«εἴμ᾽ Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν
ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει.
ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον· ἐν δ᾽ ὄρος αὐτῇ
Νήριτον εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές· ἀμφὶ δὲ νῆσοι
πολλαὶ ναιετάουσι μάλα σχεδὸν ἀλλήλῃσι,
Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται
πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ᾽ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ᾽ ἠέλιόν τε,
τρηχεῖ᾽, ἀλλ᾽ ἀγαθὴ κουροτρόφος· οὔ τοι ἐγώ γε
ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.
εἰ δ᾽ ἄγε τοι καὶ νόστον ἐμὸν πολυκηδέ᾽ ἐνίσπω,
ὅν μοι Ζεὺς ἐφέηκεν ἀπὸ Τροίηθεν ἰόντι.»
Λίγα λόγια για την Οδύσσεια
Ποιος ήταν ο Όμηρος
Το πότε έζησε είναι άγνωστο. Ο Ηρόδοτος υπολογίζει ότι ο Όμηρος έζησε 400 χρόνια πριν τη δική του εποχή, δηλαδή γύρω στο 850 π.Χ., ενώ άλλες αρχαίες πηγές τον τοποθετούν πολύ νωρίτερα, στην εποχή του Τρωικού Πολέμου, κατά το 1200 π.Χ. Οι περισσότεροι σύγχρονοι πάντως ερευνητές τον τοποθετούν μεταξύ του 7ου και 8ου π.Χ αιώνα.
[http://en.wikipedia.org/wiki/Homer]
Ποιος ήταν ο Οδυσσεύς
Το όνομα "Οδυσσεύς" είναι γνωστό σε διάφορες παραλλαγές: Ὀλυσσεύς, Οὐλιξεύς, Οὐλίξης, και ήταν γνωστός ως Ulyssēs και Ulixēs στα Λατινικά και στη μυθολογία των Ρωμαίων (το όνομα και οι ιστορίες του υιοθετήθηκαν από τους Ετρούσκους ως "Uthuze"). Η ετυμολογία του ονόματος είναι άγνωστη. Οι αρχαίοι συγγραφείς συνέδεσαν το όνομα με τα ελληνικά ρήματα ὀδύσσομαι ή ὀδύρομαι. Λίγα είναι επίσης γνωστά για το παρελθόν του Οδυσσέα, εκτός του ότι ο από τον πατέρα παππούς του ήταν ο Αρκείσιος, γιός του Κέφαλου και εγγονός του Αίολου, ενώ ο από την μητέρα παππούς του είναι ο ληστής Αυτόλυκος. Σύμφωνα με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, πατέρας του είναι ο Λαέρτης και μητέρα του η Αντίκλεια, παρότι υπήρχε μια μη ομηρική παράδοση ότι ο Σίσυφος ήταν ο πραγματικός του πατέρας. Η συγκεκριμένη παράδοση ήθελε τον Λαέρτη να έχει αγοράσει τον Οδυσσέα από τον προαναφερθέντα βασιλιά. Επίσης λέγεται ότι είχε μια αδελφή, την Κτιμένη, η οποία πήγε στη Σάμη (ίσως η Κεφαλονιά) να παντρευτεί, και αναφέρεται από το χοιροβοσκό της Οδύσσειας Εύμαιο, ο οποίος τη μεγάλωσε.
Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου παρουσιάζουν τον Οδυσσέα σαν έναν λαϊκό ήρωα, αλλά η Ρωμαίοι, οι οποίοι έλεγαν ότι ήταν απόγονοι του Αινεία της Τροίας, θεωρούσαν τον Οδυσσέα σαν πονηρό και ψεύτη. Στην Αινειάδα του Βιργιλίου, που γράφτηκε μεταξύ του 29 και 19 π.Χ., αναφέρεται συνεχώς ως "σκληρός Οδυσσεύς" (dirus Ulixes) ή "πανούργος" (pellacis, fandi fictor).
Δεν αποκλείεται λοιπόν ο Οδυσσέας να ήταν μη Ελληνικής καταγωγής (και ακόμα να υιοθετήθηκε από τον Λαέρτη το βασιλιά της Ιθάκης). Σε κάθε περίπτωση πάντως, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το γενικότερο πλαίσιο της εποχής. Κατά τη διάρκεια των μυκηναϊκών χρόνων έχουμε τον εξελληνισμό πολλών περιοχών της τότε Ελλάδας. Για παράδειγμα, οι Εχινάδες νήσοι, όπως αναφέρεται από την Οδύσσεια, και πιθανώς όλη η Ακαρνανία, να κατοικούνταν από τους Τάφιους και τους Λέλεγες, οι οποίοι δεν ήταν Έλληνες. Ο Κέφαλος δε, ο οποίος, σύμφωνα με το μύθο, συμμάχησε με τους Έλληνες για να νικήσουν τους Τάφιους, και προς χάρη του οποίου δόθηκε στην Κεφαλονιά το όνομά του, έχει ένα όνομα πιθανώς μη Ελληνικό. Βλέπουμε δηλαδή στη γένεσή της την υιοθεσία ξένων ονομάτων και τοποθεσιών από τους μυκηναίους Έλληνες, την περίοδο ακριβώς που αυτοί επεκτείνονται και εγκαθιδρύονται σε όλες τις αντίστοιχες περιοχές. Το όποιο όμως μη ελληνικό υπόβαθρο είναι εξίσου σημαντικό, γιατί, είτε δεχτούμε την άποψη ότι οι λεγόμενοι Πελασγοί ήταν "προ-Έλληνες" είτε ότι ήταν "Πρωτο-Έλληνες," συναποτέλεσαν με το μυκηναϊκό πολιτισμό αυτό που στη συνέχεια ονομάστηκε Ελλάδα κι ελληνισμός. Επομένως, ακόμα κι αν ο Οδυσσέας δεν ήταν γέννημα- θρέμμα Έλληνας (ή, κατά τον Όμηρο, "Αχαιός") η Οδύσσεια που αυτός πραγματοποίησε είναι σίγουρα το έπος το οποίο, μαζί με την Ιλιάδα, έπλασε ένα ολόκληρο καινούργιο έθνος εν τη γενέσει του.
Χρονολόγηση
του έπους
Για τους σύγχρονους μελετητές "η ημερομηνία του Ομήρου" δεν αναφέρεται σε ένα άτομο, αλλά σε μια περίοδο όταν τα ηρωικά έπη δημιουργήθηκαν. Η συναίνεση είναι ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια χρονολογούνται γύρω στον 8ο π.Χ αιώνα, με την Ιλιάδα να είναι κάπως νεώτερη ίσως μερικές δεκαετίες. Όσοι υποστηρίζουν ότι τα Ομηρικά ποιήματα εξελίχθηκαν σταδιακά σε ένα μακρύ χρονικό διάστημα, δίνουν μια ακόμα πιο πρόσφατη χρονολογία. Σύμφωνα με τον Gregory Nagy, για παράδειγμα, τα Ομηρικά κείμενα παγιώθηκαν μόλις τον 6ο π.Χ αιώνα. Το ζήτημα της ιστορικότητας του Ομήρου παραμένει ανοικτό, καθώς τα ποιήματα φαίνονται να είναι συγκεντρώσεις ιστοριών οι οποίες μεταδόθηκαν προφορικά από γενιά σε γενιά.
Το 2008, οι Marcelo O. Magnasco και Constantino
Baikouzis στο πανεπιστήμιο του Rockefeller χρησιμοποίησαν στοιχεία από το κείμενο και αστρονομικά δεδομένα για να καθορίσουν το χρόνο που ο Οδυσσέας επέστρεψε στην Ιθάκη:
Το πρώτο στοιχείο είναι ότι ο Οδυσσέας βλέπει την Αφροδίτη (πλανήτη) λίγο πριν το χάραμα όταν φτάνει στην Ιθάκη. Το δεύτερο είναι μια νέα σελήνη την νύχτα πριν την σφαγή των επίδοξων μνηστήρων. Το τελευταίο στοιχείο είναι μια ολική έκλειψη της σελήνης στην Ιθάκη το απόγευμα όταν οι μνηστήρες κάθονται για το γεύμα, σύμφωνα τουλάχιστον με αυτό που υπονοούν τα λόγια του μάντη Θεοκλύμενου, ο οποίος προμηνύει το θάνατό τους. Οι συγκεκριμένοι ερευνητές θεωρούν ότι αυτά τα στοιχεία ξεπερνάνε την απλή σύμπτωση, και ότι η χρονολογία στην οποία συγκλίνουν είναι 16 Απριλίου 1178 π.Χ. Αυτή η χρονολογία τοποθετεί την καταστροφή της Τροίας 10 χρόνια πριν, το 1188 π.Χ, που βρίσκεται κοντά στην αρχαιολογική ημερομηνία καταστροφής της Τροίας VIIa, το 1190 π.Χ.
Γεωγραφία της Οδύσσειας
Χάρτης της Ομηρικής Ελλάδας
Μπορεί να αμφισβητηθεί το κατά πόσο η Οδύσσεια προορίζεται να εκληφθεί ως πραγματικό γεγονός. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν ο ποιητής οριοθετεί συγκεκριμένα τη διαδρομή από κάθε τόπο στο επόμενο και αν τα μέρη είναι πραγματικά. Ακόμα και αν ήταν οι γεωλογικές αλλαγές θα μπορούσαν να κάνουν τα σημεία αναγνώρισης εξαιρετικά δυσεύρετα. Για τους λόγους αυτούς οι γνώμες των ειδικών και των μελετητών σχετικά με την γεωγραφία της Οδύσσειας ποικίλουν σημαντικά, με κάποιους να πιστεύουν ότι το όλο ταξίδι του Οδυσσέα ανήκει καθαρά στο χώρο του φανταστικού.
Η Ομηρική Ιθάκη
[http://www.odysseus-unbound.org/results.html]
Θεωρίες σχετικά με τη θέση της Ομηρικής Ιθάκης έχουν διατυπωθεί ήδη από τον 2ο αιώνα π. Χ. μέχρι και πρόσφατα. Μια από τις πιο πρόσφατες είναι αυτή του ερασιτέχνη Βρετανού αρχαιολόγου Robert Bittlestone, 1998. Χρησιμοποιώντας σύγχρονη τεχνολογία τρισδιάστατης φωτογράφισης της Nasa διαπίστωσε ότι το δυτικό τμήμα της Κεφαλονιάς (Παλική χερσόνησος) πιθανώς να ήταν κάποτε αποκομμένο από το κυρίως νησί και ότι στη συνέχεια συνενώθηκε με σεισμούς.
