ΠΕΡΙ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ

(Κείμενο του Jung)

Ίσως να ήταν σκόπιμο να ξεκινήσω την ανάλυση ορίζοντας την έννοια με την οποία ασχολείται. Αλλά θα προτιμήσω να προσεγγίσω το θέμα αντίστροφα και θα σας δώσω πρώτα μια σύντομη περιγραφή των γεγονότων τα οποία η έννοια της συγχρονικότητας σκοπεύει να καλύψει. Όπως η ετυμολογία δείχνει, ο όρος έχει κάτι να κάνει με το χρόνο ή, ακριβέστερα, με κάποιο είδος ταυτοχρονισμού. Αντί του ταυτοχρονισμού θα μπορούσαμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε την έννοια μίας νοήμονης σύμπτωσης δύο ή περισσοτέρων γεγονότων, όπου υπάρχει κάτι άλλο από την πιθανότητα της τύχης. Μια στατιστική- δηλαδή, μία πιθανή σύμπτωση γεγονότων, όπως η «αντιγραφή των περιπτώσεων»² που παρατηρήθηκε σε νοσοκομεία, εμπεριέχεται στην κατηγορία της τύχης. Ομαδοποιήσεις αυτού του είδους μπορούν να αποτελούνται από οποιονδήποτε αριθμό όρων και ωστόσο να παραμένουν μέσα στο πλαίσιο του πιθανώς και λογικώς εφικτού. Έτσι, για παράδειγμα, κάποιος τυχαίνει να κοιτάξει τον αριθμό ενός εισιτηρίου του τραμ. Φτάνοντας σπίτι παίρνει ένα τηλεφώνημα στο οποίο αναφέρεται ο ίδιος αριθμός. Το ίδιο απόγευμα αγοράζει ένα θεατρικό εισιτήριο που έχει πάλι τον ίδιο αριθμό. Τα τρία αυτά γεγονότα σχηματίζουν ένα τυχαίο σύνολο³ τέτοιο ώστε, παρότι δε συμβαίνει συχνά, εντούτοις βρίσκεται πάντα μέσα στα πλαίσια της πιθανότητας για τη συχνότητα εμφάνισης του κάθε όρου. Θα ήθελα να αναφέρω από τη δική μου εμπειρία το ακόλουθο τυχαίο σύνολο, αποτελούμενο από όχι λιγότερο από έξι όρους.

Τον Απρίλιο του 1949, κράτησα μια σημείωση το πρωί σχετικά με ένα σύμβολο που ήταν μισός άνθρωπος και μισό ψάρι. Το μεσημεριανό φαί ήταν ψάρι. Κάποιος ανάφερε το έθιμο του πρωταπριλιάτικου αστείου⁴. Το απόγευμα, ένας παλιός μου ασθενής, τον οποίο δεν είχα δει για μήνες μου έδειξε εντυπωσιακές εικόνες ψαριού. Το βράδυ, μου έδειξαν ένα κομμάτι κεντήματος με θαλάσσια τέρατα και ψάρια. Το επόμενο πρωί, είδα μια παλιά ασθενή, που με επισκέφτηκε για πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια. Είχε ονειρευτεί ένα μεγάλο ψάρι την προηγούμενη νύχτα. Λίγους μήνες μετά όταν χρησιμοποιούσα αυτές τις συμπτώσεις για κάποια μεγαλύτερη εργασία και είχα μόλις τελειώσει να τη γράφω, βρέθηκα να περπατώ σ’ ένα σημείο της λίμνης κοντά στο σπίτι μου, την οποία είχα ήδη επισκεφτεί αρκετές φορές εκείνο το πρωί. Αυτή τη φορά ένα ψάρι ένα πόδι μακρύ κείτονταν στην όχθη. Καθώς κανείς δεν βρισκόταν εκεί, δεν έχω την παραμικρή ιδέα πώς βρέθηκε το ψάρι.

Όταν συμπτώσεις σωρεύονται κατά αυτόν τον τρόπο δεν μπορεί κάποιος να μην εντυπωσιαστεί από αυτές- γιατί όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των όρων σε αυτές τις σειρές γεγονότων, ή όσο πιο ασυνήθιστος ο χαρακτήρας τους, τόσο πιο απίθανες γίνονται. Για λόγους τους οποίους έχω αναφέρει αλλού και δε θα συζητήσω τώρα, θεωρώ πως πρόκειται για ένα τυχαίο σύνολο. Πρέπει να γίνει αποδεκτό, ωστόσο, ότι είναι πιο απίθανο από μιαν απλή αντιγραφή.

Στην προαναφερθείσα περίπτωση του εισιτηρίου, είπα ότι ο παρατηρητής «έτυχε» να παρατηρήσει τον αριθμό και τον διατήρησε στη μνήμη, γεγονός το οποίο κανονικά δεν θα είχε κάνει ποτέ. Αυτό αποτέλεσε τη βάση για τη σειρά των τυχαίων γεγονότων, αλλά δεν ξέρω τι τον έκανε να παρατηρήσει τον αριθμό. Μου φαίνεται ότι για να κρίνουμε αυτή την περίπτωση ένας παράγοντας αβεβαιότητας εισέρχεται σε αυτό το σημείο και χρειάζεται προσοχή. Παρατήρησα κάτι παρόμοιο σε άλλες περιπτώσεις, χωρίς, ωστόσο, να καταλήξω σε κάποια σαφή συμπεράσματα. Αλλά είναι κάποιες φορές δύσκολο να αποφύγουμε την εντύπωση ότι υπάρχει κάποιο είδος γνώσης εκ των προτέρων για την ερχόμενη σειρά γεγονότων. Αυτό το αίσθημα γίνεται ακαταμάχητο όταν, καθώς τόσο συχνά συμβαίνει, κάποιος σκέφτεται ότι πρόκειται να συναντήσει έναν παλιό φίλο στο δρόμο, μόνο για να συνειδητοποιήσει με απογοήτευση ότι πρόκειται για κάποιον ξένο. Γυρίζοντας στην επόμενη γωνία πέφτει πάνω στο φίλο του. Τέτοιες περιπτώσεις συμβαίνουν με κάθε ακατανόητη μορφή και τρόπο όχι συχνά, αλλά μετά την αρχική έκπληξη κατά κανόνα γρήγορα ξεχνιούνται.

