Rudolf Bikkers, Morphogenetic Fields.
Εάν αύριο ο ανθρώπινος πολιτισμός κατέρρεε, μαζί του θα κατέρρεε και το σύμπαν. Ίσως όχι το σύμπαν που υπήρχε ανέκαθεν, αλλά αυτό που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και προσδιορίζει ως σύμπαν. Τι ήταν το σύμπαν πριν από τον άνθρωπο ή ακόμη περισσότερο τι υπήρχε πριν από το σύμπαν είναι μάλλον ρητορικά ερωτήματα. Γι' αυτό άλλωστε λέμε ότι ο κόσμος όπως τον καταλαβαίνουμε ήταν πάντοτε στενά συνυφασμένος μαζί μας.
Αυτή η άμεση εξάρτηση ανάμεσα στο παρατηρούμενο φαινόμενο και στον παρατηρητή μόλις τον τελευταίο καιρό άρχισε να γίνεται σαφής από την σύγχρονη επιστήμη είτε στα πλαίσια της κβαντομηχανικής είτε μέσα από τη θεωρία της επιλεκτικής παρατήρησης, αν και αυτή η εξάρτηση του ανθρώπου με τον κόσμο ή γενικότερα όλων των πραγμάτων με τον κόσμο είχε γίνει αντιληπτή έστω και αφηρημένα από τα αρχαία χρόνια. Ακόμη και αυτά τα μέχρι πρότινος απόρθητα κάστρα του ανθρώπινου ρεαλισμού, η αιτιότητα και η τοπικότητα μοιάζουν πλέον με φαντάσματα στις κορυφές ενός απόμακρου βουνού. Γιατί όχι μόνο τα πάντα μοιάζουν να αλληλεπιδρούν με τα πάντα, αλλά επιπλέον αυτή η σχέση μοιάζει να αποκαθίσταται χωρίς τη μεσολάβηση του χρόνου, δηλαδή ακαριαία.
Ουσιαστικά δε θα υπάρξει ποτέ τρόπος να κατανοήσουμε τα πράγματα που μας είναι τελείως ακατανόητα, όπως ακριβώς το 'όλα σχετίζονται με όλα' ή η έννοια ΄'ακαριαία'. Δε θα το καταφέρουμε είτε γιατί η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν επαρκεί είτε γιατί κάποια πράγματα είναι πλήρως διαφορετικά από εμάς. Έτσι ή αλλιώς, στην καλύτερη περίπτωση θα κατασκευάζουμε θεωρίες που θα 'ζουν' στα όρια ενός 'άλλου' κόσμου που μόλις με τη βία διακρίνουμε.
Η ολογραφική αρχή έρχεται σε αυτό το σημείο να συμπληρώσει ή και να αντικαταστήσει, υποτίθεται τουλάχιστον την ανθρωπική αρχή. Ο κόσμος δεν υπάρχει απλά επειδή τον βλέπουμε, αλλά και αυτό που βλέπουμε είναι μόλις ένα κομμάτι απ' ό,τι ακόμη θα μπορούσαμε να δούμε ή έστω να το συλλάβουμε με εξονυχιστικά πειράματα και με την καλύτερή μας φαντασία. Ζούμε μέσα σε ένα σύμπαν αχανές και πολυσήμαντο και κάποιες φορές κάπου στην άκρη του κόσμου μας ένα πέπλο ομίχλης πέφτει και σκεπάζει τη δική μας πραγματικότητα. Σ' εκείνο το σημείο επαφής θα τρέξουμε για να μαζέψουμε ό,τι θα φέρει μαζί της, λίγο πριν εξαφανιστεί.
