René Magritte, La grande famille, 1963
Τι είναι τα όνειρα;
Κάποιος είπε:
«Τα όνειρα είναι προφητικά.» Είναι η θέση του ονειροκρίτη.
«Τα όνειρα είναι εκπλήρωση ασυνειδήτων επιθυμιών.» Είναι η θέση της ψυχανάλυσης.
«Τα όνειρα είναι προϊόντα νευροχημικών διεργασιών.» Είναι η θέση της νευροβιολογίας.
«Τα όνειρα είναι θεραπευτικό εργαλείο.» Είναι η θέση των περισσότερων ψυχοθεραπευτικών μεθόδων.
Και συνεχίζει:
Θέσεις. Εύκολα τις παίρνουμε. Σπανιώτερα θυμόμαστε πως μια θέση δεν υπάρχει αυτούσια αλλά απαντά σε μια ερώτηση. Κι ακόμη σπανιώτερα θυμόμαστε πως η ερώτηση έχει ήδη καθορίσει την μορφή της απαντώσας θέσης. Κι ακόμη σπανιώτερα θέτουμε την ίδια την ερώτηση υπό κρίση. Τα βήματα που εκτέθηκαν δείχνουν τον δρόμο που θα ακολουθήσει η παρούσα συζήτηση των ονείρων.
Οι κυρίαρχες θέσεις για τα όνειρα, που λένε: «Τα όνειρα είναι αυτό κι εκείνο ...», απαντούν στη ερώτηση: «Τι είναι τα όνειρα;» Τι είναι τα όνειρα; Αυτήν την φορά δεν θα ικανοποιήσουμε την ερώτηση και την αξίωσή της ν’ απαντηθεί, δεν θα την υπακούσουμε. Όμως θα την ακούσουμε.
Τι είναι τα όνειρα; Η υπάκουη απάντηση θα δεχθεί και θα εκτελέσει την άρρητη επιταγή της ερώτησης που θέλει τα όνειρα να παρασταίνονται ως ένα «τι», ως κάτι. Τι; Εδώ είναι που η απάντηση πλέον θα πάρει τον λόγο. Θα αναλάβει τα όνειρα, θα τα φέρει και θα τα εντάξει στο εκάστοτε νομιζόμενο «Τι»:
• στην προφητεία που παραβιάζει το αφανέρωτο των μελλούμενων, το όριο του «όχι ακόμη».
• στην επιθυμία, και την πλέον απίθανη, που πρέπει εξάπαντος να εκπληρωθεί, έστω και στα ψέμματα, στην «ψευδαίσθηση» του ονείρου.
• στην αξίωση της επιστήμης για μια βεβαιότητα, χάριν της οποίας τα όνειρα ανάγονται στο μετρήσιμο και στο υπολογίσιμό τους ως ισχνό κατάλοιπο της αλλοτινής τους πληρότητας.
• στην ιδιοτέλεια μιας «θεραπευτικής διαδικασίας» που τα ορίζει υποπροϊόντα του ξύπνου και εξάγει απ’ αυτά ό,τι τους έχει προσάψει η ίδια.
Ήδη με την, τώρα μπορούμε να το πούμε, ολέθρια ερώτηση «Τι είναι τα όνειρα;» έχει ανοίξει ο δρόμος για την υπέρβαση των μέτρων τους, για την διάπραξη μιας ύβρης που τα βιάζει στην προκρούστεια κλίνη των παραστάσεων μιας αχαλίνωτης αυθαιρεσίας.
Ποια φύση κάνει τα όνειρα τόσο ευάλωτα στην ανθρώπινη ύβρη; Ίσως το ότι μιλούν την γλώσσα των σημάτων: ούτε λέγουν ούτε κρύβουν (Ηράκλειτος). Δεν ανέχονται την απεριόριστη αποκάλυψη, όπως την επιδιώκει ο ονειροκρίτης και η κυρίαρχη ψυχαναλυτική θεωρία, δεν ανέχονται την απεριόριστη συγκάλυψη και αφασία, στην οποία τα καταδικάζει η νευροβιολογία και η επιστήμη της συμπεριφοράς.
