Εξέλιξη: Η διαδικασία της ανθρωποποίησης

Ένας αρχαίος κήπος της Εδέμ

Η κάτω γνάθος του KNM-ER 60000 σε συνδυασμό με το κρανίο του KNM-ER 1470 (H. rudolfensis) 

Συναρπαστικά νέα απολιθώματα που ανακαλύφθηκαν ανατολικά της Λίμνης Turkana επιβεβαιώνουν ότι υπήρχαν δύο επιπλέον είδη του γένους μας Homo που ζούσαν μαζί με το άμεσα προγονικό μας είδος, τον Homo erectus, σχεδόν δύο εκατομμύρια χρόνια πριν. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν ένα πρόσωπο, μια εντυπωσιακά πλήρη κάτω γνάθο και μέρος μιας δεύτερης κάτω γνάθου. Ανακαλύφθηκαν μεταξύ του 2007 και 2009 από το Koobi Fora Research Project (KFRP).

KNM-ER 1470

Πριν από τέσσερις δεκαετίες η KFRP ανακάλυψε το αινιγματικό απολίθωμα γνωστό ως KNM-ER 1470 (ή '1470' για συντομία). Αυτό το κρανίο, το οποίο χαρακτηρίζεται από το φανερά μεγάλο μέγεθος εγκέφαλο και την επίπεδη όψη, έγειρε μια μακρά συζήτηση για το πόσα ακριβώς διαφορετικά είδη του πρώιμου Homo ζούσαν παράλληλα με τον Homo erectus κατά την Πλειστόκαινη. Η ασυνήθιστη μορφολογία του 1470 αποδόθηκε από ορισμένους επιστήμονες στη σεξουαλική διμορφία ή σε φυσιολογικές διαφοροποιήσεις στα πλαίσια του ίδιου είδους, ενώ άλλοι ερμήνευσαν το απολίθωμα ως αποδεικτικό στοιχείο ενός ξεχωριστού είδους. 

Αυτό το δίλημμα που έχει κρατήσει για δεκαετίες συντελέστηκε για δύο λόγους. Πρώτον, συγκρίσεις με άλλα απολιθώματα είναι περιορισμένες εξαιτίας του γεγονότος ότι τα απομεινάρια του 1470 δεν περιλαμβάνουν δόντια ή την κάτω γνάθο. Δεύτερον, κανένα άλλο απολιθωμένο κρανίο δεν έχει την επίπεδη και πλατιά όψη του 1470, αφήνοντας αμφιβολίες για το πόσο αντιπροσωπευτικά αυτά τα  χαρακτηριστικά είναι. Τα νέα απολιθώματα απευθύνουν και τα δύο αυτά θέματα.

"Τα τελευταία 40 χρόνια έχουμε ψάξει επίμονα στην τεράστια έκταση των ιζημάτων γύρω από τη λίμνη Turkana για απολιθώματα που να επιβεβαιώνουν τα μοναδικά χαρακτηριστικά της όψης του 1470 και μας δείχνουν πώς τα δόντια και η κάτω γνάθος του θα έμοιαζε," λέει η Meave Leakey, υπεύθυνη του KFRP και συνεργάτιδα του National Geographic. "Τουλάχιστον τώρα έχουμε κάποιες απαντήσεις."

"Συνδυασμένα τα τρία νέα απολιθώματα δίνουν μία πολύ σαφέστερη εικόνα του πώς το 1470 έμοιαζε," λέει ο Fred Spoor, υπεύθυνος των επιστημονικών αναλύσεων. "Ως εκ τούτου, είναι τώρα σαφές ότι δύο είδη του πρώιμου Homo ζούσαν παράλληλα με τον Homo erectus. Τα νέα απολιθώματα θα βοηθήσουν πολύ στην κατανόηση του πώς ο κλάδος της ανθρώπινης εξέλιξης εμφανίστηκε για πρώτη φορά πριν από σχεδόν δύο εκατομμύρια χρόνια." 

Καθώς τα τρία νέα απολιθώματα βρέθηκαν σε μια ακτίνα μόλις 10 km από τη θέση του 1470, χρονολογούνται στα 1,78 - 1,95 εκατομμύρια χρόνια. Το 62000 KNM-ER, που ανακαλύφθηκε από το μέλος της ομάδας Elgite Lokorimudang το 2008, είναι παρόμοιο με το 1470, δείχνοντας ότι το τελευταίο δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό. Επιπλέον, η καλά διατηρημένη άνω γνάθος του δείγματος έχει σχεδόν όλα τα πίσω δόντια στη θέση τους, γεγονός το οποίο για πρώτη φορά δίνει τη δυνατότητα να συμπεράνουμε τον τύπο της κάτω γνάθου που θα ταίριαζε στο 1470. Ένα παρόμοια καλό ταίριασμα μπορεί να γίνει στα άλλα δύο νέα απολιθώματα, στην κάτω γνάθο του KNM-ER 60000, που βρέθηκε από τον Cyprian Nyete το 2009, και στο τμήμα μιας άλλης κάτω γνάθου, του KNM-ER 62003, που βρέθηκε από τον Robert Moru το 2007. Το KNM-ER 60000 ξεχωρίζει ως η πιο πλήρης κάτω γνάθος από οποιοδήποτε άλλο πρώιμο μέλος του γένους Homo που έχει βρεθεί. 

Οι δύο κύριες υποθέσεις σχετικά με την καταγωγή των σύγχρονων ανθρώπων 

mt-DNA χάρτης μετανάστευσης 

Y-DNA χάρτης μετανάστευσης 

Η 'έξω από την Αφρική' υπόθεση 

Η πρόσφατη αφρικανική καταγωγή των σύγχρονων ανθρώπων, που συχνά ονομάζεται  'έξω από την Αφρική' υπόθεση, είναι το πιο ευρέως αποδεκτό μοντέλο που περιγράφει τη γεωγραφική καταγωγή και τις πρώτες μεταναστεύσεις των ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων. Η υπόθεση ότι οι άνθρωποι έχουν μια μοναδική προέλευση (μονογένεση) δημοσιεύθηκε στο  'Descent of Man' (1871) του Κάρολου Δαρβίνου. Η ιδέα ήταν εικοτολογική μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν επιβεβαιώθηκε από μια μελέτη του σύγχρονου μιτοχονδριακού DNA, σε συνδυασμό με στοιχεία που βασίστηκαν στη φυσική ανθρωπολογία αρχαϊκών δειγμάτων. 

Γενετικά στοιχεία και απολιθώματα δείχνουν ότι ο αρχαϊκός Homo sapiens εξελίχτηκε στους σύγχρονους ανατομικά ανθρώπους αποκλειστικά στην Αφρική, 200.000 - 150.000 χρόνια πριν, ότι ένας κλάδος του Homo sapiens άφησε την Αφρική 125,000 - 60.000 χρόνια πριν, και ότι με τον καιρό αυτοί οι άνθρωποι αντικατέστησαν προγενέστερους ανθρώπινους πληθυσμούς, όπως οι Νεάντερταλ και ο Homo erectus. Η ημερομηνία της πρώτης επιτυχημένης 'έξω από την Αφρική' μετανάστευσης (οι πρώτοι μετανάστες με επιζώντες μέχρι σήμερα απογόνους) τοποθετείται κατά προσέγγιση στα 60.000 χρόνια πριν, όπως φαίνεται από τη γενετική, αν και προηγούμενες απόπειρες μετανάστευσης εκτός της Αφρικανικής ηπείρου μπορεί να έγιναν ακόμα και 125.000 χρόνια πριν, σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα εργαλείων από την Αραβία. 

Αν και το μιτοχονδιακό και το Y- χρωμοσωματικό DNA είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στην αποκρυπτογράφηση της ανθρώπινης ιστορίας, δεδομένα από τα γονιδιώματα δεκάδων ομάδων σύγχρονων πληθυσμών έχουν επίσης μελετηθεί. Τον Ιούνιο του 2009, ανάλυση γενετικών δεδομένων από το International HapMap Project αποκάλυψε ότι οι σύγχρονοι πληθυσμοί μπορούν να χωριστούν σε μόλις τρεις ομάδες: Αφρικανούς, Ευρασιάτες (περιλαμβάνονται οι ιθαγενείς της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και οι Νοτιοδυτικοί Ασιάτες) και Ανατολικούς Ασιάτες (περιλαμβάνονται οι ιθαγενείς της Ασίας, της Ιαπωνίας, τη Νοτιοανατολικής Ασίας, της Αμερικής και της Ωκεανίας). Η μελέτη συμπέρανε ότι οι περισσότερες διαφορές μπορούν να αποδοθούν στη γενετική παρέκκλιση, με τους σύγχρονους Αφρικανικούς πληθυσμούς να έχουν τη μεγαλύτερη γενετική ποικιλία από τις άλλες δύο ομάδες, με δεύτερη την ομάδα των Ευρασιατών. Η μελέτη πρότεινε ότι η φυσική επιλογή μπορεί να διαμορφώσει το ανθρώπινο γονιδίωμα με πολύ πιο αργό ρυθμό από ό,τι είχε εκτιμηθεί προηγουμένως, με παράγοντες όπως η μετανάστευση εντός και μεταξύ ηπείρων να βαρύνουν περισσότερο. 

Η μιτοχονδριακή Εύα

Η μιτοχονδριακή Εύα αναφέρεται στην πιο πρόσφατη κοινή πρόγονο ((MRCA) των σύγχρονων ανθρώπων. Με άλλα λόγια, ήταν η πιο πρόσφατη γυναίκα από την οποία όλοι οι σύγχρονοι άνθρωποι κατάγονται, από την πλευρά της μητέρας τους, και μέσα από τις μητέρες των μητέρων τους, και ούτω καθεξής, μέχρι το σημείο που όλες οι σειρές συγκλίνουν σε ένα άτομο. Επειδή το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA) κληρονομείται από τη μητέρα στους απογόνους χωρίς ανασυνδυασμό, όλο το mtDNA σε κάθε ζωντανό άνθρωπο προέρχεται απευθείας από τους θηλυκούς του προγόνους εξορισμού. Η Μιτοχονδριακή Εύα υπολογίζεται πως έζησε περίπου 200.000 χρόνια πριν, πιθανότατα στην Ανατολική Αφρική, όταν ο Homo sapiens sapiens- ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι- αναπτυσσόταν ως ένας πληθυσμός διακριτός από άλλα τα υπόλοιπα ανθρώπινα παρακλάδια. 

