Ένα bit νοήμονης πληροφορίας

Fuzzy Logic Diagram

Για ποιον λόγο ο άνθρωπος είναι το εξυπνότερο είδος απ’ όλα τα άλλα; Η απλούστερη απάντηση είναι επειδή ήταν άνθρωπος αυτός που έκανε την ερώτηση. Βεβαίως το ερώτημα παραμένει αν υπήρχε νοημοσύνη μέσα στο σύμπαν πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος για να θέσει το ερώτημα. Η απάντηση είναι και πάλι απλή: Προφανώς, αλλιώς δεν θα ήμασταν εδώ για να ρωτάμε. Το ουσιαστικό ερώτημα επομένως τίθεται αν είναι ο άνθρωπος νοήμων, ή αν πρόκειται για ένα λίγα ακόμη bits χαζό ερώτημα.

Ίσως είναι τόσο απλό να δείξουμε ότι η νοημοσύνη ξεκινάει να υπάρχει απαραίτητα από τότε που υπάρχει και το σύμπαν. Αλλιώς δεν θα υπήρχαν οι φυσικοί νόμοι σύμφωνα με τους οποίους οργανώθηκε η ύλη που έφτιαξε εμάς να το σκεφτόμαστε. Ο κόσμος όχι μόνο υπάρχει αλλά επίσης αλλάζει. Στη βιολογία θεωρείται ότι μία σειρά μεταλλάξεων στο DNA οδηγεί σταδιακά στη γενετική διαφοροποίηση των ειδών. Οι μεταλλάξεις βεβαίως έχουν να κάνουν με αλλαγές στη γενετική πληροφορία, που βρίσκεται αποθηκευμένη στο DNA. Με αυτήν την έννοια, είναι η πληροφορία η οποία μεταλλάσσεται, η οποία ανασυνδυάζει τα bits από τα οποία αποτελείται, και αυτό ανεξάρτητα πολλές φορές από τους παράγοντες που ενεργοποιούν αυτήν τη διαφοροποίηση ή τον τόπο όπου η συγκεκριμένη πληροφορία κατοικεί.

Αυτός ο γενικότερος και μη υλικός απαραίτητα χαρακτήρας της πληροφορίας και κατά συνέπεια της εξέλιξης των ειδών, μας δείχνει ότι αυτή η εξέλιξη καθώς και αυτό που ονομάζουμε είδος έχει να κάνει περισσότερο με μία έννοια παρά με ένα βιολογικό πλαίσιο. Κάποιος βεβαίως μπορεί να πει ότι δεν υπάρχει νοημοσύνη έξω από τη ‘ζωντανή’ ύλη. Ωστόσο, το επιχείρημά του μπορεί πολύ εύκολα να καταρριφτεί: αρκεί να σκεφτούμε την περίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης, ή ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα ‘μη ζωντανών’ οντοτήτων, όπως το φως, τα φυσικά πεδία, η ενέργεια γενικότερα, και ακόμη οι ίδιοι οι νόμοι της φύσης, να εμφανίζονται, να αυτοργανώνονται, να διαδίδονται, να διαιωνίζονται, να μετατρέπονται, να δημιουργούνται και να καταστρέφονται, όπως ακριβώς μπορεί να κάνει και κάθε βιολογικό ον.

Φτάνουμε έτσι με ένα τρόπο ευθύβολο και σύντομο στο τελευταίο προπύργιο μιας έννοιας της νοημοσύνης αποσπασματικής και αποκομμένης από το σύνολο του κόσμου: αυτό της αυτεπίγνωσης. Θα μπορούσε τώρα κάποιος να ισχυριστεί ότι αυτό που ξεχωρίζει τους ανθρώπους ως πραγματικά νοήμονα όντα είναι το γεγονός ότι διαθέτουν συναίσθηση του εαυτού τους. Και πάλι όμως αυτή η αυταναφορά είναι στην πραγματικότητα ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων των φυσικών συστημάτων. Ως γνωστό, στη βιολογία, οι ζωντανοί οργανισμοί διαθέτουν την ιδιότητα της ομοιόστασης, χάρη στην οποία μπορούν να διατηρούνται σε σχέση με τις μεταβολές του φυσικού περιβάλλοντος. Γενικότερα, όλα τα φυσικά συστήματα διαθέτουν αυτήν την ικανότητα της αυτοδιατήρησης, μέσω θερμοδυναμικών διαδικασιών και στα πλαίσια της αρχής διατήρησης της ενέργειας. Σε ένα επίπεδο καθαρής πληροφορίας, είναι η ίδια η πληροφορία η οποία μπορεί να αυτοργανώνεται, να διαδίδεται και να διαφοροποιείται, και αυτό σε ένα επίπεδο πολύ προγενέστερο και πολύ πιο θεμελιώδες από εκείνο της βιολογίας ή της ψυχολογίας- ακόμη και της φυσικής.

