Οι γνώσεις μας για το σύμπαν φτάνουν 10-44 (δέκα στη μείον 44) δευτερόλεπτα μετά την μεγάλη έκρηξη ή καλύτερα μετά το χρόνο 'μηδέν'. Πριν από αυτόν το χρόνο (χρόνος του Planck) η σύγχρονη φυσική καταρρέει. Η φυσική βέβαια έχει καταφέρει να φτάσει μέχρις εκείνη την απειροελάχιστη στιγμή πριν το ...τίποτε. Πρόκειται για ένα αξιοσημείωτο κατόρθωμα. Θα πρέπει όμως πρώτα να σκεφτούμε τι είναι αυτό που τελικά έχουμε καταφέρει.
Μιλάμε για κάποιο χρόνο, πολύ μικρό χρόνο, χωρίς να ξέρουμε τι είναι ο χρόνος. Μιλάμε για κάποια μεγάλη έκρηξη, χωρίς ίσως να μην έγινε έκρηξη καμία. Μιλάμε ακόμη για το τίποτε, ενώ το τίποτε μπορεί να είναι αμέτρητες καταστάσεις. Εξού και το κβαντικό κενό. Συνειδητοποιούμε δηλαδή ότι συνειδητοποιούμε τον κόσμο χρησιμοποιώντας έννοιες και σύμβολα, λέξεις και αριθμούς, που έχουν ισχύ πάντοτε μέσα στ' ανθρώπινα πλαίσια της κατανόησης και που επιπλέον οι ίδιοι μας οι τρόποι προσέγγισης καθορίζουν λίγο ή πολύ τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε, αφού άλλες αρχικές υποθέσεις και συνθήκες θα μας οδηγούσαν πιθανά σε τελείως διαφορετικά συμπεράσματα.
Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι ήταν άστοχη η προσπάθεια. Δεν θα καταθέσουμε τα όπλα απογοητευμένοι για αυτήν την εγγενή παραδοξότητα καταλήγοντας σε κάποια μηδενιστική και αυτοκαταστροφική αντιμετώπιση. Αντιθέτως θα πρέπει να λατρέψουμε αυτήν την παραδοξότητα και να την κάνουμε κτήμα μας στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Αρκεί να καταλάβουμε πως όλη η πραγματικότητά μας αποτελείται από φαντάσματα. Και που συχνά ξεχνάμε ότι είναι τέτοια.
Γιατί άραγε υπάρχει πίσω στο χρόνο ένα φράγμα, το οποίο δεν μπορούμε να περάσουμε; Είναι προσωρινό; Μήπως πάντοτε όλο και πιο πίσω θα υπάρχει ένας περιορισμός που θα μικραίνει, αλλά ποτέ δε θα μηδενίζεται; Γιατί υπάρχουμε και σπουδαιότερα γιατί έχουμε τη δυνατότητα να αναρωτιόμαστε; Ποιος είναι ο σκοπός μας, αν υπάρχει κάποιος προορισμός. Ήταν μοιραίο να γραφτεί αυτό το κείμενο ή είναι το αποτελέσματα κάποιων διακυμάνσεων του κενού που συνέβησαν στην αρχή του χρόνου πριν από 15 δισεκατομμύρια περίπου χρόνια.
Η ανθρωπική αρχή μας λέει ότι ήταν αναπότρεπτη η εμφάνιση μέσα στο σύμπαν νοήμονης ζωής. Και πάλι ωστόσο αντιμετωπίζουμε ένα θεμελιώδες πρόβλημα. Πώς προσδιορίζει κάποιος το τυχαίο, το αναπόφευκτο και πώς ορίζεται η νοημοσύνη και η ζωή. Είδαμε σε προηγούμενα posts ότι ζωή είναι μια διεργασία μείωσης της εντροπίας. Τώρα θα ορίσουμε και τη νοημοσύνη. Νοημοσύνη είναι η ικανότητα επιλογής ανάμεσα σ' ένα πλήθος πιθανών καταστάσεων. Αν το καλοσκεφτούμε θα δούμε πως όλοι οι άλλοι ορισμοί της νοημοσύνης περιλαμβάνονται στον προηγούμενο.
