29 Ιαν 2009

Η συμπάθεια των ρολογιών



Κάποιες φορές, καθώς καθόμαστε σ’ ένα ήσυχο φθινοπωρινό τοπίο, στην εξοχή, είναι πολύ πιθανό να ακούσουμε τη συμφωνία των τριζονιών. Κάποτε είχα σκεφτεί ότι αυτός θα πρέπει να είναι ο ήχος της σιωπής, καθώς αν και τα τριζόνια πάψουν να ακούγονται, μετά πλέον δεν ακούγεται τίποτε. Το χαρακτηριστικό φαινόμενο τόσο με τα τριζόνια όσο και άλλα πλάσματα, όπως τα τζιτζίκια λόγου χάρη, ή κάποιες φορές και τα πουλιά, είναι ότι ξεκινάνε και σταματάνε το τραγούδι τους όλα μαζί, σε ένα είδος συνεννόησης. Αυτός ο συντονισμός μοιάζει μαγικός, καθότι φαίνεται να υφίσταται ακαριαία, χωρίς τα ίδια τα τριζόνια να το καταλαβαίνουν, καλά- καλά.

Είναι όμως αυτή η σωστή ερμηνεία ή μήπως, τελικά, τα τριζόνια έχουν στη διάθεσή τους τον απαιτούμενο χρόνο να συντονιστούν. Ο Christiaan Huygens, σύγχρονος, μεγαλύτερος σε ηλικία, του Νεύτωνα, μελέτησε εκτεταμένα τέτοια φαινόμενα συντονισμού μεταξύ εκκρεμών, καθώς ο σκοπός του ήταν να βρει ένα αξιόπιστο ρολόγι για τις ανάγκες της τότε ανερχόμενης ναυτιλίας. Έτσι, σε κάποιο από τα πειράματά του παρατήρησε μια παράξενη μορφή συντονισμού, δηλαδή την απόκτηση κοινού ρυθμού ταλάντωσης, μεταξύ των εκκρεμών, κάτι που ο ίδιος, σύμφωνα με την ορολογία της εποχής, ονόμασε συμπάθεια. Σ’ ένα γράμμα που απέστειλε στον πατέρα του, σχετικά με το φαινόμενο, λέει τα εξής:

“Ενώ αναγκάστηκα να μείνω στο κρεβάτι για μερικές ημέρες και κάνοντας παρατηρήσεις σε δύο ρολόγια μου του νέου εργαστηρίου, παρατήρησα ένα θαυμάσιο φαινόμενο που κανείς δεν θα μπορούσε να έχει σκεφτεί πριν. Τα δύο ρολόγια, ενώ κρέμονταν [στον τοίχο] δίπλα-δίπλα με μια απόσταση ενός ή δύο ποδιών μεταξύ, κρατιόνταν σε ρυθμό το ένα σχετικά με το άλλο με μια ακρίβεια τόσο υψηλή που τα δύο εκκρεμή ταλαντεύονταν πάντα μαζί, και δε διέφεραν ποτέ. Ενώ θαύμασα αυτό το φαινόμενο για κάποιο διάστημα, τελικά διαπίστωσα ότι αυτό συνέβη λόγω κάποιας συμπάθειας: όταν έκανα τα εκκρεμή να ταλαντευθούν σε διαφορετικούς ρυθμούς, διαπίστωσα ότι μισή ώρα αργότερα πάντα επέστρεφαν σε συγχρονισμό και τον διατηρούσαν συνεχώς κατόπιν, εφόσον τα άφηνα ελεύθερα. Κατόπιν, τα έβαλα πιο μακριά το ένα από το άλλο, κρεμώντας το ένα σε μια πλευρά του δωματίου και το άλλο σε απόσταση δεκαπέντε ποδιών μακριά. Διαπίστωσα ότι μετά από μια ημέρα υπήρξε μια διαφορά πέντε δευτερολέπτων μεταξύ τους και, συνεπώς, η προηγούμενη συμφωνία τους οφειλόταν μόνο σε κάποια συμπάθεια που, κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί να προκληθεί από τίποτα εκτός από το ανεπαίσθητο ανακάτωμα του αέρα λόγω της κίνησης των εκκρεμών. Ωστόσο τα ρολόγια είναι μέσα σε κλειστά κιβώτια και ζυγίζουν, συμπεριλαμβανομένου όλου του μολύβδου τους, λίγο λιγότερο από εκατό λίβρες κάθε ένα. Και οι δονήσεις των εκκρεμών, όταν φθάσουν στο συγχρονισμό, δεν είναι τέτοιες ώστε το ένα εκκρεμές να είναι παράλληλο στο άλλο, αλλά αντίθετα πλησιάζουν και απομακρύνονται με αντίθετες κινήσεις. Όταν έβαλα τα ρολόγια πιο κοντά, παρατήρησα ότι τα εκκρεμή υιοθέτησαν τον ίδιο τρόπο ταλάντωσης. Επιπλέον, πήρα έναν τετράγωνο πίνακα τριών ποδιών, μια ίντσα παχύ, και τον έβαλα μεταξύ των δύο [ρολογιών] έτσι ώστε να αγγίζει το έδαφος από κάτω και ήταν τόσο ψηλός που κάλυψε εξ ολοκλήρου τα ρολόγια και κατά αυτόν τον τρόπο ήταν χωρισμένα το ένα από το άλλο. Εντούτοις, αυτός ο συγχρονισμός παρέμεινε όπως ότι ήταν και πριν, για ολόκληρες μέρες και νύχτες. Ακόμα και όταν τα διατάραξα, επανεγκαθιδρύθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σκοπεύω τώρα να τα βάλω για τα καλά σε ρυθμό ενώ είναι μακριά, και θα προσπαθήσω να καθορίσω την απόσταση στην οποία η προαναφερθείσα συμπάθεια εκτείνεται. Από ότι έχω δει καταλάβει, φαντάζομαι ότι θα φτάνει τα πέντε ή έξι πόδια. Αλλά για να έχω μια μεγαλύτερη βεβαιότητα αυτών των πραγμάτων, θα πρέπει να περιμένεις, παρακαλώ, έως ότου να τα εξετάσω περαιτέρω και να βρω την προέλευσή τους ακριβέστερα. Εντούτοις, εδώ έχουμε βρει δύο ρολόγια που ποτέ δεν έρχονται σε διαφωνία, πράγμα που φαίνεται απίστευτο και όμως είναι πολύ αληθινό. Ποτέ πριν άλλα ρολόγια μπόρεσαν να κάνουν το ίδιο πράγμα όπως εκείνα αυτής της νέας εφεύρεσης, και κάποιος μπορεί να δει από αυτήν πόσο ακριβή είναι, δεδομένου ότι κάτι τόσο μικρό απαιτείται για να τα κρατήσει σε αιώνια συμφωνία.”

Ο ίδιος ο Huygens αργότερα διαπίστωσε πως αυτή η ‘συμπάθεια των ρολογιών’ οφειλόταν στις μετατοπίσεις της ράβδου (γενικότερα του μέσου στήριξης) που συνδέει τα δύο ρολόγια, διαπίστωση η οποία έχει επαληθευτεί με πρόσφατα πειράματα. Ο όρος του φαινομένου είναι συγχρονισμός και περιγράφεται μέσα από τη θεωρία του χάους. Αυτό το γεγονός ωστόσο, η ύπαρξη δηλαδή ενός μέσου επικοινωνίας μεταξύ δύο (ή περισσοτέρων) συστημάτων δεν άρει τη μαγεία του φαινομένου ούτε και τη σημασία ή τις σημαντικές του επιπτώσεις. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά την περίπτωση της κβαντικής σύζευξης, όπου αυτή η ‘σύνδεση’ είναι εξίσου υπαρκτή όσο και απατηλή…







17 Ιαν 2009

Το ρήμα της αντήχησης (2)