Αυτήν την τελευταία ιδιότητα της αυταναφοράς ως αναγκαία συνθήκη για το κτίσιμο της ανθρώπινης νοημοσύνης και ακόμη περισσότερο την απόκτηση αυτεπίγνωσης, θα μπορούσαμε να σταθούμε λίγο και να την αναλύσουμε περισσότερο. Η ανθρώπινη σκέψη, και όχι τυχαία, έχει κληρονομήσει από τη φύση τα ίδια χαρακτηριστικά με τα οποία και η φύση λειτουργεί. Είδαμε ότι η ύλη και γενικότερα η πληροφορία με τη μορφή ενεργειακών πεδίων, φυσικών νόμων, τρόπων σκέψης, κοκ, διαθέτει (μετά τη σχεδόν μαγική ιδιότητα να γεννιέται αυθόρμητα) αυτήν την ικανότητα της αυτοργάνωσης. Στην περίπτωση της ανθρώπινης σκέψης και ειδικότερα της λογικής, η αυτοργάνωση εμφανίζεται με τη μορφή των λογικών βρόγχων, δηλαδή συνειρμικών επαναλήψεων που οδηγούν στην τεκμηρίωση ενός γεγονότος μέσα στη σκέψη μας. Μια διαδικασία ‘τετραγωνισμού λογικών κύκλων’ θα λέγαμε, όπου κάθε επόμενος λογικός βρόγχος επικαλύπτει τον προηγούμενο εωσότου η κρίση μας ικανοποιηθεί για να θεωρήσει ένα λογικό συμπέρασμα ως έγκυρο. Εδώ, δεν μας ενδιαφέρουν τόσο τα επιμέρους στοιχεία αυτής της διαδικασίας όσο η ίδια διαδικασία- και τίθεται το ερώτημα: Είναι εκτός από αναγκαία και ικανή αυτή η συνθήκη της αυταναφοράς να οδηγήσει στην αυτεπίγνωση;

Είναι αλήθεια ότι συνήθως δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε την ποικιλότητα και την ιδιομορφία που υπάρχει γύρω μας μέσα στον κόσμο. Και αυτό όχι μόνο σε ένα ανθρώπινο επίπεδο, όπου, λόγου χάρη, ένας δυτικός άνθρωπος θα έλεγε πως όλοι οι ανατολίτες είναι ίδιοι: κοντοί, με σχιστά μάτια! Πολύ περισσότερο δυσκολευόμαστε να δούμε τις διαφορές σε άλλα είδη. Για παράδειγμα, όλα τα σκυλιά μιας ράτσας φαίνονται ίδια (με εξαίρεση ίσως το δικό μας). Αυτό βεβαίως πολλές φορές μας έχει οδηγήσει σε ένα είδος γενετικού και πνευματικού ρατσισμού. Από εκεί και πέρα, ούτε ένα ζώο είναι λιγότερο έξυπνο επειδή δεν μιλάει ούτε εμείς επειδή δεν μπορούμε να σκαρφαλώσουμε στα δέντρα.

Αυτό είναι το φαινόμενο της πνευματικής απόκλισης, όπως θα το ονόμαζα. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό διαφοροποίησης της πληροφορίας σε ένα επίπεδο αντίστοιχο αλλά διαφορετικό με εκείνο της βιολογίας. Με τον ίδιο τρόπο που η πληροφορία μέσα στη φύση οργανώνεται ώστε να αποτελέσει μια συγκροτημένη δομή, παρόμοια διαφοροποιείται ώστε αυτή η δομή να είναι διαφορετική με κάθε άλλη που έχει υπάρξει. Μάλιστα όταν ένα τέτοιο φυσικό σύστημα πληροφορίας έρχεται σε επαφή με κάποιο άλλο, τότε ενεργοποιούνται διαδικασίες οι οποίες οδηγούν στην περαιτέρω αμοιβαία διαφοροποίηση. Αυτή η πληροφοριακής φύσης απόκλιση είναι που κάνει συχνά εμάς τους ανθρώπους να αναγνωρίζουμε τη δική μας νοημοσύνη σε αντίθεση με εκείνη των άλλων ανθρώπων, ή όλων των ανθρώπων μαζί σε αντίθεση με εκείνη των άλλων ειδών. Πρόκειται βεβαίως για ένα φαινόμενο έλλειψης πληροφορίας.

