρησιμοποιώντας ωμή βία. Αλλά αυτό μπορεί να απέχει πολύ από την αλήθεια σε πολλές περιπτώσεις. Οι τοπικές φυλές στην Αφρική πολεμούσαν μεταξύ τους. Εκείνοι που κέρδιζαν τον πόλεμο υποδούλωναν εκείνους που έχαναν, και τους πουλούσαν στους Ευρωπαίους με αντάλλαγμα διάφορα προϊόντα.

 

5.     Συμβαίνει κάτι ανάλογο αυτή τη στιγμή; Δεν είμαστε αναγκασμένοι να καταταγούμε στο στρατό, ή δεν υποκείμεθα πλύση εγκεφάλου για να ψηφίσουμε ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα; Δεν είμαστε υποδουλωμένοι στις τράπεζες και το σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα, όντας υποχρεωμένοι να εργαζόμαστε για να βγάλουμε χρήματα, αντί να είμαστε σε θέση να βρούμε οποιοδήποτε αγαθό μπορεί να χρειαστούμε δωρεάν στη φύση (με την έννοια να έχουμε μια κοινωνία βασισμένη στη βιωσιμότητα αντί για τη λιτότητα);

  

B)    Η σκοτεινή πλευρά της ελευθερίας

 

«Αυτός που μπορεί να είναι δούλος, μπορεί επίσης να γίνει ο δουλέμπορος».

 

6.     Αυτό το ρητό βασίζεται στο γεγονός ότι αν οι περισσότεροι άνθρωποι σε μια κοινωνία είναι σκλάβοι (με τη μία ή την άλλη μορφή), αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι θα προσπαθήσουν να κάνουν άλλους ανθρώπους, οι οποίοι δεν θα συμμορφωθούν, ίδιους με εκείνους, μετατρέποντάς τους έτσι σε σκλάβους. Αλλά όσοι κάνουν άλλους ανθρώπους σκλάβους, είναι οι ίδιοι σκλάβοι των αφεντικών τους.

 

7.     Αναρωτιέμαι γιατί τα πρόβατα δεν επαναστάτησαν ποτέ εναντίον του βοσκού τους, ή γιατί ποτέ δεν ενώθηκαν ενάντια στους λύκους που τα κατασπαράζουν.

 

8.     Φαίνεται ότι οι θηρευτές γνωρίζουν από ένστικτο ότι όταν επιτίθενται στα θηράματά τους εκείνα θα διασκορπιστούν, έτσι ώστε οι λύκοι να βρίσκουν πάντα την ευκαιρία να πιάσουν ένα πρόβατο. Έτσι το μόνο πράγμα που μπορούν να κάνουν τα πρόβατα είναι να συγκεντρώνονται όλα μαζί, ενώ το κάθε πρόβατο χωριστά ελπίζει ότι δεν θα είναι εκείνο που θα φαγωθεί.

 

9.     Η ίδια συμπεριφορά μπορεί να βρεθεί μεταξύ των ανθρώπων σε μια κοινωνία. Γυρίζουμε τριγύρω, κοιτάζοντας τη δουλειά μας, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι ένα αυτοκίνητο που τρέχει στο δρόμο δεν θα μας χτυπήσει ποτέ, ότι η εταιρεία στην οποία εργαζόμαστε δεν θα μας απολύσει ποτέ, ότι η επόμενη οικονομική κρίση δεν θα μας αγγίξει, ή ότι δεν θα πάρουμε ποτέ τη θέση ενός φτωχού ανθρώπου που ζει στους δρόμους.

 

10.  Αλλά τελικά είναι απλώς θέμα τύχης ποιος θα είναι ο επόμενος που θα κακοπέσει, εκείνος που θα είναι το επόμενο «πρόβατο που θα φαγωθεί». Απλώς αφήνουμε τις τύχες και τις μοίρες μας στα αρπακτικά της δικής μας κοινωνίας, πιστεύοντας αφελώς ότι με το να είμαστε υποτακτικοί δεν θα μας εκμεταλλευτούν ποτέ, ή ίσως ότι μπορούμε να είμαστε ένας από αυτούς. Αλλά αυτή είναι η προϋπόθεση της δουλείας – να είσαι αδιάφορος, και να προσπαθείς να ζήσεις σε ένα σύστημα που συνεχώς αλλοτριώνει την έννοια της ελευθερίας.

  

C)    Δουλεία στο σύγχρονο κόσμο

 

11.  Αν και θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η δουλεία δεν υπάρχει πια, η δουλεία έχει στην πραγματικότητα λάβει νέες μορφές, οι οποίες, αόρατες σε πολλές περιπτώσεις, είναι δύσκολο να εντοπιστούν ή να αποφευχθούν.

