Η μορφή και οι αρχές του αισθητού και του νοητού κόσμου

 

Ιμμάνουελ Καντ

 

Μέρος I: Η γενική έννοια ενός κόσμου

1. Ξεκινήστε με κάτι x που είναι ουσιώδες και σύνθετο, και αναλύστε το στα πιο απλά στοιχεία του. Aυτή η διαδικασία δεν τελειώνει μέχρι να φτάσουμε σε ένα μέρος που δεν είναι ένα σύνολο που αποτελείται από πιο απλά μέρη, δηλαδή μέχρι να φτάσουμε σε κάτι απλό. Η αντίθετη διαδικασία της σύνθεσης (ο συνδυασμός του x με άλλες ουσίες) δεν τελειώνει μέχρι να φτάσουμε σε κάτι που δεν είναι μέρος κάποιου πράγματος μεγαλύτερου, δηλαδή μέχρι να φτάσουμε σε έναν κόσμο.

 

Σε αυτήν την παρουσίαση της έννοιας του κόσμου, δεν θα ασχοληθώ μόνο με τα σημεία που είναι κατάλληλα για μια ξεχωριστή γνώση του αντικειμένου, αλλά θα δώσω επίσης έμφαση στο διπλό χαρακτήρα της έννοιας, ο οποίος έχει την προέλευσή του στη φύση του ανθρώπινου νου. Έτσι, αυτή η παρουσίαση μπορεί να αποτελέσει ένα παράδειγμα που οδηγεί σε μια βαθύτερη προοπτική της μεταφυσικής μεθόδου, κάτι που θεωρώ ότι αξίζει τον κόπο να κάνουμε. Διότι είναι ένα πράγμα (α) να χρησιμοποιήσουμε μια αφηρημένη έννοια της νόησης για να φτάσουμε από μια σκέψη σχετικά με τα μέρη σε μια σύλληψη του συνόλου που αποτελείται από αυτά τα μέρη, και είναι ένα εντελώς διαφορετικό πράγμα (β) να εκλάβουμε αυτή τη γενική την έννοια του σύνθετου συνόλου ως ένα πρόβλημα που τίθεται από τη λογική, και να προσπαθήσουμε να το ακολουθήσουμε χρησιμοποιώντας την αισθητηριακή λειτουργία της γνώσης, δηλαδή να το αναπαραστήσουμε χειροπιαστά με μια ξεχωριστή διαίσθηση.

 

Στην περίπτωση (α) η σύνθεση διασφαλίζεται μέσω της έννοιας της κατηγορίας,[1] αν πρόκειται για την έννοια μιας πληθώρας αμοιβαία σχετιζόμενων πραγμάτων· άρα αυτό είναι έργο των καθολικών ιδεών της διανόησης. Στην περίπτωση (β) ο σκοπός είναι να επιτευχθεί η έννοια του σύνθετου στο χρόνο, δημιουργώντας το προσθέτοντας διαδοχικά μέρος προς μέρος· και αυτό είναι η σύνθεση, μια διαδικασία που υπόκειται στους νόμους της διαίσθησης. Παρομοίως, παίρνοντας ένα ουσιώδες σύνθετο πράγμα, φτάνουμε εύκολα στην ιδέα των απλών μερών του αφαιρώντας από τη σκέψη μας για αυτό το πράγμα τη διανοητική έννοια της σύνθεσης, γιατί όταν αφαιρείται η σύνθεση ό,τι απομένει είναι απλό. Αλλά όταν μπαίνουν στο προσκήνιο οι νόμοι της διαισθητικής γνώσης, αυτό είναι μια διαφορετική ιστορία: ο μόνος τρόπος για να αφαιρέσουμε το σύνθετο τώρα είναι κάνοντας μια παλινδρόμηση από το δεδομένο σύνολο προς όλα τα μέρη του, αναλύοντάς το στο χρόνο.

 

Έτσι, για να πραγματοποιηθεί η ανάλυση μέχρι το σημείο όπου θα αποδοθεί η έννοια του απλού, θα πρέπει αυτή η ανάλυση να έχει ολοκληρωθεί μέσα σε ένα πεπερασμένο χρονικό διάστημα. Το ίδιο ισχύει και για μια σύνθεση που πρόκειται να αποδώσει την έννοια του συνόλου. Μέσα σε ένα συνεχές και άπειρο χώρο-χρονικό διάστημα, ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να φτάσει στο τέλος της παλινδρόμησης από το σύνολο στα μέρη· ούτε στο τέλος της προοδευτικής διαδικασίας από τα μέρη στο όλο. Από αυτό προκύπτει πως ούτε η ανάλυση μπορεί να ολοκληρωθεί, ούτε η σύνθεση: οι νόμοι της διαίσθησης δεν αφήνουν το σύνολο να αναπαρασταθεί πλήρως ως σύνθεση απλών μερών, ή το σύνθετο να αναπαρασταθεί ως ολότητα.

 

Έτσι συμβαίνει το εξής:

(α) Συχνά θεωρείται ότι το «μη- αναπαραστάσιμο» σημαίνει το ίδιο με το «αδύνατο.»

(β) Επίσης, οι νόμοι της διαισθητικής γνώσης σαφώς καθιστούν αδύνατη την αναπαράσταση των εννοιών της συνέχειας και της απειρότητας.

(γ) Οπότε πολλοί απορρίπτουν αυτές τις δύο έννοιες επειδή τις θεωρούν αδύνατες.

 

Δεν υποστηρίζω εδώ αυτές τις έννοιες, οι οποίες απορρίπτονται (ειδικά η έννοια της συνέχειας) από πολλούς από τους σχολαστικούς.[2] Αλλά όσοι ακολουθούν αυτή την διαστρεβλωμένη επιχειρηματολογία, πρέπει να ξέρουν ότι υποπέφτουν σε ένα σοβαρό λάθος. Κάτι που αντιτίθεται στους νόμους της κατανόησης και της λογικής είναι πράγματι αδύνατο· αλλά ένα αντικείμενο καθαρού λόγου που απλώς δεν υπόκειται στους νόμους της διαισθητικής γνώσης, είναι δυνατό.

 

Αυτή η διαφωνία μεταξύ των αντιληπτικών, ή αισθητηριακών, και των διανοητικών ικανοτήτων δείχνει μόνο αυτό: όταν το μυαλό λαμβάνει αφηρημένες ιδέες από τη διάνοια, συχνά δεν μπορεί να τις μετατρέψει σε κάτι συγκεκριμένο για να γίνουν διαισθήσεις. Αλλά αυτή η υποκειμενική αδυναμία δίνει σε κάποιους τη λανθασμένη εντύπωση κάποιου αντικειμενικού εμποδίου, κι έτσι ξεγελιούνται αν δεν είναι προσεκτικοί, μπερδεύοντας τα όρια που περιορίζουν τον ανθρώπινο νου, με εκείνα που επιβάλλονται από την ίδια την ουσία των πραγμάτων έξω από το μυαλό. Επιπλέον, αν υπάρχουν θεμελιώδη σύνθετα αντικείμενα, είτε μέσω της μαρτυρίας των αισθήσεων είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, είναι εύκολο να διαπιστωθεί, με ένα επιχείρημα που βασίζεται σε διανοητικές βάσεις, ότι τόσο τα θεμελιώδη αντικείμενα όσο και ο κόσμος θα υπάρχουν επίσης.

 

Η έννοια ενός κόσμου δεν είναι απλώς αυθαίρετη με την έννοια μια μαθηματικής κατασκευής που έχει εφευρεθεί μόνο και μόνο για να συναχθούν συνέπειες από αυτήν. Γιατί όταν το μυαλό ασχολείται με την έννοια του σύνθετου αντικειμένου, προσπαθώντας είτε να το χωρίσει σε μικρότερα κομμάτια είτε να το συνδυάσει με άλλα, υποθέτει και απαιτεί ότι σε καθεμία από αυτές τις διαδικασίες υπάρχουν όρια στα οποία μπορεί να στηριχθεί.

 

2. Οι παράγοντες που πρέπει να θεωρηθούν σχετικά με τον ορισμό ενός κόσμου είναι οι εξής:

(i) Η ύλη, με την υπερβατική έννοια, δηλαδή τα μέρη από τα οποία αποτελείται ο κόσμος: Θα υποθέσω ότι αυτά είναι ουσίες.[3] Δεν έχει σημασία αν ο ορισμός μου για τον «κόσμο» συμφωνεί με τη σημασία της λέξης στη συνηθισμένη γλώσσα, γιατί αυτό που διερευνώ είναι το πρόβλημα, που προκύπτει σύμφωνα με τους νόμους της λογικής, πώς μια πληθώρα ουσιών μπορεί να συγχωνευθεί σε μία, και τι σημαίνει ότι αυτή η ουσία δεν είναι μέρος καμίας άλλης. Χρησιμοποιώ τον όρο «κόσμος» για να σημαίνει «κάτι που έχει μέρη, και που το ίδιο δεν είναι μέρος,» αλλά αυτή η ορολογία δεν είναι απαραίτητη για το ζητούμενο.

 

Ένα ακόμη σημείο: Δεν αναφέρθηκα καθόλου στο αν οι ουσίες που συνθέτουν τον κόσμο είναι ενδεχόμενες ή αναγκαίες· ούτε ακολουθώ τη συνήθη διαδικασία να συμπεριλάβω μια απάντηση στον ορισμό μου, και μετά να την επανεξάγω θριαμβευτικά με «επιχειρήματα!» Θα δείξω αργότερα ότι οι συνθήκες που έχω θέσει αποδεικνύουν ότι οι ουσίες είναι ενδεχόμενες.

 

(ii) Η μορφή, η οποία έχει να κάνει με την σύνταξη των ουσιών- όχι με την υποταγή τους: Οι ουσίες συνδέονται αμοιβαία μεταξύ τους ως συνιστώσες ενός συνόλου, χωρίς να σχετίζονται μεταξύ τους με μια σχέση αιτίας- αποτελέσματος. Στη σύνταξη (coordination), τα ίδια ονόματα χρησιμοποιούνται για καθένα από τα σχετικά στοιχεία- καθένα από αυτά αναφέρεται και καθορίζεται από το άλλο. Στην υπόταξη (subordination), τα ονόματα είναι διαφορετικά για τα δύο σχετικά στοιχεία- το ένα από αυτά αναφέρεται με όρους εξάρτησης, το άλλο με όρους αιτιότητας. Αυτού του είδους η σύνταξη εκλαμβάνεται ως πραγματική και αντικειμενική, όχι ως ιδανική και υποκειμενική που προκύπτει από την αυθαίρετη επιλογή κάποιου να σκεφτεί ένα σύνολο ως όλο. Θεωρώντας μια πληθώρα πραγμάτων, μπορούμε εύκολα να δημιουργήσουμε την αναπαράσταση ενός συνόλου, αλλά δεν θα είναι η αναπαράσταση ενός πραγματικού αντικειμενικού όλου.

 

Η διαφορά στην οποία αναφέρομαι είναι αυτή ανάμεσα

(α) σ’ έναν αυθεντικό, αντικειμενικό κόσμο: ένα σύνολο ουσιών, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς αιτιότητας,[4] και

(β) σ’ ένα συνονθύλευμα ουσιών, οι οποίες διατηρούν τη συνοχή τους εξαιτίας μιας ενοποιητικής δράσης της σκέψης.

 

Ας είμαστε ξεκάθαροι για το (α): αυτό που συνιστά την ουσιαστική μορφή ενός κόσμου- το στοιχείο που είναι απολύτως απαραίτητο για να είναι κάτι ένας κόσμος- δεν είναι κάποιο σύνολο γεγονότων σχετικά με το πώς διαδραματίζεται η μεταβατική αιτιότητα μεταξύ των μερών του κόσμου. Αυτά τα γεγονότα είναι όλα ενδεχόμενα· αφορούν το σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο κόσμος, αλλά δεν έχουν σχέση με την υπόστασή του.

 

Αυτό που είναι ουσιώδες για τον κόσμο καθαυτόν, είναι ότι υπάρχει κάποια αρχή που καθιστά δυνατή την ύπαρξη της μεταβατικής αιτιότητας μεταξύ των ουσιών- καθώς αυτές οι ουσίες, αν και ανεξάρτητες η μία από την άλλη όσον αφορά την ύπαρξή τους, εξαρτώνται η μία από την άλλη μέσω των καταστάσεων στις οποίες βρίσκονται. Χωρίς μια τέτοια αρχή, δεν θα μπορούσε να υπάρχει εξωτερική δύναμη στον κόσμο.

 

Επειδή αυτή η μορφή είναι απαραίτητη για έναν κόσμο που την διαθέτει, δεν μπορεί να αλλάξει με κανέναν τρόπο. Υπάρχουν δύο λόγοι για αυτό: (α) διασφαλίζεται από τη λογική. Σε κάθε αλλαγή, κάποιο πράγμα μετατρέπεται από μια κατάσταση F σε μια κατάσταση G. Σημειώστε ότι χρειάζεται κάτι να παραμένει το ίδιο καθόλη τη μετάβαση. Το ίδιο συμβαίνει και με τον κόσμο: σε όλες τις διαδοχικές καταστάσεις του, παραμένει ο ίδιος κόσμος, και επομένως πρέπει να διατηρεί την ίδια βασική, ουσιαστική μορφή. Επίσης, (β) αν η ουσία ενός κόσμου μπορούσε να αλλάξει, αυτό θα σήμαινε ότι η βασική εσωτερική αρχή όλων των αλλαγών θα ήταν αντίθετη με τον εαυτό της, κάτι που είναι αδύνατο.

 

Όσοι δεν βλέπουν την ανάγκη για τέτοιου είδους έρευνα, έχουν παρανοήσει τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Θεωρούν τον χώρο και τον χρόνο ως θεμελιώδεις και επαρκείς παράγοντες, οι οποίοι από μόνοι τους, χωρίς να χρειάζεται καμία άλλη αρχή, μπορούν να κάνουν τα πράγματα να αλληλοσχετίζονται ως μέρη ενός συνόλου.- Θα δείξω αργότερα ότι τέτοιες έννοιες του χώρου και του χρόνου δεν προέρχονται από τη λογική, αλλά είναι ιδέες όχι αντικειμενικά πραγματικών συνδέσεων, αλλά φαινομένων.- Μας λένε λοιπόν ότι υπάρχει κάποια κοινή αρχή που συγκρατεί τα πάντα, αλλά δεν μας δείχνουν τι είναι.

 

(iii) Η ολότητα, δηλαδή αυτό που περιέχει όλα τα συστατικά μέρη: Υπάρχει μια έννοια σχετικής ολότητας που μπορούμε να εφαρμόσουμε σε οτιδήποτε έχει μέρη, ακόμα κι αν το ίδιο είναι μέρος κάποιου πράγματος μεγαλύτερου. Αλλά όταν η έννοια της ολότητας εφαρμόζεται σε έναν κόσμο, θα πρέπει να αφορά όλα τα πράγματα. Αυτή η απόλυτη ολότητα, αν και μοιάζει με μια καθημερινή έννοια που είναι εύκολο να κατανοηθεί, δημιουργεί στον φιλόσοφο ένα κρίσιμο πρόβλημα:

 

Είναι δύσκολο να συλλάβουμε πώς η αδιάκοπη σειρά καταστάσεων του σύμπαντος, που φτάνει στην αιωνιότητα, μπορεί να συγκεντρωθεί σε ένα σύνολο που περιλαμβάνει όλες τις αλλαγές. Πράγματι, από την απειρότητά της προκύπτει ότι η σειρά δεν έχει σημείο στάσης. Επομένως, δεν μπορεί να ξεχωριστεί καμία σειρά γεγονότων, παρά μόνο μπορεί να θεωρηθεί μέρος μιας περαιτέρω σειράς. Από αυτό προκύπτει ότι δεν υπάρχει περιθώριο για μια απόλυτη ολότητα. Μπορούμε να σκεφτούμε μια σειρά που περιέχει όλα τα πράγματα που αποτελούν μέρη οποιουδήποτε άλλου πράγματος, αλλά η έννοια του όλου φαίνεται να απαιτεί ότι όλα αυτά τα πράγματα πρέπει να ληφθούν ταυτόχρονα, κάτι που στην προκειμένη περίπτωση είναι αδύνατο.

 

Μπορεί να θεωρήσουμε ότι μια ολόκληρη άπειρη σειρά αντικειμένων που ξετυλίγεται στο χρόνο δεν αποτελεί πρόβλημα στην περίπτωση ενός ταυτόχρονου απείρου, επειδή αυτό περιλαμβάνει όλα τα πράγματα σε μια στιγμή. Αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Το ταυτόχρονο άπειρο και το διαδοχικό άπειρο πηγαίνουν μαζί. Η διαμόρφωση μιας πληθώρας πραγμάτων, είτε διαδοχικών είτε ταυτόχρονων, βασίζεται στην έννοια του χρόνου. Αν ψάξουμε να βρούμε μια διέξοδο από αυτό το δύσκολο πρόβλημα, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι δεν πρόκειται για ένα διανοητικό πρόβλημα σχετικά με την έννοια του όλου, αλλά για ένα πρόβλημα σχετικά με τις συνθήκες της αντιληπτικής διαίσθησης.

