Εμπειρία κόντρα στη θεωρία

"Ό,τι κι αν ήταν πριν το δούμε και το ερμηνέψουμε, δε θα είναι ποτέ το ίδιο ξανά, καθώς υπάρχει μέσα στις σκέψεις μας και ταυτόχρονα μέσα στον ίδιο τον κόσμο."

Πίνακας: Nikolai Atanassov - Fragments of Reality, 2006.

Ζούμε σε μια αποσπασματική πραγματικότητα. Οι γνώσεις μας για τον κόσμο είναι ψήγματα μπροστά σε όλη τη γνώση που μπορεί να υπάρχει, έτσι ώστε αγωνιούμε για να ανασυνθέσουμε την πλήρη εικόνα του κόσμου, μέσα στον οποίο ζούμε. Ο εγκέφαλός μας παίρνει τα κομμάτια που συλλέγει από τις αισθήσεις και τα ανασυνθέτει, ώστε να σχηματίσει μια ολική εικόνα για την πραγματικότητα.

Impossible cube

Η λογική μας είναι το όπλο στην προσπάθεια κατανόησης του κόσμου. Θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε τη λογική μας μ' έναν κύβο στη μέση του τίποτε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, μέσω των αισθήσεων, προσπαθεί να αναπαραστήσει τον κόσμο ολιστικά. Ακόμη δηλαδή κι αν του δώσουμε μιαν αποσπασματική εικόνα, τότε θα προσπαθήσει αμέσως να την ανασυνθέσει εξολοκλήρου. Τα άτοπα στα οποία μπορεί ο εγκέφαλος και η ανθρώπινη λογική να καταλήξουν φαίνονται χαρακτηριστικά στο πώς κάποιος μπορεί να κατασκευάσει έναν 'μακροσκοπικό' απίθανο κύβο:

Photos of impossible figures

Αυτό που οι μαθηματικοί έκαναν μέσω της προβολής, οι ζωγράφοι το επίτευξαν μέσω της προοπτικής. Όλοι μας αναγνωρίζουμε σε κάποιον πίνακα το 'βάθος' του τοπίου. Οι κατακερματισμένες αλλά περίτεχνα βαλμένες πινελιές του ζωγράφου δίνουν μια συνολική εικόνα και αίσθηση. Στον επόμενο πίνακα ο Magritte μας υπενθυμίζει ότι η εικόνα (θεωρία) και το πραγματικό αντικείμενο (εμπειρία) δεν ταυτίζονται απαραίτητα.

Magritte's pipe

Είναι η Γη σφαιρική;

Η στερεοσκοπική προβολή χρησιμοποιώντας συστήματα συντεταγμένων ήταν μια σοβαρή και δύσκολη προσπάθεια του ανθρώπινου μυαλού, μέσω των μαθηματικών να πραγματοποιήσει το φαινομενικά αδύνατο: Να αποτυπώσει σε ένα επίπεδο ένα τρισδιάστατο αντικείμενο. Τα κατάφερε. Πώς όμως; Επειδή ο εγκέφαλος μας επιβάλλει την άποψη πως η Γη είναι σφαιρική. Στην πραγματικότητα δηλαδή τα μάτια μας βλέπουν αυτό που ο εγκέφαλος θέλει. Αν 'ξεχάσουμε' προς στιγμή πως η Γη είναι σφαιρική, τότε απλά θα δούμε ένα 'γήινο δίσκο' πάνω σε μια επιφάνεια.

Περισσότερες διαστάσεις απ' όσες το μάτι μπορεί να δει

A manifold

Πριν 500 χρόνια πιστεύαμε πως η Γη ήταν επίπεδη. Τώρα είμαστε σίγουροι πως η Γη είναι σφαιρική. Τι άλλαξε; Μια νέα θεωρία, επέβαλε την άποψή της στην προηγούμενη εμπειρία. Μία ακόμη πιο νέα θεωρία, λέει πης η Γη είναι κάτι σαν ένα 4- διάστατο συνεχές μέσα σ' έναν υπερχώρο συνολικά 10-11 διαστάσεων. Άραγε θα καταφέρουμε κάποτε να δούμε τη Γη σαν μία υπερσφαίρα;

Υπάρχει μια ενιαία θεωρία των πάντων;

Einstein's field equation

Ο εγκέφαλός μας όταν αναγνωρίζει μια πρόταση, σπεύδει να την κατανοήσει μ' έναν όσο το δυνατό απλούστερο και άμεσο τρόπο. Η παραπάνω ερώτηση και τύπος (εξισώσεις πεδίου της σχετικότητας) αποτελούνται στην πραγματικότητα από ετερόκλητες λέξεις και σύμβολα οι οποίες αποκτούν για τον εγκέφαλο μια καθολική και αναμφισβήτητη σχέση και σημασία.

Αυτό δεν είναι ένα UFO.

Lenticular cloud

Ο εγκέφαλός μας πάντως, πολλές φορές μας επιβάλλει εικόνες από πράγματα που δεν υπάρχουν, το βλέπουμε χαρακτηριστικά και στην προηγούμενη φωτογραφία. Αν δεν ξέραμε ότι πρόκειται για ένα ατμοσφαιρικό φαινόμενο, θα ήμασταν πεπεισμένοι ότι πρόκειται για ιπτάμενο δίσκο. Σε αυτήν την περίπτωση θα υπήρχε πλήρης διάσταση ανάμεσα σε αυτό που βλέπουμε και αυτό που νομίζουμε πως βλέπουμε.

Η σχέση ανάμεσα στη θεωρία και στην εμπειρία.

Gershon's chess

Η σύγκρουση ανάμεσα στην εμπειρία και στη θεωρία μοιάζει με μια παρτίδα σκάκι. Τα μάτια μας εντοπίζουν τη θέση των διάφορων πιονιών πάνω στη σκακιέρα, ενώ το μυαλό μας ταυτόχρονα καταστρώνει τις επόμενες στρατηγικές κινήσεις, χρησιμοποιώντας κάποιους λογικούς επιτρεπτούς συνδυασμούς. Οι κανόνες με τους οποίους λειτουργούν τόσο οι αισθήσεις όσο και ο εγκέφαλος είναι δεδομένοι και απαράβατοι. Σε αντίθετη περίπτωση χάνουμε το 'παιχνίδι της πραγματικότητας'. Αυτή η διαπίστωση δεν μας εμποδίζει βέβαια ούτε να σκεφτόμαστε πρωτότυπα ούτε και να πιστεύουμε στα φαντάσματα. Έχει όμως σημασία να κατανοήσουμε πως όλες οι οπτασίες μας καθώς και όλες οι παράτολμες θεωρίες μας πηγάζουν μέσα από τις ανθρώπινες λειτουργίες και δομές. Η πρόταση: 'Τι να υπάρχει έξω από εμάς;' είναι αλήθεια πως βρίσκεται μέσα μας, μαζί με όλες τις θεωρίες, τις πεποιθήσεις και τα οράματά μας.

Περαιτέρω: Beyond Escher for Real