Ομοιογένεια και ανομοιογένεια στο πεδίο των οικονομικών
Ο όρος ομοιογένεια αναφέρεται συνήθως στον τομέα της φυσικής και σημαίνει την αναλλοιότητα κάτω από ορισμένους μαθηματικούς μετασχηματισμούς. Με άλλα λόγια, ένα μαθηματικό πεδίο είναι ομοιογενές όταν κατανέμεται ομοιόμορφα στο χώρο και στο χρόνο. Αναλόγως, μπορούμε να ρωτήσουμε αν ένα ορισμένο χαρακτηριστικό, για παράδειγμα το εισόδημα, στον τομέα των οικονομικών θα μπορούσε να κατανεμηθεί ομοιόμορφα ή ανομοιόμορφα μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας. Φυσικά όλοι ξέρουμε ότι σήμερα, όπως στο παρελθόν, η κατανομή του πλούτου μεταξύ των ανθρώπων είναι άνιση, με λίγους ανθρώπους να κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου. Θα μπορούσαν όλοι οι άνθρωποι να λαμβάνουν τα ίδια χρήματα, και θα ήταν αυτό δίκαιο; Ίσως η εισοδηματική ομοιογένεια δεν είναι και η πιο δίκαιη κατανομή του παγκόσμιου πλούτου. Τότε ποια είναι; Θα έλεγα μια «κανονικά κατανεμημένη ετερογένεια» του εισοδήματος και θα εξηγήσω αμέσως.
Η κανονική κατανομή είναι μια μαθηματική συνάρτηση με εφαρμογές σε πολλούς τομείς. Στη φυσική δείχνει πώς η ένταση (αριθμός φωτονίων) της ακτινοβολίας στο σύμπαν κατανέμεται για ορισμένα μήκη κύματος από την εποχή του Big Bang. Το χαρακτηριστικό μιας τέτοιας κατανομής είναι το σχήμα καμπάνας. Ονομάζεται Gaussian χάρη στο μαθηματικό Gauss που την εφηύρε. Οι τιμές της αρχίζουν από το μηδέν ή μια συγκεκριμένη αρχική τιμή, γίνονται μεγαλύτερες μέχρι ένα σημείο, απ’ όπου η καμπύλη φθίνει στο άπειρο. Με αυτόν τον τρόπο το σύμπαν μπορεί να κατανέμει το συνολικό ποσό αρχέγονης ενέργειάς του χωρίς αυτή να απειρίζεται ή να γίνεται μηδέν.
Κατανομή του παγκόσμιου κατά κεφαλήν εισοδήματος για το έτος 2009
Τα τελευταία δύο διαγράμματα είναι δικά μου από στοιχεία της Wikipedia. Παρουσιάζουν ένα ιστόγραμμα και την αντίστοιχη καμπύλη της κανονικής κατανομής. Ο καθένας μπορεί να δει την «αδικία» αυτής της κατανομής, δεδομένου ότι υπάρχει μια τεράστια συγκέντρωση ανθρώπων στην περιοχή των χαμηλών εισοδημάτων, καθώς επίσης και ένα τρίπτυχο χάσμα ανάμεσα σε μια «εργατική,» μια «μέση» και μια «ανώτερη» τάξη. Οπότε εδώ μπορούμε να θέσουμε την ακόλουθη ερώτηση: Ποιες είναι οι κατάλληλες τιμές για μια πιο ομοιόμορφη κατανομή του παγκόσμιου πλούτου, και ποιο είναι το καταλληλότερο πολιτικό σύστημα για να επιβάλει αυτήν την κατανομή;
Τα ακόλουθα διαγράμματα έγιναν από τον Nolan που τα ανέπτυξε για να διευκρινίσει ότι ο λιμπερταριανισμός (libertarianism), που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το σύγχρονο πολιτικό σύστημα πιο κοντά στην αναρχία, αντιπροσωπεύει και την οικονομική και την προσωπική ελευθερία, σε αντίθεση με την «αριστερά,» η οποία, σύμφωνα με τον Nolan, υποστηρίζει μόνο την προσωπική ελευθερία, και την «δεξιά,» η οποία υποστηρίζει μόνο την οικονομική ελευθερία:
Παρά το γεγονός ότι οι ορισμοί «αριστερά» και «δεξιά» είναι ιδιαίτερα υποκειμενικοί στην πολιτική, ο πιο θεμελιώδης παράγοντας είναι το ποσό του κυβερνητικού ελέγχου πάνω στην ανθρώπινη ελευθερία της σκέψης και δράσης. Επιπλέον, ο Nolan υποστήριξε ότι ουσιαστικά όλη η πολιτική δράση μπορεί να διαιρεθεί σε δύο ευρείες κατηγορίες: οικονομική και προσωπική.