 

12.  Ένα παράδειγμα είναι η διαφήμιση. Ζούμε στην εποχή της αφθονίας. Ωστόσο, η αφθονία των αγαθών και των προϊόντων δεν είναι σαν τα μήλα που μπορούμε ελεύθερα να κόψουμε από ένα δέντρο. Πρόκειται για αγαθά που δεν είναι πλέον διαθέσιμα στη φύση, ούτε βρίσκονται σε αφθονία όπως σε μια ελεύθερη αυτάρκη κοινωνία, αλλά ανήκουν σε κάποιον από τον οποίο τελικά πρέπει να αγοράσουμε το προϊόν- το μήλο- για να επιβιώσουμε. Επιπλέον, δημιουργούνται νέες ανάγκες από τη διαφήμιση, έτσι ώστε ένα προϊόν γίνεται απαραίτητο ακόμη και αν δεν είναι. Έτσι, όχι μόνο το προϊόν δεν είναι δωρεάν (μια πτυχή που μπορεί να φαίνεται αυτονόητη, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι), αλλά επίσης, λόγω της συνεχούς πλύσης εγκεφάλου, ίσως να μην είχαμε ποτέ την ευκαιρία να ασκήσουμε την ελεύθερη βούλησή μας για να κάνουμε τη σωστή επιλογή.

 

13.  Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο κομφορμισμός. Η τεχνολογία μπορεί να έχει κάνει τη ζωή μας ευκολότερη, αλλά έχει επίσης δημιουργήσει ένα τεχνητό περιβάλλον το οποίο είναι εξαιρετικά ευάλωτο. Το να έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε μια άνετη ζωή δεν είναι κακό από μόνο του, αλλά το να εξαρτόμαστε από την πολυτέλεια είναι υπερβολικά επικίνδυνο. Όταν θεωρούμε τα πράγματα αυτονόητα, αν δεν μπορούν να βρεθούν πια, και στο βαθμό που εξαρτόμαστε από αυτά, ολόκληρος ο τρόπος ζωής μας καταρρέει. Αν γίνουμε κομφορμιστές, ή «σκλάβοι του καναπέ», στο τέλος θα έχουμε ξεχάσει τα οφέλη μιας «ελεύθερης βόλτας». Εξάλλου, τα «έξυπνα κινητά» δεν μας έχουν κάνει ούτε πιο έξυπνους ούτε πιο ευτυχισμένους.

 

14.  Είναι, λοιπόν, ολόκληρος ο πολιτισμός μας, όπως τον ξέρουμε, μια άλλη μορφή σκλαβιάς, μια μεγάλη φυλακή; Οι φιλελεύθεροι λένε ότι ζούμε σε μια ελεύθερη κοινωνία, αλλά αυτό που λένε είναι για το δικό τους καλό. (Το ίδιο ίσχυε και για τον σοσιαλισμό- οι μόνοι που επωφελούνταν ήταν τα μέλη του κόμματος). Η τεχνολογία δημιούργησε την ψευδαίσθηση ενός γυάλινου παλατιού στο οποίο ζούμε, αλλά όπου όλα τα πράγματα είναι διαφανή ή άυλα- δεν μπορούν να αγγιχτούν πραγματικά. Όλοι ζούμε στη μικρή- δήθεν πολυτελή- φυλακή μας, έχοντας χάσει κάθε πραγματική αίσθηση ελευθερίας.

 

15.  Τελικά, η ύπαρξη πραγματικών φυλακών στις σύγχρονες κοινωνίες δείχνει ότι εξακολουθούμε να πιστεύουμε στο θεσμό  της δουλείας. Φυλακίζουμε ανθρώπους όχι επειδή προσπάθησαν να κλέψουν την ελευθερία μας, αλλά επειδή δεν συμμορφώθηκαν με τη δική μας αίσθηση ελευθερίας. Κατά τη διάρκεια της ποινής τους δεν θα διδαχθούν πώς να είναι ανεξάρτητοι. Θα ταπεινωθούν και θα υποταχθούν, έχοντας χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα, μόνο και μόνο για να αποκατασταθούν σε μια υπάκουη κοινωνία που θεωρεί τη ληστεία δεδομένη- ενώ οι λύκοι είναι ακόμα εκεί έξω!

 

D)   Η ψευδαίσθηση της παγκόσμιας ελευθερίας

 

16.  Η σύγχρονη επιστήμη δέχεται ότι δεν υπάρχει κέντρο του Σύμπαντος (τουλάχιστον κανένα κέντρο δεν έχει βρεθεί ποτέ). Αυτό μας δίνει το πλεονέκτημα να θεωρούμε μια ιδανική κοινωνία, απόλυτα δημοκρατική (σχεδόν αναρχική), κατ’ εικόνα του Σύμπαντος (όπως το παρατηρούμε ότι είναι).