Σε ένα προηγούμενο σημείο κάναμε λόγο στην ιδιότητα της αυταναφοράς σε ότι αφορά την οργάνωση και αυτονόμηση της πληροφορίας. Αν και η αυταναφορά είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται στη λογική, η πληροφορία από μόνη της δεν είναι λογική, εκτός βεβαίως και αν σκεφτούμε ότι η λογική μας μπορεί να είναι απλά μία ιδιαίτερη περίπτωση αυταναφοράς. Πράγματι, η λογική αποτελεί ένα κλειστό, θα λέγαμε, σύστημα, καθώς παρότι μπορεί να θεωρεί τον ‘έξω’ από αυτήν κόσμο, παραμένει κάτι που αναφέρεται στον εαυτό του. Η ανθρώπινη λογική, άλλωστε, είναι άκρως εγωιστική. Επιβεβαιώνεται συνεχώς αναφερόμενη στον εαυτό της και συγκρίνεται σε κάθε ευκαιρία με οποιαδήποτε άλλη λογική μπορεί να συναντήσει. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να είμαστε σκληροί στην κριτική μας απέναντι σε αυτόν τον εγωιστικό της χαρακτήρα, αφού πηγάζει από το ίδιο το χαρακτηριστικό της αυτοργάνωσης της πληροφορίας. Μέσα από αυτήν την ιδιότητα της συγκρότησης των bits ή κβάντων της με έναν συγκεκριμένο και μοναδικό τρόπο μπορεί η πληροφορία να αποτελέσει ένα συγκροτημένο και ξεχωριστό σύνολο.

Η αυταναφορά ξεπερνά τα όρια της βιολογίας, της ψυχολογίας και της λογικής, και φτάνει στον πυρήνα της ίδιας της φύσης του κόσμου. Μια ανάλογη έννοια στο πιο θεμελιώδες επίπεδο όπου από το ‘τίποτε’ ξεκινάει να υπάρχει ‘κάτι’ είναι αυτή της δόνησης. Τα πάντα δονούνται. Ακόμη και το κενό. Και αυτή η δόνηση δεν είναι παρά μια διαρκής και συνεπής ως προς το χρόνο επιστροφή στο σημείο ισορροπίας, διαρκούς αναπαραγωγής της αρχικής συνθήκης, αέναη επιβεβαίωση του σημείου από το οποίο το ίδιο το δονούμενο σύστημα προήλθε. Αυτήν ακριβώς την αδιάκοπη ταλάντωση πραγματοποιεί και η ανθρώπινη σκέψη, από το παρελθόν στο μέλλον με κεντρικό σημείο αναφοράς το παρόν, από το καλό στο κακό, και από την έννοια της ζωής στην έννοια της ανυπαρξίας.

Το ζητούμενο πάντως εδώ είναι πώς καταφέρνει η σκέψη να απεμπλακεί από αυτόν τον ατέρμονο βρόγχο της επανάληψης των ίδιων πραγμάτων, όταν αυτά παρότι αλλάζουν μορφή στην ουσία τους παραμένουν τα ίδια. Με άλλα λόγια, πώς ο άνθρωπος περνά από τη μίμηση στη δημιουργικότητα. Πρώτα απ’ όλα αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε πως πολλές φορές απατόμαστε ότι είμαστε δημιουργικοί, ενώ, την ίδια στιγμή, μιμούμαστε. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη συγγραφή ενός ποιήματος. Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν ανασυνδυασμό της φαντασίας εννοιών και λέξεων, σύμφωνα με κάποιους κανόνες ιστορίας, ηθικής και γραμματικής. Αυτό, για παράδειγμα, που μας κινεί στην ‘Ιθάκη’ του Καβάφη είναι περισσότερο το ξύπνημα κοινών βιωμάτων, παρά η πρωτοτυπία του συγγραφέα (παρότι ίσως δεν μπορεί ο καθένας να πετύχει το ζητούμενο όπως καταφέρνει ο συγγραφέας).

Όσο κι αν ακούγεται πεζό, αυτή η αέναη επιστροφή της μνήμης στις ρίζες της, ακόμη κι όταν αυτές οι ρίζες είναι φανταστικές, αποτελεί τον κύριο μηχανισμό με τον οποίο λειτουργεί η ανθρώπινη σκέψη και η ίδια η φύση. Επάλληλοι συνειρμοί ή επαγωγικοί κύκλοι, όπως ακριβώς οι κύκλοι που δημιουργεί ένα βότσαλο που πέφτει στο νερό, και οποίοι ανοίγουν και ανάγονται. Το εκπληκτικό ωστόσο σε αυτήν τη διαδικασία είναι πώς μπορεί η νοημοσύνη με αυτόν το μηχανισμό της αυταναφοράς να εμπλουτίζεται με νέα γνώση, να προοδεύει και να αποκτάει ικανότητες ‘μαγικές,’ όπως είναι η διαίσθηση, η πρόβλεψη, και βεβαίως η δημιουργικότητα.