Μια αναθεώρηση του διαγράμματος του Nolan: Σύμφωνα με τον Nolan η προσωπική ελευθερία είναι ανάλογη με την οικονομική ελευθερία, που σημαίνει ότι η προσωπική ελευθερία μπορεί να αυξηθεί στο άπειρο. Μια ρεαλιστικότερη γραφική παράσταση είναι αυτή μιας Gaussian καμπύλης, όπου η οικονομική ανάπτυξη βοηθά την προσωπική απελευθέρωση μέχρι ένα σημείο και μετά η υπερκατανάλωση και η κερδοσκοπία στρέφονται ενάντια στην προσωπική ελευθερία. Έτσι το πραγματικό πρόβλημα είναι να καθοριστούν οι παράμετροι που μεγιστοποιούν και την προσωπική και την οικονομική ελευθερία χωρίς να διαταράσσουν την κανονική κοινωνική ζωή.
Στη σκέψη του Nolan, σε μια libertarian κοινωνία η προσωπική ελευθερία μπορεί να αυξηθεί δίπλα στην οικονομική ελευθερία στο άπειρο. Αυτό είναι αυτό που θα ονόμαζα πρόβλημα της υπερ- φιλελεύθερης καταστροφής κατά Nolan. Γιατί καθώς κινούμαστε από μια πρωτόγονη κατάσταση όπου η ελευθερία δεν έχει καμία πολιτική έννοια, έπειτα γινόμαστε ελεύθεροι όλο και περισσότερο μέχρι μια κρίσιμη καμπή όπου η οικονομική ελευθερία ενεργεί ενάντια στην προσωπική ελευθερία. Αυτό δεν είναι παράλογο επειδή μια ανεξέλεγκτη αγορά θα υπονομεύσει αργά ή γρήγορα την προσωπική ελευθερία στο όνομα του κέρδους. Η οικονομική ελευθερία δεν μπορεί να αυξάνεται χωρίς κάποιους περιορισμούς, ακόμα κι αν αυτοί προέρχονται από την ίδια την αγορά. Μια οικονομία χωρίς έλεγχο είναι μια οικονομική φούσκα, η οποία μεγαλώνει, καταρρέει και επαναλαμβάνεται. Αλλά η αγορά είναι ένα κομμάτι του κράτους, μια «μάζωξη» ανθρώπων για έναν συγκεκριμένο οικονομικό σκοπό. Έτσι το θεμελιώδες δίπολο είναι μεταξύ της προσωπικής ελευθερίας και του κρατικού ελέγχου. Μπορούμε πάλι να χρησιμοποιήσουμε μια μη γραμμική σύγκριση μεταξύ αυτών των δύο πτυχών της κοινωνικής ζωής. Η προσωπική ελευθερία βγαίνει ενισχυμένη από κάποιο ποσό κρατικού ελέγχου, μέχρι ένα σημείο πέρα από το οποίο αυτή η σχέση αντιστρέφεται. Κατά αυτόν τον τρόπο μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν μια «μέγιστη» ελευθερία, ένα «ελάχιστο» κράτος αλλά επίσης μια «βέλτιστη» ελευθερία και μια αντίστοιχη «βέλτιστη» ποσότητα κράτους.