Σε αυτό το σημείο υπάρχει ένα κρίσιμο ερώτημα. Καλά ο άνθρωπος. Διαθέτει την ελεύθερη βούληση καθώς και την ικανότητα να επιλέγει από ένα ευρύ φάσμα δεδομένων. Τα ζώα επίσης, σε μικρότερο έστω βαθμό. Τα φυτά θεωρούμε πως είναι ζωντανά. Είναι όμως και νοήμονα; Η φωτοσύνθεση είναι μια νοήμονη κι ενδεικτική ζωής διεργασία; Θα μπορούσαμε να πούμε πως τα φυτά είναι χαζά, αλλά τότε θα χρειαζόταν να ψάξουμε έξω από αυτά την προέλευση της ζωής και της νοημοσύνης. Γιατί και οι πέτρες φθείρονται έστω κι αν όχι από μόνες τους και χωρίς να το γνωρίζουν. Θα υπάρχει όμως μες το σύμπαν κάποιος νόμος, κάποια πληροφορία που να το καθορίζει. Θα πρέπει επίσης να υπάρχει μες στο σύμπαν και 'κάτι' που να το γνωρίζει.
Αρχίζουμε να διακρίνουμε πως η ανθρωπική αρχή κάπου υστερεί. Προφανώς η ζωή και η νοημοσύνη υπήρξαν πολύ πριν τον άνθρωπο, έστω σε κάποια διαφορετική ή πρωταρχική μορφή. Η ίδια η ύλη εμπεριέχει την ικανότητα της οργάνωσης. Η ενέργεια έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας αλληλεπίδρασης, επομένως μετάδοσης πληροφορίας. Είναι αυτή η πληροφορία νοήμονη; Είναι νοήμονη τη στιγμή που μπορεί να αποδώσει χώρο, χρόνο, συμμετρία; Τι περισσότερο είναι η ζωή από έλλογη οργάνωση; Και τι είναι περισσότερο έλλογο από την αρμονία του σύμπαντος; Από τη δέση και τη ρίξη κάθε συμμετρίας;
Θεωρώ πως η ζωή και η νοημοσύνη ξεκίνησαν μέσα στο σύμπαν τουλάχιστον από κείνον τον περίφημο χρόνο της τάξης των 10-44 δευτερολέπτων. Ίσως τόσος να είναι ο απαραίτητος χρόνος για να διαμορφωθούν όλες οι απαραίτητες φυσικές σταθερές και παράμετροι της ύλης και της ενέργειας, του χώρου και του χρόνου, της ζωής και της νοημοσύνης. Οι αρχικές δονήσεις του κενού όσο τυχαίες και να ήταν υπονοούν το σφρίγος, την πληρότητα και τη μοναδικότητα, καθώς και την ικανότητα διαιώνισης του σύμπαντος. Όλα τα κριτήρια της νοήμονης πληροφορίας και της ζωής.
Είμαι πεπεισμένος ότι η ζωή και η νοημοσύνη είναι έμφυτα και συμπληρωματικά χαρακτηριστικά του σύμπαντος. Δεν ήταν απλώς κατάλληλες όλες οι φυσικές παράμετροι ώστε να εκδηλωθεί το φαινόμενο της ζωής. Το ίδιο το σύμπαν γεννήθηκε μεστό ζωής και πληροφορίας. Κι ενώ τα 'άψυχα' αντικείμενα θα ακολουθούσαν τις κοσμικές πορείες, τα ζωντανά όντα είχαν τη δυνατότητα να κάνουν τις επιλογές τους. Και στο αποκορύφωμα της νοήμονης ζωής ήρθε η επίγνωση. Η επίγνωση βεβαίως ότι ο κόσμος πάντοτε είχε τρόπο να μαθαίνει πού βαδίζει.