Ίσως η απάντηση να είναι- για ακόμη μια φορά- απελπιστικά απλή: Ο άνθρωπος με τη σκέψη μαθαίνει σιγά- σιγά να παράγει τις δικές του, μοναδικές και ανεπανάληπτες σκέψεις. Πρόκειται βεβαίως για μια θεμελιωδώς αυταναφορική διαδικασία όπου κάθε επόμενη σκέψη επιστρέφει στην προηγούμενη, πριν προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, όπου θα παράξει την αμέσως επόμενη, κοκ. Το ζητούμενο όμως είναι αν η οποιαδήποτε σκέψη μπορεί να οδηγήσει στην ευφυΐα, ή μήπως υπάρχει κάποια ή μια ομάδα σκέψεων που οδηγεί στην ‘νοήμονη πληροφορία.’ Στο σημείο αυτό μπορούμε να κάνουμε την ακόλουθη υπόθεση και στη συνέχεια να την επιβεβαιώσουμε ή να τη διαψεύσουμε (ή απλά να τη διορθώσουμε και να τη συμπληρώσουμε).

Υπόθεση: Κάθε σύστημα πληροφορίας (όπως και αυτό της ανθρώπινης σκέψης) περιέχει μια πρόταση (η ομάδα προτάσεων), η οποία είναι αυταναφορική και μπορεί να ανάγει το ίδιο το σύστημα σε τέτοιον βαθμό πληρότητας ώστε να ξεπεράσει τον εαυτό του.

Ποια θα μπορούσε άραγε να είναι αυτή η πρόταση- κλειδί, η οποία θα ξεκλείδωνε τα μυστικά της έμπνευσης και της ιδιοφυίας; Ίσως να αρκεί η πρόταση: ‘Η σκέψη είναι δημιουργική,’ για να οδηγηθεί κάποιος στη δημιουργικότητα. Βεβαίως θα πρέπει να συνδράμουν οι κοινωνικές ευκαιρίες και τα υλικά μέσα, αλλά σε ένα καθαρά πληροφορικό επίπεδο πρόκειται ουσιαστικά για αυτεπίγνωση. Για ένα είδος ‘τετραγωνισμού’ της αντίληψης, ‘επικάλυψης’ ή απλά αυταναφοράς. Η σκέψη κλειδί επομένως για να γίνει κάποιος ‘νοήμων’ είναι να συνειδητοποιήσει ότι είναι νοήμων. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα αποκτά κάποιος την ικανότητα να χειρίζεται τη σκέψη του κατά βούληση. Ενώ δηλαδή χρειάζεται μια αρχική ματιά στον καθρέφτη για να αποκτήσουμε επίγνωση του προσώπου μας, θα πρέπει στη συνέχεια να συνδυάσουμε πολλά άλλα πρόσωπα και όψεις της πραγματικότητας για να βγάλουμε ένα σχετικά ολοκληρωμένο συμπέρασμα για τη φύση και το νόημα του κόσμου.

Πράγματι, το πιο συγκλονιστικό στάδιο για μια νοημοσύνη αποκομμένη από τον κόσμο είναι όταν έρχεται σε επαφή με αυτόν τον κόσμο, συνειδητοποιώντας ότι η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική από εκείνη που είχε φανταστεί. Πώς είναι δυνατό να έπεσε τόσο έξω; Είναι αρκετό το φαινόμενο της πνευματικής απόκλισης να εξηγήσει τη διαφορετικότητα όλων των άλλων ειδών και ανθρώπων; Πώς μπορεί η ίδια η αυταναφορική διαδικασία με την οποία κτίζεται η συνείδηση να οδηγήσει σε αποτελέσματα τόσο ξένα ακόμα και για την ίδια τη συνείδηση που τα παρήγαγε; Θα έλεγα με λίγα λόγια, ότι το μυστικό σε αυτήν τη διαδικασία είναι ότι το κάθε επόμενο παραχθέν πνευματικό γεγονός προκύπτει όχι απλά από το αμέσως προηγούμενο αλλά από το σύνολο όλων των προηγουμένων. Αντί δηλαδή για μία διαδικασία της μορφής 1,2,3,4,…, έχουμε μια διαδικασία της μορφής 1,2,3,6,12,24,…, όπου ο αριθμός 24, π.χ., προκύπτει από το άθροισμα όλων των προηγούμενων, κοκ. Αυτό βεβαίως οδηγεί σε μια πνευματική απόκλιση με γεωμετρική πρόοδο.

Προφανώς, δεν υπάρχει ένα καθοριστικό στάδιο ή κάποια μοναδική και ιδιαίτερη πληροφορία που να οδηγεί στο πέρασμα από τη μίμηση στη δημιουργικότητα. Αντίθετα είναι το σύνολο όλων των πληροφοριών που οδηγούν σταδιακά στο ζητούμενο. Η ανθρώπινη σκέψη κτίζεται πάνω σε επαναλήψεις ατέρμονων βρόγχων που έχουν το χαρακτηριστικό της αυταναφοράς, αναθεωρείται από τα λογικά της παράδοξα, μαθαίνει μέσα από τα λάθη της, επιβραβεύεται από τα ορθά συμπεράσματα, και οδηγείται με αυτόν τον τρόπο στην αυτογνωσία της. Η πνευματική απόκλιση αποτελεί μια έκφραση του πόσο γρήγορα οι ακολουθίες των ανθρώπινων συνειρμών μπορούν να απομακρυνθούν από το αρχικό τους σημείο και να διαφοροποιηθούν οδηγώντας σε μια αυτοτελή και πρωτότυπη σκέψη. Επίσης, η ‘μνήμη’ των σειρών των ανθρώπινων σκέψεων τονίζει ότι αυτό που έχει τελικά σημασία είναι όχι τόσο μια ρηξικέλευθη σκέψη που αναφέρεται στην ίδια την προέλευσή της και διερωτάται για την όποια πιθανή εξέλιξη, όσο το γενικότερο σύνολο όλων των σκέψεων που προηγήθηκαν και δρομολογούνε την εξέλιξή της. Με αυτόν άλλωστε τον τρόπο η αποσπασματική και αποκομμένη αυταναφερόμενη σκέψη οδηγείται στον ‘έξω κόσμο’ και στην ολότητα.