 

Μέρος II: Η γενική διάκριση ανάμεσα στα αισθητά και στα νοητά πράγματα

3. Η αντιληπτικότητά μας είναι η δεκτικότητά μας, η ικανότητα να είμαστε στη θέση του παραλήπτη, έτσι ώστε το μυαλό μας να μπορεί να επηρεαστεί με έναν ορισμένο τρόπο από την παρουσία κάποιου αντικειμένου. Η διάνοια ή η λογική μας είναι η ικανότητα με την οποία μπορούμε να αναπαραστήσουμε πράγματα που δεν προέρχονται από τις αισθήσεις. Το αντικείμενο της αντιληπτικότητας είναι το αισθητό· οτιδήποτε δεν μπορεί να γίνει γνωστό παρά μόνο με τη διάνοια, είναι κατανοητό. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι ονόμαζαν τα αισθητά πράγματα φαινόμενα, και τα νοητά πράγματα νοούμενα. Η γνώση που υπόκειται στους νόμους των αισθήσεων είναι αντιληπτική ή αισθητηριακή, ενώ εκείνη που βασίζεται στους νόμους της διάνοιας είναι διανοητική ή λογική.

 

4. Έτσι, το αντιληπτικό στοιχείο στη γνώση εξαρτάται από τον ιδιαίτερο χαρακτήρα μας- από την ικανότητά μας να αλλάζουμε από την παρουσία των αντικειμένων, και από το ποια αντικείμενα παράγουν τι αλλαγές. Αλλά κάθε γνώση που δεν επηρεάζεται από τέτοιες υποκειμενικές συνθήκες, δηλαδή που δεν ποικίλλει ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, είναι απολύτως αντικειμενική, που σημαίνει ότι αφορά αυστηρά και αποκλειστικά το αντικείμενο, οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή η γνώση. Αυτό δείχνει πως όσα λαμβάνουμε μέσω της αντίληψης είναι αναπαραστάσεις των πραγμάτων όπως φαίνονται, ενώ αυτά που παίρνουμε μέσω της διάνοιας είναι αναπαραστάσεις των πραγμάτων όπως είναι.

 

Μια αισθητηριακή αναπαράσταση περιλαμβάνει (1) κάτι που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ύλη, δηλαδή την αίσθηση· και επίσης (2) κάτι που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μορφή, δηλαδή τον τρόπο οργάνωσης του αισθητηριακού περιεχομένου, με βάση έναν ορισμένο φυσικό νόμο του νου. Τώρα, ενώ (1) η αίσθηση που είναι η ύλη μιας αισθητηριακής αναπαράστασης δείχνει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι αντιληπτό, η ποιότητά του (το πώς είναι) εξαρτάται από υποκειμενικά γεγονότα, τα οποία καθορίζουν το πώς θα επηρεαστούμε από το συγκεκριμένο αντιληπτό πράγμα. Ομοίως με το (2), τη μορφή της αναπαράστασης: δείχνει κάτι για τις ιδιότητες (και τις σχέσεις μεταξύ) των αισθήσεων, δηλαδή τα στοιχεία της αντιληπτικής μας κατάστασης, αλλά δεν αποτελεί κάποιο σκίτσο ή σχήμα ενός αντικειμένου, παρά μόνο το αποτέλεσμα κάποιου νόμου ο οποίος είναι εμφυτευμένος στο μυαλό μας, ένας νόμος με τον οποίο το μυαλό μας διατάσσει τα αισθητηριακά μηνύματα που προέρχονται από την παρουσία του αντικειμένου.

 

Έτσι, για να συνενωθούν οι διάφορες επιδράσεις που έχει ένα αντικείμενο στις αισθήσεις μας σε μια ενιαία τελική αναπαράσταση, το μυαλό μας πρέπει να έχει μια ενσωματωμένη αρχή, η οποία, λειτουργώντας με αυστηρούς έμφυτους νόμους, συγκεντρώνει τα διάφορα δεδομένα σε ένα δομημένο σύνολο.

 

5. Στην αισθητηριακή γνώση, λοιπόν, έχουμε ύλη (δηλαδή αίσθηση) και μορφή. Λόγω του στοιχείου της αίσθησης, αυτή η γνώση λογίζεται ως αισθητηριακή, και είναι λόγω της μορφής που οι αναπαραστάσεις αυτής της γνώσης θεωρούνται αισθητηριακές· και αυτό ισχύει ακόμα κι αν δεν υπήρχε αίσθηση.

 

Η πνευματική γνώση περιλαμβάνει την ανώτερη λειτουργία του νου, τη διάνοια, και είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι αυτό έχει δύο χρήσεις. (α) Στην πραγματική χρήση της νόησης, οι ίδιες οι έννοιες, είτε για πράγματα είτε για σχέσεις, είναι δεδομένες, και η διάνοια τις χρησιμοποιεί σε σκέψεις για αυτά τα πράγματα ή σχέσεις. (β) Στη λογική χρήση η διάνοια δεν ενδιαφέρεται για την πηγή των εννοιών, αλλά για τις ίδιες τις έννοιες. Προσέχει ποιες έννοιες υπάγονται σε άλλες, συγκρίνοντας και συνδυάζοντάς τες μεταξύ τους. Η λογική χρήση της νόησης, σε αντίθεση με την πραγματική χρήση, είναι κοινή σε όλες τις επιστήμες. Όταν ένα στοιχείο γνώσης έχει δοθεί με κάποιο τρόπο, τίθεται το ερώτημα πώς σχετίζεται λογικά με τα άλλα στοιχεία γνώσης: είναι του ίδιου είδους με τα υπόλοιπα, ή διαφορετικό; Η απάντηση μπορεί να δοθεί άμεσα και ευθέως με μια κρίση, ή έμμεσα μέσω μιας σειράς συλλογισμών.

 

Τα στοιχεία της αντιληπτικής γνώσης επομένως υπάγονται σε άλλα τέτοια στοιχεία με τη λογική χρήση της νόησης (όπως η υπαγωγή εννοιών σε άλλες έννοιες), και τα φαινόμενα υπάγονται σε γενικότερους νόμους των φαινομένων.

 

Αλλά σημειώστε το εξής: Όσο κι αν αυτά τα στοιχεία γνώσης έχουν υποβληθεί στις λειτουργίες της νόησης στη λογική χρήση της, εξακολουθούν να είναι αντιληπτικά. Έχουν αυτό το καθεστώς λόγω της καταγωγής τους, όχι λόγω των σχέσεων που μπορεί να έχουν με άλλα στοιχεία γνώσης. Ακόμη και οι πιο γενικοί εμπειρικοί νόμοι εξακολουθούν να είναι αντιληπτικοί, όπως και οι αρχές της γεωμετρίας. Όσο κι αν υποβάλλουμε αυτές τις αρχές στους κανόνες της λογικής για να εξάγουμε κάποιες πιο θεμελιώδεις από κάποιες άλλες, αυτό δεν τις μεταφέρει έξω από την κατηγορία των αισθήσεων.

 

Από την αισθητηριακή ή φαινομενική πλευρά, πρέπει να γίνει μια διάκριση: το αισθητηριακό περιεχόμενο που δεν έχει ακόμη υποβληθεί σε επεξεργασία από τη λογική χρήση της διάνοιας, ονομάζεται εμφάνιση· και η γνώση που προέρχεται από τη συσχέτιση της νόησης πολλών εμφανίσεων μεταξύ τους, ονομάζεται εμπειρία. Έτσι, ο μόνος δρόμος από τις εμφανίσεις στην εμπειρία περνά μέσα από τη σκέψη που περιλαμβάνει τη λογική χρήση της νόησης. Οι κοινές έννοιες της εμπειρίας ονομάζονται εμπειρικές, και τα αντικείμενα της εμπειρίας ονομάζονται φαινόμενα· οι νόμοι της εμπειρίας, και γενικά κάθε αντιληπτικής γνώσης, ονομάζονται νόμοι των φαινομένων.

 

Οι εμπειρικές έννοιες δεν γίνονται διανοητικές όταν χρησιμοποιούνται σε όλο και υψηλότερα επίπεδα γενικότητας. Για μια εμπειρική έννοια δεν υπάρχει διαφυγή από τον χώρο της αντιληπτικής γνώσης· θα παραμείνει για πάντα αντιληπτική, όσο αφηρημένα κι αν χρησιμοποιείται.

 

6. Σχετικά με τις έννοιες που είναι καθαρά διανοητικές- όσες εμπλέκονται στην πραγματική χρήση της νόησης- είτε πρόκειται για έννοιες αντικειμένων είτε για σχέσεις μεταξύ αντικειμένων, η πηγή τους είναι η φύση της νόησης· δεν έχουν αφαιρεθεί από οποιαδήποτε χρήση των αισθήσεων, και δεν περιέχουν καμία μορφή αντιληπτικής γνώσης. Αλλά η λέξη «αφαιρεθεί» είναι εξαιρετικά διφορούμενη, και θα ήταν καλύτερο να την αποσαφηνίσουμε, ώστε να μην εμπλακεί με τις διανοητικές έννοιες. Πρέπει να διακρίνουμε δύο διαφορετικά πράγματα όταν ονομάζουμε μια έννοια «αφηρημένη.» Μπορεί να εννοούμε ότι (i) είναι μια διανοητική έννοια που αφαιρεί από οτιδήποτε αισθητηριακό, δηλ. απαλλάσσεται, ή κρατά σε απόσταση, κάθε τι αισθητηριακό· ή ότι (ii) είναι μια έννοια που έρχεται σε εμάς μέσω μιας συγκεκριμένης αισθητηριακής εμπειρίας, και αφαιρείται από αυτήν. Ίσως είναι καλύτερο να αποκαλούμε το (i) «αφαιρούμενη έννοια,» διατηρώντας το «αφηρημένη έννοια» για το (ii).

 

7. Αυτό μας δείχνει ότι είναι λάθος να ανιχνεύσουμε την αντιληπτική/διανοητική γραμμή στο ζεύγος μπερδεμένη/ευδιάκριτη γραμμή. Η τελευταία διάκριση είναι μια λογική διάκριση που δεν έχει καμία σχέση με τα δεδομένα που χρησιμοποιεί η διάνοια για να ανασυνθέσει τα πράγματα σε δομές. Οι δύο γραμμές τέμνουν η μία την άλλη: κάτι μπορεί να είναι αισθητηριακό και πολύ διακριτό, όπως η γεωμετρία, η οποία αποτελεί το κύριο παράδειγμα αντιληπτικής γνώσης· ή κάτι μπορεί να είναι διανοητό και πολύ μπερδεμένο, όπως η μεταφυσική, η οποία είναι το πνευματικό όργανο των πάντων. Όλοι γνωρίζουν πόση προσπάθεια καταβάλλει η μεταφυσική για να διαλύσει τα σύννεφα της σύγχυσης που καλύπτουν την κοινή διάνοια, αν και η μεταφυσική συχνά έχει λιγότερο ευχάριστο αποτέλεσμα από τη γεωμετρία. Αλλά τόσο το αισθητηριακό όσο και το διανοητικό φέρουν τα σημάδια της προέλευσής τους: η καταγωγή του πρώτου είδους το κάνει «αισθητηριακό,» όσο διακριτή κι αν είναι μια δεδομένη περίπτωσή του· και η προέλευση του δεύτερου είδους το χαρακτηρίζει ως «διανοητικό,» ακόμη κι αν είναι κάτι μπερδεμένο.

 

Ως παράδειγμα κάποιου πράγματος που είναι διανοητικό και συγκεχυμένο, σας αναφέρω τις ηθικές έννοιες, για τις οποίες όλοι γνωρίζουμε ότι είναι συγκεχυμένες, και οι οποίες προέρχονται όχι από την εμπειρία αλλά από την ίδια την καθαρή (απαλλαγμένη από οποιαδήποτε εισροή των αισθήσεων) νόηση. Ο επιφανής Christian Wolff[5] θεώρησε την αντιληπτική/διανοητική διάκριση απλώς ως λογική. Αυτό κατέστρεψε το ευγενέστερο εγχείρημα της αρχαιότητας, την έρευνα για τη φύση των φαινομένων και των νοουμένων, και έκανε μεγάλη ζημιά στη φιλοσοφία, στρέφοντας τη σκέψη των ανθρώπων μακριά από αυτήν, προς την κατεύθυνση του λογικού σχολαστικισμού.

 

8. Το μέρος της φιλοσοφίας που περιέχει τις πρώτες αρχές χρήσης της καθαρής νόησης είναι η μεταφυσική. Αν κάποιος σκοπεύει να ασχοληθεί με αυτήν, πρέπει πρώτα να κατανοήσει τη διάκριση μεταξύ αισθητηριακής και διανοητικής γνώσης, και αυτό είναι που παρουσιάζω σε αυτήν τη διατριβή. Λοιπόν, οι εμπειρικές αρχές δεν βρίσκονται στη μεταφυσική, επομένως οι έννοιες που εμπλέκονται σε αυτήν πρέπει να αναζητηθούν όχι στις αισθήσεις, αλλά στην ίδια τη φύση της καθαρής νόησης. Δεν είναι έμφυτες έννοιες που υπάρχουν στο μυαλό από την αρχή, αλλά έχουν αποκτηθεί στην πορεία. Αλλά πρόκειται για ένα ιδιαίτερο είδος απόκτησης, το οποίο έχει ως εξής:

 

Όταν το μυαλό μας έχει κάποια εμπειρία, αυτό συμβαίνει επειδή οι νόμοι που προϋπάρχουν σε αυτό εφαρμόζονται πάνω σε κάποιες αισθητηριακές εμφανίσεις. Το μυαλό μας ακολουθεί αυτούς τους νόμους, και αφαιρεί τις έννοιες που εμπλέκονται στη μεταφυσική. Σε αυτήν περιλαμβάνονται οι έννοιες της δυνατότητας, της ύπαρξης, της αναγκαιότητας, της ουσίας, της αιτίας, κ.λπ., μαζί με τα αντίθετά τους ή τους συσχετισμούς τους. Αυτές οι έννοιες δεν είναι ποτέ μέρη κάποιας αισθητηριακής αναπαράστασης, επομένως δεν υπάρχει περίπτωση να αφαιρεθούν από οποιαδήποτε τέτοια αναπαράσταση.

 

9. Οι διανοητικές έννοιες έχουν δύο λειτουργίες. (1) Στον ελεγκτικό τους ρόλο έχουν το αρνητικό έργο να εμποδίζουν τις αντιληπτικές έννοιες να εφαρμόζονται στα νοούμενα. Κάνοντάς το αυτό, η γνώση μας δεν προωθείται, αλλά προστατεύεται από σφάλματα. (2) Αυτές οι έννοιες έχουν την επιπλέον χρήση με την οποία οι γενικές αρχές της καθαρής νόησης δημιουργούν ένα υπόδειγμα ή μοντέλο με βάση το οποίο κρίνονται όλα τα πραγματικά αντικείμενα. Αυτό είναι το μοντέλο της νοουμενικής τελειότητας· «νοουμενική» επειδή είναι κάτι που μπορεί να συλληφθεί μόνο από την καθαρή διάνοια.

 

Αυτή η «τελειότητα» μπορεί να εκληφθεί με δύο τρόπους, τον θεωρητικό και τον πρακτικό, έτσι ώστε υπάρχουν δύο μοντέλα: το θεωρητικό περιλαμβάνει το ύψιστο ον, τον Θεό· το πρακτικό έχει να κάνει με την ηθική τελειότητα. Έτσι, ο ρόλος της ηθικής φιλοσοφίας να παρέχει τις πρώτες αρχές της ηθικής κρίσης εκτελείται από την καθαρή διάνοια, και η ίδια ανήκει στην καθαρή φιλοσοφία. Ο Επίκουρος, που έκανε τα συναισθήματα ευχαρίστησης και δυσαρέσκειας ως πρότυπα της ηθικής κρίσης, καταδικάζεται δικαίως, μαζί με ορισμένους σύγχρονους υποστηρικτές του.

 

Εάν τα πράγματα που είναι του είδους Κ μπορούν να ποικίλλουν ως προς το πόσο Κ είναι (διαφέρουν δηλαδή ως προς την ποσότητα ή τον βαθμό K), η έννοια της μέγιστης ιδιότητας K είναι το σημείο από όπου ξεκινά η σκέψη μας, και είναι η πηγή της γνώσης μας. Το μέγιστο της τελειότητας είναι αυτό που ο Πλάτωνας ονόμασε «ιδέα» (όπως στην περίπτωση της «Ιδέας της Πολιτείας»), και αυτό που εμείς σήμερα αποκαλούμε «ιδανικό.» Είναι η πηγή όλων όσων ανήκουν σε οποιοδήποτε βαθμό στο είδος Κ, γιατί οι μικρότεροι βαθμοί του K μπορούν να προσδιοριστούν μόνο περιορίζοντας το μέγιστο. Αλλά ο Θεός, ως ιδανικό της τελειότητας, είναι η πηγή της γνώσης, και την ίδια στιγμή, ως πραγματικά υπάρχων, είναι η πηγή της ύπαρξης κάθε τελειότητας.