Ο μικρός πρίγκηπας

«Πήγαινε να δεις τα τριαντάφυλλα», είπε η αλεπού... Ο μικρός πρίγκιπας έφυγε να δει ακόμη μια φορά τα τριαντάφυλλα. «Δε μοιάζετε καθόλου με το δικό μου τριαντάφυλλο», είπε... «Είστε όμορφα, αλλά κενά... Αν κάποιος τυχαίος περαστικός έβλεπε το τριαντάφυλλό μου, θα νόμιζε ότι σας μοιάζει. Εκείνο όμως είναι πολύ πιο σημαντικό από όλα σας, γιατί είναι το τριαντάφυλλο που έχω εγώ ποτίσει. Γιατί είναι το λουλούδι που προστάτεψα. Γιατί έχω σκοτώσει τα σκουλήκια του, γιατί είναι το τριαντάφυλλο που έχω ακούσει να παραπονιέται, να καμαρώνει ή να σιωπά. Γιατί είναι το τριαντάφυλλό μου το καλύτερο απ' όλα. «Βλέπεις μόνο με την καρδιά» είπε η αλεπού... (τι μαθαίνουν στα πανεπιστήμια).


Το μπούστο του Βολταίρου

Salvador Dali, The Slave Market with Disappearing Bust of Voltaire

Συνήθως η ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας και αυτό που πραγματικά είμαστε (και γενικότερα ο κόσμος) είναι δυο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Χτίζουμε πρότυπα, επιλέγουμε συγκεκριμένα ηθικά και εκφραστικά χαρακτηριστικά από διασημότητες και καθημερινούς ανθρώπους και στη συνέχεια προσπαθούμε να τα μιμηθούμε. Ακόμη περισσότερο, προβάλλουμε στους άλλους τον δικό μας χαρακτήρα και διάθεση. Όλη η ζωή μας αναζητά την ένωση ενός νεανικού γυμνού γυναικείου κορμιού με το μεγάλο αντρίκειο πνεύμα ενός Βολταίρου.


Το ναρκισσιστικό σύμπλεγμα



Michelangelo, Caravaggio

Ο ναρκισσισμός ορίζεται ως μια παθολογική κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από σύμπλεγμα μεγαλοσύνης, ανάγκη για λατρεία, και απάθεια. Ο ναρκισσιστής ανατροφοδείται όχι μόνον από την εικόνα του, αλλά και από την εικόνα που προβάλλει πάνω στους άλλους.


(Salvador Dali, Metamorphosis of Narcissus)

Οι ορισμοί βέβαια είναι σχετικοί. Γιατί το σύμπλεγμα είναι μόνο μια ομαδοποίηση χαρακτηριστικών που εκφράζουν ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα. Θα μπορούσε άραγε ο Dali να φτάσει ως το στάδιο της 'Μεταμόρφωσης του Νάρκισσου', αν δεν ήταν πρώτα ένας αγιάτρευτος και φανατικός ναρκισσιστής;


Η καταγωγή μας από την εποχή του ονείρου

Θυμάμαι αμυδρά τον Freud να λέει πως ο νάρκισσος αναπολεί την παιδική του ηλικία σαν μέσα από ένα όνειρο και ότι διατηρεί μια προσκόλληση με εκείνη την περασμένη εποχή του ονείρου. Η αλήθεια είναι πως βλέπουμε όλοι όνειρα ακόμη και αν να δεν τα θυμούμαστε. Η αλήθεια είναι επίσης ότι τα όνειρα είναι άχρονα (και άχωρα), ανεξάρτητα από τις ηλικίες που αναγνωρίζουμε στα πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις των ονείρων. Είναι τα όνειρα κάτι παραπάνω από τα νυχτερινά αποφάγια της προηγούμενης μέρας ή μήπως και μέσα από την ανάλυσή τους μπορούμε να φτάσουμε πίσω στο χρόνο και πέρα από τους εαυτούς μας σε μιαν εποχή όπου υπήρχαν μόνο τα αρχέτυπα της ύλης και η κοσμική νοημοσύνη έτοιμη να τα ανασυνθέσει;