Τώρα, όσο περισσότερο οι λεπτομέρειες που έχουν προβλεφτεί ενός γεγονότος σωρεύονται, τόσο πιο απίθανη γίνεται η περίπτωση της τύχης. Θυμάμαι την ιστορία ενός φίλου φοιτητή του οποίου ο πατέρας είχε υποσχεθεί ένα ταξίδι στην Ισπανία αν περνούσε τις τελικές του εξετάσεις με επιτυχία. Ο φίλος μου τότε ονειρεύτηκε ότι περπατούσε σε μία Ισπανική πόλη. Ο δρόμος οδηγούσε σε μια πλατεία, όπου υπήρχε ένας Γοτθικός ναός. Ύστερα έστριψε δεξιά, σε μια γωνία, σε έναν άλλο δρόμο. Εκεί συνάντησε ένα όμορφο κάρο που το έσερναν δύο κρεμ χρώματος άλογα. Μετά ξύπνησε. Μας αφηγήθηκε το όνειρο καθώς καθόμασταν σε ένα τραπέζι πίνοντας μπύρα. Σύντομα μετά, έχοντας περάσει με επιτυχία τις εξετάσεις, πήγε στην Ισπανία, και εκεί, σε κάποιον από τους δρόμους, αναγνώρισε την πόλη των ονείρων του. Βρήκε την πλατεία και τον καθεδρικό ναό, ο οποίος αντιστοιχούσε ακριβώς στην εικόνα του ονείρου. Θέλησε να πάει κατευθείαν, αλλά τότε θυμήθηκε πως στο όνειρο είχε στρίψει δεξιά, στη γωνία, σε έναν άλλο δρόμο. Είχε την περιέργεια να δει αν το όνειρό του θα συνέχιζε να βγαίνει αληθινό. Δεν είχε καλά- καλά στρίψει στη γωνία όταν είδε στην αλήθεια το κάρο με τα δύο κρεμ χρώματος άλογα.

Το αίσθημα του déjà vu βασίζεται, όπως έχω διαπιστώσει σε έναν αριθμό περιπτώσεων, στη διόραση των ονείρων, αλλά είδαμε ότι αυτή η διόραση μπορεί να συμβεί σε κατάσταση εγρήγορσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις η απλή τύχη γίνεται άκρως απίθανη επειδή η σύμπτωση είναι γνωστή εκ των προτέρων. Χάνει επομένως τον τυχαίο χαρακτήρα της όχι μόνο ψυχολογικά και υποκειμενικά, αλλά αντικειμενικά επίσης, εφόσον η συσσώρευση των λεπτομερειών που συμπίπτουν αυξάνει απείρως την απιθανότητα της τύχης ως καθοριστικό παράγοντα. (Σχετικά με σωστές διαισθήσεις θανάτων, οι Darex και Flammarion υπολόγισαν τις πιθανότητες οι οποίες κυμαίνονται από 1 στα 4.000.000 έως 1 στα 8.000.000). Οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν άστοχο να μιλάμε για «τυχαία» γεγονότα. Πρόκειται μάλλον για νοήμονες συμπτώσεις. Συνήθως εξηγούνται με τη διόραση- με άλλα λόγια την πρότερη γνώση τους. Ο κόσμος επίσης μιλάει για διαίσθηση, τηλεπάθεια, κλπ, χωρίς, ωστόσο, να μπορεί να εξηγήσει από τι αποτελούνται αυτές οι καταστάσεις ή τι είδους σήματα χρησιμοποιούν ώστε να κάνουν γεγονότα απόμακρα στο χώρο και χρόνο προσβάσιμα στην αντίληψή μας. Όλες αυτές οι έννοιες έχουν να κάνουν με κοινά ονόματα. Δεν είναι επιστημονικές έννοιες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν δηλώσεις αρχών, καθώς κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να κατασκευάσει μια γέφυρα ανάμεσα στα στοιχεία που συνθέτουν μια νοήμονη σύμπτωση.

Ιδιαίτερη μνεία οφείλεται στον J. B. Rhine που καθιέρωσε μια αξιόπιστη βάση εργασίας στο ανεξάντλητο πεδίο αυτών των φαινομένων με τα πειράματά του στην έξω-αισθητήρια αντίληψη, αλλιώς ESP. Χρησιμοποίησε ένα πακέτο από 25 κάρτες χωρισμένες σε 5 ομάδες των 5 καρτών, καθεμιά με το ιδιαίτερο σύμβολό της (αστέρι, τετράγωνο, κύκλος, σταυρός, δύο κυματιστές γραμμές). Το πείραμα διεξήχθη ως εξής. Σε κάθε σειρά πειραμάτων το πακέτο μοιράζεται 800 φορές με τέτοιον τρόπο ώστε το υποκείμενο να μην μπορεί να δει τις κάρτες. Ερωτάται στη συνέχεια να μαντέψει τις κάρτες όπως εμφανίστηκαν. Η πιθανότητα μιας σωστής απάντησης είναι 1 στις 5. Το αποτέλεσμα, όπως μετρήθηκε για πολύ μεγάλους αριθμούς, έδειξε ένα μέσο όρο 6,5 επιτυχιών. Η πιθανότητα μία στατιστικής απόκλισης κατά 1,5 αντιστοιχεί σε μόλις 1 στις 200.000. Κάποια υποκείμενα σκόραραν περισσότερο από το διπλάσιο του προβλεπόμενου αριθμού επιτυχιών. Σε μία περίπτωση και οι 25 κάρτες προβλέφτηκαν με επιτυχία, γεγονός που αντιστοιχεί σε πιθανότητα 1 στα 298.023.223- 876.953.125. Η απόσταση μεταξύ υποκειμένου και ερευνητή αυξήθηκε από μερικές γιάρδες σε περίπου 4.000 μίλια, χωρίς διαφοροποίηση στο αποτέλεσμα.

