Η ψευδαίσθηση της κίνησης."Θα έλεγα ότι στην επιστημονική και φιλοσοφική εργασία μου, η βασική ανησυχία μου ήταν η κατανόηση της φύσης της πραγματικότητας γενικά και της συνείδησης ειδικότερα ως συνεπές σύνολο, το οποίο δεν είναι ποτέ στατικό ή πλήρες, αλλά που είναι μία αέναη διαδικασία κίνησης και ξεδιπλώματος (unfoldment). Κατά συνέπεια, όταν κοιτάζω πίσω, βλέπω ότι ακόμη ως παιδί με είχε συναρπάσει ο γρίφος, το μυστήριο πράγματι, του ποια είναι η φύση της κίνησης. Κάθε φορά που κάποιος σκέφτεται το οτιδήποτε, αυτό φαίνεται να γίνεται κατανοητό είτε σαν κάτι στατικό, είτε σαν μία σειρά στατικών εικόνων. Ωστόσο, στην πραγματική εμπειρία της κίνησης, κάποιος αντιλαμβάνεται μια συνεχή, αδιαίρετη διαδικασία ροής, με την οποία η σειρά των στατικών εικόνων στη σκέψη σχετίζεται όπως μία σειρά από «ακίνητες» φωτογραφίες σχετίζονται με την πραγματικότητα ενός επιταχυνόμενου αυτοκινήτου. Αυτή η ερώτηση, φυσικά, έχει ήδη τεθεί στην ουσία φιλοσοφικά εδώ και περισσότερο από 2.000 χρόνια με τα παράδοξα του Ζήνωνα. Αλλά μέχρι σήμερα, δεν μπορούμε να πούμε ότι έχει δοθεί μια ικανοποιητική λύση..."
Η σχέση της σκέψης με την πραγματικότητα
''Έπειτα είναι η επόμενη ερώτηση ποια είναι η σχέση της σκέψης με την πραγματικότητα. Όπως αποκαλύπτει η επισταμένη προσοχή, η σκέψη είναι από μόνη της μια πραγματική διαδικασία κίνησης. Δηλαδή, κάποιος μπορεί να αισθανθεί μια ροή στο «ρεύμα της συνείδησης» όχι διαφορετική από την αίσθηση της ροής με την κίνηση της ύλης γενικότερα. Μήπως λοιπόν η σκέψη είναι μέρος της πραγματικότητας συνολικά; Αλλά τότε, τι θα σήμαινε ότι ένα μέρος της πραγματικότητας «γνωρίζει» το άλλο, και σε τι βαθμό αυτό θα ήταν δυνατό; Μήπως το περιεχόμενο της σκέψης μάς δίνει μόνο αφηρημένα και απλουστευμένα «στιγμιότυπα» της πραγματικότητας, ή μπορεί να προχωρήσει περισσότερο, να κατακτήσει κάπως την ίδια την ουσία της ζωντανής κίνησης που αντιλαμβανόμαστε στην πραγματική εμπειρία;"
Η έννοια της ολότητας
"Είναι σαφές ότι σκεφτόμενος και συλλογιζόμενος κάποιος τη φύση της κίνησης, τόσο στη σκέψη όσο και στο αντικείμενο της σκέψης, αντιμετωπίζει αναπόφευκτα το ερώτημα της ολότητας ή συνολικότητας (totality). Η έννοια ότι το πρόσωπο που σκέφτεται (το Εγώ) είναι κατά κανόνα τελείως διαφορετικό και ανεξάρτητο από την πραγματικότητα την οποία σκέφτεται είναι βεβαίως ενσωματωμένη στην παράδοσή μας. (Αυτή η έννοια είναι σαφώς αποδεκτή στη Δύση, αλλά