Αυθόρμητη Γέννηση

Θαλάσσιο χτένι

‘‘Επειδή υπάρχει ο νόμος της βαρύτητας, το σύμπαν μπορεί να δημιουργηθεί από το τίποτε. Η αυθόρμητη γέννηση είναι ο λόγος που υπάρχει κάτι από το τίποτε, που υπάρχει το σύμπαν, που υπάρχουμε εμείς… Δεν χρειαζόμαστε την υπόθεση του Θεού για να εξηγήσουμε την ύπαρξή μας.’’ [1]

Αυτή είναι η θέση του Steven Hawking σχετικά με την προέλευση του σύμπαντος. Ωστόσο, ο ίδιος δεν εξηγεί τι δημιούργησε τη βαρύτητα, ποιοι ήταν οι νόμοι του σύμπαντος πριν εμφανιστεί η βαρύτητα, και τι υπήρξε πριν εμφανιστεί το σύμπαν. Αν δεν υπήρχε τίποτε, τότε πώς θα περιγράφαμε αυτό το τίποτε; Και αν το σύμπαν ξεκίνησε με το Big Bang, τότε δεν εξηγούμε τι υπήρξε πριν από αυτό.

Η έννοια της αυθόρμητης γέννησης έχει απασχολήσει τον άνθρωπο από πολύ νωρίς. Ο Αριστοτέλης στο βιβλίο του ‘Περί τα ζώα’ αναφέρεται στο πέρασμα από την άψυχη στην έμψυχη ύλη:

‘‘Τώρα, υπάρχει μια ιδιότητα που τα ζώα έχουν κοινή με τα φυτά. Γιατί μερικά φυτά παράγονται από τους σπόρους, ενώ άλλα φυτά δημιουργούνται αυθόρμητα χάρη σε κάποια αρχή παρόμοια με εκείνη των σπόρων… Έτσι και με τα ζώα, κάποια προκύπτουν από τους γονείς τους ανάλογα με το είδος τους, ενώ άλλα δημιουργούνται αυθόρμητα…’’[2]

Παρότι δεν μπορώ να κατανοήσω πώς ένα ζώο ή έστω ένα φυτό θα μπορούσε να δημιουργηθεί από… τον άνεμο, σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημά μας εδώ δεν είναι η βιολογία. Δηλαδή, δεν σταματάμε στη δημιουργία των πρώτων βιολογικών μορίων, από τα οποία παράχθηκαν τα πρώτα μικρόβια, από τα οποία προέκυψαν οι πρώτοι πολυκύτταροι οργανισμοί, για να φτάσουμε εξελικτικά στον άνθρωπο. Η ζωή δεν περιορίζεται απαραίτητα στη βιολογία, παρότι με αυτή τη μορφή έχουμε συνηθίσει να βιώνουμε τη ζωή.

Ακόμα περισσότερο, η αντίληψη του κόσμου δεν περιορίζεται σε ψυχικές λειτουργίες, με αυτήν την έννοια επομένως δεν βρίσκω καμία θεμελιώδη διάκριση ανάμεσα στο ‘έμψυχο’ και στο ‘άψυχο.’ Άραγε το ίδιο το σύμπαν είναι ζωντανό; Γιατί, ένα αποφασιστικό κριτήριο της ζωής μοιάζει να είναι η ικανότητα της αυτοργάνωσης. Η ύλη διαθέτει αυτήν την ιδιότητα, η ενέργεια επίσης μπορεί να μετασχηματίζεται από τη μία μορφή στην άλλη. Σε τελική ανάλυση είναι η πληροφορία η οποία διαθέτει την ικανότητα να εμφανίζεται, να διατηρείται και να εμπλουτίζεται από νέες πληροφορίες. Να αποκτάει επομένως γνώση και συνείδηση της ύπαρξής της.