Ένα δεύτερο είδος πειράματος είχε να κάνει με το να ζητηθεί από το υποκείμενο να μαντέψει μια σειρά καρτών η οποία θα ριχνόταν στο κοντινό ή πιο μακρινό μέλλον. Ο χρονικός παράγοντας αυξήθηκε από μερικά λεπτά έως δύο εβδομάδες. Το αποτέλεσμα αυτών των πειραμάτων έδειξε μια πιθανότητα 1 στις 400.000.

Σε ένα τρίτο είδος πειραμάτων, το υποκείμενο έπρεπε να προσπαθήσει να επηρεάσει την πτώση μηχανικά ριγμένων ζαριών ευχόμενος να έρθει συγκεκριμένος αριθμός. Τα αποτελέσματα αυτού του επονομαζόμενου πειράματος ψυχοκίνησης (PK) ήταν τόσο πιο θετικά όσο περισσότερα ζάρια χρησιμοποιούνταν κάθε φορά.

Το αποτέλεσμα του πειράματος με το χώρο αποδεικνύει με σχετική βεβαιότητα ότι η ψυχή μπορεί, σε κάποιο βαθμό, να εκμηδενίσει το χωρικό παράγοντα. Το πείραμα με το χρόνο δείχνει ότι ο χρονικός παράγοντας (σε κάθε βαθμό, στη διάσταση του μέλλοντος) μπορεί να γίνει ψυχικά σχετικός. Το πείραμα με τα ζάρια αποδεικνύει ότι κινούμενα σώματα, επίσης, μπορούν να επηρεαστούν ψυχικά- ένα αποτέλεσμα που θα μπορούσε να έχει προβλεφτεί από την ψυχική σχετικότητα του χώρου και χρόνου.

Η ενεργειακή υπόθεση δείχνει από μόνη της να είναι μη εφαρμόσιμη στα πειράματα του Rhine, και έτσι αποκλείει όλες τις ιδέες σχετικά με τη μετάδοση δύναμης. Ισοδύναμα, ο νόμος της αιτιότητας δεν ισχύει- γεγονός το οποίο υπέδειξα τριάντα χρόνια πριν. Γιατί δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πώς ένα μελλοντικό γεγονός θα μπορούσε να προκαλέσει ένα γεγονός στο παρόν. Καθώς προς το παρόν δεν υπάρχει καμία περίπτωση αιτιακής εξήγησης, πρέπει να υποθέσουμε προσωρινά ότι απίθανα συμβάντα μίας μη αιτιακής φύσης- δηλαδή, νοήμονες συμπτώσεις- έχουν εισέλθει στο προσκήνιο.

Αναλογιζόμενοι αυτά τα αξιοσημείωτα γεγονότα πρέπει να λάβουμε υπόψη ένα γεγονός που ανακαλύφτηκε από τον Rhine, συγκεκριμένα ότι σε κάθε σειρά πειραμάτων οι πρώτες προσπάθειες έφεραν ένα καλύτερο αποτέλεσμα απ’ ότι οι τελευταίες. Η πτώση στον αριθμό των επιτυχιών ήταν συνδεδεμένη με τη διάθεση του υποκειμένου. Ένα αρχικό συναίσθημα πίστης και αισιοδοξίας οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα. Ο σκεπτικισμός και η αντίδραση έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή, δημιουργούνε μιαν αρνητική προδιάθεση. Καθώς η ενεργειακή, επομένως και η αιτιακή, προσέγγιση σε αυτά τα πειράματα έδειξε ότι είναι μη εφαρμόσιμη, συνεπάγεται ότι ο δρων παράγοντας έχει τη σημασία απλά μιας συνθήκης η οποία προκαλεί το φαινόμενο να συμβεί, παρότι δε θα μπορούσε. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Rhine, μπορούμε παρεμπιπτόντως να αναμένουμε 6,5 επιτυχίες αντί για 5. Αλλά δε μπορεί να προβλεφτεί εκ των προτέρων πότε η επιτυχία θα συμβεί. Αν θα γινόταν αυτό, θα είχαμε να κάνουμε με ένα νόμο, και αυτό θα αντίβαινε με όλη τη φύση του φαινομένου. Έχει, όπως ειπώθηκε, τον απίθανο χαρακτήρα μίας μη τυχαίας μαντεψιάς ή τυχαίου γεγονότος που λαμβάνει χώρα με μια περισσότερο από πιθανή συχνότητα και είναι κατά κανόνα εξαρτημένο από μία συγκεκριμένη ψυχική κατάσταση⁵.

