1. Ένα από τα μεγαλύτερα παράδοξα του χρόνου
είναι ότι ακόμα κι αν σταματήσουμε την κίνηση οποιουδήποτε είδους αντικειμένου
που σχετίζεται ή αντιπροσωπεύει το χρόνο, ο ίδιος ο χρόνος θα συνεχίσει να
κινείται.
2. Για παράδειγμα, αν απεικονίσουμε τον χρόνο
ως μια ατμομηχανή που κινείται μπροστά, ακόμα κι αν σταματήσουμε την ατμομηχανή,
ο χρόνος δεν θα σταματήσει.
3. Μπορούμε να σκεφτούμε μια τέτοια πτυχή του
χρόνου καθισμένοι δίπλα στο τζάκι και καπνίζοντας μια πίπα, καθώς ένα τρένο βγαίνει
από το τζάκι και κινείται προς το μέρος μας.
4. Ένα τέτοιο ξαφνικό και απροσδόκητο γεγονός
θα μπορούσε μόνο να προκαλέσει μια ισχυρή εντύπωση στο μυαλό μας, και να έχει
μεγάλο αντίκτυπο στο περιβάλλον.
5. Παρεμπιπτόντως, σύμφωνα με τη σχετικότητα,
εάν το τρένο κινείται με την ταχύτητα του φωτός, ένας επιβάτης στο τρένο θα δει
το ρολόι του να σταματά.
6. Αλλά ο χρόνος μπορεί επίσης να σταματήσει
αν ζωγραφίσουμε ένα ρολόι σε έναν πίνακα. Ένα τέτοιο ρολόι δεν χτυπάει, και η
ώρα που λέει είναι πάντα η ίδια.
7. Μια άλλη πτυχή του θέματος είναι ένα φαινόμενο
που μπορούμε να ονομάσουμε «αντανάκλαση του χρόνου». Φανταστείτε ότι έχουμε δύο
κηροπήγια μπροστά από έναν καθρέφτη. Το ένα κηροπήγιο αντανακλάται κανονικά
στον καθρέφτη, αλλά το δεύτερο κηροπήγιο δεν έχει αντανάκλαση.
8. Πώς γίνεται αυτό; Μια εξήγηση αυτού του
παράξενου φαινομένου είναι ότι μόνο ένα κηροπήγιο υπάρχει πραγματικά. Το
δεύτερο κηροπήγιο (το οποίο δεν έχει αντανάκλαση) είναι στην πραγματικότητα η
αναπαράσταση του (ενός και μοναδικού) κηροπήγιου στο μυαλό μας.
9. Έχουν τα αντικείμενα κάποια αντανάκλαση
στο μυαλό μας, εκτός φυσικά από την ίδια τους την εικόνα με την οποία τα
αντιλαμβανόμαστε;
10. Επιπλέον, αν θεωρήσουμε το χρόνο ως ένα
αντικείμενο (για παράδειγμα ένα τρένο ή ένα βέλος που κινείται προς τα εμπρός),
έχει ο χρόνος κάποια κίνηση ή αληθινή ύπαρξη στο μυαλό μας; Ανεξάρτητα από το
πώς μπορούμε να απεικονίσουμε ή να περιγράψουμε τον χρόνο σε έναν πίνακα
ζωγραφικής ή σε μια φυσική θεωρία, έχει ο χρόνος κάποια ψυχολογική ή διανοητική
σημασία;
11. Η θεωρία της διάρκειας, είναι μια θεωρία
του χρόνου και της συνείδησης που έθεσε ο Henri Bergson. Ο ίδιος συνειδητοποίησε
ότι τη στιγμή που κάποιος προσπαθεί να μετρήσει μια στιγμή, αυτή η στιγμή έχει φύγει:
ο παρατηρητής μετράει μια ακίνητη, ολοκληρωμένη γραμμή, ενώ ο χρόνος είναι
κινητός και ελλιπής. Για το άτομο, ο χρόνος μπορεί να επιταχυνθεί ή να
επιβραδυνθεί, ενώ, για την επιστήμη, ο χρόνος
παραμένει ο ίδιος. [1]
12. Αν και μια τέτοια ακύρωση της διάρκειας του
χρόνου επιχειρείται στον πίνακα, πιστεύω ότι πιο σημαντική από την πτυχή του
«καθηλωμένου χρόνου» είναι η έννοια του «εκτεταμένου χρόνου».
13. Ο Edmund Husserl συνειδητοποίησε ότι η εμπειρία μας για τον κόσμο θα ήταν αδύνατη αν δεν
είχαμε μια αίσθηση χρονικότητας. Το ότι η αντίληψή μας φέρνει μια εντύπωση στο
μυαλό μας, εξαρτάται από τη διατήρηση (retention) και την παρακράτηση (protention). Η διατήρηση είναι η διαδικασία με την
οποία μια φάση μιας αντιληπτικής πράξης διατηρείται στη συνείδησή μας. Η παρακράτηση
είναι η αντίληψή μας για την επόμενη στιγμή. Αντιλαμβανόμαστε τη χρονικότητα ως
μια ροή μέσω της οποίας κάθε στιγμή της παρακράτησης γίνεται η διατήρηση της
επόμενης. Έτσι, ο χρόνος είναι η παρουσίαση ενός χρονικά επεκταμένου παρόντος.
[2]
14. Εάν παρουσιάσουμε τον χρόνο σαν ένα τρένο
που επιταχύνει, και τα βαγόνια του ως ξεχωριστά γεγονότα, μπορούμε να
συνδέσουμε τα βαγόνια μεταξύ τους με όποιον τρόπο θέλουμε. Αλλά παρόλο που μια
συγκεκριμένη διάταξη των βαγονιών θα μας δώσει μια αίσθηση χρονικότητας που ρέει
από το παρελθόν στο μέλλον, η έννοια του χρόνου περιλαμβάνει ολόκληρο το τρένο.
15. Στην πραγματικότητα, όλα τα γεγονότα
εξετάζονται στο παρόν, είτε έλαβαν χώρα στο παρελθόν είτε πρόκειται να συμβούν.
Επομένως, όλα τα γεγονότα μπορούν να θεωρηθούν ως ταυτόχρονες συνθήκες, είτε
πραγματοποιημένες είτε όχι, στο επεκταμένο παρόν. Ο χρόνος είναι η διαδικασία
με την οποία διαφορετικά γεγονότα συγκεντρώνονται σε μια ουσιαστική και αιτιώδη
σειρά.
16. Αλλά τι αποφασίζει ποια σειρά προτιμάται,
αν όχι το δικό μας μυαλό; Δεν είμαστε εμείς εκείνοι που εξετάζουμε το πρόβλημα
του χρόνου, που τρέχει σαν το τρένο, από το παρελθόν μας προς το μέλλον μας,
ενώ αγωνιούμε για το πόσο γρήγορα περνά; Δεν είναι η δική μας θέληση που
συλλέγει τα πράγματα, και τα τακτοποιεί σε κάποια σειρά, δημιουργώντας έτσι το χώρο
και το χρόνο όπως τους ξέρουμε;
[1] [https://en.wikipedia.org/wiki/Duration_(φιλοσοφία)]
[2] [https://en.wikipedia.org/wiki/Retention_and_protention]
8/10/2018
Πίνακας: Καθηλωμένος χρόνος (Time transfixed), René Magritte