Καταφέραμε άραγε να γίνουμε οι σύγχρονοι βροχοποιοί που κατέβασαν από τον ουρανό ένα σύννεφο του αγνώστου έστω για λίγο; Ή μήπως ακόμη και σε αυτό το σημείο απατώμαστε ενώ πρόκειται για μία ακόμη κατασκευή της φαντασίας μας; Μπορεί κάποιος να μας πει με βεβαιότητα αν είναι το ένα ή το άλλο; Μήπως δε θα καταφέρουμε ποτέ να ξεπεράσουμε τα όρια της ανθρωπικής αρχής; Κι αν είμαστε τελικά τόσο άτυχοι να μη φτάσουμε ποτέ την αλήθεια ή καταδικασμένοι να τριγυρίζουμε συνέχεια τις ίδιες αδιέξοδες σκέψεις, πού μπορούμε να αποδώσουμε την επιμονή που κάποιες φορές μοιάζει με 'θεϊκό πληρεξούσιο' του ανθρώπου να μελετάει και να αποδίδει νόημα και ουσία στον κόσμο; Γιατί βεβαίως ό,τι κι αν θα ήταν το σύμπαν χωρίς τον άνθρωπο, αμφιβάλλω αν θα είχε κάποιο χαρακτηριστικό ζωής ή νοημοσύνης.
Το ότι η ζωή και η νοημοσύνη είναι έμφυτες ιδιότητες του σύμπαντος το έχω πει κι αλλού, έχω επιχειρηματολογήσει και είμαι σίγουρος γι' αυτό. Η ανθρωπική αρχή τοποθετεί τη ζωή και τη νοημοσύνη πολύ αργότερα από την αρχή του σύμπαντος, κάπου στα πρώτα βιομόρια και στην εμφάνιση των πρώτων ζωικών οργανισμών αντίστοιχα. Κατ' εμένα, η ζωή υπάρχει και βρίθει ακόμη και μέσα στο κβαντικό κενό, το 'quantum plenum' ή 'κβαντικό πλείον' θα μεταφράζαμε. Το τίποτε έτσι κι αλλιώς φαίνεται ότι δεν υπήρξε ποτέ.
Πώς όμως αυτά τα πρώτα ψήγματα ζωής και οι πρώτες 'ιδέες' νοημοσύνης οργανώθηκαν μέσα από ένα φαινομενικό ή κυριολεκτικό χάος της μεγάλης έκρηξης και κατόρθωσαν να συγκεντωθούν με τάξη και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στ' αστέρια, τους γαλαξίες, αργότερα στις χημικές ενώσεις, στα βιομόρια, στην έλλογη ζωή; Είναι άραγε αρκετό να υποθέσουμε κάποιες κατάλληλες αρχικές συνθήκες και μια χούφτα φυσικούς νόμους ή μήπως χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω για να φτάσουμε ως τις πολύπλοκες μορφές ζωής. Κάποιοι θα πουν ότι αυτές οι ελάχιστες δυνατές φυσικές παράμετροι ήταν αρκετές. Κάποιοι άλλοι θα πουν ότι το σύμπαν χρειάστηκε ένα αρχικό 'νοήμον' σχέδιο. Για μένα το ίδιο το σύμπαν από μόνο του ήταν αρκετό. Πώς όμως μπορεί να οργανωθεί μέσα στους ζωντανούς οργανισμούς όλη αυτή η 'γνώση', η συγκεκριμένη δηλαδή και συκροτημένη πληροφορία; Αν το σύμπαν ήταν εξαρχής 'προγραμματισμένο' με τέτοιον τρόπο ώστε κάποτε να εμφανιστούν οι έλλογοι ζωντανοί οργανισμοί, Τι το προγραμμάτισε;