[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk/4293786.stm]
Στους μεγάλους σεισμούς του 1953 στην Κεφαλονιά, μετρήθηκε ότι το νησί ανυψώθηκε περίπου κατά 60 εκατοστά. Η παλιότερη στάθμη της θάλασσας φαίνεται στα πετρώματα σε διάφορα σημεία. Για να ήταν όμως το αριστερό τμήμα της Κεφαλονιάς (Παλική χερσόνησος) κάποτε ξεχωριστό νησί, θα έπρεπε το συγκεκριμένο θαλάσσιο πέρασμα να είχε ανυψωθεί αρκετές δεκάδες μέτρα. Αν κάτι τέτοιο είχε συμβεί, προφανώς θα είχε αφήσει ίχνη στη στρωματογραφία της περιοχής. Κατά πάσα λοιπόν πιθανότητα όταν ο Όμηρος λέει ότι η Ιθάκη του Οδυσσέα ήταν το ακρότατο προς τη Δύση νησί, αναφέρει την Κεφαλονιά (Σάμη), έστω κι αν το αριστερό της τμήμα αποτελούσε ένα ξεχωριστό βασίλειο τότε γνωστό ως Ιθάκη. Ωστόσο, όταν αναφέρεται στην Ιθάκη της εποχής του, ο Όμηρος την περιγράφει χαρακτηριστικά με το βαθύ κόλπο στο μέσο (Φόρκυς) και τα δυο βουνά πάνω και κάτω (Νήριτον και Νήιον). Επομένως, το εύλογο συμπέρασμα είναι πως η "Ιθάκη" του Οδυσσέα ήταν η Κεφαλονιά, και ότι η Ιθάκη συνδέθηκε μετέπειτα με την Οδύσσεια για κάποιους λόγους, είτε ιστορικής ταύτισης, είτε ποιητικής άδειας.
Τα ταξίδια
Τα παρακάτω αποσπάσματα της Οδύσσειας από εδώ:
Φαίακες
Ο Οδυσσέας ξεκινάει την αφήγησή του από τη χώρα των Φαιάκων (ο τελευταίος του σταθμός πριν την επιστροφή του στην Ιθάκη).
Η χώρα των Φαιάκων λεγόταν Σχέρια:
βῆ ῥ᾽ ἐς Φαιήκων ἀνδρῶν δῆμόν τε πόλιν τε,
οἳ πρὶν μέν ποτ᾽ ἔναιον ἐν εὐρυχόρῳ Ὑπερείῃ,
ἀγχοῦ Κυκλώπων ἀνδρῶν ὑπερηνορεόντων,
οἵ σφεας σινέσκοντο, βίηφι δὲ φέρτεροι ἦσαν.
ἔνθεν ἀναστήσας ἄγε Ναυσίθοος θεοειδής,
Κι η Αθηνά
ξεκίνησε στη χώρα των Φαιάκων,
που πρώτα στην
απλόχωρη Υπέρεια κατοικούσαν,
παράδιπλα στους
Κύκλωπες, ανθρώπους αλαζόνες,
που όντας
περίσσια δυνατοί πολλά κακά τους φτιάναν.
Κι ο θεόμορφος
Ναυσίθοος τους πήρε στη Σκερία…
Ο λαός αυτός περιγράφεται να είναι κάπου μακριά:
οὐκ ἔσθ᾽ οὗτος ἀνὴρ
διερὸς βροτὸς οὐδὲ γένηται,
ὅς κεν Φαιήκων ἀνδρῶν
ἐς γαῖαν ἵκηται
δηιοτῆτα φέρων· μάλα
γὰρ φίλοι ἀθανάτοισιν.
οἰκέομεν δ᾽ ἀπάνευθε
πολυκλύστῳ ἐνὶ πόντῳ,
ἔσχατοι, οὐδέ τις
ἄμμι βροτῶν ἐπιμίσγεται ἄλλος.
δε ζει στον κόσμο
ο άνθρωπος, κι ούτε ποτές θα υπάρξει
που θα ΄ρθει εδώ
τον πόλεμο στους Φαίακες να φέρει·
γιατί εμάς οι
αθάνατοι πολύ μας αγαπάνε,
Απόμακρα στου
πέλαγου την άκρη κατοικάμε,
και με τα μας
άλλοι θνητοί δε σμίγουν εδώ πέρα.
Περιγράφονται δε ως λαός φιλειρηνικός:
οὐ γὰρ Φαιήκεσσι
μέλει βιὸς οὐδὲ φαρέτρη,
ἀλλ᾽ ἱστοὶ καὶ ἐρετμὰ
νεῶν καὶ νῆες ἐῖσαι,
ᾗσιν ἀγαλλόμενοι
πολιὴν περόωσι θάλασσαν.
τι οι Φαίακες δεν
αγαπούν σαγίτες και δοξάρια,
μόνε κατάρτια και
κουπιά και πλοία καλοφτιασμένα,
που χαίρουνταί
τα, τους αφρούς της θάλασσας περνώντας.
Παρακάτω ο Οδυσσέας τους λέει πώς έφτασε σε αυτούς από την Καλυψώ:
ἀργαλέον, βασίλεια,
διηνεκέως ἀγορεῦσαι
κήδε᾽, ἐπεί μοι
πολλὰ δόσαν θεοὶ Οὐρανίωνες·
τοῦτο δέ τοι ἐρέω
ὅ μ᾽ ἀνείρεαι ἠδὲ μεταλλᾷς.
Ὠγυγίη τις νῆσος ἀπόπροθεν εἰν ἁλὶ κεῖται·
ἔνθα μὲν Ἄτλαντος
θυγάτηρ, δολόεσσα Καλυψὼ
ναίει ἐυπλόκαμος,
δεινὴ θεός· οὐδέ τις αὐτῇ
μίσγεται οὔτε θεῶν
οὔτε θνητῶν ἀνθρώπων...
ἔνθα μὲν ἑπτάετες μένον ἔμπεδον, εἵματα δ᾽ αἰεὶ
δάκρυσι δεύεσκον,
τά μοι ἄμβροτα δῶκε Καλυψώ·
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ὀγδόατόν
μοι ἐπιπλόμενον ἔτος ἦλθεν,
καὶ τότε δή μ᾽ ἐκέλευσεν
ἐποτρύνουσα νέεσθαι…
ἑπτὰ δὲ καὶ δέκα μὲν πλέον ἤματα ποντοπορεύων,
ὀκτωκαιδεκάτῃ δ᾽ ἐφάνη
ὄρεα σκιόεντα
Είναι βαρύ, ω
βασίλισσα, να διηγηθώ ένα ένα
τα πάθια μου, τ΄
οι θεοί πολλά μου δώκαν οι επουράνιοι
αυτά μονάχα θα
σου πω, που ρώτηξες να μάθεις.
Είναι μακριά στα
πέλαγα κάποιο νησί, Ωγυγία,
που η μαριόλα η
Καλυψώ, του Άτλαντα η θυγατέρα,
πανώρια, μα και
φοβερή θεά το ΄χει λημέρι·
μήτε θεοί μήτε
θνητοί μ΄ αυτή δε συντροφιάζουν…
θρόνους εφτά
κρατιόμουνα, και τα σκουτιά που εκείνη
μου χάριζε τ΄
αχάλαστα, τα πότιζα με δάκρυα·
μα σα γυρίσαν κι
ήρθανε τα οχτώ τα χρόνια, τότες
με παρακίναε κι
έλεγε στη γης μου να μισέψω·…
Μέρες στα πέλαα
δεκαφτά αρμενίζοντας πλανιόμουν,
στις δεκοχτώ
φανήκανε ομπροστά μου τα ισκιωμένα
Αν ο Οδυσσέας έκανε 18 μέρες να φτάσει από την χώρα της Καλυψούς στη χώρα των Φαιάκων, τότε πρόκειται για μια πολύ μεγάλη απόσταση (ίσως και 1000 ναυτικά μίλα).
πομπὴν δ᾽ ἐς τόδ᾽
ἐγὼ τεκμαίρομαι, ὄφρ᾽ ἐὺ εἰδῇς,
αὔριον ἔς· τῆμος
δὲ σὺ μὲν δεδμημένος ὕπνῳ
λέξεαι, οἱ δ᾽ ἐλόωσι
γαλήνην, ὄφρ᾽ ἂν ἵκηαι
πατρίδα σὴν καὶ δῶμα,
καὶ εἴ πού τοι φίλον ἐστίν,
εἴ περ καὶ μάλα
πολλὸν ἑκαστέρω ἔστ᾽ Εὐβοίης,
τήν περ τηλοτάτω
φάσ᾽ ἔμμεναι, οἵ μιν ἴδοντο
λαῶν ἡμετέρων, ὅτε
τε ξανθὸν ῾Ραδάμανθυν
ἦγον ἐποψόμενον
Τιτυὸν Γαιήιον υἱόν.
Ξέρε πως αύριο
συνοδειά θα βάλω να σε πάρουν·
θα κείτεσαι
πηγαίνοντας και θα γλυκοκοιμάσαι,
κι αυτοί τ΄
ατάραγα νερά θα σκίζουν ως να φτάσεις
στη γης σου και
στα σπίτια σου, κι όπου αγαπάς, μα ας είναι
ακόμα πιο
μακρύτερα το μέρος κι απ΄ την Εύβοια,
που λεν στην άκρη
βρίσκεται του κόσμου όσοι την είδαν
απ΄ τους δικούς
μας, τον ξανθό Ραδάμανθη σαν πήραν,
να πάει να δει
τον Τιτυό που γιος είναι της Γαίας.
Το τελευταίο απόσπασμα περιπλέκει μάλλον τα πράγματα: Η βασίλισσα Αρήτη των Φαιάκων αναρωτιέται αν η Ιθάκη βρίσκεται μακρύτερα από την Εύβοια. Αυτό τοποθετεί τους Φαίακες από την άλλη μεριά της Μεσογείου (προς Αίγυπτο και Ερυθρά θάλασσα!) Αν απλά εννοεί ότι η Ιθάκη απέχει από τη χώρα των Φαιάκων όσο και η Εύβοια από την Ιθάκη, τότε μια καλή τοποθεσία για τη Σχέρια των Φαιάκων είναι η αρχαία Ischeria (Ischia) στην περιοχή της σημερινής Νάπολης της Ιταλίας. Πιθανώς, αυτό το απόσπασμα φαίνεται να είναι μεταγενέστερο.