Ο μιτοχονδριακός κλάδος τον οποίο ορίζει η Μιτοχονδριακή Εύα είναι το είδος Homo sapiens sapiens, ή τουλάχιστον ο σημερινός πληθυσμός ή 'χρονοείδος' όπως υφίσταται σήμερα. Δεν αποκλείεται να υπήρξαν παλαιότερες Εύες, για παράδειγμα, να υπήρχε μία που να είναι προγονική και για τους σύγχρονους ανθρώπους και για τους Νεάντερταλ, ή, ακόμη, πιο πίσω, μια 'Εύα' προγονική για όλα τα είδη του γένους Homo και των χιμπαντζήδων του γένους Pan. Σύμφωνα με την ισχύουσα ονοματολογία, η απλοομάδα της μιτοχονδριακής Εύας βρισκόταν μέσα στα όρια της μιτοχονδριακής απλοομάδας L, γιατί αυτή η μακρο-απλοομάδα περιέχει όλες της επιζώσες μιτοχονδριακές σειρές, και θα πρέπει να προηγείται της εμφάνισης του L0. 

Ο Y-χρωμοσωματικός Αδάμ 

Ο Υ-χρωμοσωματικός Αδάμ είναι ο πιο πρόσφατος κοινός πρόγονος (MRCA) από τον οποίο κατάγονται όλοι οι σύγχρονοι άνθρωποι πατρογονικά (από πατέρα, πατέρα του πατέρα, κοκ.). Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν ότι ο Υ- Αδάμ έζησε ίσως και 142,000 χρόνια πριν. Παλιότερες μελέτες του έδιναν μια ηλικία πρόσφατη ως και 60.000 χρόνια πριν. Όλοι οι σύγχρονοι άνθρωποι  κατάγονται τόσο από τη μιτοχονδριακή Εύα όσο κι από τον Υ- χρωμοσωματικό Αδάμ, χωρίς να απαιτείται ο Υ-χρωμοσωματικός Αδάμ και η μιτοχονδριακή Εύα να έζησαν την ίδια περίοδο. 

Προκαταρκτικές μελέτες ανέφεραν την Ανατολική και τη Νότια Αφρική ως τις πιθανές πηγές της ανθρώπινης ποικιλομορφίας του Y- χρωμοσώματος. Αυτό επειδή οι αρχέγονες σειρές, οι απλοομάδες Α και Β, επιτυγχάνουν τις υψηλότερες συχνότητες σε αυτές τις περιοχές. Αλλά σύμφωνα με τους Cruciani et al. (2011), η πιο θεμελιώδεις γενεαλογικές σειρές εντοπίζονται στη Δυτική, στη Βορειοδυτική και στην Κεντρική Αφρική. Σε ένα δείγμα 2204 Αφρικανικών Y-χρωμοσωμάτων, 8 χρωμοσώματα ανήκαν είτε στην απλοομάδα A1b ή στην A1a. Η απλοομάδα A1a εντοπίστηκε σε δύο Μαροκινούς Βερβέρους, σε έναν Φούλα (Fulbe) και σ' έναν Τουαρέγκ από τον Νίγηρα. Η απλοομάδα A1b εντοπίστηκε σε τρεις Bakola Πυγμαίους από το Νότιο Καμερούν και σ' έναν Αλγερινό Βερβέρο. Οι ίδιοι ερευνητές δείχνουν ότι το να έζησε ο Υ- χρωμοσωματικός Αδάμ κάπου στην Κεντρική- Βορειοδυτική Αφρική, ταιριάζει πολύ καλά με τα δεδομένα. Το Νοέμβριο του 2012, μια νέα μελέτη από τους Scozzari et al. ενίσχυσε την υπόθεση μιας τέτοιας καταγωγής στο Βορειοδυτικό τέταρτο της Αφρικανικής ηπείρου. Επίσης, ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνητών υποπτεύεται ότι η για καιρό παραμελημένη Βόρεια Αφρική ήταν η αρχική κοιτίδα των σύγχρονων ανθρώπων, που βγήκαν για πρώτη φορά έξω από την ήπειρο.

Η πολυγενετική υπόθεση (multiregional hypothesis)

Αυτή η υπόθεση είναι ένα επιστημονικό μοντέλο που παρέχει μια εξήγηση για το μοτίβο της ανθρώπινης εξέλιξης. Θεωρεί ότι οι πρώτοι άνθρωποι ανέκυψαν κατά την Πλειστόκαινη δύο εκατομμύρια χρόνια πριν και ότι έκτοτε η ανθρώπινη εξέλιξη βρίσκεται μέσα στα πλαίσια ενός ενιαίου και συνεχούς ανθρώπινου είδους. Το είδος αυτό περικλείει αρχαϊκές μορφές ανθρώπων όπως ο Homo erectus και οι Νεάντερταλ, καθώς και σύγχρονες μορφές, και εξελίχθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο με τους διάφορους πληθυσμούς των σύγχρονων Homo sapiens sapiens. Η πολυγενετική θεωρία ισχυρίζεται ότι ο άνθρωπος εξελίχθηκε μέσα από έναν συνδυασμό προσαρμογής σε διάφορες περιοχές του κόσμου και ροής γονιδίων μεταξύ των περιοχών αυτών. Οι υποστηρικτές της πολυγενετικής καταγωγής στηρίζονται σε απολιθώματα, σε γενετικά δεδομένα καθώς και στη συνέχεια των αρχαιολογικών πολιτισμών. 

Ο όρος 'πολυγενετική υπόθεση' επινοήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, από τον Milford H. Wolpoff και τους συναδέλφους του, και έχει τις ρίζες του στη θεωρία των Schwalbe (1904), Gorjanović- Kramberger (1906) και Hrdlička (1927) ότι οι Νεάντερταλ ήταν οι άμεσοι πρόγονοι των σύγχρονων ανθρώπων. Αυτό οδήγησε τον Reginald Ruggles Gates να θεωρήσει το 1929 ότι οι Νεάντερταλ ήταν τοπικά προγονικοί για τους σύγχρονους Ευρωπαίους. Ο άνθρωπος της Ιάβας ανακαλύφθηκε το 1891, και οι Klaatsch (1908), Dubois (1922) και Oppenoorth (1932) πρότειναν ότι αυτός ήταν ο πρόγονος για του τοπικούς πληθυσμούς των σύγχρονων Αυστραλιανών αυτοχθόνων, βασιζόμενοι σε συγκριτικά χαρακτηριστικά των κρανίων. Ο Franz Weidenreich δημοσίευσε ένα άρθρο το 1939 προτείνοντας μια ακολουθία από απολιθώματα του ανθρώπου του Πεκίνου ως προγονικά για τους σύγχρονους Κινέζους. Αυτή η θεωρία βασίστηκε σε ομοιότητες ανάμεσα στον Homo soloensis, σε απολιθώματα του H. erectus και στα χαρακτηριστικά των σύγχρονων Κινέζων, όπως το επίπεδο πρόσωπο και οι πλατιοί οδοντικοί κοπτήρες. Το 1940 ο Weidenreich επέκτεινε τη θεωρία ανάμεσα στους Νεάντερταλ και στους σύγχρονους Ευρωπαίους και το 1943 ανάμεσα στον άνθρωπο της Ιάβας και στους σύγχρονους Αυστραλούς αυτόχθονες, βλέποντας τη συνέχιση της τοπικής συνέχειας αρχαϊκών μορφολογικών χαρακτηριστικών στις αντίστοιχες σύγχρονες φυλές, μαζί με μια σημαντική διαπεριφερειακή γονιδιακή ροή. Ενώ ο Weidenreich χρησιμοποίησε τον όρο 'πολυκεντρική' αντί για 'πολυγενετική' για να περιγράψει το μοντέλο του για την εξέλιξη, το έργο του άσκησε μεγάλη επιρροή στον Wolpoff. Άλλες θεωρίες, όπως εκείνη του Carleton Coon, υιοθέτησαν τροποποιημένες μορφές της θεωρίας του Weidenreich για την καταγωγή των ανθρώπινων ρατσών.

Γενετικά στοιχεία

Παρούσα γνώση για τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφορετικών ειδών του γένους Homo

Προφανώς η πολυγενετική υπόθεση έχει οριστεί σε λάθος βάση. Οι Νεάντερταλ δεν είναι οι πρόγονοι των σύγχρονων Ευρωπαίων, ούτε ο Ασιατικός H. erectus γέννησε τους σύγχρονους Κινέζους, τουλάχιστον όχι άμεσα και απευθείας. Από την άλλη πλευρά, η μονογενετική, 'έξω από την Αφρική,' υπόθεση δεν μπορεί να εξηγήσει τις διαφοροποιήσεις μεταξύ των διαφόρων πληθυσμών που εμφανίζονται μέσω διασταυρώσεων ή μέσω γενετικής απομόνωσης. Ως συνήθως, η απάντηση θα πρέπει να βρίσκεται κάπου στη μέση, ενώ η τρέχουσα μεθοδολογία και τεχνολογία της γενετικής θα πρέπει να βελτιωθεί δραματικά στο μέλλον, προκειμένου να καταλήξουμε σε πάγια και αδιαφιλονίκητα συμπεράσματα. 