Εκεί ακριβώς που τερματίζει η ανθρωπική αρχή, παίρνει τη σκυτάλη μια βαθύτερη συναίσθηση. Πρώτα μας λέει ότι η ανθρωπική αρχή υπήρχε από την αρχή του σύμπαντος, αφού από τότε υπήρχε δόνηση και πληροφορία, επομένως ζωή και νοημοσύνη. Ύστερα μας λέει ότι από την πρώτη στιγμή το σύμπαν είχε τους μηχανισμούς να ξέρει πού και σε τι κατάσταση βρίσκεται. Επομένως υπήρχε και η αυτογνωσία του. Μας λέει επίσης ότι η πιθανοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλήθος εκδοχών που οδεύουν προς κάποιες τελικές και σταθερές επιλογές. Μόνο που αυτές οι επιλογές δεν οδηγούνε στην εμφάνιση της ζωής και της νοημοσύνης, αλλά πως η ζωή και νοημοσύνη εμπεριέχονται μέσα στην κατανομή ελέγχοντας τις διαδικασίες. Μας λέει τέλος πως ο μόνος τρόπος για να συμβούν όλα τα πράγματα με τόση φαινομενική τυχαιότητα και τόση εκπληκτική συνέπεια θα πρέπει το σύμπαν να διέπει ένας άγνωστος προς το παρόν αυθορμητισμός και προπάντων κάποια επιτακτικά ζητούμενη ολότητα. Σε αυτήν την τελευταία και καθολική έννοια θα στρέψουμε προσεχώς το ενδιαφέρον...
Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι ήταν άστοχη η προσπάθεια. Δεν θα καταθέσουμε τα όπλα απογοητευμένοι για αυτήν την εγγενή παραδοξότητα καταλήγοντας σε κάποια μηδενιστική και αυτοκαταστροφική αντιμετώπιση. Αντιθέτως θα πρέπει να λατρέψουμε αυτήν την παραδοξότητα και να την κάνουμε κτήμα μας στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Αρκεί να καταλάβουμε πως όλη η πραγματικότητά μας αποτελείται από φαντάσματα. Και που συχνά ξεχνάμε ότι είναι τέτοια.
Γιατί άραγε υπάρχει πίσω στο χρόνο ένα φράγμα, το οποίο δεν μπορούμε να περάσουμε; Είναι προσωρινό; Μήπως πάντοτε όλο και πιο πίσω θα υπάρχει ένας περιορισμός που θα μικραίνει, αλλά ποτέ δε θα μηδενίζεται; Γιατί υπάρχουμε και σπουδαιότερα γιατί έχουμε τη δυνατότητα να αναρωτιόμαστε; Ποιος είναι ο σκοπός μας, αν υπάρχει κάποιος προορισμός. Ήταν μοιραίο να γραφτεί αυτό το κείμενο ή είναι το αποτελέσματα κάποιων διακυμάνσεων του κενού που συνέβησαν στην αρχή του χρόνου πριν από 15 δισεκατομμύρια περίπου χρόνια.
Η ανθρωπική αρχή μας λέει ότι ήταν αναπότρεπτη η εμφάνιση μέσα στο σύμπαν νοήμονης ζωής. Και πάλι ωστόσο αντιμετωπίζουμε ένα θεμελιώδες πρόβλημα. Πώς προσδιορίζει κάποιος το τυχαίο, το αναπόφευκτο και πώς ορίζεται η νοημοσύνη και η ζωή. Είδαμε σε προηγούμενα posts ότι ζωή είναι μια διεργασία μείωσης της εντροπίας. Τώρα θα ορίσουμε και τη νοημοσύνη. Νοημοσύνη είναι η ικανότητα επιλογής ανάμεσα σ' ένα πλήθος πιθανών καταστάσεων. Αν το καλοσκεφτούμε θα δούμε πως όλοι οι άλλοι ορισμοί της νοημοσύνης περιλαμβάνονται στον προηγούμενο.
Σε αυτό το σημείο υπάρχει ένα κρίσιμο ερώτημα. Καλά ο άνθρωπος. Διαθέτει την ελεύθερη βούληση καθώς και την ικανότητα να επιλέγει από ένα ευρύ φάσμα δεδομένων. Τα ζώα επίσης, σε μικρότερο έστω βαθμό. Τα φυτά θεωρούμε πως είναι ζωντανά. Είναι όμως και νοήμονα; Η φωτοσύνθεση είναι μια νοήμονη κι ενδεικτική ζωής διεργασία; Θα μπορούσαμε να πούμε πως τα φυτά είναι χαζά, αλλά τότε θα χρειαζόταν να ψάξουμε έξω από αυτά την προέλευση της ζωής και της νοημοσύνης. Γιατί και οι πέτρες φθείρονται έστω κι αν όχι από μόνες τους και χωρίς να το γνωρίζουν. Θα υπάρχει όμως μες το σύμπαν κάποιος νόμος, κάποια πληροφορία που να το καθορίζει. Θα πρέπει επίσης να υπάρχει μες στο σύμπαν και 'κάτι' που να το γνωρίζει.