Ο παράγοντας της κβαντομηχανικής
"Είμαστε όλοι κάτι επικαλυπτόμενες κυματοσυναρτήσεις", θα έλεγε ο κβαντικός Καρυωτάκης. Η οριοθέτησή μας έναντι όλων των άλλων είναι ό,τι πιο σημαντικό για την ανεξαρτησία της ύπαρξής μας και της ταυτότητάς μας. Ερχόμαστε συχνά στη θέση των άλλων, αλλά εικονικά, ποτέ δεν ταυτιζόμαστε πλήρως με αυτούς, γιατί τότε θα εκμηδενιζόμασταν. Θα γινόμασταν άμορφη μάζα. Αν ωστόσο το σύμπαν κάποτε βρισκόταν μέσα σ' ένα 'καρυδότσουφλο' κι αν υποθέσουμε ακόμη ότι από τότε υπήρχε κάποια μορφή, έστω πρωταρχική του εαυτού μας, τότε πράγματι σε κείνη την αρχέγονη εποχή του Ονείρου θα ήταν πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουμε τα πράγματα και τις υπάρξεις μεταξύ τους. Θεωρώ πως μόλις ανακάλυψα τη βαθύτερη αιτία του Ναρκισσιστικού συμπλέγματος.

"Το ρήμα της αντήχησης...



Ο συγγραφέας στο σύνδεσμο της παραπάνω εικόνας αναρωτιέται ποια μπορεί να είναι η σχέση ανάμεσα στα σύμβολα και στην έννοια του χώρου. Παραδόξως, ανασυνθέτοντας τους παραπάνω συλλογισμούς διαπιστώνω ότι ένας άνθρωπος όχι μόνο είναι έρμαιο της εικόνας- συμβόλου που έχει για τον εαυτό του, αλλά τα ίδια τα αντικείμενα της λατρείας μας ή γενικότερα του ενδιαφέροντός μας διαμορφώνουν γύρω μας αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως το χώρο και το χρόνο. Με άλλα λόγια, οι ιδέες που έχουμε για τα πράγματα, είναι πράγματα που χτίζουν γύρω μας την εικονική μας πραγματικότητα.

...κι η αντήχηση της λέξης..."

10 Ιαν 2009

Περί εγκεφάλων και σύννεφων


Brain-Clouds

Ο ουρανός ήταν καθαρός. Καθόμουν σε μία καρέκλα στη μέση μιας απέραντης πεδιάδας χαμένος μέσα σ' ένα διάχυτο φως. Τότε εμφανίστηκε ένα μικρό σύννεφο. Συνοφρυώθηκα, αν και κατά βάθος χάρηκα γιατί εκείνη η σκιά μου ξανάδωσε ένα σημείο ύπαρξης.




Brain Anatomy

Τα μαθήματα ανατομίας ποτέ δε μου άρεσαν. Ήθελα να κρατήσω τη μαγεία του κορμιού μου και της ίδιας μου της σκέψης. Μετωπιαίος λωβός, προμετωπιαίος λωβός, εγκεφαλικό στέμμα- εκεί έχω το πρόβλημα. Τον τελευταίο καιρό δυσκολεύομαι και να καταπιώ.



Rubic Cube

Είχα ένα φίλο που έλυνε τον κύβο του Rubic σε χρόνο ρεκόρ. Ύστερα μου έλεγε αν θα τα κατάφερνε να τον κάνει να αιωρηθεί. Εγώ του έλεγα πως δεν είναι απαραίτητο, γιατί ο κύβος ήταν πάντα μέσα στο μυαλό μας.


The Pleasure Principle, Rene Magritte

Ζούμε για να τρέφουμε τον εγκέφαλό μας. Του δίνουμε ζάχαρη και μας δίνει απόλαυση. Του δίνουμε τη σκέψη μας και κατασκευάζει θεωρίες. Είναι τόσο δυνατός ώστε στο τέλος παίρνει τον έλεγχο. Του δίνουμε και το κορμί μας. Έχουμε αισθήσεις για να ικανοποιούμε την περιέργειά του, χέρια και πόδια για να πηγαίνουμε εκεί που θα βρει τροφή για να συνεχίσει να ονειρεύεται.


Νίκη της Σαμοθράκης, Μουσείο Λούβρου

Χωρίς εγκέφαλο θα ήμασταν τυφλά, φτερωτά, αρχέγονα σκουλήκια. Χωρίς σώμα το παρελθόν μας δε θα είχε καν υπόσταση.


"Το σύννεφο κατέβηκε και μπήκε στο μυαλό μου..."