 

10. Για εμάς τους ανθρώπους, η διανοητική γνώση είναι συμβολική, προερχόμενη από μια λειτουργία με παγκόσμιες αφηρημένες έννοιες, δηλαδή παραλείποντας τις  λεπτομέρειες, και όχι μέσω της διαίσθησης, δηλαδή όχι μέσω μιας μοναδικής απτής έννοιας, με όλες τις λεπτομέρειες για ένα μοναδικό πράγμα που εμπίπτει στην συγκεκριμένη έννοια. Όλη μας η διαίσθηση έχει μια συγκεκριμένη μορφή. Συγκεκριμένα, όλα τα πράγματα για τα οποία έχουμε διαισθήσεις βρίσκονται στο χώρο και στο χρόνο· και η αρχή που το επιβάλλει αυτό δεν θα αφήσει το μυαλό μας να έρθει σε γνωστική επαφή με οτιδήποτε x που βρίσκεται στο χώρο και στο χρόνο με έναν αφηρημένο τρόπο μέσω γενικών εννοιών· η μόνη επαφή που επιτρέπει είναι η άμεση, στην οποία ο νους αντιμετωπίζει το x ως μοναδικό.

 

Τώρα, μόνο στο χώρο και στο χρόνο μπορεί κάτι να είναι αντικείμενο των αισθήσεών μας. Επομένως πρόκειται για μια συνθήκη της αντιληπτικής γνώσης, και δεν μπορεί να προσφέρει καμία πνευματική διαίσθηση. Όλο το περιεχόμενο της γνώσης μας προέρχεται από τις αισθήσεις, αλλά αυτές δεν μας δίνουν καμία αναπαράσταση μέσω της οποίας θα μπορούσαμε να συλλάβουμε κάτι το νοούμενο. Έτσι η αντίληψή μας για ό,τι είναι κατανοητό είναι ανεπηρέαστη από οτιδήποτε μπορεί να προσφέρει η ανθρώπινη διαίσθηση. Η διαίσθησή μας είναι πάντα παθητική: μπορούμε να έχουμε διαισθήσεις μόνο όταν κάτι επηρεάζει τις αισθήσεις μας. Αλλά η θεϊκή διαίσθηση προκαλεί τα αντικείμενά της, και δεν προκαλείται από αυτά· και επειδή είναι ανεξάρτητη, δηλαδή δεν εξαρτάται ούτε προκύπτει από οτιδήποτε άλλο, είναι το πρωτότυπο, και όχι το αντίγραφο, και για τον λόγο αυτό είναι απολύτως διανοητική.

 

11. Αν και τα φαινόμενα είναι στην πραγματικότητα απλώς ομοιότητες των πραγμάτων, και όχι ιδέες τους, και παρόλο που δεν αντιπροσωπεύουν τις εγγενείς ιδιότητες των αντικειμένων, η γνώση μας γι’ αυτά είναι πράγματι γνήσια γνώση. Υπάρχουν δύο λόγοι για αυτό. (α) Η ιδιότητά τους ως αισθητά, και επομένως ως αποτελέσματα, σημαίνει ότι είναι μάρτυρες της παρουσίας ενός αντικειμένου, δηλαδή του αντικειμένου που τα προκάλεσε. (β) Θεωρείστε τις κρίσεις σχετικά με πράγματα γνωστά με τις αισθήσεις. Το ότι η αλήθεια της κρίσης x είναι F, συνίσταται στη συμφωνία του κατηγορήματος F με το x, το υποκείμενο της κρίσης. Τώρα, όταν το x είναι ένα φαινόμενο, η αντίληψή μας γι’ αυτό προέρχεται από τη σχέση του με τη λειτουργία της αισθητηριακής μας γνώσης, και το κατηγόρημα F, που αφορά κάτι που είναι παρατηρήσιμο μέσω των αισθήσεων, μας γίνεται αντιληπτό μέσω της ίδιας λειτουργίας. Έτσι, ξεκάθαρα, οι αναπαραστάσεις μας σχετικά με το υποκείμενο και το κατηγόρημα προκύπτουν σύμφωνα με τους ίδιους νόμους, και έτσι παρέχουν απόλυτα αληθινή γνώση.

 

12. Εκτός από τα φαινόμενα που παρουσιάζονται στις αισθήσεις μας, υπάρχουν στοιχεία τα οποία (i) δεν εμφανίζονται στις αισθήσεις μας, και που ωστόσο (ii) ανήκουν στην αντιληπτική πλευρά της αισθητηριακής/διανοητικής διαχωριστικής γραμμής. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να ικανοποιήσουν και το (i) και το (ii), γιατί (iii) μας παρουσιάζουν τη μορφή (αλλά όχι το περιεχόμενο) της αντιληπτικότητας. Ικανοποιούν το (i) επειδή παρουσιάζουν μόνο μορφή, όχι περιεχόμενο· ικανοποιούν το (ii) γιατί αυτό του οποίου παρουσιάζουν τη μορφή είναι η αντιληπτικότητα. Επιπλέον, (iv) μας παρουσιάζουν διαισθήσεις που είναι καθαρές, δηλαδή απαλλαγμένες από τις αισθήσεις.

 

Τα φαινόμενα των εξωτερικών αισθήσεων εκθέτονται και εξετάζονται από τη φυσική, ενώ εκείνα της εσωτερικής αίσθησης αναλύονται από την εμπειρική ψυχολογία. Αλλά η καθαρή διαίσθηση δεν είναι μια καθολική ή λογική έννοια με την οποία τα πράγματα γίνονται διανοητά, αλλά μια μοναδική έννοια με την οποία τα αισθητά πράγματα διανοούνται, και η οποία επομένως περιέχει τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Εφόσον ο χώρος και ο χρόνος δεν έχουν καμία επίδραση στις ιδιότητες των αισθητών πραγμάτων, δεν υπεισέρχονται στην επιστήμη παρά μόνο με ποσοτικούς όρους- «δυο φορές μεγαλύτερο,» «μειώνοντας σταδιακά την ταχύτητα,» «στιγμιαίο,» και ούτω καθεξής. Τα καθαρά μαθηματικά ασχολούνται με τον χώρο στη γεωμετρία, και με τον χρόνο στην μηχανική. Υπάρχει επίσης η έννοια του αριθμού, με την οποία ασχολείται η αριθμητική. Πρόκειται για μια διανοητική έννοια, αλλά μπορεί να εφαρμοστεί σε συγκεκριμένες καταστάσεις μόνο σε συνδυασμό με τις έννοιες του χρόνου και του χώρου· για παράδειγμα, σε σχέση με το χρόνο: μετρώντας την περίοδο της γης γύρω από τον ήλιο· ή σε σχέση με το χώρο: μετρώντας τον αριθμό των πλανητών.

 

Έτσι, τα καθαρά μαθηματικά ασχολούνται με τη μορφή όλης της αισθητηριακής γνώσης μας, γεγονός που τα καθιστά το όργανο όλης της γνώσης που είναι και διαισθητική και καθαρή. Και επειδή το αντικείμενό τους, δηλαδή ο χώρος και ο χρόνος, δεν είναι μόνο τυπικές αρχές της διαίσθησης, αλλά αποτελούν επιπλέον πρωτότυπες διαισθήσεις, αυτή η επιστήμη μάς παρέχει γνήσια γνώση, ενώ μας παρέχει επίσης ένα αξιόπιστο μοντέλο σε άλλους τομείς. Υπάρχει λοιπόν μια επιστήμη των αισθητών πραγμάτων (με την πιο αυστηρή και απαιτητική έννοια), αν και η διάνοια παίζει σ’ αυτήν μόνο έναν λογικό ρόλο, χωρίς να ασχολείται με το περιεχόμενο αυτής της επιστήμης.

 

Μέρος III: Η αρχή της μορφής του αισθητού κόσμου

13. Η αρχή της μορφής του σύμπαντος είναι αυτό που περιέχει τη βάση για την καθολική σύνδεση με την οποία όλες οι ουσίες και οι καταστάσεις τους ανήκουν σε ένα ενιαίο σύνολο- αυτό που ονομάζουμε «κόσμο.» Η αρχή της μορφής του αισθητού κόσμου είναι αυτό που περιέχει τη βάση για τον καθολικό δεσμό όλων των φαινομένων. Η μορφή του νοητού κόσμου διακηρύσσει μια αντικειμενική αρχή- δηλαδή, κάποια αιτία της σύνδεσης- όλων των νοούμενων, δηλαδή των πραγμάτων που υπάρχουν από μόνα τους. Αλλά η μόνη αρχή μορφής που διακηρύσσεται από τον κόσμο- και η οποία θεωρείται φαινομενική, δηλαδή σχετική με τις αισθήσεις- είναι μια υποκειμενική αρχή, δηλαδή ένας νόμος του νου που επιβάλλει το εξής: Όλα τα πράγματα που μπορούν να είναι αντικείμενα των αισθήσεων θεωρούνται ότι ανήκουν στο ίδιο σύνολο.

 

Γνωρίζουμε λοιπόν το εξής: η αρχή της μορφής του αισθητού κόσμου, όποια κι αν είναι, ισχύει μόνο για πράγματα τα οποία είναι αντιληπτά από τις αισθήσεις. Ως εκ τούτου, το εύρος της αρχής δεν περιλαμβάνει άυλες ουσίες, οι οποίες εξορισμού βρίσκονται έξω από το πεδίο των αισθήσεων. Αλλά ούτε η αιτία του κόσμου μπορεί να είναι αντικείμενο των αισθήσεων. Οι αρχές που δίνουν τη μορφή του φαινομενικού σύμπαντος είναι απολύτως βασικές και καθολικές· μοιάζουν (ή μάλλον οι μορφές που δημιουργούν) με δοκιμασίες που η ανθρώπινη γνώση πρέπει να περάσει. Θα δείξω τώρα ότι υπάρχουν ακριβώς δύο τέτοιες αρχές, ο χώρος και ο χρόνος.

 

14. Χρόνος

(i) Η ιδέα του χρόνου δεν προέρχεται από τις αισθήσεις, αλλά προϋποτίθεται από αυτές. Μόνο μέσω της ιδέας του χρόνου τα πράγματα που αντιμετωπίζουν οι αισθήσεις μπορούν να αναπαρασταθούν ως ταυτόχρονα ή διαδοχικά (οπότε μην νομίζετε ότι η διαδοχή δημιουργεί την έννοια του χρόνου). Όταν ο χρόνος ορίζεται με όρους μιας σειράς πραγματικών γεγονότων που συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο, αυτό είναι μια πολύ κακή περιγραφή του. Αυτή τη λέξη «μετά» πώς μπορούμε να την κατανοήσουμε αν δεν έχουμε ήδη κάποια έννοια του χρόνου;

 

(ii) Η ιδέα του χρόνου είναι μοναδική, όχι γενική. Ποτέ δεν σκεφτόμαστε «κάποιο χρόνο,» παρά μόνο ως μέρος του ενός απεριόριστου Χρόνου. Αν σκεφτούμε το χρονικό διάστημα δύο ετών, πρέπει να το αναπαραστήσουμε με μια καθορισμένη θέση μεταξύ των ετών, και αν κανένα από τα έτη δεν ακολουθεί το άλλο αμέσως, θα πρέπει να τα θεωρήσουμε συνδεδεμένα με κάποιο ενδιάμεσο χρόνο. Από δύο διαφορετικούς χρόνους, ποιος είναι προγενέστερος και ποιος μεταγενέστερος δεν μπορεί να οριστεί με κανένα τρόπο από τη διάνοια· η προσπάθεια να το κάνουμε αυτό θα μας οδηγούσε σ’ έναν φαύλο κύκλο. Ο μόνος τρόπος που ο νους μπορεί να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στο προηγούμενο και στο επόμενο, είναι με μια μοναδική διαίσθηση. Επίσης, επιστρέφοντας στην κύρια θέση αυτής της παραγράφου, αντιλαμβανόμαστε όλα τα πραγματικά αντικείμενα να έχουν κάποια θέση στο χρόνο, σαν αυτό να είναι ένα γενικό χαρακτηριστικό που μοιράζονται όλα τα πράγματα- και όχι σαν να περιέχονται στη γενική έννοια του χρόνου.

 

(iii) Άρα η ιδέα του χρόνου είναι μια διαίσθηση. Η σύλληψή του έρχεται πριν από κάθε αίσθηση, ως προϋπόθεση για τις σχέσεις που ισχύουν μεταξύ των αισθητών πραγμάτων· από αυτό προκύπτει ότι ο χρόνος είναι μια καθαρή διαίσθηση, και δεν προέρχεται από τις αισθήσεις.

 

(iv) Ο χρόνος είναι μια συνεχής ποσότητα, και είναι η αρχή της συνεχούς αλλαγής μέσα στο σύμπαν. Μια ποσότητα είναι συνεχής αν δεν αποτελείται από απλά μέρη, και αυτό ισχύει για το χρόνο.

 

Εδώ είναι ένα επιχείρημα που το δείχνει αυτό: Όταν σκεφτόμαστε το χρόνο, σκεφτόμαστε μόνο τις σχέσεις, όχι πράγματα ή γεγονότα. Και έτσι, ο χρόνος ως ποσότητα είναι κάτι σύνθετο· αλλά αν αφαιρέσουμε αυτή τη συνθετότητα, δεν μένει τίποτα. Και αν δεν έχει μείνει τίποτα από ένα σύνθετο x όταν αφαιρεθεί όλη η σύνθετη φύση του, τότε το x δεν αποτελείται από απλά μέρη (γιατί διαφορετικά θα είχαν παραμείνει). Έτσι, κάθε μέρος του χρόνου είναι από μόνο του μια χρονική περίοδος. Ο χρόνος περιλαμβάνει στοιχεία που είναι απλά, δηλαδή στιγμιότυπα· αλλά δεν είναι χρονικές περίοδοι- είναι όρια μεταξύ χρονικών περιόδων.

 

Ο μεταφυσικός νόμος της συνέχειας λέει ότι όλες οι αλλαγές είναι συνεχείς. Κάτι δεν μπορεί να μεταβεί από την κατάσταση F στην κατάσταση G, παρά μόνο μέσω μιας ενδιάμεσης σειράς διαφορετικών καταστάσεων. Διότι δύο διαφορετικές καταστάσεις βρίσκονται σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, αλλά μεταξύ των δύο χρονικών στιγμών θα υπάρχει πάντα κάποιος ενδιάμεσος χρόνος, και στην άπειρη ακολουθία στιγμών αυτού του χρόνου η ουσία δεν είναι ούτε F ούτε G, και όμως κάτι δεν μπορεί να μην βρίσκεται σε καμία κατάσταση! Άρα η ουσία θα βρίσκεται σε καταστάσεις διαφορετικές από τις F και G, και μεταξύ αυτών των δύο καταστάσεων θα υπάρχουν άλλες ενδιάμεσες καταστάσεις, και ούτω καθεξής επ’ άπειρον. Το συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι η αλλαγή από το F στο G (που αποτελεί τη βάση για οποιαδήποτε αλλαγή) είναι συνεχής.

 

(v) Ο χρόνος δεν είναι κάτι αντικειμενικό και πραγματικό, δεν είναι ουσία, ποιότητα ή σχέση. Μάλλον, είναι μια προϋπόθεση που πρέπει να ικανοποιείται αν τα αισθητά πράγματα μπορούν να αλληλοσχετίζονται με σταθερούς νόμους. Είναι η φύση του ανθρώπινου μυαλού που θέτει αυτή την προϋπόθεση, επομένως είναι υποκειμενική. Είναι μια καθαρή διαίσθηση. Είναι μια διαίσθηση γιατί συνδέεται με την αντιληπτικότητα· είναι κάτι που αντιμετωπίζουμε στην εμπειρία μας, όχι κάτι αφηρημένο και διανοητικό. Και είναι καθαρό γιατί δεν έχει εμπειρικό περιεχόμενο· είναι το απαιτούμενο υπόβαθρο το οποίο αποτελεί τη βάση του εμπειρικού περιεχομένου. Μόνο μέσω της έννοιας του χρόνου συντάσσουμε τις ουσίες και τα συμβάντα ως ταυτόχρονα ή διαδοχικά· και έτσι η έννοια του χρόνου, που δίνει μορφή στην αισθητηριακή μας πρόσληψη, προηγείται των εννοιών της ουσίας και της ποιότητας.