Το 2005, μια ανάλυση και αναθεώρηση των γενετικών σειρών 25 χρωμοσωματικών περιοχών, η οποία έγινε από τον Alan Templeton, έδειξε στοιχεία για περισσότερες από 34 εμφανίσεις ροής γονιδίων μεταξύ Αφρικής και Ευρασίας. Από αυτά τα περιστατικά, 19 σχετίζονται με συνεχή γονιδιακή ανταλλαγή τουλάχιστον τα 1,46 εκατομμύρια χρόνια. Μόνο 5 εμφανίσεις συνδέονται με μια πρόσφατη επέκταση από την Αφρική προς την Ευρασία. 3 εμφανίσεις μάλιστα συνδέονται με μια αρχική επέκταση του Homo erectus έξω από την Αφρική περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια πριν, 7 εμφανίσεις συνδέονται με μια ενδιάμεση επέκταση έξω από την Αφρική σε μια ημερομηνία που είναι συνεπής με την επέκταση της λίθινης Acheulean (πριν από περίπου 600.000 - 700.000 χρόνια), ενώ μερικές άλλες εμφανίσεις συνδέονται με μια πιο πρόσφατη επέκταση από την Ευρασία πίσω προς στην Αφρική. (1 ακόμα εμφάνιση φαίνεται να ανάγεται σε μια πρώιμη μετανάστευση του Homo habilis έξω από την Αφρική). Κατόπιν τούτων, ο Templeton απέρριψε την υπόθεση μιας πρόσφατης Αφρικανικής αντικατάστασης με μεγαλύτερη από 99% βεβαιότητα: 

"Μια ανάλυση 25 περιοχών του DNA αποκαλύπτει μια έξω από την Αφρική επέκταση πριν από 1.9 εκατομμύρια χρόνια. Γονιδιακή ροή καθιερώθηκε μεταξύ Αφρικανικών και Ευρασιατικών πληθυσμών περίπου πριν 1.5 εκατομμύρια χρόνια, χωρίς κάποια ανιχνεύσιμη διακοπή έκτοτε. Μια δεύτερη επέκταση έξω από την Αφρική εμφανίζεται πριν από περίπου 700.000 χρόνια, και περιλαμβάνει διασταύρωση τουλάχιστον με κάποιους Ευρασιατικούς πληθυσμούς. Μια τρίτη έξω από την Αφρική επέκταση εμφανίζεται πριν από περίπου 100.000 χρόνια, και επίσης χαρακτηρίζεται  από ζευγάρωμα, ενώ η υπόθεση μιας ολοκληρωτικής αντικατάστασης ουσιαστικά απορρίπτεται απερίφραστα. (p<10>

Από το 2006, η εξαγωγή DNA κατευθείαν από κάποια αρχαϊκά δείγματα ανθρώπων έγινε εφικτή. Οι πρώτες αναλύσεις ήταν πάνω στους Νεάντερταλ, και ανέφεραν ότι η συνεισφορά των Νεάντερταλ στη σύγχρονη ανθρώπινη γενετική ποικιλομορφία δεν ήταν περισσότερο από 20%, με πιο πιθανή τιμή 0%. Μέχρι το 2010, ωστόσο, λεπτομερής ανάλυση του DNA δειγμάτων Νεάντερταλ ανθρώπων από την Ευρώπη ανέφερε ότι η συμβολή ήταν μη μηδενική, με τους Νεάντερταλ να έχουν συνεισφέρει περίπου 1-4% στο DNA των σύγχρονων ανθρώπων εκτός των Νοτιοαφρικανών.

Στα τέλη του 2010 δε, βρέθηκε ένας ακόμα, μη Νεάντερταλ, αρχαϊκός άνθρωπος, οι λεγόμενοι Denisova από τη Νότια Σιβηρία, οι οποίοι βρέθηκαν να μοιράζονται 4-6% περισσότερο DNA με τους σύγχρονους κατοίκους της Μελανησίας, απ' ό,τι με οποιονδήποτε άλλο πληθυσμό. Τον Αύγουστο του 2011, τα αλληλόμορφα HLA των Denisovan και Νεάντερταλ έδειξαν γενετικά μοτίβα που υποδεικνύουν καταγωγή από αυτούς τους αρχαϊκούς πληθυσμούς, με εξαίρεση πάλι τους Αφρικανούς. Η καταγωγή από αυτά τα αρχαϊκά αλληλόμορφα στη θέση HLA-A ήταν περισσότερο από 50% για τους σύγχρονους Ευρωπαίους, 70% για τους Ασιάτες και 95% για τους Παπούα της Νέας Γουινέας. 

Σύμφωνα με τα αυτά τα δεδομένα, φαίνεται πιθανότερο ότι οι πρώτοι H. erectus εξελίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό παράλληλα στην Αφρική και στην Ευρασία. Ο H. georgicus, από τη Γεωργία, ο άνθρωπος της Ιάβας, στην Ινδονησία, και ο H. erectus ergaster, από την Αφρική, χρονολογούνται περίπου την ίδια εποχή (1.8Mya). Ακόμη κι αν η Αφρική έχει χρονικό προβάδισμα, αυτό είναι τόσο μικρό ώστε δεν μπορεί να εξηγήσει τις ανατομικές διαφορές που διαπιστώνονται στα προαναφερθέντα είδη. Κατά πάσα πιθανότητα ορισμένα από τα είδη αυτά (ή όλα) προήλθαν από τον παλαιότερο H. habilis, παρόλο που ο ίδιος φαίνεται να αποτελεί μια γενική περιγραφή διαφορετικών ειδών 'Αυστραλοπιθήκων,' που πιθανότατα είχαν ήδη εξαπλωθεί σε όλο τον Παλιό Κόσμο. Τόσο ο  H. habilis όσο και ο H. ergaster εξαφανίζονται από το Αφρικανικό αρχείο απολιθωμάτων πριν από 1.4Mya, μαζί με τα είδη του γένους του Παράνθρωπου (Paranthropus). Κάποια στιγμή αργότερα, γύρω στο 1Mya, ο H. erectus βρίσκεται εξαπλωμένος σε όλο τον Παλιό Κόσμο (ο 1.2My παλιός H. antecessor, από την Ισπανία, συμπληρώνει κατά κάποιον τρόπο αυτό το κενό). Ίσως τότε, πριν 1.4 εκατομμύρια χρόνια, ο άνθρωπος βγήκε από την Αφρική για να εξαπλωθεί στην Ευρασία ως Homo Erectus. Οπότε από αυτό το στάδιο και μετά τα θεμελιώδη ανατομικά και μορφολογικά γνωρίσματα των διαφόρων φυλών ανθρώπων θα πρέπει να έχουν ήδη σχηματιστεί. To αν ο σύγχρονος άνθρωπος κατάγεται κατευθείαν από αυτόν τον αρχαϊκό H. Erectus ή από τον ενδιάμεσο H. heidelbergensis και σε ποιον βαθμό, δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί. Αλλά αυτό το συνεχόμενο πήγαινε- έλα μεταξύ Αφρικής και Ευρασίας συμπληρώνει σταθερά τα κενά της ανθρώπινης εξέλιξης. Όσο περισσότερο η τεχνολογία εξελίσσεται, τόσο περισσότερες γενετικές συγγένειες ανάμεσα στα πρώιμα ανθρώπινα είδη θα αποκαλύπτονται. Η γενετική απομόνωση και η αντικατάσταση, ακόμα και αν ισχύουν σε κάποιο βαθμό, δεν μπορούν να εξηγήσουν γεγονότα εξελικτικής επιτάχυνσης, που οδήγησαν σ' ένα πρώιμο στάδιο την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Η διασταύρωση μεταξύ των ειδών του ανθρώπου αν και δεν αποτελεί αναγκαία είναι εντούτοις ικανή συνθήκη, η οποία θα μπορούσε να φέρει στο προσκήνιο νέες ενδιαφέρουσες γενετικές και εξελικτικές προοπτικές. 

Εξέλιξη και δημιουργισμός 

Στην 'Καταγωγή του ανθρώπου' (Descent of Man), ο Δαρβίνος υπέθεσε ότι οι άνθρωποι κατάγονται από τους πιθήκους, οι οποίοι είχαν ακόμα μικρούς εγκεφάλους αλλά περπατούσαν όρθιοι, ελευθερώνοντας έτσι τα χέρια τους για χρήσεις που ευνοούσαν τη νοημοσύνη. Επιπλέον, πίστευε ότι αυτοί οι πίθηκοι ήταν στην Αφρική:

"Σε κάθε ευρεία περιοχή του κόσμου τα ζωντανά θηλαστικά συνδέονται στενά με τα εξαφανισμένα είδη της ίδιας περιοχής. Είναι επομένως πιθανό ότι η Αφρική αρχικά κατοικούταν από πιθήκους που θα έμοιαζαν με το γορίλα και με το χιμπατζή. Και καθώς αυτά τα δύο είδη είναι τώρα οι κοντινότεροι συγγενείς του ανθρώπου, είναι κάπως πιο πιθανό ότι οι πρώτοι πρόγονοί μας ζούσαν στην Αφρικανική ήπειρο παρά κάπου αλλού. Αλλά είναι ανώφελο να κάνουμε υποθέσεις πάνω σε αυτό το θέμα, γιατί ένας πίθηκος σχεδόν του ίδιου μεγέθους με τον άνθρωπο, ο Δρυοπίθηκος του Lartet, που έμοιαζε πολύ με τον ανθρωπόμορφο Hylobates, υπήρξε στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της Ανώτερης Μειόκαινης περιόδου. Και όντως σε μια τόσο μακρινή περίοδο η γη σίγουρα γνώρισε τόσο μεγάλες επαναστάσεις, και θα υπήρχε αρκετός χρόνος για μετανάστευση σε μεγάλη κλίμακα."

Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου έγκειται στην ευρύτατα διαδεδομένη αντίληψη ότι όλη η ζωή είναι συνδεδεμένη και κατάγεται από έναν κοινό πρόγονο: τα πτηνά και οι μπανάνες, τα ψάρια και τα λουλούδια- όλα συνδέονται. Η γενική θεωρία του Δαρβίνου υποθέτει την ανάπτυξη της ζωής από την ανόργανη κατάσταση, και υπογραμμίζει μια καθαρά νατουραλιστική (μη κατευθυνόμενη) "καταγωγή με τροποποίηση." Δηλαδή, ότι τα πολύπλοκα πλάσματα εξελίσσονται από πιο απλούς προγόνους με τρόπο φυσικό και σε βάθος χρόνου. Εν ολίγοις, καθώς τυχαίες γενετικές μεταλλάξεις πραγματοποιούνται στο γενετικό κώδικα ενός οργανισμού, οι ευεργετικές μεταλλάξεις διατηρούνται, επειδή βοηθούν την επιβίωση- μια διαδικασία γνωστή ως "φυσική επιλογή." Αυτές οι ευεργετικές μεταλλάξεις περνούν στην επόμενη γενιά. Με την πάροδο του χρόνου, οι ευεργετικές μεταλλάξεις συσσωρεύονται και το αποτέλεσμα είναι ένα εντελώς διαφορετικός οργανισμός. 

Μεταλλάξεις 

Το ότι τυχαίες μεταλλάξεις εγκαθιδρύονται στο γονιδίωμα ενός οργανισμού με κριτήριο τη φυσική επιλογή, είναι μια υπόθεση η οποία έχει πειραματικά επιβεβαιωθεί. Ένα απλό παράδειγμα είναι βακτήρια τα οποία καταφέρνουν να επιβιώσουν μέσα από μια ομάδα ομοίων τους απέναντι σε κάποιο αντιβιοτικό επειδή αυτά τα βακτήρια έτυχε να φέρουν μια μετάλλαξη που εξουδετερώνει το φάρμακο. Ωστόσο, ενώ αυτή η διαδικασία εξασφαλίζει την επιβίωση δεν οδηγεί στη δημιουργία ενός νέου είδους. Το ουσιαστικό πάντως πρόβλημα με τις μεταλλάξεις ως μηχανισμός για τη δημιουργία νέων ειδών είναι η θεώρηση ότι αυτές μπορούν να παράγουν κατά κάποιο τρόπο νέα πληροφορία. Στην πραγματικότητα οι φυσικές διαδικασίες δεν είναι αναστρέψιμες, σύμφωνα με το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής. Εντροπία σημαίνει απώλεια πληροφορίας. Προσπαθούμε πάντα να επανακτήσουμε αυτές τις πληροφορίες, υποθέτοντας μικρά, 'απειροστά' αναστρέψιμα βήματα προς τα πίσω σε κάποια αρχική ή θεμελιώδη κατάσταση του συστήματος, αλλά αυτό δεν συμβαίνει ποτέ πραγματικά. Αυτό που κάνουμε είναι να θεωρήσουμε μια γενική κατάσταση σύμφωνα με την οποία θα εξελιχθεί το σύστημα. Στη συνέχεια παρακολουθούμε βήμα- βήμα τη διαδικασία. Αλλά τα απειροελάχιστα βήματα δεν μπορούν ποτέ να μας οδηγήσουν σε κάτι περισσότερο από διακυμάνσεις μέσα στα πλαίσια του ίδιου είδους. Επιπλέον, η δημιουργία νέας πληροφορίας θα οδηγούσε σε παραβίαση της αρχής διατήρησης της ενέργειας. Προκειμένου να έχουμε ένα νέο είδος χρειαζόμαστε ουσιαστικά μια ολιστική εξέταση της διαδικασίας. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε μια σημαντική αλλαγή όχι σε κάποιο μεμονωμένο μέρος του οργανισμού, αλλά στο σύνολό του. Διαφορετικά θα έπρεπε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της δημιουργίας 'νέας πληροφορίας.' 

Τελικά, οι μεταλλάξεις αντιπροσωπεύουν έναν τυχαίο ανασυνδυασμό του γονιδιώματος αντί για στοχευμένα εξελικτικά γνωρίσματα. Αυτά τα γνωρίσματα φαίνεται ότι επέρχονται από τις φυσικές ιδιότητες της ύλης. Επιπλέον, το υψηλό ποσοστό μετάλλαξης που πράγματι συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ζωής ενός οργανισμού δείχνει ότι δεν μπορεί να είναι υπεύθυνο για οποιονδήποτε βιολογικό μετασχηματισμό των ειδών. Αν ήταν αυτές οι μεταλλάξεις σημαντικές, θα αρκούσαν μία-δύο για να παράξουν ένα νέο είδος. Φαίνεται λοιπόν ότι οι μεταλλάξεις απλώς ακολουθούν πρότυπα ανασυνδυασμού πληροφορίας (χωρίς κάποιο ενεργειακό κέρδος ή απώλεια), τα οποία δεν οδηγούν σε νέα είδη αλλά σε παραλλαγές μέσα στα πλαίσια του ίδιου πάντα είδους. Γιατί αυτό άραγε; Η απάντηση είναι επειδή έχουμε ήδη φτάσει σ' ένα στάδιο εξέλιξης μακριά από την οντογένεση. Δεν έχουμε νέα είδη που δημιουργούνται, αλλά υπάρχοντα είδη που διατηρούνται. Και αυτή η κατάσταση επιβίωσης επιτυγχάνεται με τη διατήρηση της πληροφορίας. Προκειμένου να έχουμε 'νέα πληροφορία,' που θα αποτελούσε ένα 'νέο είδος,' θα χρειαζόμασταν πρώτα ένα συμβάν εξαφάνισης, με άλλα λόγια μια 'νέα δημιουργία.' 

Κατά συνέπεια, αυτό που πραγματικά προέχει είναι οι διεργασίες του γονιδιακού ανασυνδυασμού, που εκφράζονται από μεταλλάξεις αλλά δεν καθοδηγούνται από αυτόν. Το σχέδιο σύμφωνα με το οποίο ξεδιπλώνεται η εξέλιξη του γονιδιώματος θα μπορούσε να θεωρηθεί είτε ως ντετερμινιστικό ή ως πιθανοκρατικό. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα άλυτο δίλημμα. Από τη μία πλευρά, μια εντελώς τυχαία διαδικασία μεταλλάξεων ή αλληλεπιδράσεων μεταξύ βιολογικών μορίων είναι άκρως αμφίβολο ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε συγκεκριμένες, οργανωμένες μορφές ζωής. Από την άλλη πλευρά, το να υποθέσουμε ότι η ζωή όπως την ξέρουμε ήδη υπήρχε σαν μια τέλεια μορφή από αρχή του σύμπαντος είναι μια υπόθεση που μας αφήνει λίγο χώρο να αναπνεύσουμε. Γι' αυτό και πρέπει να παραδεχτούμε ότι όποια κι αν είναι η αιτία, η εξέλιξη είναι η διαδικασία η οποία μπορεί να μας πει το μάθημα της φυσικής ιστορίας μας. 

Φυσική επιλογή 

Η έννοια της φυσικής επιλογής προηγείται της γενετικής, της γνώσης δηλαδή του μηχανισμού της κληρονομικότητας για όλες τις μορφές ζωής. Με σύγχρονους όρους, η επιλογή δρα στο φαινότυπο ενός οργανισμού, στα παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά, αλλά είναι η γενετική σύσταση, ή γενότυπος, του οργανισμού που κληρονομείται. Ο φαινότυπος είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού του γενότυπου και του περιβάλλοντος στο οποίο ζει ο οργανισμός. Αυτή είναι η σύνδεση μεταξύ της φυσικής επιλογής και της γενετικής, όπως περιγράφεται από τη σύγχρονη εξελικτική θεωρία. Παρά το γεγονός ότι μια πλήρης θεωρία της εξέλιξης απαιτεί επίσης μια εξήγηση του πώς η γενετική παραλλαγή προκύπτει αρχικά (π.χ. μέσω των μεταλλάξεων και της σεξουαλικής αναπαραγωγής) και περιλαμβάνει άλλους εξελικτικούς μηχανισμούς (όπως η γενετική παρέκκλιση και η ροή γονιδίων), η φυσική επιλογή φαίνεται να είναι ο πιο σημαντικός μηχανισμός για τη δημιουργία σύνθετων προσαρμογών στη φύση. 

Αυτό που πρέπει να σημειώσουμε εδώ είναι ότι η φυσική επιλογή είναι μια ντετερμινιστική προσέγγιση στην διαδικασία της εξέλιξης. Είτε κάποιος έχει το απαραίτητο χαρακτηριστικό και θα επιβιώσει ή δεν το έχει και θα πεθάνει. Ακόμα και αν αυτός επιζήσει, οι απόγονοί του δεν θα επικρατήσουν, έτσι η γενεαλογία του θα χαθεί. Η φυσική επιλογή δεν μας λέει πώς κάποιος μπορεί να επιβιώσει και να εξασφαλίσει την επιβίωση των απογόνων του. Προτείνει μόνο ποιος μπορεί να είναι ο μηχανισμός της γενετική επικράτησης. Αλλά όλοι γνωρίζουμε ότι στην πραγματικότητα δεν επιβιώνει μόνο ο 'καταλληλότερος.' Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε 'αδύναμοι,' σε σχέση με κάποιο κοινώς αποδεκτό πρότυπο 'ισχύος,' αλλά, με τον ένα τρόπο ή με τον άλλο, όλοι έχουμε 'ίσες πιθανότητες' επιβίωσης. Για παράδειγμα, ένας καλλιτέχνης, που θεωρείται γενικά ένα 'ευαίσθητο' πρόσωπο, μπορεί να απολαμβάνει την ίδια προτίμηση και αποδοχή με την 'ισχυρή' προσωπικότητα ενός πολιτικού ή στρατιωτικού. Το ζητούμενο εδώ δεν είναι να θεωρήσουμε τους περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν την εξέλιξη σε πολύ διαφορετικά μονοπάτια από εκείνα που θα πρότειναν βιολογικά παράγοντες, αλλά να αναγνωρίσουμε διεργασίες στα γονίδια μας, και στο πλαίσιο της φυσικής επιλογής, που να είναι τυχαίες αρκετά ώστε να μπορούν να οδηγήσουν την εξέλιξη προς έναν υψηλό βαθμό διαφοροποίησης με αυστηρά βιολογικά κριτήρια. 