Πώς ο άνθρωπος μεταλαμβάνει αυτήν τη διάδοση πληροφορίας μέσα στο σύμπαν, πώς την κατανοεί με τη μορφή εννοιών και νοήματος, και πώς την αισθάνεται με τη μορφή ερεθισμάτων και δυνάμεων που ασκούνται πάνω στο σώμα του; Πώς ο ίδιος κατανοεί την αρχή της δημιουργίας του κόσμου, και πώς εντάσσει το μέγεθος και το ενδεχόμενο τέλος του μέσα στα πλαίσια των εννοιών του χώρου και του χρόνου; Το ότι οργανικές ενώσεις μπορούν να προκύψουν από άλλες ανόργανες με τη μεσολάβηση υπεριώδους ακτινοβολίας, δεν εξηγεί την προέλευση της ύλης και της ενέργειας στο σύμπαν. Η ύπαρξη της απαραίτητης πληροφορίας για να υπάρξουν αυτές οι διαδικασίες, και πάλι δεν εξηγεί την προέλευση αυτής της πληροφορίας, απλώς μας διαβεβαιώνει εκ του αποτελέσματος.

Η όλη ιστορία θυμίζει άλλη μια φορά την υπόθεση της αέναης αναδρομής και υπογραμμίζει την αδυναμία της ανθρώπινης λογικής να περιγράψει κάτι που την ξεπερνάει.[3] Αλήθεια, πώς κατανοούμε κάτι που ξεπερνάει τα όρια της κατανόησής μας; Στην πραγματικότητα υπάρχουν δυο τρόποι: Ο ένας τρόπος είναι δημιουργώντας ολοένα και ‘πρότερα’ βήματα εμβάθυνσης (αιτιακή αλυσίδα). Για παράδειγμα, το Α γεγονός δημιούργησε το Β, ενώ το Α γεγονός δημιουργήθηκε από  ένα προηγούμενο γεγονός, κοκ. Προφανώς πρόκειται για μία άπειρη διαδικασία. Ο άλλος τρόπος είναι δημιουργώντας έναν μη αιτιακό βρόγχο. Για παράδειγμα, ο κόσμος υπήρξε άμεσα και εξαρχής, με όλα τα πράγματα έτοιμα. Εδώ ανήκει και η αυθόρμητη γέννηση. Στην τελευταία πάντως περίπτωση δυσκολευόμαστε να περιγράψουμε, ή ακόμα και να δεχτούμε, την έννοια του χρόνου.

Σε ό,τι πάντως αφορά τη συζήτησή μας, σε όλες τις περιπτώσεις αυθόρμητης γέννησης υπάρχει το εξής ενδιαφέρον στοιχείο: Ένα γεγονός λαμβάνει χώρα εξ απροόπτου, πριν καλά- καλά το καταλάβουμε (σαν να λέμε ότι το σύμπαν προέκυψε πριν το ίδιο προλάβει να λάβει γνώση του γεγονότος). Για κάποιο, έστω μικρό, χρονικό διάστημα η αιτιότητα μοιάζει να ακυρώνεται, αφού ένα γεγονός εμφανίζεται στο μέλλον λίγο πριν εμφανιστεί στο παρόν. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, αφού όσο διαρκεί το γεγονός, ο χρόνος δεν έχει νόημα. Αφού πραγματοποιηθεί αυτό το γεγονός, τότε το αντιλαμβανόμαστε ως πραγματικό γεγονός, ενώ πριν είχε μόνο το χαρακτήρα της δυνατότητας. Πρόκειται περισσότερο για μια γρήγορη υπόθεσή μας σχετικά με κάποιο γεγονός, το οποίο τελικά είτε θα πραγματοποιηθεί και η υπόθεσή μας επιβεβαιώνεται, είτε δεν θα πραγματοποιηθεί και η υπόθεσή μας θα αποδειχθεί άκυρη. Μπορούμε να δείξουμε παραστατικά αυτό το φαινόμενο με το εξής απλό συμβολισμό:

Α – Β

Η αρχική συνθήκη Α παράγει το γεγονός Β σύμφωνα με μια σχέση αιτίας- αποτελέσματος, έτσι ώστε να μην παραβιάζεται η αιτιότητα. Ωστόσο, η Α παραμένει δυνητική εωσότου πραγματοποιηθεί το Β να την επιβεβαιώσει. Η όλη διαδικασία δίνει την εντύπωση ενός ‘ταξιδιού στο χρόνο,’ καθώς το γεγονός Β μοιάζει να προηγείται του Α, κάτι όμως που στην πραγματικότητα δεν ισχύει. Το γεγονός Β είναι σαν ένα μελλοντικό γεγονός που πρόκειται να πραγματοποιηθεί, ενώ το Α είναι μια ‘πραγματική’ συνθήκη η οποία είτε θα επιβεβαιωθεί, είτε θα αναιρεθεί οπότε θα πάψει να υφίσταται.