 

Όσοι υποστηρίζουν την αντικειμενική πραγματικότητα του χρόνου ακολουθούν έναν από τους ακόλουθους δύο δρόμους: (α) Οι Άγγλοι φιλόσοφοι θεωρούν τον χρόνο ως μια συνεχή ροή, η οποία υπάρχει αλλά δεν περιλαμβάνει άλλα πραγματικά αντικείμενα- μια παράλογη άποψη! (β) Ο Λάιμπνιτς και οι οπαδοί του θεωρούν τον χρόνο ως κάτι πραγματικό, προερχόμενο από τη διαδοχή των εσωτερικών καταστάσεων. Η ανακρίβεια αυτού του ορισμού μπορεί να φανεί στον φαύλο κύκλο που δημιουργεί, και στην αδυναμία του να αντιμετωπίσει τον ταυτοχρονισμό, που είναι μια πολύ σημαντική πτυχή του χρόνου.[6] Έτσι ανατρέπει όλη την ισχύ του ορθού λόγου, γιατί αντί να απαιτεί οι νόμοι της κίνησης να ορίζονται με όρους χρόνου, προσπαθεί να ορίσει τον ίδιο τον χρόνο με όρους παρατηρούμενων κινήσεων ή με σειρές εσωτερικών αλλαγών.

 

Είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τη διάρκεια οποιασδήποτε χρονικής περιόδου παρά μόνο με συγκεκριμένους όρους ποσότητας κίνησης ή ακολουθίας σκέψεων. Αλλά αυτό συμβαίνει επειδή η έννοια του χρόνου βασίζεται σε έναν εσωτερικό νόμο του νου· δεν είναι μια συγκεκριμένη διαίσθηση που γεννιέται μαζί μας. Έτσι, η δράση του νου για τη σύνταξη των αναπαραστάσεών του εκτελείται μόνο με τη βοήθεια των αισθήσεων. Αν νομίζετε ότι μπορείτε να εξηγήσετε την έννοια του χρόνου με τη βοήθεια της λογικής, κάνετε μεγάλο λάθος! Γεγονός είναι ότι ακόμη και η αρχή της μη αντίφασης εμπεριέχει ουσιαστικά το χρόνο. Γιατί η πρόταση «αυτό είναι F» δεν συνάδει με την πρόταση «αυτό δεν είναι F» μόνο αν οι δυο προτάσεις θεωρηθούν ταυτόχρονα. Μπορούν όμως και οι δύο να ισχύουν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Συνοψίζοντας: η πιθανότητα αλλαγών είναι νοητή μόνο στο χρόνο· δεν είναι ο χρόνος νοητός λόγω των αλλαγών- οι αλλαγές είναι νοητές λόγω του χρόνου.

 

(vi) Ο χρόνος που θεωρείται καθαυτός και απολύτως είναι μια φανταστική οντότητα, αλλά επειδή σχετίζεται με τον αμετάβλητο νόμο των αισθητών πραγμάτων είναι μια αρκετά γνήσια έννοια και μια συνθήκη διαισθητικής αναπαράστασης που εκτείνεται στο άπειρο εύρος πιθανών αντικειμένων των αισθήσεων. Επειδή ζεύγη πραγμάτων δεν μπορούν να περιέλθουν στις αισθήσεις ταυτόχρονα χωρίς τη βοήθεια του χρόνου, και επειδή οι αλλαγές είναι νοητές μόνο διαμέσου του χρόνου, μπορούμε να δούμε ότι αυτή η έννοια περιέχει την καθολική μορφή των φαινομένων. Είναι λοιπόν σαφές ότι όλα τα παρατηρήσιμα γεγονότα στον κόσμο, όλες οι κινήσεις και όλα τα εσωτερικά συμβάντα, πρέπει να ταιριάζουν με τα αξιώματα που μπορούν να γίνουν γνωστά για τον χρόνο (έχω ήδη εκθέσει μερικά).

 

Είναι παράλογο να επικαλούμαστε τη λογική για να αμφισβητήσουμε τις βασικές αρχές του καθαρού χρόνου, όπως αυτή της συνέχειας, επειδή αυτές οι αρχές απορρέουν από νόμους που είναι θεμελιώδεις. Η έννοια του χρόνου είναι τόσο βασική και ανεξάρτητη, ώστε η ίδια η λογική χρειάζεται τη βοήθεια της έννοιας του χρόνου στη διατύπωση της αρχής της μη αντίφασης.

 

(vii) Επομένως, ο χρόνος είναι μια πρωταρχική αρχή του αισθητού κόσμου. Γιατί πράγματα που είναι με οποιονδήποτε τρόπο αισθητά, πρέπει να θεωρούνται είτε ως ταυτόχρονα είτε ως διαδοχικά, και έτσι ως αλληλένδετα στις καθορισμένες θέσεις τους σε μια ενιαία χρονική σειρά. Η έννοια του χρόνου, λοιπόν, η οποία βρίσκεται πίσω από κάθε τι αντιληπτό, δημιουργεί ένα σύνολο το οποίο δεν αποτελεί μέρος κανενός άλλου, δηλαδή δημιουργεί τον φαινομενικό κόσμο.

 

15. Χώρος

(i) Η έννοια του χώρου δεν προέρχεται από τις εξωτερικές αισθήσεις. Δεν μπορούμε να συλλάβουμε ότι κάποιο πράγμα x βρίσκεται έξω από κάποιο άλλο πράγμα y, παρά μόνο εντοπίζοντας τα x και y σε διαφορετικά σημεία στο χώρο- και αυτό περιλαμβάνει την περίπτωση όπου το y είναι ο εαυτός μας. Άρα η δυνατότητα εξωτερικών αντιλήψεων προϋποθέτει την έννοια του χώρου, και δεν τη δημιουργεί. Τα πράγματα στο χώρο επηρεάζουν τις αισθήσεις, αλλά ο ίδιος ο χώρος δεν μπορεί να προέλθει από τις αισθήσεις.

 

(ii) Η έννοια του χώρου είναι μια μοναδική αναπαράσταση που περιλαμβάνει όλους τους χώρους, όχι μια αφηρημένη έννοια που ισχύει για όλους αυτούς τους χώρους. Όταν μιλάμε για «διαφορετικούς χώρους,» αναφερόμαστε σε διαφορετικά μέρη ενός ενιαίου απεριόριστου χώρου, καθένα από τα οποία έχει μια σταθερή θέση μέσα σ’ αυτόν το χώρο. Και δεν μπορούμε να φανταστούμε ένα κυβικό πόδι, παρά μόνο ως οριοθετημένο και περιτριγυρισμένο από χώρο.

 

(iii) Η έννοια του χώρου είναι επομένως μια καθαρή διαίσθηση. Είναι διαίσθηση επειδή είναι μια μοναδική έννοια· και είναι καθαρή επειδή δεν είναι κατασκευασμένη από τις αισθήσεις, αλλά είναι η βασική μορφή κάθε εξωτερικής αίσθησης.

 

Είναι εύκολο να παρατηρήσουμε αυτή την καθαρή διαίσθηση στα αξιώματα της γεωμετρίας, όπως και σε οποιαδήποτε νοητική κατασκευή γεωμετρικών αξιωμάτων ή προβλημάτων:

- Ο χώρος έχει μόνο τρεις διαστάσεις.

- Μεταξύ δύο σημείων υπάρχει μόνο μία ευθεία γραμμή.

- Από ένα σημείο του επιπέδου ένας κύκλος μπορεί να περιγραφεί με μια ευθεία ως ακτίνα του.

 

Τέτοιες αλήθειες δεν μπορούν να συναχθούν από κάποια καθολική έννοια του χώρου, αλλά μπορούν να γίνουν κατανοητές μόνο με την έννοια του χώρου ως κάτι συγκεκριμένο.

 

Όσο έξυπνοι κι αν είμαστε, δεν μπορούμε να αναπτύξουμε γενικές έννοιες για να διακρίνουμε μεταξύ πραγμάτων σε έναν δεδομένο χώρο που βρίσκονται στο ένα μισό, και πραγμάτων που βρίσκονται το αντίθετο μισό- π.χ. ένα αριστερό και ένα δεξί χέρι που ταιριάζουν απόλυτα. Δύο τέτοια χέρια είναι συμπαγή αντικείμενα- απόλυτα όμοια και ίσα, αλλά δεν ταιριάζουν το ένα με το άλλο. Ένα άλλο παράδειγμα θα ήταν ένα ζευγάρι τριγώνων που βρίσκονται πάνω σε αντίθετα ημισφαίρια μιας σφαίρας· μεταξύ αυτών των τριγώνων (όπως και μεταξύ των χεριών που δεν ταιριάζουν) υπάρχει μια διαφορά που καθιστά αδύνατο τα όριά τους να συμπίπτουν στο χώρο, αλλά αυτή η διαφορά δεν μπορεί να εκφραστεί με γενικούς εννοιολογικούς όρους που θα την έκαναν κατανοητή στη σκέψη και στην ομιλία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, επομένως, η διαφορετικότητα, δηλαδή η ασυμφωνία, μπορεί να φανεί μόνο με μια συγκεκριμένη πράξη καθαρής διαίσθησης.

 

Ως εκ τούτου, η γεωμετρία χρησιμοποιεί αδιαμφισβήτητες αρχές, οι οποίες διατυπώνονται με γενικούς εννοιολογικούς όρους, και οι οποίες αρχές έρχονται αντιμέτωπες με την κατανόηση. Οι επιδείξεις στη γεωμετρία είναι πιο εμφανείς από τις επιδείξεις σε οτιδήποτε άλλο. Πράγματι, αυτές είναι οι μόνες εμφανείς επιδείξεις στις καθαρές επιστήμες· και η σαφήνειά τους είναι το πρότυπο και το μέσο επίτευξης προφανών αποτελεσμάτων σε άλλες επιστήμες. Το «μέσο επίτευξης;» Ναι, επειδή η γεωμετρία μελετά τις χωρικές σχέσεις, και η έννοια του χώρου περιέχει από μόνη της τη μορφή κάθε αισθητηριακής διαίσθησης. Έτσι, τίποτα δεν μπορεί να είναι ξεκάθαρο και εμφανές στα πράγματα που γίνονται αντιληπτά από τις εξωτερικές αισθήσεις, εκτός αν προέρχεται από τη διαίσθηση, η οποία είναι το αντικείμενο της γεωμετρίας. Αλλά η γεωμετρία δεν παίρνει τα αποτελέσματά της αντιμετωπίζοντας τα πράγματα με καθολικές έννοιες (όπως κάνουμε στις επιστήμες που βασίζονται στη λογική), αλλά υποβάλλοντάς τα στην κρίση μέσω μιας μοναδικής διαίσθησης (όπως κάνουμε στις έρευνες σχετικά με τις αισθήσεις).[7]

 

(iv) Ο χώρος δεν είναι κάτι αντικειμενικό και πραγματικό- δεν είναι ουσία, ή ποσότητα, ή σχέση- αλλά είναι υποκειμενικός και ιδανικός: προέρχεται από τη φύση του νου με έναν αμετάβλητο νόμο, ως σχήμα (μοντέλο ή πρότυπο) για την τακτοποίηση των εξωτερικά αισθητών πραγμάτων. Εκείνοι που υπερασπίζονται την αντικειμενική πραγματικότητα του χώρου υπάγονται σε δύο ομάδες:

 

(1) Οι περισσότεροι γεωμέτρες, παίρνοντας το παράδειγμα από τους Άγγλους φιλοσόφους, αντιλαμβάνονται το χώρο ως το απόλυτο και απεριόριστο υπόβαθρο όλων των πιθανών πραγμάτων.

(2) Οι περισσότεροι Γερμανοί φιλόσοφοι, ακολουθώντας τον Λάιμπνιτς, υποστηρίζουν ότι ο χώρος είναι μια σχέση, ή ακριβέστερα ένα σύστημα σχέσεων, που ισχύει μεταξύ των υπαρχόντων πραγμάτων, ένα σύστημα που μπορεί να θεωρηθεί μόνο μεταξύ πραγματικών αντικειμένων, και το οποίο παύει να υπάρχει αν τα πράγματα εξαφανιστούν.

 

Η επιλογή του (1) είναι η αποδοχή ενός άδειου αποκυήματος της λογικής, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει ένα άπειρο πλήθος από γνήσιες σχέσεις, χωρίς να υπάρχουν οντότητες που να αλληλοσχετίζονται! Όσο κακό κι αν είναι αυτό, δεν είναι το χειρότερο λάθος που μπορεί να κάνει κανείς. Οι οπαδοί του (1) απλώς βάζουν έναν περιορισμό σε ορισμένες έννοιες- εκείνες που αφορούν τα νοούμενα- οι οποίες, ούτως ή άλλως, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν κατανοητές (π.χ. σε ερωτήματα σχετικά με τον πνευματικό κόσμο, την αειπαρξία, και ούτω καθεξής).

 

Το λάθος όσων επιλέγουν το (2) είναι ακόμη χειρότερο. Αυτοί αντιτίθενται κατηγορηματικά στα ίδια τα φαινόμενα, και στον πιο πιστό ερμηνευτή όλων των φαινομένων, τη γεωμετρία. Εκτός από τον προφανή φαύλο κύκλο ο οποίος δημιουργείται από τον ορισμό τους για το χώρο, οι ίδιοι υποβιβάζουν τη γεωμετρία από την κορυφή της βεβαιότητας στις τάξεις των εμπειρικών επιστημών. Διότι αν όλα τα αποτελέσματα του χώρου προέρχονταν μέσω της εμπειρίας από τις εξωτερικές σχέσεις, τα αξιώματα της γεωμετρίας θα ήταν μόνο συγκριτικά καθολικά· θα είχαν το είδος της «αναγκαιότητας» που αποκτάται μέσω της επαγωγής, και δεν θα εκτείνονταν πέρα από την παρατήρηση.

 

Ωστόσο, η μόνη αναγκαιότητα των αποτελεσμάτων του χώρου προέρχεται από σταθερούς νόμους της φύσης· η ακρίβειά τους από συμβάσεις που έχουμε επιλέξει· και όπως οτιδήποτε εμπειρικό, ανοίγουν την πόρτα στη δυνατότητα να ανακαλύψουμε κάποια μέρα έναν χώρο με διαφορετικές βασικές ιδιότητες- ίσως ακόμη και έναν χώρο στον οποίο δύο ευθείες γραμμές μπορούν να τέμνονται δύο φορές.

 

(v) Αν και η έννοια του χώρου ως κάποια αντικειμενική και πραγματική οντότητα ή κατάσταση είναι φανταστική, εντούτοις, σε σχέση με όλα τα αισθητά πράγματα, είναι όχι μόνο απολύτως αληθινή, αλλά είναι επίσης η βάση για όλη την πραγματικότητα του εξωτερικού αισθητού κόσμου. Τα πράγματα δεν μπορούν να παρουσιαστούν στις αισθήσεις παρά μόνο μέσω μιας δύναμης του νου, η οποία συντονίζει όλες τις αισθήσεις σύμφωνα με έναν σταθερό νόμο που προϋπάρχει στο νου. Έτσι, τίποτα δεν μπορεί να δοθεί στις αισθήσεις που δεν συμμορφώνεται με τα πρωτόγονα αξιώματα του χώρου και τις συνέπειες που αντλεί η γεωμετρία από αυτά, παρά το γεγονός ότι η αρχή αυτών των αξιωμάτων είναι υποκειμενική.

 

Οι νόμοι της αντιληπτικότητας είναι οι νόμοι της φύσης στο βαθμό που η φύση προηγείται των αισθήσεων. Για να το πετύχει αυτό, αρκεί αυτή η αρχή να εναρμονιστεί με τον εαυτό της! Έτσι, η φύση συμμορφώνεται απόλυτα με αυτό που λέει η γεωμετρία για τις ιδιότητες του χώρου- εννοώ, αυτό που η γεωμετρία αποδεικνύει, υποθέσεις που δεν επινοούνται απλώς, αλλά οι οποίες δίνονται διαισθητικά ως η υποκειμενική συνθήκη όλων των φυσικών φαινομένων, στα οποία έχουν πρόσβαση οι εξωτερικές αισθήσεις.

 

Εάν η έννοια του χώρου δεν προϋπήρχε χάρη στη φύση του νου, η χρήση της γεωμετρίας στη φυσική φιλοσοφία θα ήταν αρκετά επισφαλής. Γιατί; Επειδή τότε θα μπορούσε να αμφισβητηθεί αν αυτή η εμπειρικά βασισμένη έννοια του χώρου θα ταίριαζε με τη φύση- οι εμπειρικές αναφορές στις οποίες βασίζεται θα μπορούσαν να απορριφθούν (ορισμένοι άνθρωποι πράγματι το έχουν ήδη σκεφτεί). Ο χώρος λοιπόν είναι η τυπική αρχή του αισθητού κόσμου, και είναι απολύτως θεμελιώδης, εν μέρει επειδή μόνο μέσω της έννοιας του χώρου μπορούν να υπάρξουν φαινόμενα, αλλά πρωτίστως επειδή ο χώρος στην ουσία του είναι μοναδικός- ένα μοναδικό μεγάλο αντικείμενο που θα έπρεπε να ονομάζουμε Χώρο- έτσι ώστε να αγκαλιάζει όλα τα εξωτερικά αισθητά πράγματα.