Σε κάθε πάντως περίπτωση, ο Όμηρος αναφέρει επίσης πως όταν ο Οδυσσέας έφυγε από τους Φαίακες για να πάει στην Ιθάκη, το ταξίδι διήρκεσε ένα βράδυ, από το σούρουπο έως και το χάραμα της επομένης μέρας. Το πλοίο των Φαιάκων, λέει ο Όμηρος, έτρεχε σαν το γεράκι. Αν υποθέσουμε γύρω στα 5 ναυτικά μίλια την ώρα ταχύτητα για ένα γρήγορο πλοίο της εποχής με πανιά και αρκετούς κωπηλάτες, κατά τη διάρκεια μιας νύκτας (10-12 ώρες) θα μπορούσε να είχε διανύσει 50-60 ναυτικά μίλια. Η απόσταση Κέρκυρα- Ιθάκη είναι γύρω στα 80 ναυτικά μίλια. Επομένως η Κέρκυρα ταιριάζει άριστα ως υποψήφια για τη χώρα των Φαιάκων. Ωστόσο, ήδη από την εποχή του Ομήρου η Κέρκυρα ήταν γνωστή με το σημερινό της όνομα. Ακόμα δε και στις πινακίδες της γραμμικής Β, από την εποχή του Οδυσσέα και των Μυκηναίων, αναφέρεται ένας λαός ως ko-ro-ku-ra-i-jo. Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για τους Κερκυραίους. Δεν αποκλείεται λοιπόν πριν ή κατά τη διάρκεια των μυκηναϊκών χρόνων η Κέρκυρα να κατοικούταν από έναν μη ελληνικό πληθυσμό, ο οποίος ονόμαζε το νησί Σχέρια, και ο οποίος τελικά μετανάστευσε από την Κέρκυρα στην Ιταλία, στην περιοχή όπου και έμεινε μετέπειτα γνωστή ως Σχέρια (Ischeria ή Iscia στον κόλπο της Νάπολης). Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει την αναντιστοιχία ανάμεσα στην ομηρική Σχέρια (που τότε πλέον ήταν στην Ιταλία) και στη μυκηναϊκή Σχέρια (που ακόμα ήταν το όνομα που οι παλιότεροι κάτοικοί της Κέρκυρας την αποκαλούσαν). Αυτό επίσης εξηγεί και γιατί ο Όμηρος αναφέρει αλλού πως ήταν ένα νησί που βρισκόταν μακριά. Η Κέρκυρα ίσως άργησε να εξελληνιστεί σε σχέση με τα υπόλοιπα επτάνησα, και ουσιαστικά παρέμεινε ανεξάρτητη ακόμα και στην κλασσική περίοδο.
Κίκονες
Ἰλιόθεν με φέρων ἄνεμος Κικόνεσσι πέλασσεν,
Ἰσμάρῳ. ἔνθα δ᾽ ἐγὼ πόλιν ἔπραθον, ὤλεσα δ᾽ αὐτούς·
Οι Κίκονες ήταν
Θρακικός λαός που κατοικούσε στην περιοχή ανάμεσα στη Βιστονίδα λίμνη και τις
εκβολές του ποταμού Έβρου. Για πρώτη φορά οι
Κίκονες αναφέρονται από τον Όμηρο. Στην Ιλιάδα μνημονεύονται ως
σύμμαχοι των Τρώων. Στην
Οδύσσεια αναφέρονται ως το πρώτο «επεισόδιο» στις περιπλανήσεις του Οδυσσέα,
αφού έφυγε από την Τροία. Κατά τη σχετική εξιστόρηση, οι Κίκονες ήταν
πολυάριθμοι, επιδέξιοι πολεμιστές. Εκδικήθηκαν τον Οδυσσέα και τους συντρόφους
του, οι οποίοι είχαν καταστρέψει την πόλη τους Ίσμαρο, σκοτώνοντας πολλούς από
αυτούς και αναγκάζοντας τους υπόλοιπους να φύγουν νύχτα από τη χώρα τους.
[http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CF%82]
Λωτοφάγοι
Ο Οδυσσέας έκανε 10 μέρες να φτάσει στους Λωτοφάγους, χωρίς να αναφέρεται από πού ξεκίνησε. Η απόσταση από τα Κύθηρα μέχρι τους Λωτοφάγους είναι γύρω στα 600 ναυτικά μίλια, οπότε ένα ταξίδι 10 ημερών είναι λογικό. Πάντως, με μια καλή πεντηκόντορο κι ευνοϊκό καιρό, αυτό το χρονικό διάστημα είναι αρκετό για να διανυθεί όλο το Αιγαίο, από τους Κίκονες στο Βορρά μέχρι τις ακτές της Βόρειας Αφρικής στο Νότο. Το πιο πιθανό είναι πάντως ότι αν ο Οδυσσέας ξεκίνησε από τους Κίκονες για τους Λωτοφάγους (απόσταση γύρω στα 1000 ναυτικά μίλια), θα το έκανε με έναν τουλάχιστον ενδιάμεσο σταθμό, για παράδειγμα στην Σπάρτη ή στην Πύλο.
ἀλλά με κῦμα ῥόος
τε περιγνάμπτοντα Μάλειαν
καὶ Βορέης ἀπέωσε,
παρέπλαγξεν δὲ Κυθήρων.
ἔνθεν δ᾽ ἐννῆμαρ
φερόμην ὀλοοῖς ἀνέμοισιν
πόντον ἐπ᾽ ἰχθυόεντα·
ἀτὰρ δεκάτῃ ἐπέβημεν
γαίης οἵ τ᾽ ἄνθινον εἶδαρ ἔδουσιν.
...κύμα και ρέμα και Βοριάς μας βγάζουνε απ΄ το δρόμο,
και πέρ΄ από τα Κύθηρα στα πέλαα μας πετάνε.
Μέρες εννιά μας έδερναν οι φοβεροί οι ανέμοι
μες στα ψαράτα πέλαγα· στις δέκα στα λημέρια
των Λωτοφάγων ήρθαμε, που θρέφουνται με τ΄ άνθια.
Οι Λωτοφάγοι
είναι μυθικός, φιλόξενος και ειρηνικός λαός της ελληνικής μυθολογίας. Ορισμένοι
ιστορικοί που έχουν ασχοληθεί με την γεωγραφία της Οδύσσειας τοποθετούν το νησί
τους κοντά στις ακτές της Β. Αφρικής, περιοχή όπου είναι ευρύτατα διαδεδομένο
το φυτό λωτός. Ειδικότερα την λωτοφαγίτιδα νήσο την ταυτίζουν με εκείνη στον
Κόλπο της Σύρτης στο μυχό όπου βρίσκεται η σημερινή νήσος Ζέρμπα ή Τζέρμπα, που
διοικητικά ανήκει στην Τυνησία. Τα άνθη και οι
καρποί του λωτού ήταν η κύρια τροφή των κατοίκων αυτού του νησιού και θεωρούντο
σαν ναρκωτικά που προκαλούσαν ειρηνική απάθεια. Τον καρπό αυτό πρόσφεραν στους
ταξιδιώτες επισκέπτες τους οι οποίοι στη συνέχεια έχαναν την επιθυμία της
επιστροφής στη πατρίδα τους ή τη συνέχιση του ταξιδιού τους.
[http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%86%CE%AC%CE%B3%CE%BF%CE%B9]
Κύκλωπες
ἔνθεν δὲ προτέρω
πλέομεν ἀκαχήμενοι ἦτορ·
Κυκλώπων δ᾽ ἐς γαῖαν ὑπερφιάλων ἀθεμίστων
ἱκόμεθ᾽, οἵ ῥα
θεοῖσι πεποιθότες ἀθανάτοισιν
οὔτε φυτεύουσιν
χερσὶν φυτὸν οὔτ᾽ ἀρόωσιν,
ἀλλὰ τά γ᾽ ἄσπαρτα
καὶ ἀνήροτα πάντα φύονται,
πυροὶ καὶ κριθαὶ ἠδ᾽
ἄμπελοι, αἵ τε φέρουσιν
οἶνον ἐριστάφυλον,
καί σφιν Διὸς ὄμβρος ἀέξει.
τοῖσιν δ᾽ οὔτ᾽ ἀγοραὶ
βουληφόροι οὔτε θέμιστες,
ἀλλ᾽ οἵ γ᾽ ὑψηλῶν
ὀρέων ναίουσι κάρηνα
ἐν σπέσσι γλαφυροῖσι,
θεμιστεύει δὲ ἕκαστος
παίδων ἠδ᾽ ἀλόχων,
οὐδ᾽ ἀλλήλων ἀλέγουσιν.
νῆσος ἔπειτα λάχεια
παρὲκ λιμένος τετάνυσται,
γαίης Κυκλώπων οὔτε
σχεδὸν οὔτ᾽ ἀποτηλοῦ,
ὑλήεσσ᾽· ἐν δ᾽ αἶγες
ἀπειρέσιαι γεγάασιν
Βαριόκαρδοι
τραβάμε εμπρός, κι ερχόμαστε στα μέρη
που οι δύστροποι
κι οι άνομοι Κύκλωπες κατοικούνε·
αυτοί που στους
αθάνατους θεούς τ΄ αφήνουν όλα,
και δε φυτεύουν,
μήτε γης οργώνουνε απατοί τους,
μόν΄ καθετίς
ανέσπαρτο κι ανόργωτο φυτρώνει,
στάρια, κριθάρια,
κλήματα που δίνουν το κρασί τους
το σταφυλάτο, κι
η βροχή του Δία τα μεγαλώνει.
Βουλές δεν έχουν,
σύναξες και νόμους δε γνωρίζουν,
μόνε στων αψηλών
βουνών τις άκρες λημεριάζουν,
μέσα σε σπήλια
ολόβαθα, και ξέχωρα καθένας
κρίνει γυναίκα
και παιδιά, και δεν ψηφάει τους άλλους.