Αυτή η παρατήρηση έχει πλήρως επιβεβαιωθεί, και υποδεικνύει ότι ο ψυχικός παράγοντας ο οποίος διαφοροποιεί ή ακόμη και εκμηδενίζει τις αρχές πίσω από την εικόνα της φυσικής για τον κόσμο συνδέεται με τη ψυχική κατάσταση του υποκειμένου. Παρότι η φαινομενολογία των πειραμάτων ESP και PK θα μπορούσε να εμπλουτιστεί σε μεγάλο βαθμό από περαιτέρω πειράματα του είδους που προηγήθηκαν, μια βαθύτερη ανάλυση των βάσεών της θα πρέπει να ασχοληθεί με τη φύση της εμπλεκόμενης ψυχικής κατάστασης. Γι αυτό έχω εστιάσει την προσοχή μου σε συγκεκριμένες παρατηρήσεις και εμπειρίες οι οποίες, μπορώ δίκαια να πω, επιβλήθηκαν σε μένα κατά την πορεία της μακρόχρονης ιατρικής μου πράξης. Έχουν να κάνουν με αυθόρμητες νοήμονες συμπτώσεις τόσο μεγάλου βαθμού απιθανότητας ώστε να φαίνονται τελείως απίστευτες. Θα σας περιγράψω επομένως μόνο μια περίπτωση αυτού του είδους, απλά για να δώσω ένα παράδειγμα χαρακτηριστικό μιας ολόκληρης κατηγορίας φαινομένων. Δεν έχει διαφορά είτε αν αρνείστε να πιστέψετε αυτήν την ιδιαίτερη περίπτωση είτε αν την απορρίπτετε με μια κατάλληλη εξήγηση. Θα μπορούσα να σας διηγηθώ πολλές τέτοιες ιστορίες, οι οποίες κατά κανόνα δεν είναι ούτε πιο εκπληκτικές ούτε πιο απίστευτες από τα αναμφισβήτητα αποτελέσματα στα οποία κατέληξε ο Rhine, και θα δείτε σύντομα ότι σχεδόν η κάθε περίπτωση ζητά τη δική της εξήγηση. Αλλά η αιτιακή εξήγηση, η μόνη πιθανή από τη σκοπιά της φυσικής επιστήμης, καταρρίπτεται, εξαιτίας της ψυχικής σχετικότητας του χώρου και χρόνου που μαζί σχηματίζουν το αναγκαίο πεδίο για τη σχέση αιτίας- αποτελέσματος.

Το παράδειγμά μου αφορά μια νεαρή γυναίκα η οποία, παρόλες τις προσπάθειες που έγιναν και από τις δύο πλευρές, αποδείχτηκε ψυχολογικά απροσέγγιστη. Η δυσκολία έγκειτο στο γεγονός ότι ήξερε πάντα καλύτερα για τα πάντα. Η άριστη μόρφωση την είχε εφοδιάσει με ένα όπλο ιδανικά κατάλληλο γι αυτόν το σκοπό, συγκεκριμένα ένας υψηλά ραφιναρισμένος Καρτεσιανός ρασιοναλισμός με μία αψεγάδιαστη «γεωμετρική» ιδέα για την πραγματικότητα. Ύστερα από αρκετές άκαρπες προσπάθειες να αμβλύνω τον ορθολογισμό της με κάποια πιο ανθρώπινη κατανόηση, έπρεπε να περιορίσω τον εαυτό μου στην ελπίδα ότι κάτι απρόσμενο και παράλογο θα συνέβαινε, κάτι το οποίο θα απελευθέρωνε την πνευματώδη ετοιμολογία στην οποία είχε κλείσει τον εαυτό της. Λοιπόν, καθόμουν απέναντί της κάποια μέρα, με την πλάτη μου στο παράθυρο, ακούγοντας τον καταιγισμό της ρητορικής της. Είχε δει ένα εντυπωσιακό όνειρο την προηγούμενη νύχτα, στο οποίο κάποιος της είχε δώσει ένα χρυσό σκαραβαίο- ένα ακριβό κόσμημα. Καθώς ακόμη μου διηγιόταν το όνειρό της, άκουσα κάτι πίσω μου να χτυπάει απαλά το τζάμι. Γύρισα και είδα ότι ήταν ένα αρκετά μεγάλο έντομο το οποίο χτυπούσε πάνω στο παράθυρο προσπαθώντας φανερά να μπει μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο. Μου φάνηκε πολύ παράξενο. Άνοιξα αμέσως το παράθυρο και έπιασα το έντομο στον αέρα καθώς μπήκε μέσα. Επρόκειτο για ένα σκαθάρι, του είδους Cetonia aurata, του οποίου το χρυσοπράσινο χρώμα μοιάζει πολύ με αυτό ενός σκαραβαίου. Έδωσα το σκαθάρι στην ασθενή μου λέγοντας, ‘ορίστε ο σκαραβαίος σας’. Αυτή η εμπειρία άνοιξε το πέρασμα στο ρασιοναλισμό της και έσπασε τον πάγο της διανοητικής της αντίστασης. Η θεραπεία τότε μπορούσε να συνεχιστεί με ικανοποιητικά αποτελέσματα.

Αυτή η ιστορία χρησιμεύει ως παράδειγμα των αναρίθμητων περιπτώσεων νοήμονης σύμπτωσης που έχουν παρατηρηθεί όχι μόνο από εμένα αλλά από πολλούς άλλους, και έχουν καταγραφεί σε μεγάλες εργασίες. Περιλαμβάνουν οτιδήποτε έχει σχέση με αυτό που λέμε διόραση, τηλεπάθεια, κ.λ.π., από του Swedenborg το καλά επιβεβαιωμένο όραμα της μεγάλης πυρκαγιάς στη Στοκχόλμη μέχρι την πρόσφατη έκθεση από τον αρχηγό της αεροπορίας Sir Victor Goddard σχετικά με το όνειρο ενός άγνωστου αξιωματικού, το οποίο προέβλεψε το επακόλουθο ατύχημα του αεροπλάνου του Goddard.