Όσο παράξενο κι αν ακουστεί το σύμπαν ήταν ανέκαθεν ένα 'Όλον'. Από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του- και αν έχει νόημα να μιλάμε για 'πρώτη στιγμή', το σύμπαν άρχισε να αυτοαντιγράφεται πιστά και σταθερά σαν ένα γιγαντιαίο ολόγραμμα ή σαν ένα τεράστιο φράκταλ. Τα ίδια τα πρώτα θεμελιώδη συστατικά, πολλαπλασιάστηκαν και συγκρότησαν όλα τα μακροσκοπικά συστήματα. Η ακριβής διαδικασία μας διαφεύγει, αυτό το πέρασμα από το μαγικό μικρόκοσμο των στοιχειωδών σωματιδίων στο θαυμαστό κόσμο των αστεριών και της βαρύτητας. Η κβαντική βαρύτητα φιλοδοξεί να φέρει τη μεγάλη ένωση, την πολυπόθητη θεωρία των πάντων- μια θεωρία που και να μην υπάρχει θα ικανοποιούσε τουλάχιστον την ολιστική αναγκαιότητα της ανθρώπινης σκέψης. Η ολογραφική αρχή αποτελεί το κύριο φιλοσοφικό (και μαθηματικό) λιθάρι αυτής της θεωρίας, καθώς εκτός από την απλότητα και πληρότητα της βασικής της έννοιας 'Όλα σε ένα και το ένα σε όλα', φέρει και όλα τα προσόντα μιας σύγχρονης φυσικής θεωρίας- υπερσυμμετρία, αναγωγιμότητα, μετρησιμότητα, ενοποίηση.
Θα μπορούσαμε άραγε να τραβήξουμε μια φωτογραφία τον κόσμο και πάνω σε αυτό το φωτογραφικό φιλμ να βρούμε όλες τις εικόνες, όλα τα απαραίτητα σχέδια συμβολής, που θα μας οδηγούσαν στις παγκόσμιες σχέσεις- αλήθειες; Μήπως τα ανθρώπινα κύτταρα εκτός από το σύνολο της γενετικής πληροφορίας, περιέχουν κάπου στο βάθος τους το DNA όλων των ειδών; Μήπως τα άτομα της ύλης περιέχουν τη γνώση όλων των αλληλεπιδράσεών τους με όλα τα άλλα άτομα του σύμπαντος; Μήπως οι μαύρες οπές περιέχουν όλες τις πληροφορίες της ιστορίας του; Αν σκεφτούμε ότι τα κύτταρα αυτό κάνουν ήδη, τότε η απάντησή μας θα πρέπει να είναι καταφατική, όσο και υπέροχη. Μέσα από κάθε κομμάτι της ύλης, μέσα από κάθε αλληλεπίδραση, θα μπορούσαμε να εκμαιεύσουμε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών, ως και την ίδια την ιστορία της δημιουργίας. Αυτό μας διδάσκει η ολογραφική αρχή και μας υποδεικνύει και τον τρόπο να το πετύχουμε. Στο τέλος κάποιος από εμάς θα γράψει την Οδύσσεια του σύμπαντος πάνω σε ένα κομμάτι από χαρτί.
Αυτή η άμεση εξάρτηση ανάμεσα στο παρατηρούμενο φαινόμενο και στον παρατηρητή μόλις τον τελευταίο καιρό άρχισε να γίνεται σαφής από την σύγχρονη επιστήμη είτε στα πλαίσια της κβαντομηχανικής είτε μέσα από τη θεωρία της επιλεκτικής παρατήρησης, αν και αυτή η εξάρτηση του ανθρώπου με τον κόσμο ή γενικότερα όλων των πραγμάτων με τον κόσμο είχε γίνει αντιληπτή έστω και αφηρημένα από τα αρχαία χρόνια. Ακόμη και αυτά τα μέχρι πρότινος απόρθητα κάστρα του ανθρώπινου ρεαλισμού, η αιτιότητα και η τοπικότητα μοιάζουν πλέον με φαντάσματα στις κορυφές ενός απόμακρου βουνού. Γιατί όχι μόνο τα πάντα μοιάζουν να αλληλεπιδρούν με τα πάντα, αλλά επιπλέον αυτή η σχέση μοιάζει να αποκαθίσταται χωρίς τη μεσολάβηση του χρόνου, δηλαδή ακαριαία.