 

Πόρισμα

Αυτές, λοιπόν, είναι οι δύο αρχές της αισθητηριακής γνώσης. Δεν είναι γενικές έννοιες όπως εκείνες που εισέρχονται σε πνευματικά ζητήματα, αλλά μοναδικές, καθαρές διαισθήσεις. Οι νόμοι της λογικής στα πνευματικά ζητήματα διδάσκουν ότι αυτό που κάνει ένα σύνθετο πράγμα δυνατό είναι τα μέρη του, ιδιαίτερα τα απλά μέρη του. Αλλά όταν περνάμε από τα πνευματικά θέματα στην αισθητηριακή διαίσθηση, η ιστορία αλλάζει: είναι το άπειρο σύνολο που καθιστά δυνατό κάθε μέρος, μέχρι τα μέρη που είναι θεμελιώδη (που δεν είναι μέρη αλλά όρια). Για να επισημάνουμε οποιονδήποτε καθορισμένο χώρο ή χρόνο ορίζοντας τα όριά του, πρέπει να ξεκινήσουμε από τον άπειρο χώρο και χρόνο, όπου προσδιορίζονται τα μικρότερα χωρικά ή χρονικά διαστήματα. Και τα σημεία αναφοράς- το σημείο και η στιγμή- είναι νοητά μόνο ως όρια μέσα σε ένα χώρο και χρόνο που είναι ήδη δεδομένοι. Έτσι, όλες οι βασικές ιδιότητες αυτών των δύο εννοιών βρίσκονται εκτός του πεδίου της λογικής, και επομένως δεν μπορούν να εξηγηθούν με διανοητικούς όρους. Ωστόσο, είναι αυτές οι έννοιες με τις οποίες δουλεύει η διάνοια όταν με απόλυτη σιγουριά χρησιμοποιεί λογικούς νόμους για να βγάλει συμπεράσματα από πρωταρχικά δεδομένα της διαίσθησης.

 

Η έννοια του χώρου εφαρμόζεται συμμετρικά με την έννοια του χρόνου, με τον χρόνο να αναπαρίσταται με μια γραμμή, και τα όριά του (στιγμές) με σημεία. Ο χρόνος αγκαλιάζει με τις δικές του σχέσεις όλα τα πράγματα- τον ίδιο τον χώρο και όλα τα περιεχόμενά του· επίσης σκέψεις, οι οποίες δεν έχουν καμιά χωρική συσχέτιση. Αν και ο χρόνος δεν υπαγορεύει νόμους στη λογική, δημιουργεί τις συνθήκες με τις οποίες ο νους μπορεί να αλληλοσυνδέσει τις δικές του έννοιες, σύμφωνα με τους νόμους της λογικής. Για να κρίνουμε αν κάτι είναι αδύνατο, πρέπει να δείξουμε ότι προϋποθέτει και το Α και το μη-Α ταυτόχρονα. Και, πάνω απ’ όλα, αν εφαρμόζουμε τη διάνοιά μας στην εμπειρία, χρειαζόμαστε σχέσεις χρόνου για να μας βοηθήσουν να προσδιορίσουμε τι προηγείται και τι έπεται, και επομένως ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα. Και για να το κάνουμε αυτό για εξωτερικές αιτίες και αποτελέσματα, χρειαζόμαστε επίσης χωρικές σχέσεις. Και δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε χωρικά μεγέθη (αποστάσεις, περιοχές, όγκους, κ.λπ.) εκτός και αν το κάνουμε αυτό εφαρμόζοντας αριθμούς σε κάποια επιλεγμένη μονάδα. Και οι αριθμοί υπάρχουν μόνο επειδή υπάρχουν αθροίσματα που είναι ευδιάκριτα γνωστά με απαρίθμηση, δηλαδή προσθέτοντας διαδοχικά ένα συν ένα- μια διαδικασία που συμβαίνει στο χρόνο.

 

Ένα ερώτημα που εγείρεται επίμονα σε όλους είναι το εξής: Η έννοια του χώρου (και του χρόνου) γεννιέται μαζί μας, ή αποκτάται; Η απάντηση «αποκτάται» φαίνεται να διαψεύδεται από όσα μέχρι τώρα έχω δείξει. Αλλά ας μην επιλέξουμε τυπικά το «γεννιέται μαζί μας» σαν τη σωστή απάντηση, γιατί αυτό ανοίγει το δρόμο προς μια ράθυμη φιλοσοφία που λέει συνέχεια «Δεν ωφελεί να ερευνήσουμε περαιτέρω.» Και, ούτως ή άλλως, οι έννοιες του χώρου και του χρόνου σίγουρα έχουν αποκτηθεί, όχι με αφαίρεση από την αίσθηση των αντικειμένων (γιατί η αίσθηση δίνει την ύλη, και όχι τη μορφή της ανθρώπινης γνώσης), αλλά από τη δράση του νου να συντονίζει τις αναπαραστάσεις του σύμφωνα με μόνιμους νόμους. Κάθε μία από αυτές τις δύο έννοιες είναι σαν ένα σταθερό σχεδιάγραμμα που πρέπει να γίνει γνωστό διαισθητικά. Οι αισθήσεις προκαλούν αυτή την πράξη του νου- αυτή τη διαίσθηση- αλλά δεν επηρεάζουν το περιεχόμενο της διαίσθησης. Σε όλα αυτά το μόνο πράγμα που γεννιέται μαζί μας είναι ο νόμος του νου, που τον κάνει να συνδυάζει με σταθερό τρόπο τις εσωτερικές του αναπαραστάσεις, που παράγονται από την παρουσία κάποιου αντικειμένου.

 

Μέρος IV: Η αρχή της μορφής του νοητού κόσμου

16. Όσοι θεωρούν ότι ο χώρος και ο χρόνος αποτελούν μια πραγματική και απολύτως απαραίτητη παγίωση, ας πούμε έτσι, όλων των πιθανών ουσιών και καταστάσεων, πιστεύουν ότι μια τέτοια θεώρηση είναι το μόνο που χρειάζονται για να συλλάβουν πώς μπορεί να ισχύει μια συγκεκριμένη βασική σχέση σε ένα σύνολο υπαρχόντων πραγμάτων, η οποία σχέση λειτουργεί ως η απόλυτη πηγή της ικανότητας των πραγμάτων να δρουν το ένα πάνω στο άλλο, και ως αρχή της ουσιαστικής μορφής του σύμπαντος.

 

Πιστεύουν οι ίδιοι, ότι τα υπάρχοντα πράγματα πρέπει να βρίσκονται κάπου, επομένως δεν βλέπουν καμία ανάγκη να ρωτήσουν γιατί αυτά τα πράγματα εμφανίζονται με κανονικούς τρόπους, επειδή θεωρούν ότι αυτή σχέση παράγεται από τον χώρο, που φιλοξενεί τα πάντα. Αλλά έχω δείξει ότι η έννοια του χώρου έχει να κάνει με τους νόμους της αντίληψης του υποκειμένου, παρά με τις συνθήκες των ίδιων των αντικειμένων. Έτσι, αυτοί οι άνθρωποι δεν αγγίζουν το ερώτημα που συνεχίζει να μας απασχολεί, και το οποίο μπορεί να απαντηθεί μόνο από τη διάνοια: Ποια είναι η αρχή που γεννά αυτή τη σχέση όλων των ουσιών- τη σχέση την οποία όταν δούμε διαισθητικά ονομάζεται χώρος;

 

Έτσι, το ερώτημα σχετικά με την αρχή της μορφής του κατανοητού κόσμου απαιτεί να καταστήσουμε σαφές τι επιτρέπει σε πολλές ουσίες να αλληλεπιδρούν με τέτοιο τρόπο ώστε να ανήκουν σε ένα ενιαίο σύνολο που ονομάζεται «κόσμος.» Αυτό δεν έχει να κάνει με την ύλη του κόσμου, δηλαδή με το είδος των ουσιών που περιέχει, αλλά με τη μορφή του, δηλαδή το πώς πολλές ουσίες αλληλοσυνδέονται, έτσι ώστε όλες μαζί να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο.

 

17. Η απλή ύπαρξη πολλών ουσιών από μόνη της δεν καθιστά τις ουσίες ικανές να αλληλεπιδρούν. Για να είναι κατανοητή η αλληλεπίδρασή τους, απαιτείται κάτι περισσότερο. Το απλό γεγονός ότι μια ουσία υπάρχει, δεν τη συσχετίζει απαραίτητα με οτιδήποτε άλλο (εκτός ίσως με την αιτία της, αλλά η σχέση μεταξύ του αποτελέσματος και της αιτίας είναι μια μονόδρομη εξάρτηση, ενώ εδώ μας απασχολεί η αμφίδρομη αλληλεπίδραση).

 

18. Είναι αδύνατο δύο ή περισσότερες αναγκαστικά υπάρχουσες ουσίες να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Καμία τέτοια ουσία δεν εξαρτάται από οτιδήποτε άλλο για την ύπαρξή της. Οπότε εκτός από το αποτέλεσμα της παραγράφου 17, ότι η αλληλεπίδραση των ουσιών (δηλαδή η αμφίδρομη εξάρτηση των καταστάσεων τους) δεν προκύπτει από την απλή ύπαρξή τους, έχουμε και αυτό το αποτέλεσμα: η αλληλεπίδραση δεν μπορεί να αποδοθεί σε ουσίες που είναι αναγκαία πράγματα.

 

19. Έτσι, ένα σύνολο ουσιών είναι ένα σύνολο ενδεχομένων, δηλαδή πράγματα που υπάρχουν τυχαία, όχι αναγκαστικά. Είναι ένα ουσιαστικό γεγονός για κάθε κόσμο ότι αποτελείται από απλές συγκυρίες. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μια αναγκαία ουσία θα μπορούσε να συνδεθεί αιτιολογικά με έναν κόσμο, είναι αυτή να γίνει η αιτία του. Δεν μπορεί να συνδεθεί ως μέρος, γιατί αυτό θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή της σε αμφίδρομη αλληλεξάρτηση με τα άλλα μέρη, και αυτό αποκλείεται για μια αναγκαία οντότητα. Επομένως, η αιτία του κόσμου- αν έχει αιτία- βρίσκεται έξω από τον κόσμο. Άρα η αιτία δεν είναι η ψυχή του κόσμου, όπως έχουν σκεφτεί διάφορες θρησκείες και φιλοσοφίες. Και η παρουσία της στον κόσμο δεν είναι χωρική, αλλά εικονική.

 

20. Οι ουσίες που υπάρχουν στον κόσμο προέρχονται από κάτι άλλο εκτός από τον εαυτό τους. αλλά όχι από πολλά τέτοια άλλα πράγματα- όλες προέρχονται από μια οντότητα. Αν προκαλούνταν από πολλές αναγκαίες οντότητες, δεν θα μπορούσαν να αλληλεπιδράσουν η μία με την άλλη, επειδή οι διαφορετικές αιτίες τους δεν θα μπορούσαν. Έτσι, αυτό που κάνει τις ουσίες στο σύμπαν να συνέρχονται μαζί ως ένας κόσμος, είναι συνέπεια του γεγονότος ότι όλες προέρχονται από μια αιτία. Και δεν μπορεί να υπάρχει αρχιτέκτονας του κόσμου που να μην είναι και ο δημιουργός του.

 

21. Αν υπήρχαν πολλές πρώτες και αναγκαίες αιτίες, μαζί με τα πράγματα που προκαλούνται από αυτές, το αποτέλεσμα θα ήταν πολλοί κόσμοι, όχι ένας κόσμος, γιατί τα πράγματα δεν θα ήταν όλα αλληλένδετα με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Και αντιστρόφως, αν υπήρχαν αρκετοί μη επικαλυπτόμενοι κόσμοι, θα έπρεπε να προέρχονται από πολλές πρώτες και αναγκαίες αιτίες, καθώς η έλλειψη αλληλεπίδρασης μεταξύ οποιωνδήποτε δύο από αυτούς τους κόσμους θα προέκυπτε από την έλλειψη αλληλεπίδρασης μεταξύ των αντίστοιχων παγκόσμιων αιτιών.

 

Επομένως, δεν ισχύει ότι η ίδια η έννοια του κόσμου καθιστά αδύνατο να υπάρχουν δύο ή περισσότεροι μη επικαλυπτόμενοι πραγματικοί κόσμοι. Το μόνο που μπορούμε να πούμε για την πιθανότητα πολλών κόσμων είναι ότι αν υπάρχει μόνο μία απαραίτητη αιτία για όλα, δεν μπορούν να υπάρχουν περισσότεροι από ένας κόσμος. Αν υπάρχουν περισσότερες από μία απαραίτητες αιτίες, είναι δυνατό- με την αυστηρότερη μεταφυσική έννοια- να υπάρχουν άλλοι τόσοι μη αλληλοσυνδεόμενοι κόσμοι.

 

22. Από την ύπαρξη ενός κόσμου μπορούμε να συμπεράνουμε έγκυρα ότι υπάρχει μια μοναδική αιτία για όλα τα μέρη του. Αν είναι επίσης έγκυρο να συμπεράνουμε, προς την αντίθετη κατεύθυνση, ότι καθώς από την ύπαρξη μιας κοινής αιτίας τα μέρη ενός κόσμου είναι αλληλένδετα, και ότι επομένως αυτή θα είναι η μορφή του κόσμου (αν και παραδέχομαι ότι αυτό το δεύτερο συμπέρασμα δεν μου φαίνεται τόσο σαφές όσο το πρώτο), τότε η θεμελιώδης διασύνδεση των ουσιών δεν θα είναι ενδεχόμενη, αλλά απαραίτητη, διότι όλες οι ουσίες θα συντηρούνται από μια κοινή αρχή.

 

Αυτή η διασύνδεση δημιουργεί μια αρμονία, που προέρχεται από το καθαρό γεγονός της ύπαρξης των ουσιών, με βάση την κοινή τους αιτία, και η οποία αρμονία ξετυλίγεται σύμφωνα με κοινούς κανόνες. Ονομάζω αυτό το είδος αρμονίας μια γενικά καθιερωμένη αρμονία. Είναι αληθινή, εκεί έξω στον κόσμο. Έρχεται σε αντίθεση με την ειδικά καθιερωμένη αρμονία, η οποία εμφανίζεται μόνο επειδή οι επιμέρους καταστάσεις κάθε ουσίας συσχετίζονται με τις επιμέρους καταστάσεις των άλλων. Η γενικά καθιερωμένη αρμονία είναι ιδανική και συμπαθητική.[8]

 

Έτσι, όλη η αρμονία μεταξύ των ουσιών στο σύμπαν εδραιώνεται εξωτερικά (μέσω της κοινής αιτίας όλων αυτών), και είτε (1) καθιερώνεται γενικά μέσω φυσικής επιρροής, είτε (2) καθιερώνεται από τις καταστάσεις των ουσιών ξεχωριστά. Και η περίπτωση (2) έχει δύο εκδοχές: (2α) Η αρμονία στηρίζεται στις βασικές συνθέσεις των ουσιών· αυτό είναι η προκαθορισμένη αρμονία. (2β) Η αρμονία συνίσταται στο γεγονός ότι οι διάφορες μεμονωμένες αλλαγές κατάστασης κάθε ουσίας αντιστοιχίζονται με αλλαγές σε άλλες ουσίες· αυτό ονομάζεται περιστασιοκρατία.[9]

 

Ας επικεντρωθούμε σε αυτές τις δύο προτάσεις: (i) Όλες οι ουσίες συντηρούνται από ένα Ον, δηλαδή όλες έχουν μια ενιαία κοινή αιτία. (ii) Η αρμονία μεταξύ όλων των ουσιών είναι αναγκαία. Εάν το (i) συνεπάγεται το (ii), τότε θα υπάρχει μια καθολική αλληλεπίδραση μεταξύ των ουσιών- αλληλεπίδραση μέσω φυσικής επιρροής- και ο κόσμος θα είναι ένα πραγματικό σύνολο. Αλλά αν το (i) δεν σημαίνει το (ii), τότε η «αλληλεπίδραση» θα είναι συμπαθητική (δηλαδή αρμονία χωρίς αληθινή αλληλεπίδραση), και ο κόσμος θα είναι μόνο ένα ιδανικό σύνολο. Κατά την άποψή μου, αν και δεν έχει αποδειχθεί ότι το (i) υπονοεί το (ii), υπάρχουν πολλοί λόγοι για να ευνοηθεί η πρώτη άποψη, δηλαδή ότι η αρμονία μεταξύ των ουσιών αντανακλά πραγματικές αιτιακές αλληλεπιδράσεις, και ότι ο κόσμος είναι ένα πραγματικό σύνολο.