Όλα τα φαινόμενα που έχω αναφέρει μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες:

1) Η σύμπτωση μιας ψυχικής κατάστασης του παρατηρητή με ένα ταυτόχρονο, αντικειμενικό, εξωτερικό γεγονός που αντιστοιχεί στην ψυχική κατάσταση ή περιεχόμενο (π.χ., ο σκαραβαίος), όπου δεν υπάρχει κανένα στοιχείο αιτιακής σύνδεσης μεταξύ της ψυχικής κατάστασης και του εξωτερικού γεγονότος, και όπου, λαμβάνοντας υπόψη την ψυχική σχετικότητα του χώρου και χρόνου, μια τέτοια σύνδεση δεν μπορεί κάποιος καν να διανοηθεί.

2) Η σύμπτωση μιας ψυχικής κατάστασης με ένα αντίστοιχο (λίγο- πολύ ταυτόχρονο) εξωτερικό γεγονός που λαμβάνει χώρα έξω από το αντιληπτικό πεδίο του παρατηρητή, δηλαδή, σε κάποια απόσταση, και επαληθεύσιμο μόνο ύστερα (π.χ., η πυρκαγιά της Στοκχόλμης).

3) Η σύμπτωση μιας ψυχικής κατάστασης με ένα αντίστοιχο, όχι ακόμη πραγματοποιημένο, μελλοντικό γεγονός το οποίο είναι μακρινό στο χρόνο και επομένως μπορεί να επαληθευτεί μόνο εκ των υστέρων.

Στις κατηγορίες 2 και 3 τα συμπίπτοντα γεγονότα δε βρίσκονται ακόμη στο αντιληπτικό πεδίο του παρατηρητή, αλλά είναι αναμενόμενα στο χρόνο εφόσον μπορούν να επιβεβαιωθούν μόνο εκ των υστέρων. Για αυτόν το λόγο ονομάζω τέτοια γεγονότα συγχρονιστικά, χωρίς να γίνει σύγχυση με τον όρο σύγχρονα.

Η έρευνά μας σχετικά με αυτό το ευρύ πεδίο της εμπειρίας θα ήταν ελλιπής εάν δεν λαμβάναμε υπόψη τις αποκαλούμενες μαντικές μεθόδους. Η μαντική αξιώνει, αν δεν προκαλεί στην πραγματικότητα συγχρονιστικά φαινόμενα, τότε τουλάχιστον ότι τα κάνει να εξυπηρετούν τους σκοπούς της. Ένα παράδειγμα είναι η μέθοδος χρησμών του Ι Ching, που ο Δρ. Hellmut Wilhelm περιέγραψε λεπτομερώς. Το Ι Ching προϋποθέτει ότι υπάρχει μια συγχρονιστική αντιστοιχία ανάμεσα στην ψυχική κατάσταση αυτού που θέτει ερωτήσεις και στις απαντήσεις του εξαγράμματος. Το εξάγραμμα σχηματίζεται είτε από την τυχαία διαίρεση των 49 μίσχων της αγριαψιθιάς (Achillea millefolium) είτε από την εξίσου τυχαία ρίψη τριών νομισμάτων. Το αποτέλεσμα αυτής της μεθόδου είναι, ακαταμάχητα πολύ ενδιαφέρον, αλλά απ’ ότι βλέπω δεν παρέχει οποιοδήποτε εργαλείο για έναν αντικειμενικό προσδιορισμό των γεγονότων, δηλαδή μια στατιστική αξιολόγηση, δεδομένου ότι η εν λόγω ψυχική κατάσταση είναι πολύ αόριστη και μη προσδιορίσιμη. Το ίδιο ισχύει για το γεωμαντικό πείραμα, το οποίο βασίζεται σε παρόμοιες αρχές.

Είμαστε σε μια κάπως ευνοϊκότερη περίπτωση όταν στρεφόμαστε στην αστρολογική μέθοδο, δεδομένου ότι προϋποθέτει μια σημαντική σύμπτωση των πλανητικών όψεων και θέσεων με το χαρακτήρα ή την υπάρχουσα ψυχική κατάσταση του ερευνητή. Στο φως της πιο πρόσφατης αστροφυσικής έρευνας, η αστρολογική αντιστοιχία δεν είναι πιθανώς θέμα συγχρονικότητας αλλά, κατά πολύ μιας αιτιακής σχέσης. Όπως ο καθηγητής Max Knoll έχει δείξει η ηλιακή ακτινοβολία πρωτονίων επηρεάζεται σε τέτοιο βαθμό από τις πλανητικές συζεύξεις, αντιθέσεις, και τετράγωνα έτσι ώστε η εμφάνιση των μαγνητικών καταιγίδων μπορεί να προβλεφθεί με ένα καλό ποσοστό πιθανότητας. Σχέσεις μπορούν να βρεθούν μεταξύ της καμπύλης των μαγνητικών διαταραχών της γης και του δείκτη θνησιμότητας επιβεβαιώνοντας τη δυσμενή επιρροή των συζεύξεων, αντιθέσεων και όψεων τετραγώνου και της ευνοϊκής επιρροής των όψεων τριγώνου και εξαγώνου. Οπότε είναι προφανώς μια περίπτωση εδώ αιτιακής σύνδεσης, δηλ., ενός φυσικού νόμου που αποκλείει τη συγχρονικότητα ή την περιορίζει. Συγχρόνως, ο ζωδιακός χαρακτηρισμός των οίκων, που παίζει ένα σημαντικό ρόλο στο ωροσκόπιο, δημιουργεί μια περιπλοκή δεδομένου ότι ο αστρολογικός ζωδιακός κύκλος, αν και συμφωνεί με το ημερολόγιο, δεν συμπίπτει με τους πραγματικούς αστερισμούς. Αυτοί έχουν μετατοπίσει τις θέσεις τους μέχρι και έναν ολόκληρο πλατωνικό μήνα ως αποτέλεσμα της μετάπτωσης των ισημεριών από τότε που το σημείο της εαρινής ισημερίας βρισκόταν στη μηδενική μοίρα του Κριού, στο ξεκίνημα περίπου της δικής μας εποχής. Επομένως, οποιοσδήποτε γεννημένος στον Κριό σήμερα (σύμφωνα με το ημερολόγιο) είναι στην πραγματικότητα γεννημένος στους Ιχθύες. Συμβαίνει απλά ότι η γέννησή του έλαβε χώρα σε μια θέση που, για περίπου 2000 χρόνια, ονομαζόταν «Κριός». Η αστρολογία θεωρεί ότι αυτή η θέση έχει μια καθοριστική ιδιότητα. Είναι πιθανόν ότι αυτή η ιδιότητα, όπως οι διαταραχές στο μαγνητικό πεδίο της γης, σχετίζεται με τις εποχιακές διακυμάνσεις στις οποίες η ηλιακή ακτινοβολία πρωτονίων υπόκειται. Είναι λοιπόν όχι πέρα από τα όρια της πιθανότητας ότι οι θέσεις των ζωδίων μπορούν επίσης να αποτελούν έναν αιτιακό παράγοντα.