Αγριονήσι
απλώνεται παρόξω απ΄ το λιμάνι,
μήτε κοντά μήτε
μακριά απ΄ τη χώρα των Κυκλώπων,
δεντρότοπος, κι
αγριόγιδα βρίσκουντ΄ εκεί περίσσια…
Οι Κύκλωπες τοποθετούνται ειδικά στη Σικελία. Εντούτοις με αυτό το όνομα αναφέρονται γενικότερα οι κτίστες των μεγαλιθικών κατασκευών της Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής. Ο Στράβων
αναφέρει ότι οι Κύκλωπες ήρθανε από τη Λυκία και φτιάξανε τείχη και άλλες
κατασκευές στην Τίρυνθα και στις Μυκήνες, γνωστές ως Κυκλώπεια Τείχη. Πρόσφατα άλλωστε έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι η Εποχή του Χαλκού στις ακτές της Ευρώπης στον Ατλαντικό ξεκίνησε από θαλασσοπόρους της Ανατολικής Μεσογείου.
Αίολος
Αἰολίην δ᾽ ἐς νῆσον ἀφικόμεθ᾽· ἔνθα δ᾽ ἔναιεν
Αἴολος Ἱπποτάδης,
φίλος ἀθανάτοισι θεοῖσιν,
πλωτῇ ἐνὶ νήσῳ· πᾶσαν
δέ τέ μιν πέρι τεῖχος
χάλκεον ἄρρηκτον,
λισσὴ δ᾽ ἀναδέδρομε πέτρη.
Στης Αιολίας το
νησί τότε ήρθαμε, που ζούσε
του Ιππότη ο γιος
ο Αίολος, των θεών αγαπημένος·
νησί πλεούμενο·
χαλκός τειχί το περιζώνει,
γερό σε ορθά και
γλιστερά θεμελιωμένο βράχια.
Ο Αίολος κρατούσε
τους ανέμους μέσα στον ασκό του και τους άφηνε μετά από εντολή του Δία. Ζούσε στη νήσο
Αιολία, που είχε χάλκινα τείχη. Το νησί αυτό πιστευόταν ότι ήταν η
Στρογγύλη, το σημερινό Στρόμπολι, εξ ου και η ονομασία Αιολίδες Νήσοι για
το σύμπλεγμα που ανήκει το Στρόμπολι.
[http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%AF%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%82]
Ο Οδυσσέας λέει πως από τον Αίολο ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής, αλλά με το πού φάνηκε η Ιθάκη ο άνεμος τους ξαναπήρε μακριά:
ἐννῆμαρ μὲν ὁμῶς
πλέομεν νύκτας τε καὶ ἦμαρ,
τῇ δεκάτῃ δ᾽ ἤδη ἀνεφαίνετο
πατρὶς ἄρουρα,
καὶ δὴ πυρπολέοντας
ἐλεύσσομεν ἐγγὺς ἐόντες·
Μέρες εννιά
αρμενίζαμε μερονυχτίς· στις δέκα
αρχίζει πια και
φαίνουνταν η γης η πατρική μου,
και τις φωτιές
ξανοίγαμε που καίγαν αντικρύ μας.
Πιθανώς λοιπόν ο Οδυσσέας το ταξίδι του το έκανε σε περισσότερες από μία δόσεις. Αν έφτασε έξω από τις ακτές της Ιθάκης τότε προφανώς θα πέρασε από εκεί έστω για λίγο. Ίσως πάλι οι συνθήκες που θα επικρατούσαν στο νησί του να μην ήταν ευνοϊκές (οι μνηστήρες να είχαν ήδη αποσπάσει την εξουσία) ώστε να αναγκάστηκε αμέσως να φύγει. Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Οδυσσέας ταξίδευε 10 ολόκληρες μέρες για να φτάσει από το νησί του Αιόλου μέχρι έξω από την Ιθάκη. Αν το νησί του Αιόλου είναι η Σικελία ή κάπου εκεί κοντά τότε η απόσταση από την Ιθάκη είναι γύρω στα 300 ναυτικά μίλια, οπότε θα διένυσαν την απόσταση με 30 ναυτικά μίλια την ημέρα (1.25 κόμβοι ταχύτητα). Θα θεωρήσουμε ότι ο καιρός μάλλον δεν ήταν ευνοϊκός.
Λαιστρυγόνες
Αφού ο Οδυσσέας επέστρεψε στο νησί του Αιόλου, έφυγε κατευθείαν για τη χώρα των Λαιστρυγόνων.
ἑξῆμαρ μὲν ὁμῶς
πλέομεν νύκτας τε καὶ ἦμαρ,
ἑβδομάτῃ δ᾽ ἱκόμεσθα Λάμου αἰπὺ πτολίεθρον,
Τηλέπυλον Λαιστρυγονίην, ὅθι ποιμένα ποιμὴν
ἠπύει εἰσελάων, ὁ
δέ τ᾽ ἐξελάων ὑπακούει.
ἔνθα κ᾽ ἄυπνος ἀνὴρ
δοιοὺς ἐξήρατο μισθούς,
τὸν μὲν βουκολέων,
τὸν δ᾽ ἄργυφα μῆλα νομεύων·
ἐγγὺς γὰρ νυκτός
τε καὶ ἤματός εἰσι κέλευθοι.
ἔνθ᾽ ἐπεὶ ἐς λιμένα
κλυτὸν ἤλθομεν, ὃν πέρι πέτρη
ἠλίβατος τετύχηκε
διαμπερὲς ἀμφοτέρωθεν,
ἀκταὶ δὲ προβλῆτες
ἐναντίαι ἀλλήλῃσιν
ἐν στόματι προύχουσιν,
ἀραιὴ δ᾽ εἴσοδός ἐστιν,
ἔνθ᾽ οἵ γ᾽ εἴσω πάντες
ἔχον νέας ἀμφιελίσσας.
αἱ μὲν ἄρ᾽ ἔντοσθεν
λιμένος κοίλοιο δέδεντο
πλησίαι· οὐ μὲν γάρ
ποτ᾽ ἀέξετο κῦμά γ᾽ ἐν αὐτῷ,
οὔτε μέγ᾽ οὔτ᾽ ὀλίγον,
λευκὴ δ᾽ ἦν ἀμφὶ γαλήνη·
Έξ μέρες αρμενίζαμε
νύχτα και μέρα το ίδιο,
στις εφτά μέρες
φτάνουμε στης Λάμος τ΄ ώριο κάστρο,
στην αψηλή
Τηλέπυλο, τω Λαιστρυγόνων χώρα,
που βοσκός
μπαίνει και βοσκό που βγαίνει συντυχαίνει.
Άγρυπνος άνθρωπος
μιστούς δυο εκεί μπορούσε να ΄χει,
τον έναν βόδια
βόσκοντας, κι αρνιά λευκά τον άλλον
τι οι δρόμοι
βρίσκουνται κοντά της νύχτας και της μέρας.
Στ΄ ώριο λιμάνι
μπήκαμε που βράχοι το τειχίζουν
τετράψηλοι κι από
τη μια πλευρά κι από την άλλη,
κι άκρες
προβάλλουν πεταχτές αντίκρυ η μια της άλλης
στη θάλασσα, κι
είναι στενό του λιμανιού το έμπα·
κει μέσα φέρανε
όλοι τους τα δίπλωρα καράβια.
Κοντά κοντά τα
δέσανε μες στο βαθιό λιμιώνα,
τι κύμα εκεί δε
φούσκωνε μικρό μήτε μεγάλο,
παρά γαλήνη
απλώνονταν ολόλευκη παντούθε.
Οι Λαιστρυγόνες θεωρούνται μυθικός λαός
άγριων, ανθρωποφάγων με σώμα γιγάντιο, που κατοικούσαν στη μακρινή
Λαιστρυγονία, που βρισκόταν σε ασαφή τοποθεσία της Δυτικής Μεσογείου. Σύμφωνα με μία
άποψη, η Τηλέπυλος ήταν η προ-Φοινικική Καρχηδόνα και η Λαιστρυγονία αντίστοιχα
η σύγχρονη Τυνησία. Μια άλλη εναλλακτική είναι η Σαρδηνία. Τόσο η Καρχηδόνα όσο και η Σαρδηνία ισαπέχουν από "Ανατολή και Δύση" (έτσι ώστε όπως λέει ο Όμηρος οι δρόμοι της μέρας και της νύκτας ήταν ίσιοι).
Το ταξίδι του Οδυσσέα από το νησί του Αιόλου μέχρι την Τηλέπυλο των Λαιστρυγόνων, σύμφωνα με τον Όμηρο, διήρκεσε 7 μέρες. Η Σικελία από τη Σαρδηνία ή από την Καρχηδόνα απέχει γύρω στα 250 ναυτικά μίλια. Επομένως έχουμε πάλι μια ταχύτητα των 30-40 περίπου ναυτικών μιλίων τη μέρα (1.5 κόμβοι).
Κίρκη
Αἰαίην δ᾽ ἐς νῆσον ἀφικόμεθ᾽· ἔνθα δ᾽ ἔναιε
Κίρκη ἐυπλόκαμος,
δεινὴ θεὸς αὐδήεσσα,
αὐτοκασιγνήτη ὀλοόφρονος Αἰήταο·
ἄμφω δ᾽ ἐκγεγάτην φαεσιμβρότου Ἠελίοιο
μητρός τ᾽ ἐκ Πέρσης, τὴν Ὠκεανὸς τέκε παῖδα.
Στην Αία τότες
ήρθαμε, νησί που κατοικούσε
η Κίρκη, η
ωριόμαλλη θεά, κι η ανθρωπολαλούσα,
του Αιήτη του
κακόβουλου η φοβερή αυταδέρφη.
Γονιοί τους και
των δυονών ο φωτιστής ο Ήλιος
κι η Πέρση, που
του Ωκεανού παινιόταν θυγατέρα.