Αρχίζουμε να διακρίνουμε πως η ανθρωπική αρχή κάπου υστερεί. Προφανώς η ζωή και η νοημοσύνη υπήρξαν πολύ πριν τον άνθρωπο, έστω σε κάποια διαφορετική ή πρωταρχική μορφή. Η ίδια η ύλη εμπεριέχει την ικανότητα της οργάνωσης. Η ενέργεια έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας αλληλεπίδρασης, επομένως μετάδοσης πληροφορίας. Είναι αυτή η πληροφορία νοήμονη; Είναι νοήμονη τη στιγμή που μπορεί να αποδώσει χώρο, χρόνο, συμμετρία; Τι περισσότερο είναι η ζωή από έλλογη οργάνωση; Και τι είναι περισσότερο έλλογο από την αρμονία του σύμπαντος; Από τη δέση και τη ρίξη κάθε συμμετρίας;
Θεωρώ πως η ζωή και η νοημοσύνη ξεκίνησαν μέσα στο σύμπαν τουλάχιστον από κείνον τον περίφημο χρόνο της τάξης των 10-44 δευτερολέπτων. Ίσως τόσος να είναι ο απαραίτητος χρόνος για να διαμορφωθούν όλες οι απαραίτητες φυσικές σταθερές και παράμετροι της ύλης και της ενέργειας, του χώρου και του χρόνου, της ζωής και της νοημοσύνης. Οι αρχικές δονήσεις του κενού όσο τυχαίες και να ήταν υπονοούν το σφρίγος, την πληρότητα και τη μοναδικότητα, καθώς και την ικανότητα διαιώνισης του σύμπαντος. Όλα τα κριτήρια της νοήμονης πληροφορίας και της ζωής.
Είμαι πεπεισμένος ότι η ζωή και η νοημοσύνη είναι έμφυτα και συμπληρωματικά χαρακτηριστικά του σύμπαντος. Δεν ήταν απλώς κατάλληλες όλες οι φυσικές παράμετροι ώστε να εκδηλωθεί το φαινόμενο της ζωής. Το ίδιο το σύμπαν γεννήθηκε μεστό ζωής και πληροφορίας. Κι ενώ τα 'άψυχα' αντικείμενα θα ακολουθούσαν τις κοσμικές πορείες, τα ζωντανά όντα είχαν τη δυνατότητα να κάνουν τις επιλογές τους. Και στο αποκορύφωμα της νοήμονης ζωής ήρθε η επίγνωση. Η επίγνωση βεβαίως ότι ο κόσμος πάντοτε είχε τρόπο να μαθαίνει πού βαδίζει.
Εκεί ακριβώς που τερματίζει η ανθρωπική αρχή, παίρνει τη σκυτάλη μια βαθύτερη συναίσθηση. Πρώτα μας λέει ότι η ανθρωπική αρχή υπήρχε από την αρχή του σύμπαντος, αφού από τότε υπήρχε δόνηση και πληροφορία, επομένως ζωή και νοημοσύνη. Ύστερα μας λέει ότι από την πρώτη στιγμή το σύμπαν είχε τους μηχανισμούς να ξέρει πού και σε τι κατάσταση βρίσκεται. Επομένως υπήρχε και η αυτογνωσία του. Μας λέει επίσης ότι η πιθανοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλήθος εκδοχών που οδεύουν προς κάποιες τελικές και σταθερές επιλογές. Μόνο που αυτές οι επιλογές δεν οδηγούνε στην εμφάνιση της ζωής και της νοημοσύνης, αλλά πως η ζωή και νοημοσύνη εμπεριέχονται μέσα στην κατανομή ελέγχοντας τις διαδικασίες. Μας λέει τέλος πως ο μόνος τρόπος για να συμβούν όλα τα πράγματα με τόση φαινομενική τυχαιότητα και τόση εκπληκτική συνέπεια θα πρέπει το σύμπαν να διέπει ένας άγνωστος προς το παρόν αυθορμητισμός και προπάντων κάποια επιτακτικά ζητούμενη ολότητα. Σε αυτήν την τελευταία και καθολική έννοια θα στρέψουμε προσεχώς το ενδιαφέρον...