 

17.  Ωστόσο, τι θα γινόταν αν ανακαλυπτόταν ένα πραγματικό κέντρο του Σύμπαντος, για παράδειγμα στη μοναδικότητα της πιο υπερμεγέθους μαύρης τρύπας, γύρω από την οποία θα περιστρέφονταν τα πάντα; Θα μπορούσε τότε αυτό να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για τον ολοκληρωτισμό και την απόλυτη εξουσία, με τη μορφή της μιας ή της άλλης παγκοσμιοποιημένης υπερδύναμης;

 

18.  Το θέμα είναι ότι, όποια και αν είναι η θεωρία μας για το Σύμπαν ή μια τέλεια κοινωνία, κάθε ιδέα για την ελευθερία πάντα συμβαδίζει, και είναι συμπληρωματική, με κάποια έννοια της φυλάκισης.

 

19.  Με άλλα λόγια, η ελευθερία είναι μια κατάσταση από την οποία δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει. Μόλις προσπαθήσουμε να βρούμε έναν ορισμό της ελευθερίας, και μερικά ορόσημα που την περιγράφουν, έχουμε ήδη χτίσει μια φυλακή μέσα στην οποία η ελευθερία μπορεί να οριστεί.

 

20.  Δεν ακούτε τα καναρίνια; Με τι μεγάλο ζήλο τραγουδούν! Ο καθένας μας ψάχνει το μικρό και πολύτιμο κλουβί του, ώστε να νιώθει ασφαλής μέσα στα όριά του. Ίσως η μόνη διαφορά ανάμεσα σε εμάς και τα καναρίνια είναι ότι είμαστε ελεύθεροι να ανοίξουμε την πόρτα και να φύγουμε όποτε θέλουμε.

 

E)    Απελευθερώνοντας τον εαυτό μας...

 

«Είμαι ελεύθερος!»

 

21.  Λοιπόν, είμαστε; Μπορούμε να κάνουμε μια βόλτα ή να οδηγήσουμε το αυτοκίνητό μας όποτε και όπου θέλουμε. Θα μπορούσαμε απλά να ξαπλώσουμε, να χαλαρώσουμε και να προσποιηθούμε ότι όλα είναι καλά. Αλλά τι θα κάνουμε με αυτό το είδος ελευθερίας, το οποίο συχνά γίνεται τόσο σκοτεινό και πυκνό, τόσο ελκυστικό και απαιτητικό, ώστε το μυαλό μας μετατρέπεται σε ένα κελί που περιορίζει τη σκέψη μας; Αν είμαστε σαν τα καναρίνια, αν υποθέσουμε ότι μια μέρα καταφέρναμε να ανοίξουμε την πόρτα και να πετάξουμε μακριά, πού θα πηγαίναμε; Τι θα μπορούσαμε πραγματικά να κερδίσουμε από αυτό το απέραντο γαλάζιο και καθαρό ουρανό, αν δεν είχαμε πουθενά να πάμε;

 

22.  Και για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, τι θα γινόταν αν δεν γνωρίζαμε καν από τι προσπαθούμε να ξεφύγουμε;

 

10/9/2018

Εικόνα: [https://bitterrealities.wordpress.com/2012/12/28/illusion-of-freedom/]

 

Η τυραννία της μετριότητας

A)   Η μηχανή φασολιών του Γκάλτον

 

«Ανεξάρτητα από το πόσο ασυμβίβαστος μπορεί να είσαι, τελικά θα ακολουθήσεις τον μέσο όρο».

 

1.     Μπορεί να φαίνεται περίεργο, αλλά ανά τους αιώνες η ανθρώπινη ιστορία δεν έχει γραφτεί ούτε από μια ομάδα εξαιρετικά ευφυών ανθρώπων ούτε από κάποιο εξαιρετικά ισχυρό έθνος. Αντίθετα, αυτό που φαίνεται να καθορίζει τελικά τις πράξεις μας είναι το κάλεσμα της απλής καθημερινής ανάγκης, ενώ η κοινή άποψη είναι αυτή που τελικά καθορίζει και ορίζει την επιστήμη.

