Υπάρχει ζωή μετά θάνατο; Η λογική λέει πως κάτι τέτοιο θα είναι αδύνατο, αφού με το θάνατο παύουν να υφίστανται οι βιολογικές λειτουργίες, επομένως και όλες οι εγκεφαλικές λειτουργίες που έχουν να κάνουν με τη συνείδηση. Το παράδοξο ωστόσο είναι πως όλοι οι λαοί, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, διέθεταν κάποιες τελετές που να συνδέονται με κάποια μετά θάνατο ζωή. Επίσης, υπάρχουν, ακόμα και στις μέρες μας, δοξασίες οι οποίες έχουν να κάνουν είτε με την κόλαση και τον παράδεισο, είτε με άλλες θεωρίες, όπως η μετενσάρκωση, κοκ. Εκτός αυτού, πέρα από το συλλογικό επίπεδο, έχουν κατά καιρούς αναφερθεί διάφορες προσωπικές ‘εμπειρίες’ σχετικά με κάποια μετά θάνατο ζωή ή έναν ‘άλλο κόσμο,’ όπως η εξωυλική εμπειρία και άλλες παρόμοιες καταστάσεις.
Πρόκειται άραγε για κάποια βαθύτερη και ασυνείδητη γνώση του ανθρώπου σχετικά με κάποια άγνωστη κατάσταση ύπαρξης, γνώση η οποία έχει περάσει μέσα από τους μύθους και τις παραδόσεις των λαών, και η οποία αναδύεται μέσα από τα όνειρα, την ύπνωση, ή άλλες καταστάσεις ‘μειωμένης,’ θα λέγαμε, εγρήγορσης; Ή τελικά πρόκειται για ψευδαισθήσεις; Σε κάθε περίπτωση, θα κρατήσω τον όρο που προανέφερα ‘άγνωστες καταστάσεις ύπαρξης’ και θα συνεχίσω τη συζήτηση σε ένα, ας το πούμε, ποιο ‘σύγχρονο’ περιεχόμενο, μέσα στα πλαίσια, δηλαδή, της σύγχρονης επιστήμης και ειδικότερα της θεωρίας των παράλληλων κόσμων και αυτού που έχει ονομαστεί ‘κβαντική αθανασία.’
Στην κβαντική μηχανική, η κβαντική αυτοκτονία (αν και προσωπικά προτιμώ τον όρο κβαντική αθανασία) είναι ένα νοητικό πείραμα, παραλλαγή εκείνου με τη γάτα του Schrödinger, που προτάθηκε ανεξάρτητα από τους Hans Moravec το 1987 και Bruno Marchal το 1988 και αναπτύχθηκε περαιτέρω από τον Max Tegmark το 1998. Προσπαθεί να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στην ερμηνεία της Κοπεγχάγης και την ερμηνεία των πολλών κόσμων του Everett, σχετικά με τον τρόπο κατανόησης του κόσμου μέσα από την κβαντομηχανική. [1] Η διαφορά, με λίγα λόγια, ανάμεσα στις δύο ερμηνείες είναι η εξής: Σύμφωνα με την ερμηνεία της Κοπεγχάγης, το παρατηρούμενο σύστημα βρίσκεται σε μια κατάσταση ‘υπέρθεσης’ όταν δεν παρατηρείται και αποκτά συγκεκριμένη πραγματική υπόσταση μόνο τη στιγμή που θα το παρατηρήσουμε. Από την άλλη μεριά, η ερμηνεία των πολλών κόσμων λέει ότι όλες οι πιθανές καταστάσεις του συστήματος είναι πραγματικές, λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα, αλλά εμείς θα αντιληφθούμε μόνο μία από αυτές τις καταστάσεις να πραγματώνεται εξαιτίας της συγκεκριμένης μας παρατήρησης. Σε ό,τι αφορά το νοητικό πείραμα του Tegmark, ο ίδιος το περιγράφει ως εξής:
Πρόκειται για μια συσκευή συνδεδεμένη με ένα ‘κβαντικό πιστόλι’ έτσι ώστε κάθε φορά που πατιέται η σκανδάλη αυτή μετράει το z- spin ενός σωματιδίου (το spin του μπορεί να είναι είτε ‘πάνω’ ή ‘κάτω’ κατά μήκος ενός άξονα z). Αν το αποτέλεσμα είναι ‘κάτω’ το πιστόλι ρίχνει μια σφαίρα, ενώ αν το αποτέλεσμα είναι ‘πάνω’ κάνει απλά έναν ήχο ‘κλικ’… Ο πειραματιστής τοποθετεί πρώτα ένα σάκο με άμμο μπροστά από το πιστόλι και λέει στο βοηθό του να πατήσει τη σκανδάλη δέκα φορές. Όλοι προβλέπουν ότι θα ακούσει μια τυχαία σειρά από πυροβολισμούς ή ήχους ‘κλικ.’ Τώρα λέει στο βοηθό να επαναλάβει το πείραμα και να βάλει το κεφάλι του μπροστά από ένα βαρέλι. Αυτή τη φορά ο βοηθός θα είναι είτε ζωντανός ή νεκρός μετά το πρώτο πάτημα της σκανδάλης. Σύμφωνα ωστόσο με την ερμηνεία των πολλών κόσμων, η πρόβλεψη είναι ότι θα ακούσει ‘κλικ’ με 100% βεβαιότητα. Περιστασιακά, για να βεβαιωθεί ότι η συσκευή δουλεύει, μπορεί να βγάζει το κεφάλι του από μπροστά οπότε και θα ακούει πού και πού το πιστόλι να εκπυρσοκροτεί. [2]
Η ουσία της παραπάνω περιγραφής είναι ότι σύμφωνα με την ερμηνεία των πολλών κόσμων εφόσον όλα τα ενδεχόμενα συμβαίνουν μαζί ο βοηθός του προηγούμενου παραδείγματος θα βγαίνει συνεχώς ζωντανός σε κάποιον παράλληλο κόσμο έτσι ώστε αυτός ποτέ δε θα ακούσει το πιστόλι να εκπυρσοκροτεί. Το παράδοξο ωστόσο είναι ότι κάποια στιγμή θα δει τον άλλο που συμμετέχει στο πείραμα νεκρό, γιατί και ο άλλος, ο οποίος δεν έχει βάλει τη σκανδάλη στο κεφάλι του, θα δει τον βοηθό του να τα ‘τινάζει’… Η όλη ιστορία θυμίζει εκείνη της ρώσικης ρουλέτας, σε μια κβαντική εκδοχή εδώ. Ο φυσικός Vaidman θεώρησε ότι δεν έχει πλέον νόημα να παίξει κάποιος ένα παιχνίδι κβαντικής ρωσικής ρουλέτας αφού θα υπάρχει τουλάχιστον ένας παράλληλος κόσμος όπου είτε ο ένας ή ο άλλος δεν θα χάνει. Η ουσία δηλαδή είναι ότι κάποιος δεν θα μπορέσει να παρατηρήσει ποτέ τον κόσμο στον οποίο πεθαίνει και αυτό γιατί όλες οι πιθανότητες εκδηλώνονται ταυτόχρονα. Ο Moravec άλλωστε θεώρησε το παράδειγμα όπου κάποιοι επιστήμονες δεν καταφέρνουν ποτέ να θέσουν σε λειτουργία έναν επιταχυντή σωματιδίων επειδή κάθε φορά που προσπαθούν κάτι συμβαίνει και τους σταματάει. Πρότεινε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί αν ο επιταχυντής επρόκειτο να καταστρέψει με μιας τη Γη. [3]
Πέρα από τα όποια παράδοξα προκύπτουν, το κατά πόσο η έννοια της κβαντικής αθανασίας μπορεί να προσφέρει μια σαφέστερη και πληρέστερη κατανόηση σε σχέση με κάποια άγνωστη κατάσταση ύπαρξης, με άλλα λόγια, σχετικά με κάποιου είδους μετά θάνατο ζωή, δεν το γνωρίζω. Πάντως, θα άξιζε, πιστεύω, τον κόπο να σκεφτούμε τι μπορεί να σημαίνει ‘κατάσταση ύπαρξης,’ πόσο ‘υπάρχουμε’ ή πόσο έχουμε συνείδηση της ύπαρξής μας στην παρούσα ζωή, και πόσα άλλα ‘επίπεδα ύπαρξης’ θα μπορούσαν να υπάρχουν, σε ένα συλλογικό ή ακόμα και ατομικό επίπεδο. Επίσης, θεωρώ πως η έννοια της συνείδησης κατέχει ένα σημαντικό ρόλο. Μπορεί, για παράδειγμα, ένας άνθρωπος ή η ψυχή του να συνεχίσει να υπάρχει μετά θάνατο αν έχει απολεστεί η προσωπική συνείδηση; Μπορεί κάτι να συνεχίσει να υπάρχει ακόμη και αν δεν έχει γνώση του ότι υπάρχει; Ή μήπως πρόκειται πλέον για μια αλλαγή κατάστασης συνείδησης; Όπως και να έχει, προσωπικά θεωρώ πως δεν έχει τόση σημασία η ατομική ύπαρξη. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η ‘διατήρηση της ενέργειας,’ η αναπαραγωγή, η διαιώνιση, και οι συλλογικές διαδικασίες μέσα στο σύμπαν. Με αυτήν την έννοια, η όποια ‘μετά θάνατο’ ζωή, η αλλαγή κατάστασης ύπαρξης, θα έχει να κάνει περισσότερο με την συνέχιση της ιστορίας ολόκληρου του σύμπαντος, παρά ενός μεμονωμένου ανθρώπου. Οψόμεθα!
======