Παρότι η ψυχολογική ερμηνεία των ωροσκοπίων είναι ακόμη ένα πολύ αβέβαιο πεδίο, υπάρχει κάποια προοπτική σήμερα μιας αιτιακής εξήγησης σε συμφωνία με τους νόμους της φύσης. Συνεπώς, δεν δικαιολογούμαστε πλέον να περιγράφουμε την αστρολογία σαν μια μαντική μέθοδο. Η αστρολογία βρίσκεται στη διαδικασία να γίνει επιστήμη. Αλλά καθώς υπάρχουν ακόμη μεγάλα περιθώρια αμφιβολίας, αποφάσισα πριν κάποιον καιρό να κάνω ένα πείραμα και να διαπιστώσω πόσο μπορεί μια αποδεκτή αστρολογική παράδοση να αντέξει απέναντι στη στατιστική έρευνα. Για αυτόν το σκοπό ήταν απαραίτητο να διαλέξω ένα σαφές και αδιαφιλονίκητο γεγονός. Η επιλογή μου κατέληξε στο γάμο. Από την αρχαιότητα, η παραδοσιακή άποψη σε σχέση με το γάμο ήταν πως υπάρχει μια σύζευξη ήλιου και σελήνης στο ωροσκόπιο του παντρεμένου ζευγαριού, δηλαδή, ☉ (ήλιος) με μια τροχιά 8 μοιρών στην περίπτωση του ενός εταίρου, σε ☌ (σύζευξη) με τη ☽ (σελήνη) στην περίπτωση του άλλου. Μια δεύτερη, εξίσου παλαιά, αντίληψη θέλει το συνδυασμό ☽☌☽ σαν ένα άλλο χαρακτηριστικό γάμου. Παρόμοιας σπουδαιότητας είναι οι συζεύξεις του ωροσκόπου (Asc.) με τα δύο προηγούμενα ουράνια σώματα.

Μαζί με τη συνεργάτιδά μου, Liliane Frey-Rohn, πρώτα προχώρησα στο να συγκεντρώσω 180 γάμους, δηλαδή 360 ωροσκόπια, και συνέκρινα τα 50 πιο κοινά χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να είναι ενδεικτικά για γάμο, πιο συγκεκριμένα τις συζεύξεις και αντιθέσεις ☉, ☽, ♂ (Άρης), ♀ (Αφροδίτη), Asc., και Γεωσκόπος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα μέγιστο 10% για την περίπτωση ☉☌☽. Όπως ο καθηγητής Markus Fierz, του Basel, ο οποίος ευγενικά προσφέρθηκε να υπολογίσει την πιθανότητα του αποτελέσματός μου, με ενημέρωσε, ότι η περίπτωσή μου έχει μια πιθανότητα 1: 10.000. Η άποψη πολλών μαθηματικών φυσικών τους οποίους συμβουλεύτηκα για τη σημασία του αποτελέσματος είναι διχασμένη: κάποιοι το βρίσκουν εύλογο, άλλοι το βρίσκουν αμφίβολης αξίας. Το αποτέλεσμά μας δεν οδηγεί σε κάποιο συμπέρασμα καθώς ένα σύνολο 360 ωροσκοπίων είναι πολύ μικρό από στατιστική σκοπιά.

Ενώ τα χαρακτηριστικά αυτών των 180 γάμων ήταν σε στατιστική επεξεργασία, η συλλογή μας διευρύνθηκε, και όταν συλλέξαμε 220 ακόμη γάμους αυτό το αρχείο έγινε αντικείμενο ξεχωριστής έρευνας. Όπως και με την πρώτη περίπτωση, το υλικό αξιολογήθηκε μόλις συγκεντρώθηκε. Δεν επιλέχθηκε από καμία άποψη και αντλήθηκε από τις πιο ποικίλες πηγές. Η αξιολόγηση αυτού του δεύτερου αρχείου έδωσε ένα μέγιστο 10,9% για ☽☌☽. Η πιθανότητα αυτού του συνδυασμού είναι επίσης 1: 10.000.

Τέλος, 83 ακόμη γάμοι συγκεντρώθηκαν, και αυτοί με τη σειρά τους μελετήθηκαν χωριστά. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μέγιστο 9,6% ☽☌Asc. Η πιθανότητα αυτού του νούμερου είναι περίπου 1: 3.000.