 

2.     Ένα ενδεικτικό παράδειγμα της προηγούμενης αρχής (η οποία στην πραγματικότητα ονομάζεται αρχή της μετριότητας) είναι η μηχανή φασολιών του Γκάλτον (προηγούμενη εικόνα):

 

Η μηχανή φασολιών είναι μια συσκευή που εφευρέθηκε από τον Σερ Φράνσις Γκάλτον για να αποδείξει το κεντρικό οριακό θεώρημα. Αυτή η μηχανή αποτελείται από μια κάθετη σανίδα με παρεμβαλλόμενες σειρές από γόμφους (μανταλάκια). Οι χάντρες (τα «φασόλια») πέφτουν από την κορυφή, και όταν η συσκευή είναι επίπεδη, αναπηδούν είτε αριστερά είτε δεξιά καθώς χτυπούν τα μανταλάκια. Τελικά, οι χάντρες συγκεντρώνονται σε κάδους στο κάτω μέρος, όπου το ύψος των στηλών με τις χάντρες που συσσωρεύονται στους κάδους θα προσεγγίσει τελικά μια καμπύλη καμπάνας (κατανομή Γκάους). Ο Γκάλτον γοητεύτηκε με την τάξη της καμπύλης καμπάνας που αναδύεται από το προφανές χάος των χαντρών που αναπηδούν στα μανταλάκια της μηχανής του. Περιέγραψε εύγλωττα αυτή τη σχέση στο βιβλίο του Natural Inheritance (1889). [1]

 

3.     Αντί για φασόλια, θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει χάντρες, μπάλες, σωματίδια, ανθρώπινα ύψη, συμπεριφορές, ή οποιαδήποτε μεταβλητή. Λέμε ότι η μεταβλητή κατανέμεται κανονικά, με την έννοια ότι ακολουθεί τον προηγούμενο κανόνα (τον νόμο των μεγάλων αριθμών, σύμφωνα με το κεντρικό οριακό θεώρημα): Αν αφήσουμε μια επαρκή ποσότητα χαντρών να πέσει στη μηχανή του Γκάλτον, ή αν μετρήσουμε τα ύψη πολλών ανθρώπων, ή αν εξετάσουμε τη συμπεριφορά μας σε πολλές διαφορετικές περιπτώσεις,  τελικά, συνειδητοποιούμε ότι είτε οι χάντρες, είτε τα ύψη, είτε η συμπεριφορά μας ακολουθούν το ίδιο μοτίβο- τείνουν να συγκεντρώνονται κοντά στο μέσο όρο.

 

B)    Το πείραμα της διπλής σχισμής του Γιανγκ

 

4.     Ένα σχετικό παράδειγμα είναι αυτό του πειράματος της διπλής σχισμής του Γιανγκ στη φυσική, που παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται τα μοτίβα παρεμβολής:

 

Το πείραμα της διπλής σχισμής στην κβαντική μηχανική είναι ένα πείραμα που επινοήθηκε από τον φυσικό Τόμας Γιανγκ. Δείχνει ότι το φως έχει τόσο κυματική όσο και σωματιδιακή φύση, και ότι αυτές οι φύσεις είναι αδιαχώριστες. Το ίδιο ισχύει και για τα ηλεκτρόνια και τα άλλα κβαντικά σωματίδια.

 

Αυτό το πείραμα απαιτεί μόνο μια συσκευή διπλής σχισμής και ένα καλό λέιζερ για να «σχεδιάζει» ευθείες γραμμές. Το λέιζερ υποστηρίζεται έτσι ώστε να μπορεί να μετακινηθεί μόνο ηθελημένα. Στοχεύει στο κεντρικό σημείο μεταξύ των δύο σχισμών, οι οποίες βρίσκονται περίπου μισό μέτρο μακριά μεταξύ τους. Κάτι σαν μια οθόνη προβολής ή ένας λείος λευκός τοίχος τοποθετείται στην άλλη πλευρά της συσκευής, αρκετά μέτρα μακριά. Όταν όλα τοποθετηθούν σωστά, θα εμφανιστεί ένα μοτίβο φωτεινών και σκοτεινών ζωνών.

 

Το πείραμα της διπλής σχισμής έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τους φιλοσόφους, επειδή η κβαντομηχανική συμπεριφορά που δείχνει τους ανάγκασε να επανεξετάσουν τις ιδέες τους για κλασικές έννοιες όπως «σωματίδιο», «κύμα», «θέση», «μετατόπιση μεταξύ δυο σημείων», και «παρατήρηση». [2]

 

5.     Παρεμπιπτόντως, το βαθύτερο μυστήριο του πειράματος της διπλής σχισμής δεν είναι το μοτίβο παρεμβολής, αλλά ότι το σωματίδιο συμπεριφέρεται είτε ως σωματίδιο είτε ως κύμα, σύμφωνα με τις συνθήκες που έθεσε ο πειραματιστής. Για παράδειγμα, αν βάλουμε κάποια συσκευή σε μία από τις δύο σχισμές για να παρατηρήσουμε το διερχόμενο σωματίδιο, τότε, επειδή το σωματίδιο διαταράσσεται από την παρατήρηση, το μοτίβο παρεμβολής εξαφανίζεται, και το σωματίδιο εμφανίζεται στην οθόνη ως «κουκκίδα». Επομένως, κατά συνέπεια, πρέπει να συμπεράνουμε ότι ένα σωματίδιο δεν είναι ούτε «σωματίδιο» ούτε «κύμα» πριν το παρατηρήσουμε. (Στην πραγματικότητα, πριν το παρατηρήσουμε το σωματίδιο δεν υπάρχει καν- καθώς δεν γνωρίζουμε τίποτα γι’ αυτό.)