 

* * * * *

 

Σημείωση: Αν ήταν θεμιτό να κάνουμε ένα μικρό βήμα πέρα ​​από τα όρια της απόλυτης βεβαιότητας που αρμόζει στη μεταφυσική, θα μπορούσαμε να διερευνήσουμε ορισμένα ερωτήματα όχι μόνο σχετικά με τους νόμους της αισθητηριακής διαίσθησης, αλλά και σχετικά με τα αίτιά της, τα οποία μπορούν να γίνουν γνωστά μόνο μέσω της διάνοιας. Είναι μόνο επειδή ο ανθρώπινος νους συντηρείται από την ίδια άπειρη δύναμη που διατηρεί οτιδήποτε άλλο, ώστε να επηρεάζεται από τα εξωτερικά πράγματα, και ο κόσμος να είναι ανοιχτός στην θεώρησή του επ’ άπειρο. Έτσι ο νους αισθάνεται μόνο τα εξωτερικά πράγματα, μέσω της παρουσίας αυτής της κοινής αιτίας διατήρησης. Και έτσι ο χώρος, που είναι η αισθητηριακά γνωστή, καθολική και απαραίτητη προϋπόθεση της συνύπαρξης όλων των πραγμάτων, μπορεί να ονομαστεί φαινομενική πανταχού παρουσία. (Αυτό που κάνει την αιτία του σύμπαντος παρούσα σε όλα τα μεμονωμένα πράγματα δεν είναι η ύπαρξή της στα μεμονωμένα μέρη όπου τα πράγματα βρίσκονται. Η αιτία είναι εσωτερικά παρούσα σε όλα τα πράγματα· και αν δεν ήταν, δεν θα υπήρχαν μέρη, δηλ. οποιεσδήποτε πιθανές χωρικές σχέσεις μεταξύ των ουσιών.)

 

Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα που μπορεί να επιτύχει η νόηση, τουλάχιστον προσωρινά, σχετικά με τις αιτίες της αντιληπτικής διαίσθησης. Ιδού ένα άλλο: Η δυνατότητα αλλαγών και διαδοχών- η αρχή της οποίας, στο βαθμό που είναι αισθητηριακά γνωστή, βρίσκεται στην έννοια του χρόνου- προϋποθέτει ένα πράγμα που αλλάζει- δηλ. διατηρείται στην ύπαρξη ενώ οι αντίθετες καταστάσεις του ακολουθούν διαδοχικά· και αυτό δεν μπορεί να συμβεί εκτός αν η αλλαγή συντηρείται από κάτι άλλο. Και έτσι η έννοια του χρόνου, ως ένα μοναδικό και αμετάβλητο άπειρο στο οποίο όλα τα πράγματα υπάρχουν και παραμένουν στην ύπαρξη, είναι η φαινομενική αιωνιότητα της γενικής αιτίας. Αλλά φαίνεται πιο σοφό να μείνουμε κοντά στα όρια της γνώσης που μας χαρίζει η μετριότητα της διάνοιάς μας, αντί να πλεύσουμε στα βαθιά νερά των μυστικιστικών ερευνών.

 

Μέρος V: Η μέθοδος αντιμετώπισης του αισθητηριακού και του διανοητικού στη μεταφυσική

23. Σε όλες τις επιστήμες των οποίων οι αρχές δίνονται διαισθητικά, είτε με την αισθητηριακή διαίσθηση (εμπειρία), δηλαδή τη φυσική επιστήμη, είτε με τη διαίσθηση που είναι αισθητηριακή αλλά καθαρή (όπως οι έννοιες του χώρου, του χρόνου και των αριθμών), δηλαδή τα μαθηματικά, η πρακτική γεννά τη μέθοδο. Όταν μια επιστήμη έχει επιτύχει μια ορισμένη πληρότητα και τάξη, τότε μπορεί να γίνει σαφές μέσω δοκιμής και αποτελέσματος ποια κατεύθυνση και ποιες διαδικασίες πρέπει να ακολουθήσουμε για να την ολοκληρώσουμε, καθαρίζοντάς την από λάθη και συγκεχυμένες σκέψεις. Αυτό ανέλαβε η γραμματική: μετά από άφθονες χρήσεις του λόγου, απέκτησε μια βάση για κανόνες και εξάσκηση· και κομψά παραδείγματα ποιημάτων και ρητορείας παρείχαν τη βάση για κανόνες ύφους. Αλλά στις επιστήμες αυτού του είδους, των οποίων οι βασικές έννοιες και τα αξιώματα δίνονται από την αντιληπτική διαίσθηση, η μόνη χρήση της νόησης είναι η λογική- δηλαδή η υποταγή των στοιχείων της γνώσης το ένα στο άλλο, με την καθοδήγηση της αρχής της μη αντίφασης: για παράδειγμα, υποτάσσοντας τα φαινόμενα σε γενικότερα φαινόμενα, και τα συμπεράσματα της καθαρής διαίσθησης στα διαισθητικά αξιώματα.

 

Στην καθαρή φιλοσοφία- που είναι η μεταφυσική- οι βασικές έννοιες και τα αξιώματα δίνονται από την ίδια την καθαρή νόηση· άρα δεν έχουν την ασυλία στο λάθος που έχουν οι διαισθήσεις, που σημαίνει ότι ούτε η μεταφυσική έχει τέτοια ανοσία, έτσι ώστε εδώ η μέθοδος προηγείται κάθε επιστήμης· και αν προσπαθήσουμε να επιτύχουμε οτιδήποτε προτού οι αρχές αυτής της μεθόδου έχουν σφυρηλατηθεί σωστά και σταθεροποιηθεί, η προσπάθειά μας θα θεωρηθεί βεβιασμένη, ένα κενό παιχνίδι του νου.

 

Στη μεταφυσική, η σωστή χρήση του λόγου θέτει τις ίδιες τις αρχές, και εφιστά την προσοχή μας τόσο στα αντικείμενα όσο και στα αξιώματα που πρέπει να εφαρμοστούν σε αυτές τις αρχές. Έτσι, η απαρχή αυτής της επιστήμης βρίσκεται στην εξήγηση των νόμων της καθαρής λογικής, και το κριτήριο της αλήθειας στη μεταφυσική βασίζεται στη διάκριση αυτών των καθαρών νόμων.

 

Εκτός από το υλικό που διδάσκει η λογική γενικά σε όλες τις επιστήμες, η μέθοδος της μεταφυσικής- η μέθοδος που ταιριάζει στον μοναδικό της χαρακτήρα- δεν είναι πολύ γνωστή αυτή τη στιγμή, και μπορεί να είναι εντελώς άγνωστη. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που όσοι έχουν αφοσιωθεί σε αυτήν την έρευνα, κυλώντας ασταμάτητα την πέτρα του Σίσυφου, δεν έχουν κάνει μέχρι στιγμής σχεδόν καμία πρόοδο.

 

Δεν είναι του παρόντος να ασχοληθώ με ένα τόσο σημαντικό ερώτημα, αλλά θα σκιαγραφήσω εν συντομία ένα σημαντικό μέρος αυτής της μεθόδου, δηλαδή την προστασία της πνευματικής γνώσης για να μην μολυνθεί από την αισθητηριακή γνώση. Εάν δεν είμαστε προσεκτικοί, αυτή η τελευταία θα μας επιβάλει την εφαρμογή των αρχών της, και θα δημιουργήσει ακόμη και ψευδείς αρχές με το πρόσχημα αξιωμάτων.

 

24. Σε μεταφυσικά ζητήματα που αφορούν τον αισθητηριακό/διανοητικό διαχωρισμό, η μέθοδος συνοψίζεται σε αυτόν τον πολύ σημαντικό κανόνα: χρειάζεται πολύ προσοχή να μην αφεθούν οι εσωτερικές  αρχές της αισθητηριακής γνώσης να διεισδύσουν στις πνευματικές υποθέσεις. Σε κάθε διανοητικά εκπεφρασμένη κρίση, το κατηγόρημα είναι μια συνθήκη χωρίς την οποία το υποκείμενο είναι αδιανόητο, επομένως το κατηγόρημα είναι η πηγή της γνώσης σχετικά με το υποκείμενο.

 

Αντίστοιχα, εάν το κατηγόρημα είναι μια αντιληπτική έννοια, δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα εκτός από αντιληπτική γνώση, επομένως θα ταιριάζει σε μια κρίση-υποκείμενο του οποίου η έννοια θα είναι επίσης αντιληπτική. Εάν εφαρμοστεί σε μια πνευματική έννοια, η προκύπτουσα κρίση θα ισχύει μόνο σύμφωνα με τους υποκειμενικούς νόμους· άρα το κατηγόρημα δεν μπορεί να θεωρηθεί και να δηλωθεί αντικειμενικά σχετικά με την ίδια την πνευματική έννοια. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να δηλώσει μια απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει οποιαδήποτε πιθανότητα αντιληπτικής γνώσης της δεδομένης έννοιας.[10]

 

Το θέμα μου εδώ είναι η μεταφυσική πλάνη της υπονόμευσης:[11] είναι η πλάνη στην οποία πέφτει η διάνοια όταν αντιμετωπίζει μια αισθητηριακή έννοια σαν να ήταν διανοητική, λειτουργώντας έτσι υπονομευτικά. Ένα υβριδικό αξίωμα- δηλαδή αυτό που προσπαθεί να προωθήσει αισθητηριακά προϊόντα ως κατάλληλα για χρήση σε διανοητικές έννοιες- είναι αυτό που αποκαλώ υπονομευτικό αξίωμα. Αυτά τα πλαστά αξιώματα οδήγησαν σε διανοητικές απάτες που έχουν διαποτίσει καταστροφικά το σύνολο της μεταφυσικής. Χρειαζόμαστε ένα άμεσα διαθέσιμο και ξεκάθαρα αναγνωρίσιμο κριτήριο, μια δοκιμασία, για να διακρίνουμε αυτές τις εσφαλμένες κρίσεις από τις γνήσιες· και αν συμβεί ένα τέτοιο αξίωμα να φαίνεται να είναι σταθερά συνδεδεμένο με τη διάνοια, χρειαζόμαστε μια τεχνική ανάλυσης που θα μας βοηθήσει να ξεχωρίσουμε τι από αυτά που μας λέει το αξίωμα της υπονόμευσης αφορά τον αισθητηριακό τομέα, και τι αφορά τον διανοητικό τομέα.

 

25. Ακολουθεί λοιπόν η αρχή της αναγωγής για οποιοδήποτε υπονομευτικό αξίωμα: Εάν κάτι P που περιλαμβάνει τις σχέσεις χώρου και χρόνου βασίζεται καθολικά σε κάποια πνευματική έννοια S- «Όλο το S είναι P»- αυτό δεν μπορεί να παρουσιάζει το P ως αντικειμενικά αληθινό για το S καθαυτό. Το μόνο που λέει είναι ότι το P είναι μια συνθήκη που πρέπει να ικανοποιηθεί για να είναι το S αισθητηριακά κατανοητό.

 

Οποιοδήποτε τέτοιο αξίωμα θα ήταν βεβιασμένο, αν όχι εντελώς ψευδές. Να γιατί: αφού το S γίνεται αντιληπτό διανοητικά, αφορά το αντικείμενο, ενώ το P (καθώς περιλαμβάνει το χώρο και το χρόνο) αφορά μόνο τις συνθήκες της αισθητηριακής γνώσης. Ίσως αυτό δεν είναι το μόνο είδος γνώσης· και αν δεν είναι, τότε το P δεν καλύπτει ολόκληρη την επικράτεια της γνώσης, και έτσι δεν καλύπτει το ίδιο το S. Και ο λόγος για τον οποίο η διάνοια υπόκειται τόσο εύκολα σε αυτήν την πλάνη της υπονόμευσης, είναι ότι παρασύρεται από την ισχύ ενός άλλου κανόνα που είναι εντούτοις γνήσιος: Αν κάτι δεν μπορεί να γίνει γνωστό με καμία απολύτως διαίσθηση, αυτό σημαίνει ότι είναι αδιανόητο, άρα αδύνατο.

 

Τώρα, δεν μπορούμε με καμία προσπάθεια του μυαλού να έχουμε, ή καν να φανταστούμε, κάποια διαίσθηση, εκτός από αυτή που ταιριάζει στη μορφή του χώρου και του χρόνου. Έτσι οδηγούμαστε στο να θεωρούμε κάθε διαίσθηση που δεν είναι χωρική-χρονική (π.χ. η καθαρή πνευματική διαίσθηση του Θεού, την οποία ο Πλάτων αποκαλεί «Ιδέα») ως αδύνατη. Και έτσι υποβάλλουμε όλα τα πιθανά πράγματα στα αντιληπτικά αξιώματα του χώρου και του χρόνου.

 

26. Τα υπονομευτικά αξιώματα προκύπτουν από ψευδαισθήσεις στις οποίες η αισθητηριακή γνώση μεταμφιέζεται ως διανοητική γνώση. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ψευδαισθήσεις, αλλά χωρίζονται σε τρία είδη. Εδώ είναι οι γενικοί τύποι τους:

 

(1) Η αισθητηριακή συνθήκη που πρέπει να ικανοποιηθεί εάν είναι δυνατόν να υπάρξει διαίσθηση ενός αντικειμένου, είναι επίσης απαραίτητη προϋπόθεση για τη δυνατότητα του αντικειμένου.

(2) Η αισθητηριακή συνθήκη που πρέπει να πληρούται για να είναι δυνατή η συλλογή και η έρευνα γεγονότων για ένα αντικείμενο έτσι ώστε να διαμορφωθεί μια πνευματική αντίληψη για αυτό, είναι επίσης απαραίτητη προϋπόθεση για τη δυνατότητα του αντικειμένου.

(3) Η αισθητηριακή συνθήκη που πρέπει να πληρούται εάν είναι δυνατόν να τεθεί ένα αντικείμενο κάτω από μια δεδομένη πνευματική έννοια, είναι επίσης απαραίτητη προϋπόθεση για τη δυνατότητα του αντικειμένου.

 

27. Εδώ είναι ένα υπονομευτικό αξίωμα της κλάσης (1): Ό,τι υπάρχει, βρίσκεται κάπου και κάποτε.[12] Αυτή η ψευδής αρχή υπονοεί ότι όλες οι οντότητες- ακόμα κι αν έχουν συλληφθεί διανοητικά- δεσμεύονται από τις συνθήκες του χώρου και του χρόνου. Μια συνέπεια αυτού είναι ότι δημιουργήθηκαν κενές ερωτήσεις σχετικά με το πού στο υλικό σύμπαν βρίσκονται οι άυλες ουσίες, πού βρίσκεται η έδρα της ψυχής, και ούτω καθεξής. (Πώς ήρθαν στο προσκήνιο οι άυλες ουσίες; Λοιπόν, έχουν κάτι κοινό με τα διανοητικά πράγματα, δηλαδή ότι καμία δεν προσφέρεται από την αισθητηριακή διαίσθηση, και ότι καμία δεν μπορεί να αναπαρασταθεί σε αυτή τη χωρική μορφή· έτσι αναμειγνύονται μαζί- ένα συνονθύλευμα άυλων ουσιών και πνευματικών αντικειμένων, όπως ένα συνονθύλευμα τετραγώνων και κύκλων.)

 

Αυτές οι διαφωνίες ήταν τόσο άδειες που (όπως λέει το παλιό ρητό) συχνά φαινόταν σαν ο ένας ερμηνευτής να άρμεγε ένα αρσενικό κατσίκι, ενώ ο άλλος κρατούσε ένα κόσκινο από κάτω. Τα άυλα πράγματα είναι ουσιαστικά παρόντα στον υλικό κόσμο, αλλά όχι τοπικά παρόντα, δηλαδή είναι ενεργά στον υλικό κόσμο αλλά δεν βρίσκονται σε αυτόν. Και επειδή οι μόνες αλληλεπιδράσεις που επιτρέπει ο χώρος είναι μεταξύ υλικών σωμάτων, αυτό που συνιστά τις εξωτερικές σχέσεις των δυνάμεων μεταξύ των άυλων ουσιών, και μεταξύ αυτών και των υλικών σωμάτων, διαφεύγει εντελώς από την ανθρώπινη νόηση.

 

Η κατάσταση δεν είναι αυτή:

- Η ψυχή μας αλληλεπιδρά με το σώμα μας επειδή βρίσκεται σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο σώμα,

αλλά μάλλον αυτή:

- Αυτό που δίνει στην ψυχή μας μια καθορισμένη θέση στο σύμπαν, είναι η αλληλεπίδρασή της με το σώμα.

 

Όταν αυτή η αλληλεπίδραση διακόπτεται, η ψυχή μας δεν έχει πλέον χωρική θέση. Άρα η τοπικότητά της είναι παράγωγη- είναι κάτι που έχει η ψυχή επειδή πληρούται μια συγκεκριμένη προϋπόθεση· δεν είναι κάποια απαραίτητη προϋπόθεση της ύπαρξής της. Πράγματα που δεν μπορούν να είναι αντικείμενα των εξωτερικών αισθήσεων, δηλαδή τα άυλα πράγματα, εξαιρούνται απολύτως από την προϋπόθεση που πρέπει να ικανοποιείται από οτιδήποτε μπορεί να γίνει αισθητό εξωτερικά, δηλαδή από την ύπαρξη στο χώρο. Μπορούμε λοιπόν να αρνηθούμε ότι η ψυχή μπορεί να εντοπιστεί οπουδήποτε και άμεσα, ενώ εξακολουθούμε να της αποδίδουμε μια εξαρτημένη και παράγωγη τοποθεσία.