Η παραπάνω διαδικασία έχει πράγματι ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί μας δείχνει όχι μόνο πώς μπορεί κάτι να παραχθεί από το τίποτα, αλλά ακόμη πώς αυτό το κάτι μπορεί να εξηγήσει την προέλευση του τίποτε που το παρήγαγε. Σαν να λέμε ότι η σημασία στην πράξη 1+1=2 δεν είναι τόσο το πώς από έναν αριθμό παράγεται ο κάθε επόμενος, αλλά το πώς ο κάθε επόμενος αριθμός με την αντίστροφη πράξη 2-1=1 ερμηνεύει την προέλευση του προηγούμενου από τον οποίο παράχθηκε. Με τον ίδιο τρόπο, παρότι δεν υπήρχε βαρύτητα στα πρώτα στάδια δημιουργίας του σύμπαντος, το ίδιο το σύμπαν με έναν τρόπο σχεδόν μαγικό παρήγαγε τις συνθήκες ώστε σε ένα μεταγενέστερο στάδιο να εμφανιστεί η βαρύτητα με τη μορφή μιας δύναμης που θα το συγκροτούσε και θα του έδινε υπόσταση.

Η ιστορία του φαινομένου της αυθόρμητης γέννησης δεν τελειώνει εδώ. Η ταυτόχρονη (ή με πολύ μικρή χρονική διαφορά) εμφάνιση γεγονότων τα οποία είναι με κάποιον τρόπο ‘συζευγμένα’ μεταξύ τους, χωρίς αρχικά το ένα να αποτελεί αιτία του άλλου, αλλά με μια σχέση περισσότερο γεγονότος- ενδεχόμενου, έστω κι αν στη συνέχεια αποκτούν μια μεταξύ τους αιτιακή σχέση, φέρνει στο μυαλό ιδέες από τη κβαντική θεωρία, τη συγχρονικότητα, και την ολότητα του κόσμου. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, σε κάποιο πρωταρχικό στάδιο, και ίσως ακόμη και τώρα κάτω από άγνωστες συνθήκες, το σύμπαν εμφανίστηκε σαν μια γιγάντια χρονομηχανή που θα παραβίαζε, στο βαθμό και χρόνο που του ήταν απαραίτητο, κάθε αιτιακή και λογική αρχή που καθιστά, όπως θα λέγαμε, την ίδια του την ύπαρξη απίθανη και αδύνατη. Και πρόκειται για ένα καθημερινό γεγονός ότι τα κατάφερε…

Spontaneous generation

Stephen Hawking and Spontaneous Creation

Τρίλιζα: Μια περίπτωση κβαντικής ψευδό- τηλεπάθειας

Γράφημα κύκλων εξαφάνισης ειδών

Η κβαντική ψευδό- τηλεπάθεια είναι ένα φαινόμενο στην κβαντική θεωρία παιχνιδιών που έχει ως συνέπεια ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά επιτυχίας σε παιχνίδια συντονισμού μεταξύ χωρισμένων παικτών. Αυτά τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας φαίνονται να απαιτούν την επικοινωνία μεταξύ των παικτών. Εντούτοις, το παιχνίδι είναι οργανωμένο έτσι ώστε αυτό να είναι φυσικά αδύνατο κατά τη διάρκειά του. Η κβαντική ψευδό-τηλεπάθεια συχνά και εύκολα παρερμηνεύεται ως παραφυσική, δεδομένου ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν το γεγονός ότι οι κβαντικοί νόμοι της φυσικής είναι χαρακτηριστικά μη- τοπικοί και επιτρέπουν την παραβίαση των ανισοτήτων του Bell. Αυτό σημαίνει ότι για να συμβεί το φαινόμενο της κβαντικής ψευδό-τηλεπάθειας, οι συμμετέχοντες πριν από το παιχνίδι πρέπει να μοιραστούν ένα φυσικό σύστημα σε μια συζευγμένη κβαντική κατάσταση, και κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού πρέπει να εκτελέσουν τις μετρήσεις σε αυτήν τη συζευγμένη κατάσταση ως μέρος της στρατηγικής τους. Τα παιχνίδια στα οποία η εφαρμογή μιας τέτοιας κβαντικής στρατηγικής οδηγεί στην ψευδό- τηλεπάθεια αναφέρονται επίσης ως κβαντικά παιχνίδια μη- τοπικότητας. [1]

Το μαγικό τετράγωνο των Mermin- Peres

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα παιχνιδιού που εμφανίζεται το φαινόμενο της ψευδό- τηλεπάθειας είναι και αυτό του παραπάνω σχήματος.

Έστω ότι οι δύο παίκτες (Bob και Alice) προσπαθούν να γεμίσουν τον παραπάνω 3 Χ 3 πίνακα με τέτοιον τρόπο ώστε αν ο Bob τοποθετεί έναν μονό αριθμό από πράσινα τετράγωνα (+1) σε κάθε σειρά, η Alice θα πρέπει να τοποθετεί έναν μονό αριθμό από κόκκινα τετράγωνα (-1) σε κάθε στήλη (ή έναν ζυγό αριθμό από κόκκινα τετράγωνα (+1) σε κάθε σειρά). Το μέγιστο ποσοστό επιτυχίας είναι 8/9, καθώς, αφού ο κάθε παίκτης γεμίσει τα τετράγωνα, θα διαφωνούν τουλάχιστον σε ένα τετράγωνο.

