Κάποιες φορές, καθώς καθόμαστε σ’ ένα ήσυχο φθινοπωρινό τοπίο, στην εξοχή, είναι πολύ πιθανό να ακούσουμε τη συμφωνία των τριζονιών. Κάποτε είχα σκεφτεί ότι αυτός θα πρέπει να είναι ο ήχος της σιωπής, καθώς αν και τα τριζόνια πάψουν να ακούγονται, μετά πλέον δεν ακούγεται τίποτε. Το χαρακτηριστικό φαινόμενο τόσο με τα τριζόνια όσο και άλλα πλάσματα, όπως τα τζιτζίκια λόγου χάρη, ή κάποιες φορές και τα πουλιά, είναι ότι ξεκινάνε και σταματάνε το τραγούδι τους όλα μαζί, σε ένα είδος συνεννόησης. Αυτός ο συντονισμός μοιάζει μαγικός, καθότι φαίνεται να υφίσταται ακαριαία, χωρίς τα ίδια τα τριζόνια να το καταλαβαίνουν, καλά- καλά.
Είναι όμως αυτή η σωστή ερμηνεία ή μήπως, τελικά, τα τριζόνια έχουν στη διάθεσή τους τον απαιτούμενο χρόνο να συντονιστούν. Ο Christiaan Huygens, σύγχρονος, μεγαλύτερος σε ηλικία, του Νεύτωνα, μελέτησε εκτεταμένα τέτοια φαινόμενα συντονισμού μεταξύ εκκρεμών, καθώς ο σκοπός του ήταν να βρει ένα αξιόπιστο ρολόγι για τις ανάγκες της τότε ανερχόμενης ναυτιλίας. Έτσι, σε κάποιο από τα πειράματά του παρατήρησε μια παράξενη μορφή συντονισμού, δηλαδή την απόκτηση κοινού ρυθμού ταλάντωσης, μεταξύ των εκκρεμών, κάτι που ο ίδιος, σύμφωνα με την ορολογία της εποχής, ονόμασε συμπάθεια. Σ’ ένα γράμμα που απέστειλε στον πατέρα του, σχετικά με το φαινόμενο, λέει τα εξής:
“Ενώ αναγκάστηκα να μείνω στο κρεβάτι για μερικές ημέρες και κάνοντας παρατηρήσεις σε δύο ρολόγια μου του νέου εργαστηρίου, παρατήρησα ένα θαυμάσιο φαινόμενο που κανείς δεν θα μπορούσε να έχει σκεφτεί πριν. Τα δύο ρολόγια, ενώ κρέμονταν [στον τοίχο] δίπλα-δίπλα με μια απόσταση ενός ή δύο ποδιών μεταξύ, κρατιόνταν σε ρυθμό το ένα σχετικά με το άλλο με μια ακρίβεια τόσο υψηλή που τα δύο εκκρεμή ταλαντεύονταν πάντα μαζί, και δε διέφεραν ποτέ. Ενώ θαύμασα αυτό το φαινόμενο για κάποιο διάστημα, τελικά διαπίστωσα ότι αυτό συνέβη λόγω κάποιας συμπάθειας: όταν έκανα τα εκκρεμή να ταλαντευθούν σε διαφορετικούς ρυθμούς, διαπίστωσα ότι μισή ώρα αργότερα πάντα επέστρεφαν σε συγχρονισμό και τον διατηρούσαν συνεχώς κατόπιν, εφόσον τα άφηνα ελεύθερα. Κατόπιν, τα έβαλα πιο μακριά το ένα από το άλλο, κρεμώντας το ένα σε μια πλευρά του δωματίου και το άλλο σε απόσταση δεκαπέντε ποδιών μακριά. Διαπίστωσα ότι μετά από μια ημέρα υπήρξε μια διαφορά πέντε δευτερολέπτων μεταξύ τους και, συνεπώς, η προηγούμενη συμφωνία τους οφειλόταν μόνο σε κάποια συμπάθεια που, κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί να προκληθεί από τίποτα εκτός από το ανεπαίσθητο ανακάτωμα του αέρα λόγω της κίνησης των εκκρεμών. Ωστόσο τα ρολόγια είναι μέσα σε κλειστά κιβώτια και ζυγίζουν, συμπεριλαμβανομένου όλου του μολύβδου τους, λίγο λιγότερο από εκατό λίβρες κάθε ένα. Και οι δονήσεις των εκκρεμών, όταν φθάσουν στο συγχρονισμό, δεν είναι τέτοιες ώστε το ένα εκκρεμές να είναι παράλληλο στο άλλο, αλλά αντίθετα πλησιάζουν και απομακρύνονται με αντίθετες κινήσεις. Όταν έβαλα τα ρολόγια πιο κοντά, παρατήρησα ότι τα εκκρεμή υιοθέτησαν τον ίδιο τρόπο ταλάντωσης. Επιπλέον, πήρα έναν τετράγωνο πίνακα τριών ποδιών, μια ίντσα