Στο άλλο άκρο της εξέλιξης, βρίσκεται ο δημιουργισμός. Πρόκειται για τη θρησκευτική πίστη ότι η ανθρωπότητα, η ζωή, η γη και το σύμπαν είναι η δημιουργία μια υπερφυσικής οντότητας. Καθώς η επιστήμη αναπτυσσόταν από το 18ο αιώνα και μετά, διάφορες απόψεις υπήρξαν που είχαν ως στόχο να συμβιβάσουν την επιστήμη με την αφήγηση της Δημιουργίας. Έτσι εκείνοι που πίστευαν ότι τα διάφορα είδη δημιουργήθηκαν ξεχωριστά (όπως ο Philip Gosse το 1847) ονομάζονταν 'δημιουργιστές' στην αλληλογραφία που είχε ο Δαρβίνος με τους ομολόγους του. Στη Δύση, και ειδικά στις ΗΠΑ από  το 1929, ο 'δημιουργισμός' συνδέθηκε με το χριστιανικό φονταμενταλισμό. Σήμερα, η αμερικανική επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορετικές απόψεις μεταξύ των δημιουργιστών σχετικά με τον τρόπο της Δημιουργίας. Οι πιο κοινές διαφορές αφορούν την εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών, την ιδέα της κοινής καταγωγής, τη γεωλογική ιστορία της γης, το σχηματισμό του ηλιακού συστήματος και την καταγωγή του σύμπαντος. Ωστόσο, οι πεποιθήσεις του εξελικτικού δημιουργισμού (θεϊστική εξέλιξη), μια σύγχρονη μορφή του παλιού δημιουργισμού, δέχεται τα πορίσματα της σύγχρονης επιστήμης ενώ παράλληλα διατηρεί κλασικά θρησκευτικά διδάγματα σχετικά με το Θεό και τη δημιουργία.

Αμείωτη πολυπλοκότητα 

Ο Michael Behe, που εισήγαγε τον όρο, ορίζει την αμείωτη πολυπλοκότητα ως εξής: 

"Ως αμείωτη πολυπλοκότητα εννοώ ένα σύστημα που αποτελείται από πολλά καλοσυντονισμένα, αλληλεπιδρώντα μέρη που συνεισφέρουν στη βασική λειτουργία του συστήματος, ενώ η απομάκρυνση ενός από αυτά τα μέρη κάνει το σύστημα ουσιαστικά να παύσει να λειτουργεί. Ένα τέτοιο σύστημα δεν μπορεί άμεσα να παραχθεί (δηλαδή βελτιώνοντας διαρκώς την αρχική του λειτουργία, η οποία εξακολουθεί να βασίζεται στον ίδιο μηχανισμό) με μικρές, διαδοχικές μετατροπές στο αρχικό σύστημα, επειδή κάθε τέτοιο πρωταρχικό σύστημα που θα του λείπει κάποιο μέρος του θα είναι εξορισμού μη λειτουργικό. Ένα αμείωτα πολύπλοκο βιολογικό σύστημα, αν υπάρχει κάτι τέτοιο, θα είναι μια ισχυρή πρόκληση στην Εξέλιξη του Δαρβίνου." 

Νοήμον σχέδιο 

Η έννοια του νοήμονος σχεδίου αναφέρεται σε μια διεπιστημονική προσπάθεια απόδοσης σχεδίου στη φύση. Αυτή η θεωρία προτείνει ότι συγκεκριμένες ιδιότητες του σύμπαντος και της ζωής εξηγούνται καλύτερα με μια νοήμονη αιτία, απ' ό,τι με μια μη κατευθυνόμενη διαδικασία όπως η φυσική επιλογή. Μέσα από τη μελέτη και ανάλυση των στοιχείων ενός συστήματος, ένας θεωρητικός του νοήμονος σχεδίου είναι σε θέση να καθορίσει κατά πόσο οι διάφορες φυσικές δομές είναι το προϊόν τύχης, φυσικών νόμων, νοήμονος σχεδίου, ή κάποιου συνδυασμού αυτών. Η έρευνα αυτή διεξάγεται με την παρατήρηση των ειδών πληροφορίας που παράγονται όταν επενεργούν νοήμονες πράκτορες. Οι επιστήμονες στη συνέχεια επιδιώκουν να βρουν αντικείμενα που να διαθέτουν τα ίδια είδη πληροφορικών ιδιοτήτων που να έχουν νοήμονη προέλευση. Το νοήμον σχέδιο έχει εφαρμοστεί σε αυτές τις επιστημονικές μεθόδους για την ανίχνευση σχεδίου σε αμείωτης πολυπλοκότητας βιολογικές δομές, στο σύνθετο και καθορισμένης πληροφορίας περιεχόμενο του DNA, στην έμβια φυσική αρχιτεκτονική του σύμπαντος, και στη γεωλογικά ταχεία καταγωγή της βιοποικιλότητας στο αρχείο απολιθωμάτων κατά την Κάμβρια έκρηξη περίπου 530 εκατομμύρια χρόνια πριν. 

Οι δημιουργιστές συχνά ισχυρίζονται ότι αποδέχονται τη μικροεξέλιξη αλλά όχι τη μακροεξέλιξη- με άλλα λόγια ότι τα σκυλιά, λόγου χάρη, μπορούν να εξελιχθούν σε άλλα είδη σκυλιών αλλά δεν γίνονται ποτέ γάτες. Επομένως, η μικροεξέλιξη μπορεί να εμφανιστεί μέσα στα πλαίσια των διάφορων ειδών σκύλου, αλλά όχι  η μακροεξέλιξη. Οι όροι αυτοί χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 1927 από το Ρώσο εντομολόγο Yuri Filipchenko στο βιβλίο του 'Variabilität und Variation.' Ωστόσο, παραμένουν σε σχετικά περιορισμένη χρήση σήμερα. Όταν οι επιστήμονες χρησιμοποιούν αυτούς τους όρους, τους χρησιμοποιούν διαφορετικά από ό,τι οι δημιουργιστές. Όταν οι βιολόγοι διαχωρίσουν τους δύο αυτούς όρους, είναι απλά για λόγους περιγραφικούς. Αντίθετα, για τους δημιουργιστές οι λόγοι είναι οντολογικοί- δηλαδή προσπαθούν να περιγράψουν δύο θεμελιωδώς διαφορετικές διαδικασίες. Η ουσία της μικροεξέλιξης, για τους δημιουργιστές, είναι διαφορετική από εκείνη της μακροεξέλιξης. Για την επιστήμη ωστόσο, η μακροεξέλιξη είναι απλά το συσσωρευτικό αποτέλεσμα της μικροεξέλιξης, σε κάποιο βάθος χρόνου.

Το όλο πρόβλημα σχετικά με την αμείωτη πολυπλοκότητα και τον ευφυή σχεδιασμό (νοήμον σχέδιο) χαρακτηρίζεται από την ισχυρή αιτιότητα και υπόκειται σε μια μηχανιστική προσέγγιση της φύσης. Η καλύτερη αναλογία για να το καταδείξουμε αυτό, είναι ένα ρολόι. Αν αφαιρέσουμε ένα από τα μέρη του, το πολύπλοκο αυτό αντικείμενο θα σταματήσει να λειτουργεί. Αλλά τα βιολογικά όντα δεν λειτουργούν όπως τα ρολόγια. Αντίθετα, κάθε κύτταρο σε έναν οργανισμό είναι ένα μικροσκοπικό ρολόι που λειτουργεί από κοινού με όλα τα άλλα κύτταρα. Αλλά κάθε κύτταρο περιέχει την πληροφορία σχετικά με ολόκληρο το σώμα του οργανισμού, έτσι ώστε ακόμη και αν αφαιρέσουμε ένα ή περισσότερα κύτταρα ο οργανισμός εξακολουθεί να λειτουργεί ως σύνολο. Αυτή η ολιστική πτυχή των ζωντανών οργανισμών και της φύσης είναι το σημείο κλειδί. Αν η αμείωτη πολυπλοκότητα ίσχυε, τότε αν κάποιος έχανε ένα πόδι, οι απόγονοί του θα έπρεπε να γεννηθούν κι εκείνοι με ένα πόδι. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα, επειδή η πληροφορία σχετικά και με τα δύο πόδια δεν χάνεται ανεξάρτητα από το αν κάποιος χάσει ένα πόδι ή όχι. 

Επιπλέον, πέρα από τον κόσμο των γονιδίων και των βιοχημικών διεργασιών υπάρχει ο κόσμος των ατόμων. Αν η αμείωτη πολυπλοκότητα ήταν σωστή, τα διάφορα αντικείμενα δεν θα μπορούσαν να αναλυθούν στα θεμελιώδη σωματίδια, από τα οποία η ύλη αποτελείται. Αντί για άτομα θα υπήρχαν κάποιες αδιαίρετα θεμελιώδεις 'μορφές,' όπως είχε προταθεί από κάποιους αρχαίους φιλοσόφους. Έτσι, το πραγματικό πρόβλημα δεν βρίσκεται τόσο στην πολυπλοκότητα, αλλά στην αναγωγιμότητα. Και όλοι γνωρίζουμε ότι η σύγχρονη επιστήμη έχει φτάσει στο σημείο όπου έχουν ανακαλυφθεί τα βασικά συστατικά της ύλης. Στο σημείο αυτό, ακόμη και αν κάποια μέρα αποδειχθεί ότι η ύλη δεν μπορεί να διαιρεθεί από ένα σημείο κι έπειτα (κάτι που είναι άκρως αμφίβολο), στο επίπεδο των κουάρκ και ούτω καθεξής, δεν θα έμενε τίποτα 'πολύπλοκο' για να μιλάμε. 