 

C)    Τι είναι η «πιθανότητα»;

 

6.     Ας προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο στον τομέα της στατιστικής, η οποία είναι πράγματι μια πολύ περίεργη επιστήμη. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν ξέρει τι είναι ουσιαστικά η πιθανότητα. Στην περίπτωση μιας πρόγνωσης καιρού, για παράδειγμα, εάν υπάρχει 40% πιθανότητα να βρέξει, αυτό σημαίνει ότι συνήθως βρέχει 40 από τις 100 ημέρες με παρόμοιες καιρικές συνθήκες. Στην περίπτωση της φυσικής, η πιθανότητα εύρεσης ενός φωτονίου σε κάποιο μέρος σχετίζεται με την ένταση του φωτός. Αυτή είναι η αναμενόμενη τιμή του (η μέση θέση). Μπορούμε επίσης να θεωρήσουμε ότι η μέση τιμή ή θέση καθορίζεται όχι μόνο από τη στατιστική προσδοκία αλλά και από την προσδοκία του παρατηρητή.

 

7.     Μια άλλη πτυχή είναι ότι τα στατιστικά σύνολα μπορεί από τη φύση τους να είναι ανομοιογενή. Αυτό σημαίνει πως όταν ρίχνουμε για παράδειγμα ένα νόμισμα, οι πραγματικές πιθανότητες δεν είναι ποτέ 50-50. Ο λόγος της ανομοιογένειας θα μπορούσε να είναι η επιρροή του υποκειμένου που πετάει το νόμισμα, ή απλώς η αδυναμία αντικειμενικού ριξίματος ενός απολύτως δίκαιου νομίσματος. Στην πραγματικότητα, ο τελικός καθοριστικός παράγοντας οποιουδήποτε είδους ανωμαλίας θα μπορούσε να είναι η υφή του ίδιου του χωροχρόνου (αν ο χωροχρόνος είναι ανομοιογενής από μόνος του).

 

8.     Αλλά το πιο περίεργο πράγμα σχετικά με τις πιθανότητες είναι η πτυχή του ταυτοχρονισμού. Στην περίπτωση ρίψης ενός νομίσματος, για ένα δίκαιο νόμισμα η πιθανότητα να πάρουμε είτε κορώνα είτε γράμματα είναι 50%. Με άλλα λόγια, τα γεγονότα (οι ριξιές) είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Ωστόσο, ο θεμελιώδης νόμος της στατιστικής- αυτός των μεγάλων αριθμών- λέει ότι το αποτέλεσμα θα είναι 50% είτε για κορώνα είτε για γράμματα εάν πετάξουμε το νόμισμα αρκετές φορές. Επομένως, αν πάρουμε αρχικά πολλές «κορώνες», το αποτέλεσμα θα πρέπει να «κανονικοποιηθεί» σε «γράμματα» στο τέλος. Αλλά πώς ξέρει το στατιστικό σύνολο ότι πρέπει να κανονικοποιηθεί (ότι οι περισσότερες από τις ακόλουθες ρίψεις πρέπει να είναι «γράμματα») αν δεν έχει μνήμη του παρελθόντος; Είναι αυτή η πτυχή του ταυτοχρονισμού, ή της ολότητας- ότι η κατανομή έχει κατά κάποιο τρόπο τη γνώση της συνολικής της μορφής- αυτό που κανονικοποιεί το τελικό αποτέλεσμα. Έτσι, ακόμη και αν τα ξεχωριστά αποτελέσματα δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, όλα συνδέονται ακαριαία μεταξύ τους ως σύνολο. Παρεμπιπτόντως, αυτό είναι παρόμοιο με την πτώση αντικειμένων- αν και δεν υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ τους καθώς πέφτουν, όλα πέφτουν στο έδαφος ταυτόχρονα (υποθέτοντας ότι πέφτουν από το ίδιο ύψος), επειδή όλα συνδέονται με μια κοινή δύναμη (τη βαρύτητα σε αυτήν την περίπτωση).