Ουσιαστικά δε θα υπάρξει ποτέ τρόπος να κατανοήσουμε τα πράγματα που μας είναι τελείως ακατανόητα, όπως ακριβώς το 'όλα σχετίζονται με όλα' ή η έννοια ΄'ακαριαία'. Δε θα το καταφέρουμε είτε γιατί η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν επαρκεί είτε γιατί κάποια πράγματα είναι πλήρως διαφορετικά από εμάς. Έτσι ή αλλιώς, στην καλύτερη περίπτωση θα κατασκευάζουμε θεωρίες που θα 'ζουν' στα όρια ενός 'άλλου' κόσμου που μόλις με τη βία διακρίνουμε.
Η ολογραφική αρχή έρχεται σε αυτό το σημείο να συμπληρώσει ή και να αντικαταστήσει, υποτίθεται τουλάχιστον την ανθρωπική αρχή. Ο κόσμος δεν υπάρχει απλά επειδή τον βλέπουμε, αλλά και αυτό που βλέπουμε είναι μόλις ένα κομμάτι απ' ό,τι ακόμη θα μπορούσαμε να δούμε ή έστω να το συλλάβουμε με εξονυχιστικά πειράματα και με την καλύτερή μας φαντασία. Ζούμε μέσα σε ένα σύμπαν αχανές και πολυσήμαντο και κάποιες φορές κάπου στην άκρη του κόσμου μας ένα πέπλο ομίχλης πέφτει και σκεπάζει τη δική μας πραγματικότητα. Σ' εκείνο το σημείο επαφής θα τρέξουμε για να μαζέψουμε ό,τι θα φέρει μαζί της, λίγο πριν εξαφανιστεί.
Καταφέραμε άραγε να γίνουμε οι σύγχρονοι βροχοποιοί που κατέβασαν από τον ουρανό ένα σύννεφο του αγνώστου έστω για λίγο; Ή μήπως ακόμη και σε αυτό το σημείο απατώμαστε ενώ πρόκειται για μία ακόμη κατασκευή της φαντασίας μας; Μπορεί κάποιος να μας πει με βεβαιότητα αν είναι το ένα ή το άλλο; Μήπως δε θα καταφέρουμε ποτέ να ξεπεράσουμε τα όρια της ανθρωπικής αρχής; Κι αν είμαστε τελικά τόσο άτυχοι να μη φτάσουμε ποτέ την αλήθεια ή καταδικασμένοι να τριγυρίζουμε συνέχεια τις ίδιες αδιέξοδες σκέψεις, πού μπορούμε να αποδώσουμε την επιμονή που κάποιες φορές μοιάζει με 'θεϊκό πληρεξούσιο' του ανθρώπου να μελετάει και να αποδίδει νόημα και ουσία στον κόσμο; Γιατί βεβαίως ό,τι κι αν θα ήταν το σύμπαν χωρίς τον άνθρωπο, αμφιβάλλω αν θα είχε κάποιο χαρακτηριστικό ζωής ή νοημοσύνης.
Το ότι η ζωή και η νοημοσύνη είναι έμφυτες ιδιότητες του σύμπαντος το έχω πει κι αλλού, έχω επιχειρηματολογήσει και είμαι σίγουρος γι' αυτό. Η ανθρωπική αρχή τοποθετεί τη ζωή και τη νοημοσύνη πολύ αργότερα από την αρχή του σύμπαντος, κάπου στα πρώτα βιομόρια και στην εμφάνιση των πρώτων ζωικών οργανισμών αντίστοιχα. Κατ' εμένα, η ζωή υπάρχει και βρίθει ακόμη και μέσα στο κβαντικό κενό, το 'quantum plenum' ή 'κβαντικό πλείον' θα μεταφράζαμε. Το τίποτε έτσι κι αλλιώς φαίνεται ότι δεν υπήρξε ποτέ.