εἶδον γὰρ σκοπιὴν
ἐς παιπαλόεσσαν ἀνελθὼν
νῆσον, τὴν πέρι πόντος
ἀπείριτος ἐστεφάνωται·
νέβηκα στο
ξάγναντο που είναι όλο βράχια και είδα,
νησί που
ατέλειωτα κρατούν πέλαα στεφανωμένο·
Ο Απολλώνιος της Ρόδου εντοπίζει το νησί της Κίρκης στην Αιθαλία (νήσος Elba), απέναντι από τις ακτές της Δυτικής Ιταλίας. Αργότερα ταυτίστηκε με το Cape Circeo (ακρωτήριο Circaeum) στη δυτική ακτή της Ιταλίας, περίπου 100 χιλιόμετρα νότια της Ρώμης, που μπορεί να έμοιαζε με νησί λόγω των βάλτων της περιοχής. Οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει μια σπηλιά στο ακρωτήριο αυτής της περιοχής ως "Grotta della Maga Circe" (σπηλιά της Κίρκης) και μια δεύτερη σπηλιά στο γειτονικό νησί Ponza. Πιστεύεται ότι η Κίρκη είχε την καλοκαιρινή της κατοικία στο Monte Circeo και τη χειμερινή της κατοικία στο Ponza, που πιθανώς ταυτίζεται με την Αία.
Άδης
Θεωρητική αναπαράσταση του χαμένου κομματιού του Tabula Peutingeriana (χάρτης από τη Ρωμαϊκή εποχή), όπου φαίνονται οι Στήλες του Ηρακλέους (Columne Ercole).
διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
μηκέτι νῦν ἀέκοντες ἐμῷ ἐνὶ μίμνετε οἴκῳ.
ἀλλ᾽ ἄλλην χρὴ πρῶτον ὁδὸν τελέσαι καὶ ἱκέσθαι
εἰς Ἀίδαο δόμους καὶ ἐπαινῆς Περσεφονείης,
ψυχῇ χρησομένους Θηβαίου Τειρεσίαο,
μάντηος ἀλαοῦ, τοῦ τε φρένες ἔμπεδοί εἰσι·
τῷ καὶ τεθνηῶτι νόον πόρε Περσεφόνεια,
οἴῳ πεπνῦσθαι, τοὶ δὲ σκιαὶ ἀίσσουσιν.᾽
Διογέννητε του
Λαέρτη γιε, πολύτεχνε Οδυσσέα,
δε θέλω πια να
μένετε με το στανιό κοντά μου.
Όμως κι έν΄ άλλο
πρώτα εσείς θα κάμετε ταξίδι·
στης Περσεφόνης
της σκληρής και στου Άδη τα λημέρια
θα πάτε, τα
μελλούμενα ν΄ ακούστε απ΄ το Θηβαίο
τον Τειρεσία, τον
τυφλό μάντη που ο νους του ακόμα
κρατιέται, τι κι
αν πέθανε, τη γνώση η Περσεφόνη
του φύλαξε, και
δε γυρνάει σαν ίσκιος με τους άλλους.
διογενὲς Λαερτιάδη,
πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
μή τί τοι ἡγεμόνος
γε ποθὴ παρὰ νηὶ μελέσθω,
ἱστὸν δὲ στήσας, ἀνά
θ᾽ ἱστία λευκὰ πετάσσας
ἧσθαι· τὴν δέ κέ
τοι πνοιὴ Βορέαο φέρῃσιν.
ἀλλ᾽ ὁπότ᾽ ἂν δὴ
νηὶ δι᾽ Ὠκεανοῖο περήσῃς,
ἔνθ᾽ ἀκτή τε λάχεια
καὶ ἄλσεα Περσεφονείης,
μακραί τ᾽ αἴγειροι
καὶ ἰτέαι ὠλεσίκαρποι,
νῆα μὲν αὐτοῦ κέλσαι
ἐπ᾽ Ὠκεανῷ βαθυδίνῃ,
αὐτὸς δ᾽ εἰς Ἀίδεω
ἰέναι δόμον εὐρώεντα.
ἔνθα μὲν εἰς Ἀχέροντα
Πυριφλεγέθων τε ῥέουσιν
Κώκυτός θ᾽, ὃς δὴ
Στυγὸς ὕδατός ἐστιν ἀπορρώξ,
πέτρη τε ξύνεσίς τε δύω ποταμῶν ἐριδούπων·
Διογέννητε του
Λαέρτη γιε, πολύτεχνε Οδυσσέα,
για οδηγητή μη
νοιάζεσαι του μαύρου καραβιού σου·
στήσ΄ το κατάρτι,
τέντωσε τ΄ άσπρα πανιά, και κάθου·
θα σου φυσήξει
μια ο Βοριάς, κι εκεί το πλοίο θα φέρει,
Μα το βαθύ καθώς
διαβείς Ωκεανό και φτάσεις
στον άγριον όχτο
και στ΄ αχνά της Περσεφόνης δάσια,
με τις ιτιές τις
άκαρπες και τις ψηλές τις λεύκες,
άραξ΄ εκεί το
πλοίο σου στου Ωκεανού την άκρη,
και στου Άδη
κίνησε να πα τ΄ αραχνιασμένο σπίτι,
Εκεί ο
Πυριφλεγέθοντας στου Αχέροντα το ρέμα
κυλιέται με τον
Κωκυτό που πέφτει από τη Στύγα,
κι ο βράχος που
βαρύβροντα τα δυο ποτάμια σμίγουν.
"πέτρη τε ξύνεσίς τε δύω ποταμῶν ἐριδούπων:"
Τα δυο μεγάλα θορυβώδη ποτάμια είναι προφανώς οι δύο θάλασσες, η Μεσόγειος και ο Ατλαντικός. Ο βράχος ανάμεσα δεν μπορεί να εντοπιστεί στο Στενό του Γιβραλτάρ, εκτός κι αν επρόκειτο για ένα ακρωτήρι είτε από την Ευρωπαϊκή είτε από την Αφρικανική μεριά.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία που υιοθέτησε από τους Ετρούσκους και τους Ρωμαίους, ο δέκατος άθλος του Ηρακλή ήταν να φέρει τα βόδια του Γηρυόνη από τη μακρινή Δύση πίσω στον Ευρυσθέα. Ένα χαμένο απόσπασμα του Πινδάρου που αναφέρεται από τον Στράβωνα λέει για τις Στήλες που ο Πίνδαρος αποκαλεί "Πύλες του Άδη" όταν βεβαιώνει πως ήταν το απώτατο σημείο στο οποίο έφτασε ο Ηρακλής. Υπάρχει δε μια ένα προς ένα αντιστοιχία ανάμεσα στον Ηρακλή και στο Φοινικικό θεό Melqart από την εποχή του Ηροδότου, καθώς οι "Στήλες του Melqart" κοντά στο Gades/Gádeira (σύγχρονο Cadiz) ήταν ευρέως γνωστές ως οι πραγματικές Ηράκλειες Στήλες.
Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει απαραίτητα πως ο Οδυσσέας έφτασε στο Γιβραλτάρ. Από την άλλη μεριά οι όποιες αναντιστοιχίες υπάρχουν στην Οδύσσεια ίσως να οφείλονται στη συρραφή περιγραφών διαφορετικών ταξιδιών. Αν θεωρήσουμε μια μέση διανυόμενη απόσταση τη φορά γύρω στα 300 ναυτικά μίλια και μια μέση ταχύτητα (με τις όποιες στάσεις) γύρω στα 30 ναυτικά μίλια την ημέρα, η απόσταση από τη Σικελία, για παράδειγμα μέχρι το Γιβραλτάρ (περίπου 1000 ναυτικά μίλια) θα έπρεπε να σπάσει σε 3 κομμάτια- μια ενδιάμεση στάση στο ύψος της Σαρδηνίας-Κορσικής-Καρχηδόνας, και μια ακόμα κάπου στο ύψος των Βαλεαρίδων νήσων. Από αυτό το ύψος θα έμεναν άλλα 500 περίπου ναυτικά μίλια μέχρι το Γιβραλτάρ.
Σειρήνες
Σειρῆνας μὲν πρῶτον ἀφίξεαι, αἵ ῥά τε πάντας
ἀνθρώπους θέλγουσιν, ὅτις σφεας εἰσαφίκηται.
και πρώτα
ταξιδεύοντας θα φτάσεις στις Σειρήνες,
που όλους
μαγεύουν τους θνητούς που λάχουνε κοντά τους·
Στην Ελληνική μυθολογία, οι Σειρήνες ήταν επικίνδυνα και όμορφα πλάσματα, και αναπαρίστανται ως γυναίκες που παρέσυραν τους περαστικούς ναύτες με τη μαγευτική μουσική και τις φωνές τους, με αποτέλεσμα αυτοί να ναυαγούν στις βραχώδεις ακτές των νησιών των Σειρήνων. Οι Ρωμαίοι λυρικοί τις ταύτισαν με τις νησίδες Sirenum scopuli και την Anthemusa (Ανθεμόεσσα), είτε στο Cape Pelorum ή στις λεγόμενες Sirenuse (τα νησιά Li Galli, στην περιοχή του Σαλέρνο), ή στο Capreae.
Όλες αυτές οι περιοχές ήταν περικυκλωμένες από βράχια στις ακτές. Με αυτήν την έννοια, οι Σειρήνες θα μπορούσαν να ταυτιστούν με οποιοδήποτε βραχώδες μέρος της ακτής ή με οποιεσδήποτε βραχονησίδες.
Πλαγκτές πέτρες
αὐτὰρ ἐπὴν δὴ τάς γε παρὲξ ἐλάσωσιν ἑταῖροι,
ἔνθα τοι οὐκέτ᾽ ἔπειτα διηνεκέως ἀγορεύσω,
ὁπποτέρη δή τοι ὁδὸς ἔσσεται, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς
θυμῷ βουλεύειν· ἐρέω δέ τοι ἀμφοτέρωθεν.
ἔνθεν μὲν γὰρ πέτραι ἐπηρεφέες, προτὶ δ᾽ αὐτὰς
κῦμα μέγα ῥοχθεῖ κυανώπιδος Ἀμφιτρίτης·
Πλαγκτὰς δή τοι τάς γε θεοὶ μάκαρες καλέουσι.
και το καράβι σου
απ΄ εκεί σα σώσει να περάσει,
δε σου ορμηνεύω
πια από πού το δρόμο σου να πάρεις
ατός σου κρίνε·
εγώ τους δυο θα σου εξηγήσω δρόμους.
Από τη μια είναι
κρεμαστές οι πέτρες που ολοένα
με κύματα η γλαυκόματη τις δέρνει η Αμφιτρίτη·
αυτές Πλανούμενες
τις λεν οι θεοί οι μακαρισμένοι.