παχύ, και τον έβαλα μεταξύ των δύο [ρολογιών] έτσι ώστε να αγγίζει το έδαφος από κάτω και ήταν τόσο ψηλός που κάλυψε εξ ολοκλήρου τα ρολόγια και κατά αυτόν τον τρόπο ήταν χωρισμένα το ένα από το άλλο. Εντούτοις, αυτός ο συγχρονισμός παρέμεινε όπως ότι ήταν και πριν, για ολόκληρες μέρες και νύχτες. Ακόμα και όταν τα διατάραξα, επανεγκαθιδρύθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σκοπεύω τώρα να τα βάλω για τα καλά σε ρυθμό ενώ είναι μακριά, και θα προσπαθήσω να καθορίσω την απόσταση στην οποία η προαναφερθείσα συμπάθεια εκτείνεται. Από ότι έχω δει καταλάβει, φαντάζομαι ότι θα φτάνει τα πέντε ή έξι πόδια. Αλλά για να έχω μια μεγαλύτερη βεβαιότητα αυτών των πραγμάτων, θα πρέπει να περιμένεις, παρακαλώ, έως ότου να τα εξετάσω περαιτέρω και να βρω την προέλευσή τους ακριβέστερα. Εντούτοις, εδώ έχουμε βρει δύο ρολόγια που ποτέ δεν έρχονται σε διαφωνία, πράγμα που φαίνεται απίστευτο και όμως είναι πολύ αληθινό. Ποτέ πριν άλλα ρολόγια μπόρεσαν να κάνουν το ίδιο πράγμα όπως εκείνα αυτής της νέας εφεύρεσης, και κάποιος μπορεί να δει από αυτήν πόσο ακριβή είναι, δεδομένου ότι κάτι τόσο μικρό απαιτείται για να τα κρατήσει σε αιώνια συμφωνία.”
Ο ίδιος ο Huygens αργότερα διαπίστωσε πως αυτή η ‘συμπάθεια των ρολογιών’ οφειλόταν στις μετατοπίσεις της ράβδου (γενικότερα του μέσου στήριξης) που συνδέει τα δύο ρολόγια, διαπίστωση η οποία έχει επαληθευτεί με πρόσφατα πειράματα. Ο όρος του φαινομένου είναι συγχρονισμός και περιγράφεται μέσα από τη θεωρία του χάους. Αυτό το γεγονός ωστόσο, η ύπαρξη δηλαδή ενός μέσου επικοινωνίας μεταξύ δύο (ή περισσοτέρων) συστημάτων δεν άρει τη μαγεία του φαινομένου ούτε και τη σημασία ή τις σημαντικές του επιπτώσεις. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά την περίπτωση της κβαντικής σύζευξης, όπου αυτή η ‘σύνδεση’ είναι εξίσου υπαρκτή όσο και απατηλή…
Είναι όμως αυτή η σωστή ερμηνεία ή μήπως, τελικά, τα τριζόνια έχουν στη διάθεσή τους τον απαιτούμενο χρόνο να συντονιστούν. Ο Christiaan Huygens, σύγχρονος, μεγαλύτερος σε ηλικία, του Νεύτωνα, μελέτησε εκτεταμένα τέτοια φαινόμενα συντονισμού μεταξύ εκκρεμών, καθώς ο σκοπός του ήταν να βρει ένα αξιόπιστο ρολόγι για τις ανάγκες της τότε ανερχόμενης ναυτιλίας. Έτσι, σε κάποιο από τα πειράματά του παρατήρησε μια παράξενη μορφή συντονισμού, δηλαδή την απόκτηση κοινού ρυθμού ταλάντωσης, μεταξύ των εκκρεμών, κάτι που ο ίδιος, σύμφωνα με την ορολογία της εποχής, ονόμασε συμπάθεια. Σ’ ένα γράμμα που απέστειλε στον πατέρα του, σχετικά με το φαινόμενο, λέει τα εξής:
“Ενώ αναγκάστηκα να μείνω στο κρεβάτι για μερικές ημέρες και κάνοντας παρατηρήσεις σε δύο ρολόγια μου του νέου εργαστηρίου, παρατήρησα ένα θαυμάσιο φαινόμενο που κανείς δεν θα μπορούσε να έχει σκεφτεί πριν. Τα δύο ρολόγια, ενώ κρέμονταν [στον τοίχο] δίπλα-δίπλα με μια απόσταση ενός ή δύο ποδιών μεταξύ, κρατιόνταν σε ρυθμό το ένα σχετικά με το άλλο με μια ακρίβεια τόσο υψηλή που τα δύο εκκρεμή ταλαντεύονταν πάντα μαζί, και δε διέφεραν ποτέ. Ενώ θαύμασα αυτό το φαινόμενο για κάποιο διάστημα, τελικά διαπίστωσα ότι αυτό