 

Όταν οι φιλόσοφοι συλλαμβάνουν την ιδέα ενός υπέρτατου όντος έξω από τον κόσμο, παραπλανούνται οικτρά από αυτές τις σκιές που συσκοτίζουν τη διάνοια. Κατασκευάζουν την ιστορία ότι ο Θεός βρίσκεται στο χώρο, και προσπαθούν να αντισταθμίσουν αυτόν τον περιορισμό, θεωρώντας την τοποθεσία του ως άπειρη. Αλλά είναι απολύτως αδύνατο να βρίσκεται κανείς σε πολλά μέρη ταυτόχρονα. Διαφορετικά μέρη βρίσκονται το ένα έξω από το άλλο, επομένως κάτι που βρίσκεται σε πολλά σημεία ταυτόχρονα, θα έπρεπε να βρίσκεται έξω από τον εαυτό του, και να παρουσιάζεται στον εαυτό του εξωτερικά, κάτι που αποτελεί αντίφαση.

 

Και τι γίνεται σχετικά με τον χρόνο; Αυτοί οι ίδιοι φιλόσοφοι δεν αποσυνδέουν απλώς τον χρόνο από τους νόμους της αισθητηριακής γνώσης, αλλά τον μεταφέρουν πέρα ​​από τα όρια του κόσμου στον Θεό, ο οποίος βρίσκεται έξω από τον κόσμο, θεωρώντας τον Θεό ως προϋπόθεση της ύπαρξης του χρόνου. Αυτό τους βάζει μέσα σ’ έναν διανοητικό λαβύρινθο, βασανίζοντας το μυαλό τους με παράλογες ερωτήσεις, όπως «Γιατί ο Θεός δεν δημιούργησε τον κόσμο πολλούς αιώνες νωρίτερα;» Πείθουν τους εαυτούς τους ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με το να βλέπει ο Θεός πράγματα που είναι παρόντα, αλλά δυσκολεύονται ν’ αντιληφθούν πώς μπορεί να δει πράγματα που δεν έχουν συμβεί ακόμη. (Σαν να υπάρχει ένα απαραίτητο Ον μέσα στο χρόνο, έτσι ώστε όταν έχει διανύσει κάποιο μέρος της δικής του ζωής, πρέπει να θεωρήσει εκ των προτέρων την αιωνιότητα που βρίσκεται μπροστά του, ενώ ταυτόχρονα βλέπει τι συμβαίνει την ίδια στιγμή.) Όλα αυτά τα προβλήματα εξαφανίζονται αμέσως όταν η έννοια του χρόνου κατανοηθεί σωστά.

 

28. Οι προκαταλήψεις της κατηγορίας (2) είναι ακόμη πιο μυστικοπαθείς ως προς το πώς υπονομεύουν την κατανόηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο νους δεν μπορεί να φτάσει σε μια συγκεκριμένη διανοητική έννοια παρά μόνο μέσω αντιληπτικών συνθηκών, και αυτές οι συνθήκες επιτρέπουν στις προκαταλήψεις να διαφύγουν και να επιβληθούν στη νόηση. Θα παρουσιάσω δύο από αυτές τις συνθήκες, μία σχετικά με τη γνώση της ποσότητας, και μία άλλη σχετικά με τη γνώση των ποιοτήτων γενικά:

 

(i) Κάθε πραγματικό άθροισμα μπορεί να αριθμηθεί· οπότε κάθε ποσότητα είναι πεπερασμένη.

(ii) Ό,τι είναι αδύνατο, έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό του.

 

Η έννοια του χρόνου δεν υπεισέρχεται στην έννοια κανενός κατηγορήματος (αριθμήσιμο ή  αυτοαναιρούμενο), και δεν θεωρείται ότι σηματοδοτεί κανένα από τα υποκείμενα· αλλά χρησιμεύει σε κάθε περίπτωση ως το μέσο στο οποίο η έννοια του κατηγορήματος διαμορφώνεται. Επομένως επηρεάζει τη διανοητική έννοια του υποκειμένου, γιατί μόνο με τη βοήθεια της έννοιας του χρόνου φτάνουμε στην έννοια του τελευταίου.

 

Ας ξεκινήσουμε με το (i).

(α) Για να είναι ευδιάκριτα γνωστή οποιαδήποτε ποσότητα ή σειρά, πρέπει να είναι γνωστή μέσω διαδοχικής σύνταξης. Έτσι, η διανοητική έννοια μιας ποσότητας ή ενός αθροίσματος μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη βοήθεια της έννοιας του χρόνου· και δεν ολοκληρώνεται ποτέ, εκτός εάν η σύνθεση- δηλαδή η ένα- προς- ένα απαρίθμηση- μπορεί να επιτευχθεί σε πεπερασμένο χρόνο. Έτσι, μια άπειρη σειρά συντεταγμένων δεν είναι ευδιάκριτα νοητή από εμάς, λόγω των ορίων της διάνοιάς μας· αλλά τότε δημιουργείται μια υπονομευτική πλάνη, που μας κάνει να συμπεράνουμε ότι μια τέτοια σειρά είναι αδύνατη.

 

(β) Οι νόμοι της καθαρής νόησης απαιτούν ότι κάθε σειρά επιδράσεων έχει μια πηγή, και επομένως έχει ένα όριο· και οι νόμοι της αισθητηριακής γνώσης απαιτούν ότι κάθε σειρά συντεταγμένων πραγμάτων έχει μια εκχωρούμενη αρχή. Από αυτά τα δύο αποτελέσματα το πρώτο αφορά την εξάρτηση ολόκληρης της σειράς, ενώ το δεύτερο αφορά τη δυνατότητα μέτρησης της σειράς· και, μέσω της υπονόμευσης, εσφαλμένα θεωρείται ότι είναι πανομοιότυπα.

 

(γ) Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με το επιχείρημα της νόησης που αποδεικνύει ότι, (γ1) εάν υπάρχει ένα ουσιαστικό σύνθετο πράγμα πρέπει να υπάρχουν οι πηγές αυτού, δηλαδή πράγματα που είναι απλά. Κάτι προστίθεται σε αυτό- έχοντας προστεθεί υπονομευτικά από την αντιληπτική γνώση- δηλαδή, ότι η διάσπαση ενός τέτοιου σύνθετου πράγματος στα μέρη του δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρο, δηλαδή ότι, (γ2) κάθε σύνθετο υλικό έχει έναν καθορισμένο αριθμό μερών. Αυτό σίγουρα δεν είναι δίδυμο του (γ1), και δεν μπορεί να το αντικαταστήσει.

 

Αυτές οι προτάσεις λοιπόν:

(α1) Η ποσότητα του κόσμου είναι περιορισμένη·

(β1) Ο κόσμος εκδηλώνει την αιτία του·

(γ1) Τα σώματα αποτελούνται από απλά πράγματα·

μπορούν να γίνουν γνωστές με βάση τη λογική, η οποία είναι απολύτως αξιόπιστη.

 

Αλλά αυτές οι τρεις επόμενες προτάσεις:

(α2) Το σύμπαν σε ό,τι αφορά τη μάζα του είναι μαθηματικά πεπερασμένο·

(β2) Η ηλικία του σύμπαντος μπορεί να δοθεί με τη μορφή μονάδων μέτρησης·

(γ2) Υπάρχει ένας συγκεκριμένος αριθμός απλών πραγμάτων που αποτελούν οποιοδήποτε σώμα·

διακηρύσσουν ανοιχτά την καταγωγή τους στη φύση της αισθητηριακής γνώσης. Και όποια αλήθεια κι αν υπάρχει μέσα τους, λειτουργούν με βάση την ταπεινή καταγωγή τους.

 

Τώρα για την περίπτωση (ii).

Σε αυτήν την περίπτωση, όπως και με το (i), η έννοια του χρόνου χρησιμεύει ως το μέσο στο οποίο διαμορφώνεται η έννοια του κατηγορήματος (αυτοαναιρούμενο). Αυτό το δεύτερο υπονομευτικό αξίωμα προκύπτει από την απερίσκεπτη μετατροπή της αρχής της μη αντίφασης: «Ό,τι είναι αυτοαναιρούμενο είναι αδύνατο.»

 

Η έννοια του χρόνου εισέρχεται στην αρχή της μη αντίφασης, η οποία δηλώνει την αδυναμία οποιασδήποτε κατάστασης στην οποία αντιφατικά πράγματα εφαρμόζονται σε ένα πράγμα την ίδια στιγμή, δηλαδή «Ό,τι ταυτόχρονα υπάρχει και δεν υπάρχει, είναι αδύνατο.»

 

Αυτό είναι απολύτως αληθές και προφανές, γιατί σε αυτήν την περίπτωση η διάνοια προτάσσεται σε κάτι που έχει δοθεί σύμφωνα με τους αισθητηριακούς νόμους. Αλλά αν αλλάξουμε την πρόταση, λέγοντας «Ό,τι είναι αδύνατο, είναι-και-δεν-είναι-ταυτόχρονα,» έτσι ώστε να περιλαμβάνεται μια αντίφαση, τότε προτάσσουμε σ’ ένα αντικείμενο της λογικής κάτι που περιλαμβάνει αισθητηριακή γνώση, υποβάλλοντας έτσι την πνευματική έννοια του δυνατού/αδύνατου στις συνθήκες της αντιληπτικής γνώσης, δηλαδή στις σχέσεις του χρόνου.

 

Αυτή η τελευταία πρόταση ισχύει απόλυτα για τους νόμους με τους οποίους η ανθρώπινη νόηση περιορίζεται, αλλά δεν ισχύει αντικειμενικά και γενικά. Η διάνοιά μας αντιλαμβάνεται κάτι το αδύνατο μόνο όταν βλέπει ότι αντίθετα πράγματα λέγονται ταυτόχρονα για κάτι, δηλαδή μόνο όταν υπάρχει μια αντίφαση. Όταν δεν προκύπτει αυτή η κατάσταση, η ανθρώπινη διάνοια δεν έχει καμία βάση για να κρίνει το αδύνατο κάποιου πράγματος.

 

Αυτό που κάνει το «υπονομευτικό» εδώ, είναι να αντιμετωπίζει τις υποκειμενικές συνθήκες της κρίσης ως αντικειμενικές, πράγμα που ισοδυναμεί με το να συμπεράνουμε πως οτιδήποτε δεν μπορεί να πετύχει η ανθρώπινη διάνοια, δεν μπορεί καμία άλλη διάνοια.

 

Με βάση αυτό, υπήρξε μια πληθώρα «δυνάμεων,» απαλλαγμένων από το εμπόδιο της αυτοαναίρεσης, οι οποίες εφευρέθηκαν από ανθρώπους επιρρεπείς στη θεωρία (ή, ίσως, σε διανοητικές φαντασιώσεις). Μια ψευδώς κατασκευασμένη δύναμη μπορεί να είναι αδύνατη χωρίς να είναι αυτοαναιρούμενη. Επομένως, είναι λάθος να θεωρούμε δυνατή οποιαδήποτε υποτιθέμενη θεμελιώδη δύναμη, εκτός εάν έχει δοθεί από την εμπειρία· δεν αρκεί η οξεία σκέψη.

 

29. Τα υπονομευτικά αξιώματα της κλάσης (3), μοιάζουν με εκείνα της κλάσης (2) ως προς το εξής: οι συνθήκες που ανήκουν σε ένα υποκείμενο μεταφέρονται βεβιασμένα σε αντικείμενα. Αλλά διαφέρουν ως προς αυτό: το αποτέλεσμα της υπονόμευσης είναι ότι τα πράγματα που δίνονται αισθητηριακά- δηλαδή ο χώρος και ο χρόνος- είναι:

 

- (στην περίπτωση (2)) η μόνη μας διαδρομή προς την πνευματική έννοια·

- (στην περίπτωση (3)) απαραίτητα για να ξέρουμε αν η πνευματική έννοια μπορεί να εφαρμοστεί σε κάτι που δίνεται από την εμπειρία.

 

Ένα παράδειγμα του (3) είναι το αξίωμα- κοινό σε ορισμένες σχολές σκέψεις- πως ό,τι υπάρχει περιστασιακά, κάποια στιγμή δεν υπήρχε. Αυτή η ψευδής αρχή προκύπτει από την ένδεια της διανόησης, η οποία συνήθως βλέπει τα εικονικά σημάδια του ενδεχόμενου ή της ανάγκης, αλλά σπάνια τα πραγματικά. «Είναι δυνατόν να μην υπάρχει αυτή η ουσία;» Δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε αυτήν την ερώτηση εκ των προτέρων, πηγαίνοντας κατευθείαν στην ουσία του θέματος· το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι επιφανειακά να θεωρήσουμε ότι κάποια στιγμή η ουσία δεν υπήρχε. Αν κάποια στιγμή δεν υπήρχε, τότε η ουσία είναι σίγουρα ενδεχόμενη. Η αρχή «Ό,τι δεν υπάρχει κάποια στιγμή είναι ενδεχόμενο,» είναι απλά αληθινή. Αλλά το αντίστροφο, «Ό,τι είναι ενδεχόμενο είναι ανύπαρκτο κάποια στιγμή,» βασίζεται στις συνθήκες με τις οποίες μπορούμε να δούμε εάν κάτι υπάρχει κατά περίπτωση.

 

Επομένως, το παραπάνω θα πρέπει να δηλωθεί ως ένας υποκειμενικός νόμος, όπως πράγματι είναι: Εάν δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ένα συγκεκριμένο πράγμα κάποια στιγμή δεν υπήρχε, η κοινή νοημοσύνη δεν μας δίνει καμία βάση για να συμπεράνουμε ότι είναι ενδεχόμενο. Αυτό τελικά μετατρέπεται σε μια αντικειμενική συνθήκη- υπονοώντας ότι χωρίς κάποια στιγμιαία ανυπαρξία, δεν θα μπορούσε να υπάρξει ενδεχομενικότητα· και αυτό αποδίδει ένα ψευδές και λανθασμένο «αξίωμα,» δηλαδή: Εάν ένα πράγμα υπήρχε πάντα, η ύπαρξή του δεν είναι ενδεχόμενη. Αυτό είναι λανθασμένο, γιατί αυτός ο κόσμος είναι αιώνιος, δηλ. υπάρχει κάθε στιγμή, ωστόσο υπάρχει κατά περίσταση.

 

30. Στενά συνδεδεμένες με αυτές τις υπονομευτικές αρχές, υπάρχουν ορισμένες άλλες που είναι εξίσου επιζήμιες. Αυτές όντως δεν αμαυρώνουν καμία πνευματική έννοια με την παρουσία της αισθητηριακής γνώσης· αλλά εκμεταλλεύονται τη διάνοια σε τέτοιο βαθμό, ώστε η διάνοια περνάει αυτές τις αρχές για επιχειρήματα που αντλούνται από το αντικείμενο, ενώ στην πραγματικότητα αυτές οι αρχές μάς έλκουν επειδή ταιριάζουν με την ελεύθερη και άφθονη χρήση της νόησης. Όπως και με τις υπόλοιπες υπονομευτικές αρχές, αυτές στηρίζονται σε υποκειμενικές βάσεις, αλλά δεν βασίζονται στους νόμους της αισθητηριακής γνώσης. Η πηγή τους είναι οι νόμοι της ίδιας της πνευματικής γνώσης, νόμοι που θέτουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η διάνοια βλέπει τον εαυτό της ως ελεύθερο, ευκίνητο και οξύ.

 

Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω αυτή τη διατριβή με ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με αυτές τις αρχές, οι οποίες δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ με σαφήνεια, από όσο γνωρίζω. Τις ονομάζω «αρχές της προσκόλλησης.» Είναι κανόνες κρίσης που δεχόμαστε ευχαρίστως και προσκολλούμαστε σε αυτές σαν να ήταν αξιώματα, μόνο και μόνο επειδή αν δεν τις ακολουθήσουμε, μετά βίας θα επιτρεπόταν στη διάνοιά μας οποιαδήποτε κρίση για κάποιο αντικείμενο.

 

Θα παρουσιάσω τώρα τρεις αρχές της προσκόλλησης:

(i) Όλα τα πράγματα στο σύμπαν συμβαίνουν σύμφωνα με την τάξη της φύσης. Ο Επίκουρος το επιβεβαίωσε αυτό χωρίς κανέναν περιορισμό. Και όλοι οι φιλόσοφοι το επιβεβαιώνουν με μια φωνή, με την επιφύλαξη μόνο πολύ σπάνιων εξαιρέσεων που μπορεί να γίνουν δεκτές σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Αλλά δεχόμαστε αυτή την αρχή όχι επειδή έχουμε τόσο ευρεία γνώση των γεγονότων που συμβαίνουν στον κόσμο σύμφωνα με τους κοινούς νόμους της φύσης, ή επειδή μπορούμε να δούμε ότι τα υπερφυσικά γεγονότα είναι σπάνια αν όχι αδύνατα, αλλά επειδή αν απομακρυνόμασταν από την τάξη της φύσης δεν θα είχαμε καμία χρησιμότητα για τη διάνοια· και η βιαστική έκκληση σε υπερφυσικά γεγονότα είναι ο καναπές στον οποίο ξαπλώνει ένας τεμπέλης νους.