Σκύλλα και Χάρυβδη
οἱ δὲ δύω σκόπελοι
ὁ μὲν οὐρανὸν εὐρὺν ἱκάνει
ὀξείῃ κορυφῇ, νεφέλη
δέ μιν ἀμφιβέβηκε
κυανέη· τὸ μὲν οὔ
ποτ᾽ ἐρωεῖ, οὐδέ ποτ᾽ αἴθρη
κείνου ἔχει κορυφὴν
οὔτ᾽ ἐν θέρει οὔτ᾽ ἐν ὀπώρῃ.
οὐδέ κεν ἀμβαίη
βροτὸς ἀνὴρ οὐδ᾽ ἐπιβαίη,
οὐδ᾽ εἴ οἱ χεῖρές
τε ἐείκοσι καὶ πόδες εἶεν·
πέτρη γὰρ λίς ἐστι,
περιξεστῇ ἐικυῖα.
μέσσῳ δ᾽ ἐν σκοπέλῳ
ἔστι σπέος ἠεροειδές,
…ἔνθα δ᾽ ἐνὶ Σκύλλη
ναίει δεινὸν λελακυῖα.
Από την άλλη, οι
βράχοι οι δυο, που ο ένας ανεβαίνει
στους ουρανούς,
κι η σουβλερή κορφή του τους αγγίζει
μαύρη τον ζώνει
συννεφιά, που πάντα ΄ναι απλωμένη,
μηδέ λαμπρύνει η
ξαστεριά ποτές το μέτωπό του,
μα ας είναι
θερισμού καιρός, ας είναι χινοπώρι.
Ν΄ ανέβη εκεί ή
να κατεβεί θνητός δε θα μπορούσε
ποτές κανένας, κι
είκοσι χέρια και πόδια αν είχε·
γιατ΄ είναι ο
βράχος γλιστερός, σαν πέτρα λιστρωμένη
και σπήλιο
ανοίγει σκοτεινό μες στην καρδιά του βράχου,
… Κει μέσα η
Σκύλλα κατοικεί και φοβερά γαυγίζει·
τὸν δ᾽ ἕτερον σκόπελον
χθαμαλώτερον ὄψει, Ὀδυσσεῦ.
πλησίον ἀλλήλων·
καί κεν διοϊστεύσειας.
τῷ δ᾽ ἐν ἐρινεὸς ἔστι
μέγας, φύλλοισι τεθηλώς·
τῷ δ᾽ ὑπὸ δῖα Χάρυβδις
ἀναρροιβδεῖ μέλαν ὕδωρ.
τρὶς μὲν γάρ τ᾽ ἀνίησιν
ἐπ᾽ ἤματι, τρὶς δ᾽ ἀναροιβδεῖ
δεινόν· μὴ σύ γε
κεῖθι τύχοις, ὅτε ῥοιβδήσειεν·
οὐ γάρ κεν ῥύσαιτό
σ᾽ ὑπὲκ κακοῦ οὐδ᾽ ἐνοσίχθων.
ἀλλὰ μάλα Σκύλλης
σκοπέλῳ πεπλημένος ὦκα
νῆα παρὲξ ἐλάαν, ἐπεὶ
ἦ πολὺ φέρτερόν ἐστιν
ἓξ ἑτάρους ἐν νηὶ
ποθήμεναι ἢ ἅμα πάντας.᾽
τὸν δ᾽ ἕτερον σκόπελον
χθαμαλώτερον ὄψει, Ὀδυσσεῦ.
πλησίον ἀλλήλων·
καί κεν διοϊστεύσειας.
τῷ δ᾽ ἐν ἐρινεὸς ἔστι
μέγας, φύλλοισι τεθηλώς·
τῷ δ᾽ ὑπὸ δῖα Χάρυβδις
ἀναρροιβδεῖ μέλαν ὕδωρ.
τρὶς μὲν γάρ τ᾽ ἀνίησιν
ἐπ᾽ ἤματι, τρὶς δ᾽ ἀναροιβδεῖ
δεινόν· μὴ σύ γε
κεῖθι τύχοις, ὅτε ῥοιβδήσειεν·
οὐ γάρ κεν ῥύσαιτό
σ᾽ ὑπὲκ κακοῦ οὐδ᾽ ἐνοσίχθων.
ἀλλὰ μάλα Σκύλλης
σκοπέλῳ πεπλημένος ὦκα
νῆα παρὲξ ἐλάαν, ἐπεὶ
ἦ πολὺ φέρτερόν ἐστιν
ἓξ ἑτάρους ἐν νηὶ
ποθήμεναι ἢ ἅμα πάντας.᾽
Τον άλλο
χαμηλότερο, Οδυσσέα, θα δεις το βράχο·
κοντά ΄ναι οι δυο
τους, θα ΄φτανε η σαγίτα σου να ρίξεις.
Μεγάλος είναι
ορνιός εκεί, μυριόφυλλος, και κάτου
η θεία η Χάρυβδη
ρουφάει το μελανό το κύμα.
Τη μέρα τρεις
φορές ξερνάει, και τρεις φορές ρουφάει·
να μη σου τύχη
και βρεθείς την ώρα που ρουφήξει,
τι δε θα σε
ξεγλίτωνε μηδέ του κόσμου ο σείστης.
Μόν΄ ζύγωνε το
πλοίο ευτύς προς τη Σπηλιά της Σκύλλας,
και πέρναε, τι
καλύτερο να κλαις έξι συντρόφους
του καραβιού παρά
όλοι τους μαζί ν΄ αφανιστούνε.
Ήλιος (τα βόδια του)
Θρινακίην δ᾽ ἐς νῆσον ἀφίξεαι· ἔνθα δὲ πολλαὶ
βόσκοντ᾽ Ἠελίοιο βόες
καὶ ἴφια μῆλα,
ἑπτὰ βοῶν ἀγέλαι,
τόσα δ᾽ οἰῶν πώεα καλά,
πεντήκοντα δ᾽ ἕκαστα.
γόνος δ᾽ οὐ γίγνεται αὐτῶν,
οὐδέ ποτε φθινύθουσι.
θεαὶ δ᾽ ἐπιποιμένες εἰσίν,
νύμφαι ἐυπλόκαμοι,
Φαέθουσά τε Λαμπετίη τε,
ἃς τέκεν Ἠελίῳ Ὑπερίονι
δῖα Νέαιρα.
τὰς μὲν ἄρα θρέψασα
τεκοῦσά τε πότνια μήτηρ
Θρινακίην ἐς νῆσον ἀπῴκισε τηλόθι ναίειν,
μῆλα φυλασσέμεναι
πατρώια καὶ ἕλικας βοῦς.
τὰς εἰ μέν κ᾽ ἀσινέας
ἐάᾳς νόστου τε μέδηαι,
ἦ τ᾽ ἂν ἔτ᾽ εἰς Ἰθάκην
κακά περ πάσχοντες ἵκοισθε·
εἰ δέ κε σίνηαι,
τότε τοι τεκμαίρομ᾽ ὄλεθρον,
νηί τε καὶ ἑτάροις·
αὐτὸς δ᾽ εἴ πέρ κεν ἀλύξῃς,
ὀψὲ κακῶς νεῖαι, ὀλέσας
ἄπο πάντας ἑταίρους.᾽
Κατόπι στο καλό
νησί της Θρινακίας θα φτάσεις.
Βόδια εκεί
βόσκουνε πολλά κι αρνιά παχιά του Ήλιου,
εφτά κοπές
βοδιών, εφτά καλών αρνιών κοπάδια,
πενήντα καθεμιά
κοπή, κι αυτά μήτε γεννούνε,
και μήτε
λιγοστεύουνε· και θεές τα κυβερνάνε,
δυο νύφες
ωριοπλέξουδες, Φαέθουσα, Λαμπέτια,
του Ήλιου του
Υπερίονα και της Νεαίρας κόρες.
Η μάνα που τις
γέννησε και γλυκοανάθρεψέ τις,
πα στο νησί τις
έβαλε της Θρινακίας να ζούνε,
τα γονικά τους
πρόβατα και βόδια να φυλάγουν.
[ Αυτά αν τ΄
αφήσεις άβλαβα, και θες το γυρισμό σου,
όσο πολλά κι αν
πάθετε, πάλε στο Θιάκι πάτε·
μα αν τα
πειράξεις, πρόσμενε ξολοθρεμό στο πλοίο
και στους
συντρόφους· ίδιος σου μπορείς να ξεγλιτώσεις,
μα αργά θα φτάσεις
κι άσκημα, κι από συντρόφους έρμος.]
Η Θρινακία ονομάζεται επίσης Trinacria ή Thrinacie, και για αυτό την έχουν ταυτίσει με τη Σικελία (το νησί με τις τρεις άκρες). Αν δεχτούμε αυτήν την ετυμολογία, θα μπορούσε επίσης να σημαίνει χερσόνησος με τρεις άκρες ή ακόμα και μέρος με τρεις κορφές.
(Η Ταρτερσσός και
τα πέντε(;) Ομηρικά ποτάμια: Στυξ (Tagus;), Αχέρων, Κωκυττός (Guaalquivir;), Φλεγέθων, Λήθη)
Η περιπέτεια πάντως του Οδυσσέα με τα βόδια του Ήλιου, θυμίζει το δέκατο άθλο του Ηρακλή με τα βόδια του γίγαντα Γηρυόνη. Αυτός ήταν εγγονός της Μέδουσας και κατοικούσε στη μυθική Ερυθεία των Εσπερίδων, νύμφες που κατοικούσαν στη Δυτική άκρη του κόσμου. Σύμφωνα δε με το Στησίχορο καθώς και με τον Στράβωνα, οι Εσπερίδες ταυτίζονται με τη μυθική Τάρτεσσο, στη Νότια Ισπανία, λίγο έξω από τις Στήλες του Ηρακλέους (ή Πύλες του Άδη), εκεί που βρίσκεται το σημερινό Cádiz.
ἑξῆμαρ μὲν ἔπειτα ἐμοὶ ἐρίηρες ἑταῖροι
δαίνυντ᾽ Ἠελίοιο βοῶν ἐλάσαντες ἀρίστας·
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ἕβδομον ἦμαρ ἐπὶ Ζεὺς θῆκε Κρονίων,
καὶ τότ᾽ ἔπειτ᾽ ἄνεμος μὲν ἐπαύσατο λαίλαπι θύων,
ἡμεῖς δ᾽ αἶψ᾽ ἀναβάντες ἐνήκαμεν εὐρέι πόντῳ,
ἱστὸν στησάμενοι ἀνά θ᾽ ἱστία λεύκ᾽ ἐρύσαντες.
"ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τὴν νῆσον ἐλείπομεν, οὐδέ τις ἄλλη
φαίνετο γαιάων, ἀλλ᾽ οὐρανὸς ἠδὲ θάλασσα,
δὴ τότε κυανέην νεφέλην ἔστησε Κρονίων
νηὸς ὕπερ γλαφυρῆς, ἤχλυσε δὲ πόντος ὑπ᾽ αὐτῆς.
Έξι μερόνυχτα
έτρωγαν οι βλάμηδες συντρόφοι
του Ήλιου τα πιο
διαλεχτά που είχαν αρπάξει βόδια·
σαν έφερε του
Κρόνου ο γιος την έβδομη τη μέρα,
έπεσε τότε ο
άνεμος, σιγάνεψε η φουρτούνα·
κι εμείς στο πλοίο
που μπήκαμε, το βγάλαμε πελάγου,
και το κατάρτι
στήσαμε, μ΄ άσπρα πανιά απλωμένα.
Μα το νησί άμ΄
αφήσαμε, κι άλλη στεριά τριγύρω
δε φαίνονταν,
παρά ουρανός και θάλασσα παντούθε,
σύννεφο μαύρο
απάνω μας του Κρόνου ο γιος απλώνει,
που θεοσκότεινα
έγιναν τα πέλαγα αποκάτου.
ἔνθ᾽ ἦ τοι Ζέφυρος
μὲν ἐπαύσατο λαίλαπι θύων,
ἦλθε δ᾽ ἐπὶ Νότος
ὦκα, φέρων ἐμῷ ἄλγεα θυμῷ,
ὄφρ᾽ ἔτι τὴν ὀλοὴν
ἀναμετρήσαιμι Χάρυβδιν.
παννύχιος φερόμην,
ἅμα δ᾽ ἠελίῳ ἀνιόντι
ἦλθον ἐπὶ Σκύλλης
σκόπελον δεινήν τε Χάρυβδιν.
ἔνθεν δ᾽ ἐννῆμαρ
φερόμην, δεκάτῃ δέ με νυκτὶ
νῆσον ἐς Ὠγυγίην πέλασαν θεοί, ἔνθα Καλυψὼ
ναίει ἐυπλόκαμος,
δεινὴ θεὸς αὐδήεσσα,
ἥ μ᾽ ἐφίλει τ᾽ ἐκόμει
τε. τί τοι τάδε μυθολογεύω;
ἤδη γάρ τοι χθιζὸς
ἐμυθεόμην ἐνὶ οἴκῳ
σοί τε καὶ ἰφθίμῃ
ἀλόχῳ· ἐχθρὸν δέ μοί ἐστιν
αὖτις ἀριζήλως εἰρημένα
μυθολογεύειν.
Η άγρια τότες έπαψε φουρτούνα του Πονέντη,
κι ήρθε και φύσηξε Νοτιάς, σε πάθια να με ρίξει,
στην τρομερή τη Χάρυβδη και πάλε ν΄ αρμενίσω.
Ολονυχτίς δερνόμουνα, και σάνε φάνη ο Ήλιος
στη μαύρη Χάρυβδη έφτασα και στον γκρεμό της Σκύλλας.
Μέρες εννιά
πλανιόμουνα· τη δέκατη τη νύχτα
στην Ωγυγία με
φέρανε οι θεοί, που λημεριάζει
η Καλυψώ η
ωριόμαλλη κι η φοβερή θεούλα.
Μ΄ αγάπαε και με
νοιάζονταν. Τι να τα ξαναλέγω ;
Εχτές μες στο
παλάτι σου κι εσέ και της κυράς σου,
σας τα διηγήθηκα
όλ΄ αυτά· και δε μ΄ αρέσει εκείνα
που καθαρά
ανιστόρησα, να τα διηγέμαι πάλε.
Στην ελληνική
μυθολογία η Καλυψώ ήταν μία Νύμφη, κόρη του Άτλαντα και της Πλειόνης ή
του θεού Ηλίου και της Περσηίδας. Ζούσε στη νήσο Ωγυγία, που οι αρχαίοι
συγγραφείς τοποθετούν στη δυτική Μεσόγειο (συγκεκριμένα έχει προταθεί μεταξύ
άλλων η Θέουτα, απέναντι από το Γιβραλτάρ, ή το νησί Γκόζο δίπλα στη
Μάλτα), ενώ αναφέρεται συχνά και απλώς ως το Νησί της Καλυψώς.
Ο Πλούταρχος δίνει μια αναφορά για την πιθανή θέση της Ωγυγίας:
"...η νήσος Ωγυγία βρίσκεται μακριά στη θάλασσα, πέντε ημέρες ταξίδι από τη Βρετανία, πηγαίνοντας Δυτικά, και άλλα τρία νησιά που απέχουν άλλο τόσο και μεταξύ τους, ... Η μεγάλη ήπειρος, λένε, βρίσκεται λιγότερο μακριά από αυτά, αλλά περίπου 5000 στάδια από την Ωγυγία..."
Το απόσπασμα του Πλούταρχου μάλλον σύγχυση δημιουργεί παρά βοηθά την κατάσταση. Πέντε μέρες ταξίδι από τη Βρετανία (500 ναυτικά μίλια για τα καλύτερα πλοία της εποχής στην καλύτερη περίπτωση) είναι πράγματι η Ισπανία αλλά νότια όχι δυτικά (οι απέναντι ακτές του Ατλαντικού είναι 2000 ναυτικά μίλια από τη Βρετανία). Αν η Ωγυγία απείχε μόλις 5000 στάδια (με 180μ το στάδιο είναι περίπου 1000 χιλιόμετρα ή γύρω στα 500 ναυτικά μίλια) από τις ακτές της Αμερικής, δεν θα μπορούσε παρά να είναι οι Βερμούδες, οι οποίες απέχουν 1000 ναυτικά μίλια από τις Αζόρες, που με τη σειρά τους απέχουν 1000 ναυτικά μίλια από τις ακτές της Ισπανίας. Επομένως οι αποστάσεις είναι τεράστιες, ο Ατλαντικός δεν είναι Μεσόγειος, και ο Πλούταρχος δεν είχε ιδέα για αυτές τις τάξεις μεγέθους.
Πιθανές τοποθεσίες της Οδύσσειας
Κατά καιρούς
έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες για τις πιθανές τοποθεσίες της Οδύσειας, άλλες
πιο συντηρητικές και άλλες πιο τολμηρές. Αναφέρω ενδεικτικά τους παρακάτω χάρτες:
Τροία-Κίκονες-Λωτοφάγοι-Κύκλωπες-Αίολος-Λαιστρυγόνες-Κίρκη-Άδης-Σειρήνες-Σκύλλα και Χάρυβδις-Ήλιος-Καλυψώ-Φαίακες-Ιθάκη
Παραθέτω κι έναν πίνακα πιθανών τοποθεσιών:
Μέρη
|
Συνηθισμένες σύγχρονες ταυτίσεις
|
Κίκονες (Ίσμαρος)
|
Θράκη
|
Λωτοφάγοι
|
Νησί Djerba (Τυνησία)
Ευρύτερη περιοχή Τυνησίας-Λιβύης
|
Κύκλωπες
|
Σικελία
|
Λαιστρυγόνες (Τηλέπυλος)
|
Κεντρ. Ιταλία, Σαρδηνία, Κορσική, Βορ. Αφρική
(Τυνησία)
|
Αίολος
|
Αιολίδες Νήσοι (Lipari)
Ν. Pantelleria (Κάτω από τη Σικελία)
|
Κίρκη (Αία)
|
Κεντρ. Ιταλία (Monte Circeo), Κορσική,
Βαλεαρίδες
(Mallorca)
|
Άδης
|
Κεντρ. Ιταλία (Νησί Elba)
Ακτές Νοτ. Ευρώπης (Από Ισπανία μέχρι Ιταλία)
Γιβραλτάρ (Ηράκλειες Στήλες)
|
Σειρήνες
|
Κεντρ. Ιταλία (Νησιά Sirenuse/Li Galli)
Νοτ. Ακτές Σαρδηνίες
|
Σκύλλα και Χάρυβδις
|
Νοτ. Ιταλία (Στενό Μεσσήνης)
|
Βόδια του Ήλιου (Θρηνακία)
|
Σικελία, Μάλτα
|
Καλυψώ (Ωγυγία)
|
Ακτές Βορ. Αφρικής
Μάλτα
Βαλεαρίδες (Eivissa)
|
Φαίακες (Σχέρια)
|
Κέρκυρα, Σαρδηνία
|
Σχόλια
Αναπαράσταση αρχαίων
πεντηκοντόρων (πενήντα συνολικά κωπηλάτες). Τέτοιο πλοίο πιθανώς χρησιμοποίησε
ο Οδυσσέας, όπως και πριν από αυτόν οι Αργοναύτες.
Για να
κατανοήσουμε το ταξίδι του Οδυσσέα θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να κατανοήσουμε το γενικότερο
ιστορικό πλαίσιο. Η περίοδος από τον Τρωικό Πόλεμο (περ. 1200 π.Χ.) μέχρι την
Αρχαϊκή Περίοδο κι έπειτα (8ος π.Χ. αι.), η οποία είναι γνωστή και
ως Σκοτεινοί Χρόνοι (ή "Ελληνικός Μεσαίωνας"), είναι μια περίοδος επέκτασης των
Ελλήνων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής και Δυτικής Μεσογείου. Επομένως τα
ταξίδια του Οδυσσέα απηχούν μια περίοδο εξερεύνησης και αποίκησης.
Η Οδύσσεια
βρίσκεται μέσα σε αυτό το πλαίσιο της εξερεύνησης και επέκτασης. Καθώς πολλά
αποσπάσματά της δείχνουν ότι έχουν συρραφθεί εκ των υστέρων, δεν θα πρέπει να
θεωρήσουμε ούτε ότι ο Οδυσσέας επισκέφτηκε όλες τις περιοχές με μιας ούτε ότι
ήταν και οι μοναδικές τοποθεσίες. Το ταξίδι του θα μπορούσε συνολικά να
αποτελείται από αρκετές ξεχωριστές εκστρατείες.