στην Ανατολή υπάρχει μια γενική τάση να αμφισβητείται προφορικά και φιλοσοφικά ενώ συγχρόνως μια τέτοια προσέγγιση διαπερνά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής και της καθημερινότητας όσο και στη Δύση.) Η γενική εμπειρία του είδους που περιγράφτηκε παραπάνω, μαζί με μια μεγάλη δόση σύγχρονης επιστημονικής γνώσης σχετικά με τη φύση και τη λειτουργία του εγκεφάλου ως έδρα της σκέψης, υποδεικνύει ότι μια τέτοια διάκριση δεν μπορεί να στηριχτεί. Αλλά αυτό μας φέρνει αντιμέτωπους με μια πολύ διαφορετική πρόκληση: Πώς μπορούμε να σκεφτούμε με συνέπεια μία ενιαία, συνεχή, ρέουσα πραγματικότητα της ύπαρξης συνολικά, που να περιέχει τόσο τη σκέψη (συνείδηση) όσο και την εξωτερική πραγματικότητα όπως τη βιώνουμε;"
Το ανθρώπινο Εγώ
"Όταν ο άνθρωπος σκέφτεται τον εαυτό του κατά αυτόν τον τρόπο, αναπόφευκτα θα τείνει να υπερασπίζεται τις ανάγκες του δικού του «Εγώ» ενάντια σε εκείνο των άλλων ή, αν αυτοπροσδιοριστεί με μια ομάδα ανθρώπων του ίδιου είδους, θα υπερασπίζεται αυτήν την ομάδα με παρόμοιο τρόπο. Δεν μπορεί να σκεφτεί σοβαρά την ανθρωπότητα ως τη βασική πραγματικότητα, της οποίας οι αξιώσεις έρχονται πρώτες. Ακόμα κι αν προσπαθήσει να σκεφτεί τις ανάγκες της ανθρωπότητας τείνει να θεωρεί την ανθρωπότητα σαν χωριστή από τη φύση, και ούτω καθεξής. Αυτό που προτείνω εδώ είναι ότι ο γενικός ανθρώπινος τρόπος σκέψης για το σύνολο, δηλ. η παγκόσμια αντίληψη του, είναι κρίσιμος για τη συνολική τάξη του ίδιου του ανθρώπινου μυαλού. Αν σκέφτεται την ολότητα σαν να αποτελείται από ανεξάρτητα μέρη, τότε το μυαλό του θα τείνει να λειτουργεί κατά αυτόν τον τρόπο, αλλά αν μπορεί να περιλάβει τα πάντα με συνοχή και αρμονικά σε ένα γενικό σύνολο που είναι αδιαίρετο, αδιάσπαστο, και χωρίς σύνορα (επειδή κάθε σύνορο είναι μία διαίρεση ή τομή) τότε το μυαλό του θα τείνει να σκέφτεται με παρόμοιο τρόπο, και από το μυαλό του θα ρεύσει μια οργανωμένη δράση μέσα στο όλο."
Η αλλαγή στη χρήση της γλώσσας
"Αυτό που προτείνεται εδώ δεν είναι μια νέα γλώσσα καθαυτή αλλά, μάλλον, ένας νέος τρόπος (mode) χρήσης της υπάρχουσας γλώσσας- ο ρέων τρόπος (rheomode). Αναπτύσσουμε έναν τέτοιον τρόπο σαν μία μορφή πειραματισμού με τη γλώσσα, που σκοπεύει κυρίως στο να δώσει την ενόραση σχετικά με την αποσπασματική λειτουργία της κοινής γλώσσας παρά να παράσχει έναν νέο τρόπο ομιλίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πρακτική επικοινωνία."