Κάποιος εκπλήσσεται αμέσως από το γεγονός ότι οι συζεύξεις είναι όλες συζεύξεις της σελήνης, γεγονός το οποίο είναι σύμφωνο με τις αστρολογικές προσδοκίες. Αλλά το παράξενο είναι ότι αυτό που συμβαίνει εδώ είναι οι τρεις βασικές θέσεις του ωροσκοπίου, ☉, ☽ και Asc. Η πιθανότητα μιας συμφωνίας ☉☌☽ και ☽☌☽ ανέρχεται στις 1:100.000.000. Η συμφωνία των τριών συζεύξεων της σελήνης με ☉, ☽, Asc. έχει μια πιθανότητα 1:3x10^11. Με άλλα λόγια, η απιθανότητα να οφείλεται σε καθαρή τύχη είναι τόσο μεγάλη που αναγκαζόμαστε να λάβουμε υπόψη την ύπαρξη κάποιου παράγοντα υπεύθυνου για αυτήν. Οι τρεις ομάδες ήταν τόσο μικρές που ελάχιστη ή καμία θεωρητική σημασία δεν μπορεί να συνδεθεί με τις μεμονωμένες πιθανότητες των 1:10.000 και 1:3.000. Η συμφωνία τους, εντούτοις, είναι τόσο απίθανη που κάποιος δεν μπορεί παρά να υποθέσει την ύπαρξη ενός κινητήριου παράγοντα που παρήγαγε αυτό το αποτέλεσμα.

Η πιθανότητα να υπάρχει μια επιστημονικά έγκυρη σύνδεση μεταξύ των αστρολογικών στοιχείων και της ακτινοβολίας πρωτονίων δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για αυτό, δεδομένου ότι οι μεμονωμένες πιθανότητες των 1:10.000 και 1:3.000 είναι πολύ μεγάλες για να είμαστε σε θέση, με οποιοδήποτε βαθμό βεβαιότητας, να δούμε το αποτέλεσμά μας σαν κάτι άλλο από σκέτη τύχη. Εκτός αυτού, τα μέγιστα ακυρώνουν το ένα το άλλο μόλις κάποιος χωρίσει τους γάμους σε μεγαλύτερο αριθμό ομάδων. Θα απαιτούσε εκατοντάδες χιλιάδες ωροσκοπίων γάμου για να έχει τη στατιστική κανονικότητα των εμφανίσεων όπως οι συζεύξεις ☉, ☽, και Asc., και τότε ακόμη το αποτέλεσμα θα ήταν αμφισβητήσιμο. Ότι κάτι τόσο απίθανο όσο η εμφάνιση των τριών κλασσικών συζεύξεων της σελήνης δεν έπρεπε να εμφανιστεί καθόλου, ωστόσο, μπορεί μόνο να εξηγηθεί είτε ως αποτέλεσμα μιας σκόπιμης ή ακούσιας απάτης, ειδάλλως ακριβώς ως μια νοήμονη σύμπτωση, δηλαδή, ως συγχρονικότητα.

Αν και ήμουν υποχρεωμένος να εκφράσω αμφιβολία, προηγουμένως, για το μαντικό χαρακτήρα της αστρολογίας, είμαι τώρα υποχρεωμένος με το αποτέλεσμα του αστρολογικού μου πειράματος να τον αναγνωρίσω πάλι. Η τυχαία κατανομή των ωροσκοπίων γάμου, που σωρεύθηκαν απλά το ένα μετά το άλλο καθώς προήλθαν από τις πιο διαφορετικές πηγές, και ο εξίσου τυχαίος τρόπος που διαιρέθηκαν σε τρεις άνισες ομάδες, ταίριαξε με τις αισιόδοξες προσδοκίες των ερευνητών και παρήγαγε μια γενική εικόνα που θα μπορούσε δύσκολα να βελτιωθεί από τη σκοπιά της αστρολογικής υπόθεσης. Η επιτυχία του πειράματος είναι εξ ολοκλήρου σύμφωνη με τα πειράματα ESP του Rhine, τα οποία επίσης επηρεάστηκαν ευνοϊκά από τις προσδοκίες, την ελπίδα, και την πίστη. Εντούτοις, δεν υπήρξε καμία συγκεκριμένη προσδοκία για κανένα αποτέλεσμα. Η επιλογή μας 50 αστρολογικών χαρακτηριστικών είναι απόδειξη για αυτό. Αφού πήραμε το αποτέλεσμα της πρώτης ομάδας, μια μικρή προσδοκία όντως υπήρξε ότι η σύζευξη ☉☌☽ θα επιβεβαιωνόταν. Αλλά τελικά απογοητευτήκαμε. Τη δεύτερη φορά, φτιάξαμε μια μεγαλύτερη ομάδα από τα καινούργια ωροσκόπια προκειμένου να αυξηθεί το στοιχείο της βεβαιότητας. Αλλά το αποτέλεσμα ήταν σύζευξη ☽☌☽. Με την τρίτη ομάδα, υπήρξε μόνο μια αμυδρή προσδοκία ότι η σύζευξη ☽☌☽ θα επιβεβαιωνόταν, αλλά και πάλι αυτό δεν ήταν η περίπτωση.