Σε ό,τι αφορά το νοήμον σχέδιο, το ερώτημα είναι αν οι ιδιότητες και οι νόμοι της φύσης είναι επαρκείς για να εξηγήσουν την κατανομή και την οργάνωση της πληροφορίας με τη μορφή της νοήμονης ζωής. Με άλλα λόγια, ακόμη και αν βασιστούμε σε ένα γεγονός Δημιουργίας προκειμένου να εξηγήσουμε την καταγωγή τη δική μας και του σύμπαντος, αυτό το γεγονός δεν εξαρτάται αναγκαία από κάποια 'θεία πρόνοια,' επειδή θα μπορούσε εξίσου να εξηγηθεί από τον αυθόρμητο χαρακτήρα των φυσικών διεργασιών. Πληροφορία οποιασδήποτε μορφής θα μπορούσε να παραχθεί από αυτόν τον αυθορμητισμό της φύσης, έτσι ώστε μια 'θεϊκή οντότητα,' μπορεί να αναγνωριστεί με το ίδιο το σύμπαν. Σχετικά δε με την εξέλιξη, πρόκειται ακριβώς για το ξεδίπλωμα αυθόρμητων, τυχαιοκρατικών φυσικών διεργασιών σε βιολογική κλίμακα, που λαμβάνει χώρα σύμφωνα με μια χούφτα ιδιοτήτων της ύλης. Το να αποδώσουμε την ύπαρξη αυτών των ιδιοτήτων σ' έναν 'κοσμικό σχεδιαστή' μας αφήνει με ένα παράδοξο- ότι θα πρέπει στη συνέχεια να εξηγήσουμε πώς ο σχεδιαστής σχεδιάστηκε χωρίς τις ιδιότητες που υποτίθεται ότι είχε πρώτα σχεδιάσει.

Γενεαλογίες 

Ο Δρυοπίθηκος αποτελεί ένα εξαφανισμένο γένος πιθήκων. Απολιθώματα περίπου 20 εκατομμυρίων ετών έχουν βρεθεί στην Αφρική, στην Ασία και στην Ευρώπη. Ο Δρυοπίθηκος είχε μια ημι- όρθια στάση και πιστεύεται γενικά ότι διαφορετικά είδη του θα μπορούσαν να είναι προγονικά των σύγχρονων πιθήκων και των ανθρώπων. Ο 'Ανθύπατος,' (Proconsul), που εκπροσωπείται από μια ομάδα απολιθωμάτων πιθήκων, και που μπορεί να αποτελεί τον πρόγονο του χιμπαντζή, θεωρείται από κάποιους μια υποομάδα του Δρυοπίθηκου. Ο Σιβαπίθηκος (Sivapithecus), απολιθώματα του οποίου βρέθηκαν στην Ινδία, μπορεί να είναι ο πρόγονος του ουρακοτάγκου, ενώ  ο Κενυαπίθηκος (Kenyapithecus), που βρέθηκε στην Κένυα, πιστεύεται ότι μπορεί να είναι ο πρόδρομος των νεότερων Ευρασιατικών Δρυοπιθήκων.  Τα τελευταία είδη του γένους, που βρέθηκαν στην Ευρώπη, μπορεί να συμπληρώνουν το εξελικτικό κενό μέχρι την επόμενη γενιά ανθρωποειδών, που βρίσκονται  αργότερα στην Αφρική, συμπεριλαμβανομένων των Αυστραλοπιθήκων.

10-7 εκατομμύρια χρόνια πριν, ένας μεγάλος αριθμός πιθήκων ευημερούσε σε μια μεγάλης έκτασης διασπορά ειδών που κάλυπτε όλη την Ευρώπη και ένα μεγάλο μέρος της Ασίας. Μετέπειτα η πλειοψηφία τους εξαφανίστηκε, κυρίως λόγω κλιματικών αλλαγών και εκτεταμένης παγοκάλυψης. Επιπλέον γεωλογικές ανακατατάξεις εμφανίστηκαν τότε, καθώς η Ινδία μετακινήθηκε βορειότερα για να συγκρουστεί με την Ασία. Έτσι δημιουργήθηκαν τα Ιμαλάια, προκαλώντας τη μεταβολή των καιρικών συνθηκών. Αυξημένες περιοδικές βροχοπτώσεις στην Ινδία (οι Μουσώνες) απογύμνωσαν από την υγρασία τον αέρα, έτσι ώστε τα αέρια ρεύματα που έφταναν στην Αφρική δεν ήταν πλέον υγρά, αλλά ξηρά. Οι συνθήκες στην Αφρική περίπου 11 με 5 εκατομμύρια χρόνια πριν ήταν πολύ αρνητικές για τη διατήρηση απολιθωμάτων. Υπάρχουν πολύ λίγα ευρήματα από αυτή την περίοδο, και πολύ λίγα στοιχεία από τα οποία κάποιος θα μπορούσε να οικοδομήσει μια ακριβή εικόνα των εξελικτικών γεγονότων. Ωστόσο, ορισμένα ευρήματα υπήρξαν σχετικά πρόσφατα, όπως αυτά του Σαχελάνθρωπου (Sahelanthropus), του Ορρόριν (Orrorin) και του Αρδιπίθηκου (Ardipithecus).

Περίπου 4,4 εκατομμύρια χρόνια πριν, ένα διαφορετικό είδος πρωτεύοντος προέκυψε. Τα πρώτα δίποδα πρωτεύοντα θηλαστικά έχουν ταξινομηθεί από τους παλαιοντολόγους ως ανθρωπίδες, και αυτοί οι πρώτοι ανθρωπίδες δεν είχαν ακόμη αναπτύξει το μεγάλο εγκέφαλο, την δομή των δοντιών και τα σκελετικά γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν το γένος Homo. Ανταυτού, προηγούνται και μερικές φορές επικαλύπτουν τα πρώτα είδη του γένους μας Homo, και είναι γνωστά ως Αυστραλοπίθηκοι. 

Οι μείζονες Αυστραλοπίθηκοι, μέλη του εξαφανισμένου γένους Παράνθρωπος (Paranthropus), ήταν δίποδοι ανθρωπίδες που πιθανότατα κατάγονται από τους ελάσσονες Αυστραλοπίθηκους. Αυτοί χαρακτηρίζονται από ισχυρή κρανιακή και οδοντική ανατομία, ισχυρές γνάθους, που έμοιαζαν σαν αυτές των σύγχρονων γορίλων, και οι οποίες έδιναν πλεονέκτημα κατά τη μάσηση σκληρών τροφών, χωρίς ωστόσο κάποια άλλα χαρακτηριστικά που υπάρχουν στους σημερινούς γορίλες.

Τα πρώιμα απολιθώματα του Homo erectus από την Αφρική (που μερικές φορές ονομάζεται Homo ergaster) είναι και τα παλαιότερα γνωστά που να δείχνουν τις αναλογίες του σύγχρονου ανθρώπου- όπως μια ανατομία του σώματος με σχετικά μακρύτερα πόδια και κοντύτερα χέρια. Οι ιδιότητες αυτές θεωρούνται προσαρμογές για μια ζωή στο έδαφος, δείχνοντας την ικανότητα του βαδίσματος σε ενδεχομένως μεγάλες αποστάσεις, με την ταυτόχρονη απώλεια των προηγούμενων προσαρμογών για την αναρρίχηση στα δέντρα.  Σε σύγκριση με προηγούμενα απολιθώματα ανθρώπου (Homo habilis), χαρακτηριστική είναι η διευρυμένη εγκεφαλική κοιλότητα, σε σχέση με το μέγεθος του προσώπου. Τα πρώτα λίθινα εργαλεία συνδέονται με τον προγενέστερο Homo habilis. Η εμφάνιση του Homo erectus στο αρχείο απολιθωμάτων συνδέεται με τα πρώτα λίθινα 'τσεκούρια' (handaxes). Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι πρόκειται για το πρώτο ανθρώπινο είδος που φρόντιζε τα γέρικα και αδύναμα μέλη του, καθώς και ότι σε κάποιο μελλοντικό στάδιο ανακάλυψε τη φωτιά.

Σημείωση: Στο παρακάτω διάγραμμα ο H. sapiens συμπεριλαμβάνεται, ως απόγονος είτε του Ευρασιατικού H. erectus ή του Αφρικανικού H. ergaster (ή ίσως ως υβρίδιο των δύο). Στην πραγματικότητα, 2-1,8 εκατομμύρια χρόνια πριν μπορεί να υπήρξαν μέχρι και τρία είδη πρώιμου ανθρώπου στην Ανατολική Αφρική (H. habilis, H. Ergaster και H. Rudolfensis), ή ακόμη περισσότερα αν συμπεριλάβουμε τον Δυτικο-ευρασιατικό H. georgicus και τον Ασιατιακό Άνθρωπο της Ιάβας, οι οποίοι, λίγο- πολύ, είναι σύγχρονοι των πρώτων ειδών του γένους μας Homo. 