Η κατακερματισμένη αντίληψη της σύγχρονης φυσικής
"Η κβαντική θεωρία, όπως υφίσταται τώρα, μας παρουσιάζει μία μεγάλη πρόκληση, αν πράγματι ενδιαφερόμαστε για μια τέτοια προσπάθεια, γιατί σε αυτήν τη θεωρία δεν υπάρχει καμία συνεπής έννοια για το τι μπορεί να είναι η πραγματικότητα που βρίσκεται κάτω από την παγκόσμια σύνθεση και δομή της ύλης. Κατά συνέπεια, αν προσπαθήσουμε να χρησιμοποιήσουμε την επικρατούσα αντίληψη για τον κόσμο που βασίζεται στην έννοια των σωματιδίων, ανακαλύπτουμε ότι τα «σωματίδια» (όπως τα ηλεκτρόνια) μπορούν επίσης να φανερωθούν σαν κύματα, ότι μπορούν να κινηθούν ασυνεχώς, ότι δεν υπάρχει κανένας νόμος που να εφαρμόζεται ακριβώς στις πραγματικές κινήσεις των μεμονωμένων σωματιδίων και ότι μόνο στατιστικές προβλέψεις μπορούν να γίνουν για μεγάλες ομάδες τέτοιων σωματιδίων. Αν από την άλλη μεριά εφαρμόσουμε την παγκόσμια αντίληψη σύμφωνα με την οποία το σύμπαν θεωρείται σαν ένα συνεχές πεδίο, διαπιστώνουμε ότι αυτό το πεδίο πρέπει επίσης να είναι ασυνεχές, όπως κι ένα σωματίδιο, και ότι είναι τόσο ακαθόριστο στην πραγματική συμπεριφορά του όσο συμβαίνει και με τη σωματιδιακή θεώρηση συνολικά.
Φαίνεται σαφές, έτσι, ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν βαθύ και ριζικό κατακερματισμό, καθώς επίσης και με μία θεμελιώδη σύγχυση, αν προσπαθήσουμε να σκεφτούμε τι θα μπορούσε να είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζεται από τους φυσικούς μας νόμους. Οι σύγχρονοι φυσικοί τείνουν να αποφεύγουν αυτό το ζήτημα υιοθετώντας τη στάση ότι οι γενικές απόψεις μας σχετικά με τη φύση της πραγματικότητας είναι μικρής ή καμίας σημασίας. Ό,τι μετράει στη φυσική θεωρία υποτίθεται πως είναι η ανάπτυξη των μαθηματικών εξισώσεων που μας επιτρέπουν να προβλέψουμε και να ελέγξουμε τη συμπεριφορά μεγάλων στατιστικών συνόλων σωματιδίων. Ένας τέτοιος στόχος δεν υιοθετείται μόνο για την πραγματιστική και τεχνική του χρησιμότητα: μάλλον, έχει γίνει προϋπόθεση για τις περισσότερες εργασίες στη σύγχρονη φυσική ότι η πρόβλεψη και ο έλεγχος αυτού του είδους είναι οτιδήποτε υπάρχει για την ανθρώπινη γνώση."
Η ελλοχεύουσα τάξη
"Στο κεφάλαιο 6 προχωράμε περισσότερο σε μία πιο συμπαγή ανάπτυξη για μία νέα έννοια της τάξης, η οποία θα ήταν κατάλληλη για ένα σύμπαν αδιάσπαστης ολότητας. Αυτή είναι η ελλοχεύουσα (implicate ή enfolded) τάξη. Στην ελλοχεύουσα τάξη, ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι πλέον οι κυρίαρχοι παράγοντες που καθορίζουν τις σχέσεις εξάρτησης ή ανεξαρτησίας των διαφορετικών πραγμάτων. Αντίθετα, ένα εξολοκλήρου διαφορετικό είδος βασικής σύνδεσης μεταξύ των στοιχείων είναι δυνατό, από το οποίο οι συνηθισμένες μας έννοιες για το χώρο και το χρόνο, μαζί με εκείνες για τα ξεχωριστά υπάρχοντα υλικά σωματίδια, επάγονται ως μορφές που προέρχονται από τη βαθύτερη τάξη. Αυτές οι συνηθισμένες έννοιες στην πραγματικότητα εμφανίζονται σε αυτό που ονομάζεται φανερή (explicate ή unfolded) τάξη, η οποία είναι μία ειδική και διακριτή μορφή που περιλαμβάνεται μέσα στη γενική ολότητα όλων των ελλοχευουσών τάξεων."
====================================================================
Αποσπάσματα από το βιβλίο του David Bohm 'Wholeness and the implicate order'.
Ο πίνακας του Jill Davis, Implicate Order.