 

9.     Αν και η σύγχρονη φυσική φαίνεται να έχει διαχωριστεί από την αστρολογία ή την αλχημεία, η βάση της μπορεί ακόμα να εντοπιστεί στη σφαίρα των φανταστικών οντοτήτων που συνθέτουν τον κόσμο. Τα σωματίδια περιγράφονται ως πιθανοκρατικές κυματοσυναρτήσεις, οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν πραγματικές οντότητες σύμφωνα με ορισμένες ερμηνείες της κβαντικής μηχανικής. Ενώ οι πιθανότητες δεν αντιμετωπίζονται ως φυσικό πεδίο, τα σωματίδια φαίνεται να γνωρίζουν εκ των προτέρων τις διαδρομές που πρέπει να ακολουθήσουν. Έτσι, η κατανομή των φυσικών οντοτήτων γίνεται μια ολόκληρη οντότητα, της οποίας τα μέρη μπορεί να λειτουργούν ανεξάρτητα, αλλά τα οποία συνδέονται επίσης ακαριαία από απόσταση. Το αποτέλεσμα είναι ότι η κατανομή ή η οντότητα δεν μπορεί να εντοπιστεί σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χώρου και του χρόνου χωρίς να χάσει την ταυτότητά της ως οντότητα. Επιπλέον, όλες οι διαδικασίες που συνιστούν φυσικά φαινόμενα δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν χωρίς τη συμμετοχή του παρατηρητή που εξετάζει τα φαινόμενα. Επομένως, ο παρατηρητής είναι μέρος του φαινομένου που παρατηρεί, είτε πρόκειται για τον καιρό είτε για μια κατανομή πιθανοτήτων. Ο βαθμός στον οποίο ο παρατηρητής μπορεί να επηρεάσει τον καιρό ή το ρίξιμο ενός νομίσματος, είναι ένα άλλο ερώτημα...

 

D)   Η κανονική κατανομή

 

10.  Φανταστείτε ότι το Σύμπαν είναι σαν ωκεανός. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, δεν μπορούμε να δούμε τον ωκεανό- μπορούμε επίσης να ονομάσουμε έναν τέτοιο ωκεανό «χωροχρόνο». Κάθε κινούμενο αντικείμενο στο Σύμπαν ακολουθεί μια τροχιά στα κύματα αυτού του ωκεανού του χωροχρόνου. Τέτοια κύματα παρεμβάλλονται μεταξύ τους, και επηρεάζονται επίσης από κινούμενα αντικείμενα, έτσι ώστε οι διαδρομές τους να μπορούν να αλλάξουν. Τώρα φανταστείτε ότι αντί για ένα πλοίο υπάρχει ένα ηλεκτρόνιο που κινείται σε αυτό το μέσο, και ότι τα κύματα που παράγει δεν είναι φτιαγμένα από νερό αλλά από φωτόνια. Τέτοιες κυματοειδείς ρυτίδες μπορούν να εμφανιστούν σε μια οθόνη ή σε οποιοδήποτε πέτασμα με τη μορφή μοτίβου παρεμβολών. Έτσι, αυτό που εμφανίζεται στην οθόνη δεν είναι ένα «ηλεκτρόνιο» που κόπηκε σε πολλά μικρά κομμάτια, αλλά η διαταραχή που προκάλεσε το κινούμενο αντικείμενο (το ηλεκτρόνιο σε αυτή την περίπτωση) στα κύματα του μέσου (δηλαδή του χωροχρόνου). Το αν ονομάζουμε ένα τέτοιο μέσο «ωκεανό», «χωροχρόνο», «κβαντικό δυναμικό» (όπως το αποκαλούσε ο Ντέιβιντ Μπομ), ή «πεδίο πιθανοτήτων», είναι δευτερεύον. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι προϋπάρχει, και ότι προκαθορίζει το μοτίβο παρεμβολής που προκαλείται από οποιοδήποτε κινούμενο αντικείμενο. Εάν το αντικείμενο περνάει ευθεία μέσα από τα κύματα, θα εμφανιστεί στο πέτασμα ως στερεό αντικείμενο αντί να έχει μοτίβο παρεμβολής. Το θέμα είναι ότι η κατανομή ή το πεδίο των πιθανοτήτων έχει πραγματική ύπαρξη με τη μία ή την άλλη μορφή.