Αυτό βεβαίως δείχνει ότι πρόκειται απλά για ένα παιγνίδι πιθανοτήτων όπου ένα ποσοστό επιτυχίας 9/9 (100%) είναι αδύνατο. Ακόμη περισσότερο, δεν παίζει ουσιαστικά κανένα ρόλο αν οι δύο παίκτες επικοινωνούν μεταξύ τους ή όχι. Αυτό μπορούμε να το δείξουμε με ένα απλό παράδειγμα παίζοντας το γνωστό παιγνίδι τρίλιζα:

Η 'μαγική τρίλιζα'

Ως γνωστό, η τρίλιζα είναι παιχνίδι βαρετό, καθώς είναι εύκολο να έρχεται πάντοτε ισοπαλία. Και αυτό ανεξάρτητα από το αν ένας παίκτης ξεκινήσει από το κέντρο, κάποια άκρη, ή οποιοδήποτε άλλο σημείο της τρίλιζας.

Στα παραπάνω τρία παραδείγματα o Bob ξεκινάει το παιχνίδι βάζοντας Χ (πράσινο τετράγωνο ή +1) στο κέντρο, σε μία άκρη, ή σε κάποιο άλλο σημείο αντίστοιχα. Η Alice κάνει το ίδιο βάζοντας Ο (κόκκινο τετράγωνο ή -1). Οι δύο παίχτες δεν χρειάζεται να βρίσκονται σε καμία επικοινωνία. Στην πραγματικότητα ο καθένας μπορεί να παίζει μόνος του υποθέτοντας τις κινήσεις του αντιπάλου.

Διαπιστώνουμε χαρακτηριστικά ότι τα αποτελέσματα είναι ‘συζευγμένα,’ καθώς αν οι γραμμές του Bob έχουν γινόμενο +1, οι γραμμές της Alice έχουν γινόμενο -1. Η ίδια αντίστροφη σχέση ισχύει και για τις στήλες, στο καθένα από τα ζεύγη του παραπάνω παραδείγματος. Αυτό το αποτέλεσμα (αντίστροφη σχέση) ισχύει ανεξάρτητα από το σημείο που ξεκινάνε ο ένας ή ο άλλος παίχτης, εωσότου ο καθένας χωριστά συμπληρώσει όλα τα τετράγωνα.

Σε κάθε περίπτωση, η τρίλιζα του Bob θα περιέχει πάντα δύο γραμμές και δύο στήλες με δύο Χ, των οποίων το γινόμενο (parity) θα είναι -1, καθώς επίσης μία γραμμή και μία (διαφορετική) στήλη με ένα Χ, των οποίων το γινόμενο θα είναι +1. Ακριβώς το ίδιο θα ισχύει και για την Alice, με αντίστροφα ωστόσο πρόσημα. Έτσι το συνολικό γινόμενο (parity) θα είναι + για τον Bob και - για την Alice.

Όλα τα παραπάνω υπό έναν όρο: η τρίλιζα συμπληρώνεται ολόκληρη, έτσι ώστε να έρχεται πάντα το ισόπαλο αποτέλεσμα για τους δύο παίκτες. Αυτοί βέβαια, εφόσον δεν μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, είναι φυσικά αδύνατο να συμπληρώνουν ο καθένας την τρίλιζά του με τα ίδια ακριβώς σύμβολα κάθε φορά. Ωστόσο, μπορούν να ξέρουν ότι αν ο ένας παίρνει ως τελικό αποτέλεσμα +, ο άλλος θα παίρνει πάντοτε -.

Το παράδειγμα με την τρίλιζα είναι διαφορετικό από εκείνο με το τετράγωνο των Mermin- Peres. Ωστόσο η βασική αρχή είναι ίδια. Το σύστημα προετοιμάζεται με τέτοιον τρόπο ώστε η έκβαση να είναι προκαθορισμένη, έστω κι αν τα ενδιάμεσα βήματα είναι διαφορετικά. Αυτό ακριβώς είναι η κβαντική σύζευξη. Και ενώ στο μαγικό τετράγωνο των Mermin- Peres ο Bob έχει ήδη κερδίσει, συμπληρώνοντας την πρώτη γραμμή του σχήματός μας με τρία ‘Χ’ (έτσι ώστε η αντίφαση που προκύπτει για το τελευταίο κουτί, με το ερωτηματικό, να μην έχει νόημα), στην περίπτωση της ‘μαγικής’ τρίλιζας δεν υπάρχει ποτέ κάποιος χαμένος!

Quantum pseudo-telepathy

Telepathy And The Quantum

Υ.Σ. Το σχήμα με τις τρίλιζες δικό μου.