Το Πλατωνικό ιδεώδες και τα πέντε κράτη
Σε μια πρωτόγονη κοινωνία οι άνθρωποι μπορούν να είναι ελεύθεροι αλλά δεν το ξέρουν επειδή δεν έχουν ένα ιδανικό σχετικά με την ελευθερία. Αυτό το ιδανικό μπορεί να καλλιεργηθεί μόνο στις οργανωμένες κοινωνίες όπου η ελευθερία γίνεται κατανοητή σχετικά με τα αστικά δικαιώματα. Ο Πλάτωνας πίστευε στη διαδοχή πέντε τύπων κράτους: τιμοκρατία- ολιγαρχία- δημοκρατία- αριστοκρατία. Η τιμοκρατία ανήκει σε μια πρωτόγονη κοινωνία όπου οι άνθρωποι δίνουν αξία στο νόμο του ισχυρότερου. Έπειτα είναι η ολιγαρχία, η κατάσταση όπου λίγοι απολαμβάνουν τον υλικό πλούτο και χρησιμοποιούν το στρατό για να επιβάλουν τη δύναμή τους. Έπειτα έρχεται η δημοκρατία, μετά από μια επανάσταση των καταπιεσμένων ανθρώπων. Αλλά το πρόβλημα της δημοκρατίας, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, είναι η κακή χρήση της ελευθερίας που οδηγεί στην υπερβολή και στην κατάχρηση. Αυτή η χαοτική κατάσταση στην οποία η δημοκρατία φθίνει μπορεί έπειτα να τεθεί υπό έλεγχο μόνο από τους σοφούς, τους φιλοσόφους, ή «αριστοκράτες,» δηλαδή εκείνους που «κρατούν το άριστο.»
Όπως βλέπουμε, η προηγούμενη Πλατωνική σύγκριση ταιριάζει καλά με αυτό που συμβαίνει σήμερα. Στην εποχή μας, η δημοκρατία παραβιάζεται καθημερινά από τους προφήτες του χρήματος και τους καιροσκόπους. Αυτή η υποτιθέμενη οικονομική ελευθερία είναι στην πραγματικότητα μια τυραννία που οδηγεί σε επαναστάσεις και σε μέτρα λιτότητας. Αυτό που χρειαζόμαστε πραγματικά δεν είναι περισσότερη «ελευθερία» αλλά περισσότερη κοινωνική παιδεία για το τι είναι ελευθερία. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι «αριστοκράτες» με μια σύγχρονη έννοια, τεχνοκράτες με μια νέα φιλοσοφία σχετικά με την οικονομία και πώς ένα σύγχρονο κράτος μπορεί να είναι.
Σχέσεις εξουσίας και σχέσεις ανταλλαγής πληροφορίας
Από την αρχαιότητα, οι κοινωνίες έχουν βασιστεί στο δίπολο αφέντης- δούλος. Αυτή η αντιπαράθεση μπορεί να είναι ρητή ή κρυμμένη υπό τη μορφή των σύγχρονων οικονομικών συναλλαγών. Παρά την πρόοδο της τεχνολογίας και της ανθρώπινης πνευματικότητας, όλες οι οικονομικές προσπάθειες οδηγούνται στη συγκέντρωση αντί στη διαφοροποίηση. Συνεπώς αν θεωρήσουμε τον πλανήτη μας ως ένα κλειστό σύστημα πόρων, η σκόπιμη σπανιότητα προϊόντων δημιουργεί τεχνητό πλούτο αλλά και πραγματική ένδεια. Η οικονομία είναι πολιτική και η πολιτική έχει να κάνει με τον έλεγχο. Αυτό που χρειαζόμαστε πραγματικά δεν είναι αλλαγή των οικονομικών μέσων αλλά έναν νέο πολιτικό προορισμού. Το διαδίκτυο και οι τεχνολογίες της πληροφορίας γενικά μπορούν να βοηθήσουν σε καταλυτικό βαθμό μια καλά πληροφορημένη κοινωνία σε ένα συλλογικό και προσωπικό επίπεδο. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι σχέσεις εξουσίας μπορούν να αντικατασταθούν από σχέσεις ανταλλαγής πληροφορίας ως «κόλλα» που συνδέει τα μέλη της κοινωνίας.