Τα όνειρα μιλούν την γλώσσα των σημάτων. Ούτε λέγουν ούτε κρύβουν. Η Α., που ονειρεύτηκες, είναι η Α. που γνωρίζεις στον ξύπνο, και πάλι δεν είναι. Κι αν έχεις τo ήθος και την καρδιά να σεβαστείς την Α. του ονείρου, χρειάζεται να την αφήσεις να κατοικήσει τον κόσμο με τον τρόπο της. Δεν σου επιτρέπεται ούτε να την ταυτίσεις με την Α. του ξύπνου ούτε να την πεις ψευδαίσθηση. Αυτό που λέγει, μα λέγοντας κρύβει, αυτό που κρύβει, μα κρύβοντας λέγει, έχει τον χαρακτήρα του σήματος - εκείνου που ποτέ δεν σημαίνει «κάτι», που ποτέ δεν απαρνείται τον εαυτό του.
Τα όνειρα σημαίνουν- αμετάβατα. Στην ίδια την φύση τους οφείλεται η ευπάθειά τους: Κάθε λόγος για τα όνειρα θα παραβιάσει τα μέτρα τους, είτε λέγοντας κάτι παραπάνω, είτε κρύβοντας κάτι παραπάνω. Αυτές τις παραβιάσεις, και τούτο μπορεί να είναι και δρόμος μιας θεραπευτικής συνάντησης, είναι ανάγκη να τις διακρίνουμε, να τις επισημαίνουμε, να τις απαγορεύουμε. Είναι ανάγκη να προασπιζόμαστε τα μέτρα: να μεριμνούμε ώστε τα όνειρα να μένουν όνειρα - και οι άνθρωποι να μένουν άνθρωποι, που θα πει, να βρίσκουν κι εδώ, στα όνειρα, τον εαυτό τους.
Οδύσσεια ω 12
ΕΡΜΗΣ ΔΕ ΨΥΧΑΣ ΚΥΛΛΗΝΙΟΣ ΕΞΕΚΑΛΕΙΤΟ
ΑΝΔΡΩΝ ΜΝΗΣΤΗΡΩΝ ΕΧΕ ΔΕ ΡΑΒΔΟΝ ΜΕΤΑ ΧΕΡΣΙ
ΚΑΛΗΝ ΧΡΥΣΕΙΗΝ ΤΗΙ Τ' ΑΝΔΡΩΝ ΟΜΜΑΤΑ ΘΕΛΓΕΙ
ΩΝ ΕΘΕΛΕΙ ΤΟΥΣ ΔΕ ΑΥΤΕ ΚΑΙ ΥΠΝΟΩΝΤΑΣ ΕΓΕΙΡΕΙ
ΤΗΙ Ρ' ΑΓΕ ΚΙΝΗΣΑΣ ΤΑΙ ΔΕ ΤΡΙΖΟΥΣΑΙ ΕΠΟΝΤΟ
ΩΣ Δ' ΟΤΕ ΝΥΚΤΕΡΙΔΕΣ ΜΥΧΩΙ ΑΝΤΡΟΥ ΘΕΣΠΕΣΙΟΙΟ
ΤΡΙΖΟΥΣΑΙ ΠΟΤΕΟΝΤΑΙ ΕΠΕΙ ΚΕ ΤΙΣ ΑΠΟΠΕΣΗΣΙΝ
ΟΡΜΑΘΟΥ ΕΚ ΠΕΤΡΗΣ ΑΝΑ Τ' ΑΛΛΗΛΗΙΣΙΝ ΕΧΟΝΤΑΙ
ΩΣ ΑΙ ΤΕΤΡΙΓΥΙΑΙ ΑΜ' ΗΙΣΑΝ ΗΡΧΕ Δ' ΑΡΑ ΣΦΙΝ
ΕΡΜΕΙΑΣ ΑΚΑΚΗΤΑ ΚΑΤ' ΕΥΡΩΕΝΤΑ ΚΕΛΕΥΘΑ
ΠΑΡ' Δ' ΙΣΑΝ ΩΚΕΑΝΟΥ ΤΕ ΡΟΑΣ ΚΑΙ ΛΕΥΚΑΔΑ ΠΕΤΡΗΝ
ΗΔΕ ΠΑΡ' ΗΕΛΙΟΙΟ ΠΥΛΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΝ ΟΝΕΙΡΩΝ...
Εγώ απλά θα έλεγα:
Τα όνειρα μοιάζουνε σαν πουλιά. Όταν τα κοιτάμε, τα έχουμε ντύσει φτερά. Όταν δεν τα βλέπουμε, τα έχουμε κρύψει στα όρια της φυγής μας."
(Μια ιστολελίδα που κάποτε βρήκα αναζητώντας ''Παρά Δήμον Ονείρων'').