Αυτό που συνέβη σε αυτήν την περίπτωση ήταν ομολογουμένως μια παραδοξότητα, προφανώς μια μοναδική περίπτωση νοήμονης σύμπτωσης. Εάν κάποιος εντυπωσιάζεται από τέτοια πράγματα, θα μπορούσε να το ονομάσει μικρό θαύμα. Σήμερα, εντούτοις, είμαστε υποχρεωμένοι να δούμε το θαύμα με ένα κάπως διαφορετικό φως. Τα πειράματα του Rhine έχουν δείξει ότι ο χώρος και ο χρόνος, και ως εκ τούτου η αιτιότητα, είναι παράγοντες που μπορούν να εκμηδενιστούν, με αποτέλεσμα μη αιτιακά φαινόμενα, που αλλιώς ονομάζονται θαύματα, να εμφανίζονται πιθανά. Όλα τα φυσικά φαινόμενα αυτού του είδους είναι μοναδικά και υπερβολικά περίεργοι συνδυασμοί της τύχης, όντας σε συνοχή από το κοινό νόημα των μερών τους ώστε να σχηματίσουν ένα αλάθητο σύνολο. Αν και οι νοήμονες συμπτώσεις είναι απείρως ποικίλες στη φαινομενολογία τους, σαν μη αιτιακά γεγονότα εντούτοις διαμορφώνουν ένα στοιχείο που είναι μέρος της επιστημονικής εικόνας του κόσμου. Η αιτιότητα είναι ο τρόπος που εξηγούμε τη σύνδεση μεταξύ δύο διαδοχικών γεγονότων. Η συγχρονικότητα υποδεικνύει τον παραλληλισμό του χρόνου και του νοήματος μεταξύ ψυχικών και ψυχοφυσικών γεγονότων, τα οποία η επιστημονική γνώση μέχρι τώρα δεν κατάφερε να τα επάγει σε μια κοινή αρχή. Ο όρος δεν εξηγεί τίποτα, διατυπώνει απλά την εμφάνιση των νοήμονων συμπτώσεων οι οποίες, καθαυτές, είναι συμπτώσεις τύχης, αλλά είναι τόσο απίθανες που πρέπει να υποθέσουμε ότι βασίζονται σε κάποιο είδος αρχής, ή σε κάποια ιδιότητα του εμπειρικού κόσμου. Καμία σχετική αιτιακή σύνδεση δεν μπορεί να δειχθεί ότι συμβαίνει μεταξύ των παράλληλων συμβάντων, γεγονός το οποίο είναι ακριβώς αυτό που δίνει τον τυχαίο χαρακτήρα τους. Η μόνη αναγνωρίσιμη και αποδείξιμη σύνδεση μεταξύ τους είναι ένα κοινό νόημα, ή ισοδυναμία. Η παλιά θεωρία της αντιστοιχίας⁶, βασίστηκε στην εμπειρία τέτοιων συνδέσεων- μια θεωρία που έφθασε στο αποκορύφωμα και επίσης το προσωρινό τέλος της με την ιδέα του Leibniz περί προκαθορισμένης αρμονίας, και αντικαταστάθηκε έπειτα από την αιτιότητα. Η συγχρονικότητα είναι μια σύγχρονη διαφοροποίηση από την ασαφή έννοια της αντιστοιχίας, της συμπάθειας, και της αρμονίας. Είναι βασισμένη όχι σε φιλοσοφικές υποθέσεις αλλά στην εμπειρία και στον πειραματισμό.

Τα συγχρονιστικά φαινόμενα αποδεικνύουν την ταυτόχρονη εμφάνιση νοήμονων ισοδυναμιών σε ετερογενείς, αιτιακά ανεξάρτητες διαδικασίες. Με άλλα λόγια, αποδεικνύουν ότι ένα περιεχόμενο που γίνεται αντιληπτό από έναν παρατηρητή μπορεί, συγχρόνως, να αναπαρασταθεί από ένα εξωτερικό γεγονός, χωρίς οποιαδήποτε αιτιακή σύνδεση. Από αυτό συνεπάγεται είτε ότι η ψυχή δεν μπορεί να προσεγγιστεί τοπικά στο χώρο, ή ο χώρος είναι σχετικός με την ψυχή. Το ίδιο ισχύει για το χρονικό προσδιορισμό της ψυχής και την ψυχική σχετικότητα του χρόνου. Δε χρειάζεται να τονίσω ότι η επαλήθευση αυτών των συμπερασμάτων θα έχει βαθύτατες συνέπειες.

Στο σύντομο χώρο μιας διάλεξης δεν μπορώ, δυστυχώς, να κάνω περισσότερα από το να δώσω ένα πολύ βιαστικό σχεδιάγραμμα του ατέλειωτου ζητήματος της συγχρονικότητας. Για όσους από εσάς θα ήθελαν να προχωρήσουν στην υπόθεση πιο βαθιά, πρέπει να αναφέρω ότι μια πιο εκτενής εργασία μου σύντομα θα κυκλοφορήσει με τίτλο «Συγχρονικότητα: Μια μη αιτιακή συνδετική αρχή». Θα δημοσιευτεί μαζί με μια εργασία του καθηγητή W. Pauli σε ένα βιβλίο με τίτλο: Η Ερμηνεία της Φύσης και της Ψυχής.

¹ON SYNCHRONICITY: Αρχικά το κείμενο δόθηκε σαν διάλεξη από τον C.G.Jung, το 1951, στη συνάντηση του Eranos, Ελβετία, και δημοσιεύτηκε στη Ζυρίχη, το 1952.

²αντιγραφή των περιπτώσεων: Στην αγγλική μετάφραση duplication of cases.

³τυχαίο σύνολο: Στην αγγλική μετάφραση chance grouping. Πρόκειται γι αυτό που στη στατιστική ονομάζεται στατιστικό σύνολο, αν και ο Jung αναφέρεται σε αυτό με διαφορετική σημασία.

⁴στα αγγλικά η έκφραση είναι ‘making an April fish of someone’, αντίστοιχη στο δικό μας πρωταπριλιάτικο αστείο.

⁵ψυχική κατάσταση: Στην αγγλική μετάφραση ο όρος είναι affectivity.

⁶θεωρία της αντιστοιχίας (Correspondence theory of truth). Πρόκειται για μια θεωρία η οποία έχει τις ρίζες της στους αρχαίους Έλληνες και λέει πως η αλήθεια ή ανακρίβεια ενός επιχειρήματος καθορίζεται από το πώς αυτό το επιχείρημα σχετίζεται με την πραγματικότητα.

Links: ΠΕΡΙ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ (download).