 

11.  Η μαθηματική περιγραφή των πιθανοκρατικών κατανομών, όπως τα μοτίβα παρεμβολής, δίνεται από τη συνάρτηση Γκάους. Σε κάθε περίπτωση, το σχήμα της κανονικής κατανομής είναι αυτό μιας καμπάνας (μπορούμε επίσης να πάρουμε αυτό το σχήμα εάν σχεδιάσουμε μια γραμμή που ενώνει τις χάντρες στην κορυφή κάθε στήλης στη μηχανή του Γκάλτον). Αν και τα τυχαία επιλεγμένα δείγματα για μια δεδομένη ιδιότητα μπορεί να μην ταιριάζουν ακριβώς σε μια κανονική κατανομή, όσο περισσότερα δείγματα συμπεριλαμβάνουμε, τόσο περισσότερο αυτά τα δείγματα θα τείνουν να κατανέμονται κανονικά. Αυτό ονομάζεται κεντρικό οριακό θεώρημα:

 

Στη θεωρία πιθανοτήτων, το κεντρικό οριακό θεώρημα (CLT) ορίζει ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν προστίθενται ανεξάρτητες τυχαίες μεταβλητές, το σωστά κανονικοποιημένο άθροισμά τους τείνει προς μια κανονική κατανομή (ανεπίσημα μια «καμπύλη καμπάνας») ακόμη και αν οι ίδιες οι αρχικές μεταβλητές δεν κατανέμονται κανονικά. [3]

 

12.  Μια σημαντική πτυχή της κανονικής κατανομής είναι ότι εάν ένας πληθυσμός κατανέμεται κανονικά για μία δεδομένη ιδιότητα, τότε θα υπάρχουν ορισμένα ποσοστά αυτού του πληθυσμού για τη δεδομένη ιδιότητα σε όλη την κατανομή:

 

Στην κανονική κατανομή, περίπου:

 

• Το 68% των δεδομένων θα εμπίπτει μέσα σε μία τυπική απόκλιση από τον μέσο όρο.

• Το 95% των δεδομένων θα εμπίπτει μέσα σε δύο τυπικές αποκλίσεις από τον μέσο όρο.

• Το 99,7% θα εμπίπτει μέσα σε τρεις τυπικές αποκλίσεις από τον μέσο όρο.

 

Το 50% της κατανομής βρίσκεται εντός 0,6745 τυπικών αποκλίσεων από τον μέσο όρο. [4]

 

13.  Μια συνέπεια της κανονικής κατανομής είναι ότι η παρουσία ενός μέλους του πληθυσμού σε κάποιο άκρο της κατανομής, προϋποθέτει την ύπαρξη περισσότερων μελών πιο κοντά στο μέσο όρο. Για παράδειγμα, εάν υπάρχει ένας πολύ προηγμένος εξωγήινος πολιτισμός στον Γαλαξία μας, του οποίου το τεχνολογικό επίπεδο είναι, ας πούμε, 2 τυπικές αποκλίσεις από τον μέσο όρο, τότε, δεδομένου ότι αυτός ο πολιτισμός θα ανήκει στο εξαιρετικό 5% (1 στους 20) όλων των πολιτισμών, θα υπάρχουν άλλοι 19 λιγότερο προηγμένοι πολιτισμοί (συμπεριλαμβανομένων και ημών) στον Γαλαξία μας. Αν και το πρόβλημα είναι ότι θα πρέπει πρώτα να ανιχνεύσουμε έναν τόσο προηγμένο πολιτισμό, η δική μας παρουσία συμπεραίνει την πιθανότητα ύπαρξής τους.

 

14.  Έτσι το κλισέ:

 

«Όσο μεγαλύτερο τόσο το καλύτερο»,

 

θα πρέπει να αντικατασταθεί από το:

 

«Όσο πιο κοντά στο μέσο μέγεθος, τόσο το καλύτερο.»

 

E)    Η τυραννία της μετριότητας

 

15.  Μια αρχή στενά συνδεδεμένη με την έννοια της κανονικής κατανομής είναι η αρχή της μετριότητας. Με μαθηματικούς όρους, η αρχή της μετριότητας βασίζεται στο νόμο των μεγάλων αριθμών (ότι όσο μεγαλύτερο είναι ένα δείγμα, τόσο περισσότερο οι τιμές μιας ιδιότητας του δείγματος θα τείνουν στη μέση τιμή). Αυτός είναι ένας απλός ορισμός της αρχής:

 

Η αρχή της μετριότητας είναι η φιλοσοφική αντίληψη (η οποία μπορεί επίσης να εκφραστεί ως πιθανολογικό επιχείρημα) ότι αν ένα αντικείμενο κληρωθεί τυχαία από ένα από πολλά σύνολα ή κατηγορίες, είναι πιο πιθανό να προέρχεται από την πιο πολυάριθμη κατηγορία παρά από οποιαδήποτε από τις λιγότερο πολυάριθμες κατηγορίες. Η αρχή έχει θεωρηθεί ότι υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει τίποτα ασυνήθιστο σχετικά με την εξέλιξη του Ηλιακού Συστήματος, την ιστορία της Γης, την εξέλιξη της βιολογικής πολυπλοκότητας, την ανθρώπινη εξέλιξη, ή οποιοδήποτε έθνος. Η ιδέα είναι να υποθέσουμε τη μετριότητα, αντί να ξεκινήσουμε με την υπόθεση ότι ένα φαινόμενο είναι ειδικό, προνομιούχο, εξαιρετικό, ή ακόμα και ανώτερο.