συνέβη λόγω κάποιας συμπάθειας: όταν έκανα τα εκκρεμή να ταλαντευθούν σε διαφορετικούς ρυθμούς, διαπίστωσα ότι μισή ώρα αργότερα πάντα επέστρεφαν σε συγχρονισμό και τον διατηρούσαν συνεχώς κατόπιν, εφόσον τα άφηνα ελεύθερα. Κατόπιν, τα έβαλα πιο μακριά το ένα από το άλλο, κρεμώντας το ένα σε μια πλευρά του δωματίου και το άλλο σε απόσταση δεκαπέντε ποδιών μακριά. Διαπίστωσα ότι μετά από μια ημέρα υπήρξε μια διαφορά πέντε δευτερολέπτων μεταξύ τους και, συνεπώς, η προηγούμενη συμφωνία τους οφειλόταν μόνο σε κάποια συμπάθεια που, κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί να προκληθεί από τίποτα εκτός από το ανεπαίσθητο ανακάτωμα του αέρα λόγω της κίνησης των εκκρεμών. Ωστόσο τα ρολόγια είναι μέσα σε κλειστά κιβώτια και ζυγίζουν, συμπεριλαμβανομένου όλου του μολύβδου τους, λίγο λιγότερο από εκατό λίβρες κάθε ένα. Και οι δονήσεις των εκκρεμών, όταν φθάσουν στο συγχρονισμό, δεν είναι τέτοιες ώστε το ένα εκκρεμές να είναι παράλληλο στο άλλο, αλλά αντίθετα πλησιάζουν και απομακρύνονται με αντίθετες κινήσεις. Όταν έβαλα τα ρολόγια πιο κοντά, παρατήρησα ότι τα εκκρεμή υιοθέτησαν τον ίδιο τρόπο ταλάντωσης. Επιπλέον, πήρα έναν τετράγωνο πίνακα τριών ποδιών, μια ίντσα παχύ, και τον έβαλα μεταξύ των δύο [ρολογιών] έτσι ώστε να αγγίζει το έδαφος από κάτω και ήταν τόσο ψηλός που κάλυψε εξ ολοκλήρου τα ρολόγια και κατά αυτόν τον τρόπο ήταν χωρισμένα το ένα από το άλλο. Εντούτοις, αυτός ο συγχρονισμός παρέμεινε όπως ότι ήταν και πριν, για ολόκληρες μέρες και νύχτες. Ακόμα και όταν τα διατάραξα, επανεγκαθιδρύθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σκοπεύω τώρα να τα βάλω για τα καλά σε ρυθμό ενώ είναι μακριά, και θα προσπαθήσω να καθορίσω την απόσταση στην οποία η προαναφερθείσα συμπάθεια εκτείνεται. Από ότι έχω δει καταλάβει, φαντάζομαι ότι θα φτάνει τα πέντε ή έξι πόδια. Αλλά για να έχω μια μεγαλύτερη βεβαιότητα αυτών των πραγμάτων, θα πρέπει να περιμένεις, παρακαλώ, έως ότου να τα εξετάσω περαιτέρω και να βρω την προέλευσή τους ακριβέστερα. Εντούτοις, εδώ έχουμε βρει δύο ρολόγια που ποτέ δεν έρχονται σε διαφωνία, πράγμα που φαίνεται απίστευτο και όμως είναι πολύ αληθινό. Ποτέ πριν άλλα ρολόγια μπόρεσαν να κάνουν το ίδιο πράγμα όπως εκείνα αυτής της νέας εφεύρεσης, και κάποιος μπορεί να δει από αυτήν πόσο ακριβή είναι, δεδομένου ότι κάτι τόσο μικρό απαιτείται για να τα κρατήσει σε αιώνια συμφωνία.”
Ο ίδιος ο Huygens αργότερα διαπίστωσε πως αυτή η ‘συμπάθεια των ρολογιών’ οφειλόταν στις μετατοπίσεις της ράβδου (γενικότερα του μέσου στήριξης) που συνδέει τα δύο ρολόγια, διαπίστωση η οποία έχει επαληθευτεί με πρόσφατα πειράματα. Ο όρος του φαινομένου είναι συγχρονισμός και περιγράφεται μέσα από τη θεωρία του χάους. Αυτό το γεγονός ωστόσο, η ύπαρξη δηλαδή ενός μέσου επικοινωνίας μεταξύ δύο (ή περισσοτέρων) συστημάτων δεν άρει τη μαγεία του φαινομένου ούτε και τη σημασία ή τις σημαντικές του επιπτώσεις. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά την περίπτωση της κβαντικής σύζευξης, όπου αυτή η ‘σύνδεση’ είναι εξίσου υπαρκτή όσο και απατηλή…