 

Για τον ίδιο λόγο, κρατάμε προσεκτικά τα θαυματουργά γεγονότα έξω από τις αφηγήσεις μας για τα φαινόμενα- αναφέρομαι εδώ στην υποτιθέμενη επίδραση του νου πάνω στο σώμα. Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τι συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις. Έτσι, αν υποθέσουμε την ύπαρξη θαυματουργών γεγονότων στα οποία ο νους επηρεάζει το σώμα, θα κάνουμε μεγάλο κακό στον εαυτό μας, γιατί θα απομακρύνουμε τη διάνοιά μας από το φως της εμπειρίας- η οποία μας παρέχει τη μοναδική ευκαιρία να αποκτήσουμε νόμους της κρίσης- και θα κατευθυνθούμε προς το σκοτάδι απατηλών ιδιοτήτων και αιτιών που μας είναι άγνωστες.

 

(ii) Οι αρχές δεν πρέπει να πολλαπλασιάζονται πέρα ​​από αυτό που είναι απολύτως απαραίτητο. Αυτός ο γνωστός κανόνας εκφράζει την κλίση προς την ενότητα που αρμόζει στο φιλοσοφικό πνεύμα. Το δεχόμαστε αυτό όχι επειδή η λογική ή η εμπειρία μάς έδειξαν μια αιτιακή ενότητα στον κόσμο, αλλά επειδή η διάνοια μάς οδηγεί να αναζητήσουμε μια τέτοια ενότητα· και το κάνει αυτό επειδή πιστεύει ότι έχει καταφέρει να εξηγήσει τα φαινόμενα μόνο στο βαθμό που μπόρεσε να θέσει έναν πολύ μεγάλο αριθμό πραγμάτων κάτω από μια ενιαία αρχή.

 

(iii) Τίποτα το υλικό δεν δημιουργείται ούτε εξαφανίζεται· οι μόνες αλλαγές στον κόσμο είναι αλλαγές στις μορφές των πραγμάτων, τα οποία συνεχίζουν να υπάρχουν καθόλη τη διάρκεια της αλλαγής. Αυτό το αξίωμα, σύμφωνα με την κοινή λογική, έχει διαποτίσει όλες τις σχολές των φιλοσόφων, όχι επειδή κάποιος θεώρησε ότι έχει ανακαλυφθεί ή επιδειχθεί με a priori επιχειρήματα- αλλά επειδή εάν η ίδια η ύλη θεωρηθεί ότι είναι ρευστή και παροδική, τότε δεν θα μείνει τίποτα σταθερό και διαχρονικό στο κόσμο, και το οποίο θα μπορούσε να χρησιμεύσει στην περαιτέρω εξήγηση των φαινομένων σύμφωνα με καθολικούς και αέναους νόμους, και με αυτόν τον τρόπο να προάγει τη χρήση της διανόησης.

 

Αυτά, λοιπόν, όσον αφορά τη μέθοδο, ειδικά όσον αφορά τη διάκριση ανάμεσα στην αισθητηριακή και στην πνευματική γνώση. Εάν τύχει κάποτε μια πιο προσεκτική διερεύνηση αυτής της μεθόδου να οδηγήσει στην ενσωμάτωσή της σε κανόνες, αυτό θα χρησιμεύσει ως μια εισαγωγική επιστήμη που θα είναι εξαιρετικά χρήσιμη για όποιον σχεδιάζει να διεισδύσει στα ενδότερα της μεταφυσικής.

 

The Form and Principles of the Sensible and Intelligible World, Immanuel Kant

[https://www.earlymoderntexts.com/assets/pdfs/kant1770.pdf]

Μετάφραση για τα Αγγλικά, Jonathan Bennett, 2017.

Μετάφραση για τα Ελληνικά, Χρήστος Κ. Τσελέντης, 2024.

 

Όλες οι υποσημειώσεις προέρχονται από την αγγλική μετάφραση, με εξαίρεση όσες φέρουν την ένδειξη «Σ.τ.μ.,» οι οποίες είναι δικές μου προσθήκες.

 

 

 

 

 

 

---

[1] Σ.τ.μ. Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια φιλοσοφίας του Στάνφορντ, ένα σύστημα κατηγοριών είναι ένας πλήρης κατάλογος με τα ανώτερα είδη ή γένη. Παραδοσιακά, ακολουθώντας τον Αριστοτέλη, οι κατηγορίες θεωρήθηκαν ως τα υψηλότερα γένη οντοτήτων (με την ευρύτερη έννοια του όρου), έτσι ώστε ένα σύστημα κατηγοριών που θα αναλαμβανόταν με αυτό το ρεαλιστικό πνεύμα θα παρείχε ιδανικά μια απογραφή όλων όσων υπάρχουν, απαντώντας έτσι στη βασικότερη μεταφυσική ερώτηση: «Τι υπάρχει;» Ο σκεπτικισμός σχετικά με την ικανότητά μας να διακρίνουμε ένα μοναδικό σύστημα βασικών κατηγοριών «της πραγματικότητας καθαυτής» οδήγησε άλλους να προσεγγίσουν τα συστήματα κατηγοριών όχι με στόχο την καταγραφή των ανώτερων ειδών στον ίδιο τον κόσμο, αλλά μάλλον με στόχο να διευκρινίσουν τις κατηγορίες του εννοιολογικού μας συστήματος ή γλώσσας. Έτσι ο Καντ κάνει στροφή προς μια εννοιολογική προσέγγιση, διακρίνοντας τις κατηγορίες που είναι a priori απαραίτητες για κάθε πιθανή γνώση των αντικειμένων. Δεδομένου ότι τέτοιες κατηγορίες θα εφαρμόζονται πάντα σε οποιοδήποτε πιθανό αντικείμενο γνώσης, διατηρούν ένα συγκεκριμένο είδος οντολογικής σημασίας, αν και αυτή η εφαρμογή τους περιορίζεται στα φαινόμενα, όχι στα πράγματα καθαυτά.

[https://plato.stanford.edu/entries/categories/]

[2] Κάποιοι εύκολα απορρίπτουν το πραγματικό μαθηματικό άπειρο. Μερικοί από αυτούς ορίζουν το άπειρο με τέτοιο τρόπο που να παράγει αντιφάσεις. Σύμφωνα με αυτούς, (i) μια άπειρη ποσότητα είναι τέτοια ώστε είναι αδύνατο να υπάρχει κάποια άλλη μεγαλύτερη· και (ii) το μαθηματικό άπειρο είναι ένας αριθμός από τον οποίο κάποιος μεγαλύτερος είναι αδύνατος. Αλλά αυτές οι έννοιες ορίζουν το «μέγιστο,» όχι το «άπειρο.» Και μια μεγαλύτερη απειρότητα είναι πράγματι αδύνατη. Με αυτόν τον τρόπο συμπεραίνουν αυτοί οι άνθρωποι το αδύνατο του «απείρου» που οι ίδιοι έχουν εφεύρει! Άλλοι πάλι μιλούν για το άπειρο σαν να είναι ένας άπειρος αριθμός, και δείχνουν ότι αυτό είναι παράλογο, όπως πράγματι είναι. Αλλά ξανά αυτή είναι μια υπόθεση που βασίζεται σε αποκυήματα της φαντασίας. Γιατί αν είχαν συλλάβει το μαθηματικό άπειρο ως μια ποσότητα που είναι μεγαλύτερη από οποιονδήποτε αριθμό· και αν είχαν προσέξει ότι κάθε συγκεκριμένη έννοια μιας ποσότητας μπορεί να καθοριστεί μόνο με τη διαδοχική προσθήκη μονάδων και με την εκτέλεση αυτής της διαδικασίας σε ένα πεπερασμένο χρόνο· τότε θα είχαν συνειδητοποιήσει ότι τα πράγματα που δεν υπόκεινται σε έναν συγκεκριμένο νόμο της ανθρώπινης γνώσης μπορεί να είναι αντιληπτά από κάποια μη ανθρώπινη διάνοια, η οποία θα μπορούσε να συλλάβει το άπειρο με μιας, χωρίς την ανάγκη να το μετρήσει.

[3] Ο Καντ επικαλείται εδώ τη διάκριση του Αριστοτέλη μεταξύ «ύλης» και «μορφής,» δηλαδή ανάμεσα σε αυτό που υπάρχει, και σε αυτό με το οποίο κάτι μοιάζει. Σε αυτό το πλαίσιο, η «ύλη» χρησιμοποιείται όχι με την καθημερινή εμπειρική της έννοια, αντιπροσωπεύοντας ένα ορισμένο είδος ουσίας, αλλά με την «υπερβατική» της έννοια, που αντιπροσωπεύει το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος ο κόσμος- αυτό που έχει τη «μορφή.»

[4] Στην μεταβατική αιτιότητα (transeunt causation) ένα πράγμα έχει κάποια επίδραση σε κάποιο άλλο πράγμα, ενώ στην ενυπάρχουσα αιτιότητα (immanent causation) ένα πράγμα έχει επίδραση στις δικές του μελλοντικές καταστάσεις.

[5] Σ.τ.μ. Ο Κρίστιαν Βολφ χαρακτηρίζεται ως ένας από τους πιο επιφανείς Γερμανούς φιλοσόφους μεταξύ Λάιμπνιτς και Καντ. Το έργο της ζωής του κάλυψε σχεδόν κάθε επιστημονικό θέμα της εποχής του, αναπτυγμένο σύμφωνα με την αποδεικτική- επαγωγική, μαθηματική του μέθοδο, η οποία ίσως αντιπροσωπεύει το αποκορύφωμα του ορθολογιστικού Διαφωτισμού στη Γερμανία.

[https://en.wikipedia.org/wiki/Christian_Wolff_(philosopher)]

[6] Δύο πράγματα δεν είναι ταυτόχρονα απλά επειδή δεν είναι διαδοχικά. Αν αφαιρέσουμε τη διαδοχή, όντως καταργούμε μια σχέση που υπήρχε λόγω της σειράς του χρόνου, αλλά αυτό δεν δημιουργεί αυτόματα μια άλλη αληθινή σχέση, όπως ο ταυτοχρονισμός. Τα ταυτόχρονα πράγματα συνδέονται μεταξύ τους την ίδια στιγμή, όπως τα διαδοχικά πράγματα συνδέονται μεταξύ τους σε διαφορετικές στιγμές. Ο χρόνος έχει μόνο μία διάσταση· αλλά αυτό που ο Νεύτωνας ονόμασε καθολικότητα του χρόνου, προσθέτει μια περαιτέρω διάσταση στα πράγματα που βρίσκονται στην ίδια χρονική στιγμή. Αν αντιπροσωπεύσουμε το χρόνο με μια ευθεία γραμμή που εκτείνεται στο άπειρο, και αναπαραστήσουμε τα ταυτόχρονα πράγματα σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο με γραμμές που ενώνονται σε ορθή γωνία, η επιφάνεια που δημιουργείται έτσι θα αντιπροσωπεύει τον φαινομενικό κόσμο, τόσο ως προς τις ουσίες του όσο και ως προς τα γεγονότα του.

[7] Είναι εύκολο να αποδείξουμε ότι ο χώρος πρέπει να εκληφθεί ως μια συνεχής ποσότητα, και δεν θα υπεισέλθω σε αυτό εδώ. Επειδή είναι συνεχής, οποιοδήποτε τμήμα του χώρου πρέπει να αποτελείται από μικρότερα τμήματα, και επομένως δεν μπορεί να είναι «απλό» με την έννοια ότι δεν έχει μέρη. Από αυτό προκύπτει ότι τα μόνα απλά αντικείμενα στο χώρο δεν είναι τμήματα του χώρου αλλά όρια. Ένας χώρος που δεν είναι το όριο ενός άλλου χώρου είναι πλήρης, δηλαδή είναι συμπαγής (τρισδιάστατος). Το όριο ενός στερεού είναι μια επιφάνεια, το όριο μιας επιφάνειας είναι μια γραμμή, το όριο μιας γραμμής είναι ένα σημείο. Υπάρχουν λοιπόν τρία είδη ορίων στο χώρο, όπως υπάρχουν και τρεις διαστάσεις. Δύο από αυτά τα όρια (επιφάνεια και γραμμή) είναι από μόνα τους χώροι. Ο χώρος και ο χρόνος είναι οι μόνες ποσότητες για τις οποίες ισχύει η έννοια του ορίου.

[8] Σ.τ.μ. Η λέξη «συμπαθητική» εδώ αναφέρεται στην πεποίθηση ότι όλα τα πράγματα στο σύμπαν συνδέονται μεταξύ τους χάρη σε κάποιο είδος αρχής. Αυτή η αρχή, δηλαδή, φέρνει μεταξύ τους τα πράγματα σε «συμπάθεια,» ή «σύμπνοια.»  

[9] Σ.τ.μ. Η περιστασιοκρατία (ή οκκαζιοναλισμός) είναι ένα φιλοσοφικό δόγμα για την αιτιότητα που λέει ότι οι δημιουργημένες ουσίες δεν μπορούν να είναι αποτελεσματικές αιτίες των γεγονότων. Αντίθετα, όλα τα γεγονότα θεωρείται ότι προκαλούνται απευθείας από τον Θεό.

[https://en.wikipedia.org/wiki/Occasionalism]

[10] Αυτό παρέχει ένα γόνιμο και εύκολο κριτήριο για τη διάκριση αρχών που ορίζουν μόνο νόμους αισθητηριακής γνώσης, από εκείνες που διδάσκουν επίσης κάτι για τα ίδια τα αντικείμενα. Εάν το κατηγόρημα είναι μια διανοητική έννοια, εφαρμόζεται στο ίδιο το υποκείμενο, ανεξάρτητα από το πόσο αντιληπτικό είναι αυτό. Αλλά αν το κατηγόρημα είναι μια αντιληπτική έννοια, δεν θα ισχύει για το υποκείμενο μιας κρίσης το οποίο έχει γίνει διανοητικά αντιληπτό· γιατί οι νόμοι της αισθητηριακής γνώσης δεν είναι προϋποθέσεις της δυνατότητας των ίδιων των πραγμάτων. Για παράδειγμα, το δημοφιλές αξίωμα «ό,τι υπάρχει θα βρίσκεται κάπου,» αποτυγχάνει σε αυτήν τη δοκιμασία: το κατηγόρημα τού «βρίσκεται κάπου» περιέχει τις συνθήκες της αισθητηριακής γνώσης, επομένως δεν μπορεί να εφαρμοστεί γενικά στο υποκείμενο μιας κρίσης- δηλαδή δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα όσα υπάρχουν. Αλλά αν η πρόταση μετατραπεί έτσι ώστε η διανοητική έννοια να γίνει το κατηγόρημα, αποδεικνύεται ότι είναι αληθινή- ότι δηλαδή αυτό που υπάρχει, κάπου θα υπάρχει.

[11] Σ.τ.μ. Από τη λατινική λέξη «subreptio.» Στο ρωμαϊκό δίκαιο, είναι η πράξη της ψευδομαρτυρίας. Στη φιλοσοφία, είναι η σύγχυση μεταξύ μιας συνθήκης για τη διαισθητική κατανόηση ενός αντικειμένου, και μιας συνθήκης με την οποία ένα αντικείμενο μπορεί ενδεχομένως να υπάρχει· είναι δηλαδή η σύγχυση μεταξύ της γνώσης και της εμπειρίας.

[https://en.wikipedia.org/wiki/Subreption]

Σε ό,τι αφορά την έννοια της λέξης στο συγκεκριμένο κείμενο, προτίμησα την  απόδοση «υπονόμευση.» Στη βιβλιογραφία υπάρχει επίσης η απόδοση «υφαρπαγή.»

[12] Ο χώρος και ο χρόνος θεωρούνται ότι περιλαμβάνουν οτιδήποτε αφορά τις αισθήσεις με οποιονδήποτε τρόπο. Οι νόμοι του ανθρώπινου μυαλού δεν του επιτρέπουν καμία διαίσθηση για κάτι που δεν περιέχεται στον χώρο και τον χρόνο. Μπορούμε να συγκρίνουμε αυτό το πρώτο αξίωμα υπονόμευσης με κάτι που δεν είναι αυστηρά ένα τέτοιο αξίωμα, αλλά μάλλον ένα τέχνασμα της φαντασίας: Ό,τι υπάρχει έχει χώρο και χρόνο μέσα του, που σημαίνει ότι κάθε ουσία εκτείνεται και αλλάζει συνεχώς. Όσοι γενικεύουν, παρασύρονται από αυτόν τον νόμο της φαντασίας, αλλά ακόμη και αυτοί βλέπουν εύκολα ότι ισχύει μόνο για τις προσπάθειες της φαντασίας να δώσει ένα περίγραμμα της εμφάνισης των πραγμάτων, και δεν ισχύει για τις συνθήκες της ύπαρξης.