Θα μπορούσαμε να
επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην περιοχή της νότιας Ιταλίας, της Σικελίας
και των απέναντι ακτών της Αφρικής, περιοχές οι οποίες θα βρίσκονταν στο άμεσο
ενδιαφέρον των Ελλήνων του Ιονίου. Ωστόσο δεν θα πρέπει να σταθούμε μόνο εκεί.
Το ότι το εξερευνητικό πνεύμα του Οδυσσέα δεν θα μπορούσε να σταματήσει εκεί το
θεωρώ ως δεδομένο.
Βρήκα λοιπόν ένα
πολύ ενδιαφέρον άρθρο στο διαδίκτυο σχετικό με τα πλοία της εποχής και τις
πιθανές ταχύτητες τις οποίες θα μπορούσαν να αναπτύξουν. Το παραθέτω:
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος παραθέτει έναν αριθμό ταξιδιών, τα οποία θεωρεί ως τα γρηγορότερα δυνατά, με ευνοϊκό καιρό:
Voyage
|
Nautical Miles
|
Length of Voyage
|
Overall Speed
|
Ostia-Africa
|
270
|
2 days
|
6 knots
|
Messina-Alexandria
|
830
|
6
|
5.8
|
Ostia-Gibraltar
|
935
|
7
|
5.6
|
Ostia-Hispania Citerior
|
510
|
4
|
5.3
|
Messina-Alexandria
|
830
|
7
|
5
|
Ostia-Provincia Narbonensis
|
345
|
3
|
4.8
|
Puteoli-Alexandria
|
1000
|
9
|
4.6
|
Τα προηγούμενα ας τα συγκρίνουμε με άλλες αναφορές ταξιδιών με ευνοϊκό καιρό:
Reference
|
Voyage
|
Nautical Miles
|
Length of Voyage
|
Overall Speed
|
Philostr. Vita Ap. 7.10
|
Corinth-Puteoli
|
670
|
4½ days
|
6.2 knots
|
Thuc. 2.97
|
Abdera-Mouth of Danube
|
500
|
4
|
5
|
Acts 28:13
|
Rhegium-Puteoli
|
175
|
1½
|
5
|
Scylax, Periplus 111
|
Carthage-Gibraltar
|
820
|
7
|
4.9
|
Sulp. Severus, Dial. 1.3 and
1.6
|
Syrtes-Alexandria
|
700
|
6½
|
4.5
|
Synesius, Epist. 51
|
Phycus-Alexandria
|
450
|
4½
|
4.3
|
Philostr. V. A. 8.15
|
Puteoli-Tauromenium
|
205
|
2½
|
3.4
|
Κι εδώ αναφορές ταξιδιών με δυσμενείς καιρικές συνθήκες:
Reference
|
Voyage
|
Nautical Miles
|
Length of Voyage
|
Overall Speed
|
Strabo 10.4.5 p143
|
Cyrene-West Point of Crete
|
160
|
2 days
|
3.3 knots
|
Marc. Diac. V. P. 26
|
Ascalon-Thessalonica
|
940
|
13
|
3
|
Ibid. 56‑7
|
Rhodes-Gaza
|
410
|
7
|
2.6
|
Sulp. Dial. 1.1
|
Alexandria-Massilia
|
1800
|
3
|
2.5
|
Marc. Diac. V. P. 33‑4
|
Caesarea-Rhodes
|
500
|
10
|
2
|
Ibid. 26
|
Gaza-Byzantium
|
1000
|
20
|
2
|
Lucian, Navig. 7
|
Alexandria-Cyprus
|
250
|
6½
|
1.8
|
Marc. Diac. V. P. 33‑4
|
Rhodes-Byzantium
|
445
|
10
|
1.8
|
Philostr. V. A. 7.16
|
Puteoli-Ostia
|
120
|
3
|
1.8
|
Lucian Navig. 7
|
Sidon-Chelidonian Isles
|
350
|
9½
|
1.5
|
Οι στόλοι επίσης ταξίδευαν με μικρότερη ταχύτητα από ό,τι μεμονωμένα πλοία για να διατηρούν το σχηματισμό τους:
Reference
|
Voyage
|
Nautical Miles
|
Length of Voyage
|
Overall Speed
|
Wind
|
Appian B. C. 2.13.89
|
Rhodes-Alexandria
|
325
|
3 days
|
4.5
|
Favorable (cf. n. 27)
|
Plut. Dion 25.4‑5
|
Greater Syrtes - Heracleia Minoa
|
475
|
4½
|
4.4
|
Favorable (cf. n. 19)
|
Polyb. 5.109‑10
|
Sason-Cephallenia
|
160
|
1¾
|
4
|
Favorable
|
Lucan 9.1000‑5
|
Troy-Alexandria
|
550
|
7
|
3.2
|
Very favorable
|
Procop. Wars 3.25.21
|
Carales-African Coast
|
200
|
3
|
2.8
|
Favorable
|
Livy 29.27
|
Lilybaeum-Cape Mercury
|
65
|
1
|
2.7
|
Favorable (cf. n. 19)
|
Polyb. 3.41.4
|
Pisa-Massilia, via Ligurian Coast
|
240
|
4½
|
2.2
|
Unfav.-fav.
|
Caesar Bell. Afr. 98
|
Utica-Carales
|
160
|
3
|
2.2
|
Unfavorable
|
Ibid. 34
|
Lilybaeum-Ruspina
|
140
|
3½
|
1.7
|
Favorable
|
Caesar B. C. 2.23
|
Lilybaeum (?)-Anquillaria
|
90
|
2½
|
1.5
|
Favorable
|
Diod. Sic. 20.5
|
Syracuse-Cape Mercury
|
220
|
6
|
1.5
|
Unfavorable
|
Herod. 8.66
|
Euripus-Phalerum
|
96
|
3
|
1.2
|
Variable
|
Caesar Bell. Afr. 2
|
Lilybaeum-Africa
|
85
|
4
|
1
|
Unfavorable
|
Plut. Dion 25.1‑2
|
Zacynthus-Cape Pachynus
|
340
|
13
|
1
|
Unfavorable (cf. n. 19)
|
Procop. Wars 3.13.21‑3
|
Zacynthus-Caucana
|
320
|
16
|
.8
|
Unfavorable (cf. n. 19)
|
[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Journals/TAPA/82/Speed_under_Sail_of_Ancient_Ships*.html]
Βλέπουμε ότι αυτά
τα αρχαία πλοία μπορούσαν να ταξιδέψουν με ταχύτητες 3-5 ναυτικά μίλια την ώρα.
Αυτές οι ταχύτητες είναι ουσιαστικά εκπληκτικές, καθώς ένα πλοίο ακόμη και της
εποχής του Οδυσσέα θα μπορούσε να καλύψει την απόσταση από την Ελλάδα μέχρι το
Γιβραλτάρ (περ. 1300 ναυτικά μίλια) σε 10-20 μέρες (συνυπολογίζοντας βέβαια και
τις όποιες στάσεις). Ακριβώς τέτοια χρονικά διαστήματα δίνει ο Όμηρος για τις μεγαλύτερες
αποστάσεις (π.χ. 18 μέρες από την Καλυψώ ως τους Φαίακες, 10 μέρες από τον
Αίολο στην Ιθάκη («ώσπου είδαν τις ακτές»), 7 μέρες από το νησί του Αιόλου στους
Λαιστρυγόνες, 10 μέρες (από τον κάβο Μαλέα;) στους Λωτοφάγους, 10 μέρες από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη (αν και κολυμπώντας!) στην
Καλυψώ.)
Θα ήθελα εδώ απλά
να προσθέσω μια εκπληκτική διαπίστωση που έκανα: Η λεγόμενη Τηλέπυλος
ουσιαστικά βρίσκεται σχεδόν στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος (περ. 36ο
30΄) με την (αρχαία και σημερινή) Πύλο. Αυτή ίσως ήταν η απώτατη Τηλέπυλος (όχι
απαραίτητα η «Τηλέπυλος Λαιστρυγονίη,» στις πύλες του Άδη. Αυτό το όνομα (Ελ.
Άδης ή Γάδειρα, Λατ. Gades, Αιγ.
Gadesh, Φοιν. Gadir, ή, όπως σήμερα λέγεται ισπανικά, Cádiz),
θα ήταν πιθανώς ήδη γνωστό την εποχή του Ομήρου με κάποιο ίσως παρεμφερές όνομα
που θα του είχαν δώσει οι πρώτοι θαλασσοδρόμοι της Μεσογείου.
Συμπέρασμα
Η προσωπική μου εκτίμηση σχετικά με τα ταξίδια του Οδυσσέα είναι ότι πρόκειται για ένα συνδυασμό πραγματικών γεγονότων και μύθων. Οι τοποθεσίες μπορεί να εκτυλίσσονται με διαφορετική σειρά. Άλλες από αυτές ανήκουν σε γεωγραφικές περιγραφές και άλλες σε μυθολογικές. Οι επαναλήψεις γεγονότων που συμβαίνουν στην Οδύσσεια μπορεί να είναι ενδεικτικές για την ταύτιση μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Τα ταξίδια επίσης μπορεί να έγιναν σε περισσότερες από μία δόσεις (η αναφορά π.χ. ότι από τον Αίολο έφτασε μέχρι την Ιθάκη πριν ξαναβρεθεί στον Αίολο είναι ενδεικτική). Επίσης μια εξερευνητική αποστολή μέχρι το Γιβραλτάρ τη θεωρώ πολύ πιθανή, καθώς κατά πάσα πιθανότητα είχε γίνει ήδη από προγενέστερους θαλασσοπόρους.
Καταλήγοντας θα
ήθελα απλά να πω ότι ο χάρτης που σχεδίασα στην αρχή είναι σκόπιμα ενδεικτικός.
Αφενός κρατώ κάποιες κλασσικές τοποθεσίες με τις οποίες έχουν ταυτιστεί τα μέρη
του Οδυσσέα, άλλες όμως τις τοποθετώ σε διαφορετικά σημεία, λαμβάνοντας
υπόψη και ότι ο Οδυσσέας θα μας επιφύλασσε πάντοτε το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