Οικονομική μοναδικότητα
Ο όρος μοναδικότητα χρησιμοποιείται για να εκφράσει ένα ιδιαίτερο γεγονός που χαρακτηρίζει μια αλλαγή παραδείγματος, μια διαφοροποίηση στη στάση και στον τρόπο σκέψης. Χρησιμοποιήθηκε από το Ray Kurzweil για να τονίσει την πρόοδο των τεχνολογιών της πληροφορίας. Πρόκειται για ένα κρίσιμο σημείο απ’ όπου η τεχνητή νοημοσύνη αυξάνεται με έναν διαρκώς επιταχυνόμενο ρυθμό. Το ίδιο πράγμα θα μπορούσε να ισχύσει για την ανθρώπινη νοημοσύνη και τον πολιτισμό γενικά. Αυτό θα μπορούσε να ονομαστεί πολιτισμική μοναδικότητα, συμπεριλαμβανομένης μιας οικονομικής. Αλλά αυτό το είδος του μετασχηματισμού είναι αδύνατο να συμβεί με τον παρόντα βαθμό κοινωνικής συνειδητοποίησης. Γιατί χρειαζόμαστε κάτι πολύ περισσότερο από μια συμπεριφορά της μάζας και τις μεθόδους της επιλεκτικής επιβολής των νόμων προκειμένου να φτάσουμε στον «ιδιαίτερο» άνθρωπο και στο «μοναδικό» κράτος. Η οικονομική- πολιτική μοναδικότητα θα λάβει χώρα σε μια κοινωνία όπου οι ανθρώπινες σχέσεις θα βασίζονται όχι στην εξουσία αλλά στις ιδέες. Για αυτό πρέπει να υπερνικήσουμε τον κερδοσκοπικό μας εαυτό προς όφελος μιας πιο βιώσιμης οικονομίας και κοινωνίας.
Το νόημα της αναρχίας (;)
Ενδεικτικά στάδια της ανθρώπινης πολιτικής εξέλιξης. Το παρόν στάδιο μπορεί να ταυτιστεί με τον ιμπεριαλισμό, παρότι κάποια πρόοδος έχει σημειωθεί σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη χειραφέτηση.
Η αναρχία είναι μια έννοια που επαναλαμβάνεται με διαφορετικές ερμηνείες σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια και σε διαφορετικές εποχές. Για έναν κομμουνιστή θα σήμαινε μια συλλογική ζωή μακριά από τους κεφαλαιοκράτες εργοδότες, μετά από την υποτιθέμενη ύστατη μάχη των τάξεων, ενώ για έναν libertarian θα σήμαινε την απελευθέρωση του ατόμου μέσω των διαδικασιών της ελεύθερης αγοράς. Για έναν απλό άνθρωπο μπορεί απλά να σημάνει χάος. Αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται ακριβώς για ένα νέο στάδιο της πολιτικής ζωής, ένα επόμενο βήμα στον ανθρώπινο πολιτισμό, με ολοένα πιο εξειδικευμένα μέσα παραγωγής και πιο ανθρωπιστικούς και οικολογικούς τρόπους διάθεσης των προϊόντων τους. Με αυτήν την ερμηνεία, με την έννοια της επανάληψης, η αναρχία είναι μια «νέα αρχή» ή, με τη μέθοδο της εξάντλησης, μια «μη- αρχή.» Αν και μπορεί να φανεί παράλογο, η σύγχρονη οικονομία είναι προσανατολισμένη στην τεχνολογία περισσότερο από ποτέ, και όπως η τεχνολογία μπορεί να κατευθύνεται προς μια μοναδικότητα, αναπόφευκτα, ο τρόπος που βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε τους εαυτούς μας και το περιβάλλον θα αλλάξει επίσης, σε κάθε πτυχή της ζωής. Έτσι ας μαθευτούν τα νέα γιατί η άγνοια είναι ο χειρότερος εχθρός.