 

Επίσης, η αρχή της μετριότητας προτείνει, δεδομένης της ύπαρξης ζωής στη Γη, ότι η ζωή υπάρχει συνήθως σε πλανήτες σαν τη Γη σε όλο το Σύμπαν. [5]

 

16.  Η αρχή της μετριότητας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είμαστε μέσοι, αλλά ότι οι περισσότεροι εξωγήινοι πολιτισμοί θα συγκεντρώνονται κοντά στη μέση τιμή (όπως σε μια κανονική κατανομή). Αν ήμασταν ένας μέσος πολιτισμός, θα υπήρχαν πολλοί άλλοι πολιτισμοί σαν τον δικό μας εκεί έξω, και η πιθανότητα θα ήταν μεγάλη να έχουμε εντοπίσει μερικούς από αυτούς. Επομένως, είτε είμαστε πολύ πρωτόγονοι για να μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε έναν άλλο πολιτισμό, είτε οι περισσότεροι από αυτούς είναι πολύ πρωτόγονοι για να αφήσουν ανιχνεύσιμα σήματα.

 

17.  Αλλά ακόμα κι αν τελικά εντοπίσουμε ή έρθουμε σε επαφή με έναν άλλο πολιτισμό, η αρχή της μετριότητας υποδηλώνει ότι θα τους αντιμετωπίζαμε με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους «ξένους» στον πλανήτη μας. Εάν, από τη μία πλευρά, συναντήσουμε κάποιον του οποίου η νοημοσύνη είναι ανώτερη από τη δική μας, στις περισσότερες περιπτώσεις αρνούμαστε το γεγονός, και προσποιούμαστε ότι είμαστε καλύτεροι. Αν, από την άλλη πλευρά, συναντήσουμε κάποιον φτωχό ή «αγαθιάρη», βρίσκουμε την ευκαιρία να τον εκμεταλλευτούμε. Στην πραγματικότητα, αυτή η στάση αποκαλύπτει επίσης την αληθινή μας φύση: δεν είμαστε αρκετά έξυπνοι ως είδος για να αναγνωρίσουμε και να προωθήσουμε τη νοημοσύνη. Αυτό μπορεί να είναι προνόμιο λίγων ανθρώπων και, κατ’ αναλογία, μερικών πολιτισμών στην ιστορία του Γαλαξία μας.

 

F)    «Πού βρίσκονται;»

 

18.  Ιδού, συμπερασματικά, μερικές ερωτήσεις:

 

«Πού βρίσκονται;»

«Πού είσαι εσύ;»

«Νοιάζεται κανείς;»

 

«Θυμάσαι τη Διοτίμα;

Λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου από τον όχλο...»

 

«Πώς μπορώ να τους εξηγήσω ότι η Γη δεν είναι ούτε επίπεδη ούτε στρογγυλή;»

 

«Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι...»

Αλλά είναι ευλογημένοι ή τελικά είναι καταραμένοι;

 

«Πρέπει να ψηφίζουν οι ηλίθιοι;»

«Είναι η δημοκρατία το τέλειο πολίτευμα;»

 

«Μήπως το 2% των πιο νοήμονων ανθρώπων της κανονικής κατανομής έχει πιθανότητα κάποια μέρα να είναι κατανοητό από το υπόλοιπο 98%;

Ή μήπως στην ουσία δεν έχει νόημα να γίνουν κατανοητοί;» 

 

«Θα βρουν ποτέ δικαίωση τα φαντάσματα που περιφέρονται στις πιο σκοτεινές γωνιές των δικών μας παρανοήσεων;»

«Πώς μπορεί κανείς να προστατευθεί από την κατάρα του όχλου;»

 

19.  Η απάντηση σε τέτοιες ερωτήσεις είναι ότι η κανονική κατανομή είναι προβλέψιμη. Έτσι, ένα άτομο άνω του μέσου όρου μπορεί πάντα να είναι προετοιμασμένο για το αποτέλεσμα.

 

[1]: [https://en.wikipedia.org/wiki/Bean_machine]

[2]: [https://simple.wikipedia.org/wiki/Young%27s_double-slit_experiment]

[3]: [https://en.wikipedia.org/wiki/Central_limit_theorem]

[4]: [https://mathbitsnotebook.com/Algebra2/Statistics/STstandardNormalDistribution.html]

[5]: [https://en.wikipedia.org/wiki/Mediocrity_principle]

 

10/7/2018

Εικόνα: Μηχανή φασολιών του Γκάλτον

[https://en.wikipedia.org/wiki/Bean_machine]