Πώς όμως αυτά τα πρώτα ψήγματα ζωής και οι πρώτες 'ιδέες' νοημοσύνης οργανώθηκαν μέσα από ένα φαινομενικό ή κυριολεκτικό χάος της μεγάλης έκρηξης και κατόρθωσαν να συγκεντωθούν με τάξη και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στ' αστέρια, τους γαλαξίες, αργότερα στις χημικές ενώσεις, στα βιομόρια, στην έλλογη ζωή; Είναι άραγε αρκετό να υποθέσουμε κάποιες κατάλληλες αρχικές συνθήκες και μια χούφτα φυσικούς νόμους ή μήπως χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω για να φτάσουμε ως τις πολύπλοκες μορφές ζωής. Κάποιοι θα πουν ότι αυτές οι ελάχιστες δυνατές φυσικές παράμετροι ήταν αρκετές. Κάποιοι άλλοι θα πουν ότι το σύμπαν χρειάστηκε ένα αρχικό 'νοήμον' σχέδιο. Για μένα το ίδιο το σύμπαν από μόνο του ήταν αρκετό. Πώς όμως μπορεί να οργανωθεί μέσα στους ζωντανούς οργανισμούς όλη αυτή η 'γνώση', η συγκεκριμένη δηλαδή και συκροτημένη πληροφορία; Αν το σύμπαν ήταν εξαρχής 'προγραμματισμένο' με τέτοιον τρόπο ώστε κάποτε να εμφανιστούν οι έλλογοι ζωντανοί οργανισμοί, Τι το προγραμμάτισε;
Όσο παράξενο κι αν ακουστεί το σύμπαν ήταν ανέκαθεν ένα 'Όλον'. Από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του- και αν έχει νόημα να μιλάμε για 'πρώτη στιγμή', το σύμπαν άρχισε να αυτοαντιγράφεται πιστά και σταθερά σαν ένα γιγαντιαίο ολόγραμμα ή σαν ένα τεράστιο φράκταλ. Τα ίδια τα πρώτα θεμελιώδη συστατικά, πολλαπλασιάστηκαν και συγκρότησαν όλα τα μακροσκοπικά συστήματα. Η ακριβής διαδικασία μας διαφεύγει, αυτό το πέρασμα από το μαγικό μικρόκοσμο των στοιχειωδών σωματιδίων στο θαυμαστό κόσμο των αστεριών και της βαρύτητας. Η κβαντική βαρύτητα φιλοδοξεί να φέρει τη μεγάλη ένωση, την πολυπόθητη θεωρία των πάντων- μια θεωρία που και να μην υπάρχει θα ικανοποιούσε τουλάχιστον την ολιστική αναγκαιότητα της ανθρώπινης σκέψης. Η ολογραφική αρχή αποτελεί το κύριο φιλοσοφικό (και μαθηματικό) λιθάρι αυτής της θεωρίας, καθώς εκτός από την απλότητα και πληρότητα της βασικής της έννοιας 'Όλα σε ένα και το ένα σε όλα', φέρει και όλα τα προσόντα μιας σύγχρονης φυσικής θεωρίας- υπερσυμμετρία, αναγωγιμότητα, μετρησιμότητα, ενοποίηση.