Το ‘δέντρο της ζωής’ 

Ενώ η ύπαρξη του δέντρου της ζωής  δεν αμφισβητείται γενικά από την εξελικτική βιολογία, το μέγεθος και το ιδιαίτερο σχήμα του- ο αριθμός των κλάδων που αντιπροσωπεύουν διαφορετικά γένη και είδη, καθώς και οι συνδέσεις μεταξύ τους- είναι αντικείμενο διαφωνίας μεταξύ των ερευνητών, ενώ υπάρχει ο επιπλέον περιορισμός ενός αρχείου απολιθωμάτων που προσφέρει μόνο μια κατακερματισμένη άποψη του παρελθόντος. Οι συζητήσεις αυτές μερικές φορές γίνονται αντιληπτές ως αβεβαιότητα σχετικά με την εξέλιξη, αλλά αυτό δεν ισχύει σε καμία περίπτωση. Οι διαφωνίες έχουν να κάνουν με τις ακριβείς εξελικτικές σχέσεις- ουσιαστικά, 'αν και πώς σχετίζεται κάποιο είδος ή γένος με τα υπόλοιπα.' 

Το πρώτο σκίτσο του Δαρβίνου (1837) 

Από τη στιγμή που ο Δαρβίνος δημοσίευσε την 'Καταγωγή των ειδών,' είχε προβληματιστεί πάνω στην εξέλιξη για περισσότερο από 22 χρόνια. Η έννοια της 'ειδογένεσης' (speciation) ήταν γι' αυτόν κάτι περισσότερο από ένα σύμπλεγμα γραμμών που χωρίζονται- αντίθετα ήταν μια μεταφορά ενός πλήρως αναπτυσσόμενου 'Δέντρου.' Η παρακάτω εικόνα είναι ένα σχεδιάγραμμα από την πρώτη έκδοση της Καταγωγής. Αντί για έναν χάρτη διακλαδώσεων, ο Δαρβίνος έχει προσθέσει τώρα το χρόνο ως έναν άξονα του χάρτη, ώστε οι πρώιμες μορφές ζωής να ξεκινούν στο κάτω μέρος και μετακινούνται στο χρόνο προς την κορυφή, διακλαδιζόμενες καθώς ανεβαίνουν. Κάθε οριζόντια γραμμή αντιπροσωπεύει "χιλιάδες γενιές. Αλλά θα ήταν καλύτερα η καθεμιά να αντιπροσωπεύει δέκα χιλιάδες γενιές." Το διάγραμμα έχει επίσης επεκταθεί με τη φιλοδοξία να συμπεριλάβει εξαφανίσεις ειδών και εξελικτικά αδιέξοδα. Το όλο διάγραμμα ωστόσο δεν μοιάζει με δέντρο. Μοιάζει περισσότερο με τα πεπλεγμένα καλάμια των ποταμιών. 

Στο κείμενό του, όμως, ο Δαρβίνος μιλά συγκεκριμένα σχετικά με την έννοια του δέντρου της ζωής: "Οι συγγένειες όλων των όντων της ίδιας κατηγορίας έχουν μερικές φορές αναπαρασταθεί μ' ένα μεγάλο δέντρο. Πιστεύω ότι αυτή η παρομοίωση λέει σε μεγάλο βαθμό την αλήθεια." Παρακάτω ακολουθεί ένα από τα πιο αξιομνημόνευτα αποσπάσματα:

"Από την πρώτη ανάπτυξη του δέντρου, πολλά κλαριά έχουν φθαρεί και πέσει. Και αυτά τα χαμένα κλαριά μπορούν να αναπαραστήσουν εκείνες τις τάξεις, οικογένειες και γένη που δεν έχουν πια ζωντανούς εκπροσώπους, και που μας είναι γνωστές μόνο από απολιθώματα. Και όπως βλέπουμε εδώ κι εκεί ένα λεπτό κλαρί να φυτρώνει χαμηλά κάτω στο δέντρο, και το οποίο ευνοήθηκε για κάποιο λόγο και είναι ακόμα ζωντανό στην κορυφή, έτσι μερικές φορές βλέπουμε ένα ζώο όπως τα Ornithorhynchus και Lepidosiren, που σε κάποιο μικρό βαθμό συνδέει με συγγένεια δύο μεγάλους κλάδους της ζωής, και που προφανώς έχει επιβιώσει απέναντι στον έντονο ανταγωνισμό. Όπως τα μπουμπούκια δίνουν τη θέση τους σε φρέσκα βλαστάρια, και αυτά, αν είναι σθεναρά, επεκτείνονται και καταλαμβάνουν τη θέση ασθενέστερων κλάδων, έτσι πιστεύω ότι γίνεται και με τις γενιές στο δέντρο της ζωής, που καλύπτει με τα νεκρά και σπασμένα κλαριά του το φλοιό της γης, και καλύπτει την επιφάνεια με τις αειθαλείς και όμορφες διακλαδώσεις του."

Από τα προηγούμενα πάντως διαγράμματα και από το κείμενο φαίνεται ότι ο Δαρβίνος ήταν πολύ προσεκτικός ούτε να υπονοήσει ούτε να αρνηθεί έναν παγκόσμιο κοινό πρόγονο. Το δέντρο της ζωής αναφέρεται σε "όλα τα πλάσματα της ίδια τάξης" και όχι σε όλη τη ζωή. Μπορεί να υπάρχει ένα δέντρο ή πολλά. Ο Δαρβίνος δεν ήξερε και προτίμησε να μην δώσει απάντηση. Ήθελε ο αναγνώστης να καταλάβει ότι το δέντρο της ζωής είναι μια μεταφορά. Σε μια πρόταση το ονομάζει 'αναπαράσταση' και σε μια άλλη 'αναλογία.'

Ο ‘θάμνος’ της ζωής

Το πρόβλημα με το αλληγορικό δέντρο της ζωής του Δαρβίνου είναι ότι προέρχεται από ένα μικρό υποσύνολο ζωντανών πλασμάτων που του ήταν διαθέσιμα για τις παρατηρήσεις του. Για τα ζώα, τα φυτά, τους μύκητες, και άλλα μακροσκοπικά πλάσματα, το δέντρο της ζωής είναι μια πολύ καλή απεικόνιση της ακολουθίας των γενετικών αποκλίσεων και εξαφανίσεων ειδών που συνθέτουν τις αντίστοιχες εξελικτικές ιστορίες. Αλλά η ζωή πηγαίνει πολύ πίσω πριν από τα πρώτα ζώα, φυτά και μύκητες. Τα παλαιότερα απολιθώματα γνωστά την εποχή του Δαρβίνου προέρχονταν από την Κάμβρια εποχή, έτσι ώστε ο Δαρβίνος είχε πρόσβαση μόνον στο τελευταίο έκτο της ιστορίας της ζωής. 

Όταν εξετάζουμε τα μακρινότερα και μικρότερα  'ξαδέλφια' μας στο δέντρο της ζωής, εκείνα για τα οποία χρειαζόμαστε μικροσκόπια, παρατηρούμε ότι δεν αναπαράγονται όπως εμείς. Τα βακτήρια  ελεύθερα ανταλλάσσουν συμπλέγματα γονιδίων μεταξύ τους. Οι επιστήμονες το λένε αυτό σεξουαλική μετάδοση, αλλά δεν έχει τίποτε να κάνει με τη σεξουαλική αναπαραγωγή, στα βασίλεια των ζώων και των φυτών. Σε αντίθεση δε με τα θηλαστικά, τα οποία μπορούν να μεταδώσουν τα γονίδιά τους μόνο στην επόμενη γενιά και μέσω της σεξουαλικής συνεύρεσης, τα βακτήρια υπόκεινται σε μια πανσπερμία ανάμειξης DNA. Ορισμένοι βιολόγοι μάλιστα αμφισβητούν και το κατά πόσο θα πρέπει να χρησιμοποιούμε τον όρο 'είδος' στην περιγραφή των βακτηρίων. 

Ως αποτέλεσμα, το δέντρο της ζωής για τους μικροοργανισμούς, όπως τα βακτήρια και τα αρχαία (archeans), είναι ένα δίκτυο διασταυρούμενων μονοπατιών. Στις πιο ακραίες περιπτώσεις, όχι μόνο οι μικροοργανισμοί ανταλλάσσουν πακέτα DNA, αλλά ένας οργανισμός μπορεί να αποικηθεί από έναν άλλο και καταλήγει να ζει σε μια μορφή συμβίωσης με τον ξενιστή του. Τα πρώιμα μικρόβια που κατάπιαν χλωροπλάστες και μιτοχόνδρια έγιναν τα πρώτα βακτήρια. Εκείνα τα βακτήρια που απέκτησαν πυρήνες και εγκόλπωσαν μιτοχόνδρια έγιναν τα ευκαρυωτικά κύτταρα- αυτά που αποτελούν εμάς, μαζί με τα φυτά, τους μύκητες και τα πρώτιστα.

Ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές αυτής της άποψης της ζωής είναι ο W. Ford Doolittle. Ο χάρτης του της εξέλιξης μοιάζει περισσότερο μ' ένα πεπλεγμένο δίκτυο, παρά μ' ένα δέντρο. Το ονομάζει δίκτυο της ζωής. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το δίκτυο του Doolittle είναι μια πολύ καλύτερη αναπαράσταση της μονοκυτταρικής εξέλιξης. Αντιπροσωπεύει την τωρινή μας γνώση, υποθέτοντας ότι οι πρόγονοί μας είναι μια "αρχέγονη κοινότητα πρωτόγονων κυττάρων." Το θέμα πάντως είναι ότι ακόμα γνωρίζουμε τόσο λίγα γι' αυτήν την αρχική φάση της ζωής ώστε θεωρώ ότι είναι πρόωρο να θεωρήσουμε μια τέτοια αναπαράσταση ως δεδομένη. 