Θα μπορούσαμε άραγε να τραβήξουμε μια φωτογραφία τον κόσμο και πάνω σε αυτό το φωτογραφικό φιλμ να βρούμε όλες τις εικόνες, όλα τα απαραίτητα σχέδια συμβολής, που θα μας οδηγούσαν στις παγκόσμιες σχέσεις- αλήθειες; Μήπως τα ανθρώπινα κύτταρα εκτός από το σύνολο της γενετικής πληροφορίας, περιέχουν κάπου στο βάθος τους το DNA όλων των ειδών; Μήπως τα άτομα της ύλης περιέχουν τη γνώση όλων των αλληλεπιδράσεών τους με όλα τα άλλα άτομα του σύμπαντος; Μήπως οι μαύρες οπές περιέχουν όλες τις πληροφορίες της ιστορίας του; Αν σκεφτούμε ότι τα κύτταρα αυτό κάνουν ήδη, τότε η απάντησή μας θα πρέπει να είναι καταφατική, όσο και υπέροχη. Μέσα από κάθε κομμάτι της ύλης, μέσα από κάθε αλληλεπίδραση, θα μπορούσαμε να εκμαιεύσουμε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών, ως και την ίδια την ιστορία της δημιουργίας. Αυτό μας διδάσκει η ολογραφική αρχή και μας υποδεικνύει και τον τρόπο να το πετύχουμε. Στο τέλος κάποιος από εμάς θα γράψει την Οδύσσεια του σύμπαντος πάνω σε ένα κομμάτι από χαρτί.
ΥΣ1. Ο πίνακας του post υπονοεί την ύπαρξη των περίφημων μορφογενετικών πεδίων. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι η δημιουργία π.χ. ενός νέου ανθρώπου καθοδηγείται από 'την εικόνα του' σε ένα επίπεδο υπερβατό. Το κύτταρο περιέχει όλη τη γενετική πληροφορία, μέρος της οποίας κι εκφράζει τοπικά. Αν υπήρχαν μορφογενετικά πεδία δε θα χρειαζόταν το κύτταρο να περιέχει καθόλου πληροφορία. Αν υπάρχουν κάποια πεδία στην περιοχή του κυττάρου, αυτά θα είναι πεδία που το ίδιο το κύτταρο παράγει και ίσως να διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στην εξέλιξή του. Ίσως αναλύοντας αυτά τα πεδία, πιθανότατα ηλεκτρικής φύσης, να παίρναμε πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση του οργανισμού. Πιστεύω ότι δεν υπήρξαν πεδία πριν από την ύλη, όπως δεν υπήρξε πνεύμα πριν από την ύλη, όπως δεν υπήρξε internet πριν από τους υπολογιστές. Εάν σπάσουμε τη λάμπα θα χαθεί και το φως της. Όπως θα χαθούν και όλα τα φαντάσματά μας αν σταματήσουμε να ονειρευόμαστε. Κατά τον ίδιο τρόπο θεωρώ πως και η ολογραφική αρχή είναι κυρίως μία ανθρώπινη επινόηση για τις ανάγκες του ίδιου μας του μυαλού να τα έχει όλα 'μαζεμένα'. Ακόμη δηλαδή κι αν το σύμπαν λειτουργεί ολογραφικά (πράγμα πιθανότατο καθώς φαίνεται) η μαγεία του παραμένει ο άνθρωπος που το αντιμετωπίζει με διάθεση μαγική.
ΥΣ2 Επειδή ίσως θεωρηθεί αντίφαση η σχέση που αποδίδω μεταξύ ανθρώπου και νοήμονης ζωής, θεωρώ πως η ζωή και η νοημοσύνη είναι έννοιες αλληλένδετες και θεμελιώδεις στην ιστορία του σύμπαντος. Ο άνθρωπος αποτελεί εξέλιξη της ζωής και της νοημοσύνης. Με τ' ανθρώπινα όμως κριτήρια το σύμπαν παραμένει κουτό. Αυτό που ο άνθρωπος ονομάζει 'Θαύμα' για το σύμπαν παραμένει 'Αυτόματο'. Παραμένουμε μόνοι. Και θα ήμαστε για πάντοτε καταδικασμένοι εκτός κι αν κάποτε καταφέρουμε να πάρουμε τις τύχες του σύμπαντος στα χέρια μας. Μας απομένει βέβαια το ύστατο ερώτημα: Άραγε το σύμπαν το έχει προβλέψει;