Ερμηνείες 

Μορφογένεση 

 Ο A.G.Gurwitsch ανέλυσε την εμβρυακή ανάπτυξη της θαλάσσιας βίδρας σαν ένα διανυσματικό πεδίο, ώστε η μεταμόρφωση των κυττάρων σε όργανα να προκαλείται από καθαρά εξωτερικές δυνάμεις 

Η έννοια του μορφογενετικού πεδίου, θεμελιώδης στις αρχές του 20ου αιώνα για τη μελέτη της εμβρυακής ανάπτυξης, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1910 από τον Alexander G. Gurwitsch. Πειραματική υποστήριξη προήλθε από πειράματα του Ross Granville Harrison, ο οποίος μεταφύτευσε μ' επιτυχία τμήματα ενός εμβρύου σαλαμάνδρας σε διαφορετικές θέσεις. Μπόρεσε να αναγνωρίσει 'πεδία' κυττάρων να παράγουν όργανα όπως άκρα, ουρά και βράγχια, δείχνοντας ότι αυτά τα πεδία θα μπορούσαν να κατακερματιστούν ή να συμπληρωθούν από αδιαφοροποίητα κελιά, με αποτέλεσμα μια κανονική και πλήρη τελική δομή. Έτσι θεωρήθηκε ότι ήταν το 'πεδίο' των κυττάρων, αντί για μεμονωμένα κύτταρα, το πρότυπο για τη μεταγενέστερη ανάπτυξη των διάφορων οργάνων. Η έννοια αυτή του μορφογενετικού πεδίου αναπτύχθηκε περαιτέρω από τον Hans Spemann, και στη συνέχεια από τον Paul Weiss και άλλους. 

Από τη δεκαετία του 1930, ωστόσο, η δουλειά των γενετιστών, ιδιαίτερα του Thomas Hunt Morgan, κατέδειξε τη σημασία των χρωμοσωμάτων και των γονιδίων για τον έλεγχο της ανάπτυξης, και η άνοδος της νέας θεωρίας στην εξελικτική βιολογία υποβάθμισε τη σημασία της υπόθεσης του πεδίου. Ο Morgan ήταν ιδιαίτερα κριτικός απέναντι στα πεδία, καθώς τα γονίδια και τα πεδία έγιναν ανταγωνιστικά μεταξύ τους, ως η βασική μονάδα της οντογένεσης. Με την ανακάλυψη και χαρτογράφηση των γονιδίων Hox (γονίδια τα οποία ελέγχουν τον κατά άξονα σχηματισμό του οργανισμού), η κυριαρχία των γονιδίων φαινόταν εξασφαλισμένη. 

Όμως στα τέλη του 20ου αιώνα η έννοια του πεδίου επανέκαμψε ως ένα χρήσιμο μέρος της εξελικτικής βιολογίας. Διαπιστώθηκε, για παράδειγμα, ότι διαφορετικές μεταλλάξεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν δυσμορφίες, γεγονός που υποδήλωνε ότι οι μεταλλάξεις επηρεάζουν ένα σύμπλεγμα δομών ως μονάδα, και αυτή η μονάδα θα μπορούσε να αντιστοιχεί στο πεδίο της  εμβρυολογίας των αρχών του 20ου αιώνα. Ο Scott Gilbert πρότεινε ότι το μορφογενετικό πεδίο είναι μια συμβιβαστική λύση μεταξύ των γονιδίων και της εξέλιξης. Αυτό σημαίνει ότι τα γονίδια επενεργούν σε πεδία, τα οποία στη συνέχεια δρουν πάνω στον αναπτυσσόμενο οργανισμό. Η Jessica Bolker περιγράφει τα μορφογενετικά πεδία όχι απλώς ως αρχικές δομές ή όργανα, αλλά ως δυναμικές οντότητες με τις δικές τους εντοπισμένες διαδικασίες ανάπτυξης, κεντρικής σημασίας για την εξελικτική ανάπτυξη.

Περιέχουν άραγε τα γονίδια μοναδικές πληροφορίες ή χρησιμεύουν μόνο ως αποθήκες εξωτερικών πληροφοριών που προέρχονται από τα μορφογενετικά πεδία; Ένα κύτταρο περιέχει το σύνολο της πληροφορίας του γονιδιώματος. Οπότε ο τρόπος που συμπεριφέρεται ένα κύτταρο εξαρτάται από το περιβάλλον. Αν το μορφογενετικό πεδίο αλλάζει, τότε η έκφραση των γονιδίων πρέπει επίσης να αλλάζει. Το πεδίο μπορεί να παραχθεί αρχικά από βιοχημικές διεργασίες που ελέγχονται από τα γονίδια, αλλά στη συνέχεια επεκτείνεται πέρα από περιορισμένες περιοχές του γονιδιώματος και αλληλεπιδρά με τα υπόλοιπα πεδία. Μονάδες γονιδίων μπορούν να αντιστοιχούν σε μονάδες του αντίστοιχου πεδίου. Με αυτόν τον τρόπο, το ολικό μορφογενετικό πεδίο θα μπορούσε να καλύπτει το σύνολο του γονιδιώματος ενός οργανισμού, προκαλώντας αντίστοιχα αποτελέσματα. Οι μη εντοπισμένες αυτές επιδράσεις θα μπορούσαν να εξηγήσουν και την ειδογένεση. 

Ορισμός του είδους 

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κοινή αποδοχή σχετικά με τον ορισμό του είδους. Παρόλα αυτά, μπορούμε να πούμε ότι δύο είδη είναι διαφορετικά αν δεν είναι δυνατό να ζευγαρώσουν μεταξύ τους, ή τουλάχιστον δεν έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν αυτό. Ωστόσο, είναι εξαιρετικά αμφίβολο κατά πόσο η γενετική απόκλιση μπορεί να οδηγήσει σε κάτι περισσότερο από μία ή περισσότερες διακριτές και ξεχωριστές παραλλαγές μέσα στα πλαίσια του ίδιου είδους, παρά σ' ένα νέο είδος. Επιπλέον, η δυνατότητα της γενετικής σύγκλισης σημαίνει ότι δύο ή περισσότερες χωριστές γενιές ενός είδους δεν μπορεί να είναι απεριόριστα ξεκομμένες μεταξύ τους, έτσι ώστε υβριδισμός θα πρέπει να πραγματοποιείται σε κάποιο χρονικό σημείο. Ακόμη και τότε, αφού ο υβριδισμός οδηγεί συνήθως σε στείρους απογόνους, το προκύπτον υβρίδιο δεν μπορεί να θεωρηθεί ένα νέο είδος. Ας χρησιμοποιήσουμε εδώ το παράδειγμα του εξελικτικού δέντρου. Ένα νέο κλαρί δεν μπορεί να θεωρηθεί ως νέο δέντρο. Πρέπει να βάλουμε το νέο κλαρί στο 'χώμα' προκειμένου να μεγαλώσει σε νέο δέντρο. Με τον ίδιο τρόπο, αλλαγές που λαμβάνουν χώρα μέσα στα πλαίσια ενός είδους πρέπει να έχουν θεμελιώδη χαρακτήρα ώστε να παράγουν ειδογένεση. Δεδομένου ότι οι σύγχρονοι οργανισμοί είναι εξαιρετικά πολύπλοκοι και διαφοροποιημένοι, θα πρέπει να περιμένουμε η ειδογένεση να έχει συμβεί στο μακρινό παρελθόν, κατά το στάδιο των πρώτων απλών οργανισμών. Με άλλα λόγια, η ειδογένεση θα πρέπει να έλαβε χώρα μία φορά στο παρελθόν, όταν υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες, μ' έναν πολύ χαμηλότερο βαθμό πολυπλοκότητας. 

H Κάμβρια Έκρηξη

Τριλοβίτης (6cm) από την πρώιμη Κάμβρια περίοδο 

Μια τέτοια περίοδος που υπήρξε στο παρελθόν είναι η λεγόμενη Κάμβρια έκρηξη. Πρόκειται για μια σχετικά γρήγορη εμφάνιση, περίπου 530 εκατομμύρια χρόνια πριν, των περισσότερων κύριων φύλων του ζωικού και του φυτικού βασιλείου, όπως μαρτυρείται στο αρχείο απολιθωμάτων, και η οποία συνοδεύεται από μεγάλη διαφοροποίηση των οργανισμών όπως τα ζώα, το φυτοπλαγκτόν και τα ασβεστούχα μικρόβια (calcimicrobes). Πριν από περίπου 580 εκατομμύρια χρόνια, οι περισσότεροι οργανισμοί ήταν απλοί, αποτελούμενοι από μεμονωμένα κύτταρα οργανωμένα περιστασιακά σε αποικίες. Στα επόμενα 70-80 εκατομμύρια χρόνια, ο ρυθμός επιταχύνεται κατά μία τάξη μεγέθους (όπως ορίζεται από το ρυθμό εξαφάνισης και παραγωγής ειδών) και η ποικιλομορφία της ζωής άρχισε να μοιάζει με τη σημερινή. 

Η Κάμβρια έκρηξη προκάλεσε εκτεταμένη επιστημονική συζήτηση. Η φαινομενικά ταχεία εμφάνιση απολιθωμάτων στο αρχέγονο γεωλογικό υπόστρωμα είχε ήδη παρατηρηθεί από τη δεκαετία του 1840, και το 1859 ο Δαρβίνος το εξετάζει ως μία από τις βασικές αντιρρήσεις που θα μπορούσε να υπάρξει  κατά της θεωρίας της εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής. Το μακρόχρονο ερώτημα σχετικά με την απότομη εμφάνιση της Κάμβριας πανίδας, επικεντρώνεται σε τρία βασικά σημεία: α) αν όντως υπήρξε μια μαζική διαφοροποίηση σύνθετων οργανισμών μέσα σ' ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα κατά την πρώιμη Κάμβρια εποχή, β) τι θα μπορούσε να προκαλέσει μια τέτοια ραγδαία αλλαγή και γ) τι  συνεπάγεται αυτό σχετικά με την προέλευση και την εξέλιξη της ζωής. Η ερμηνεία είναι δύσκολη λόγω του περιορισμένου αριθμού στοιχείων, και βασίζεται κυρίως σ' ένα ελλιπές αρχείο απολιθωμάτων και χημικές 'υπογραφές' πάνω στους βράχους του Κάμβριου υποστρώματος. 

Η Κάμβρια έκρηξη ίσως να μην ήταν ένα σημαντικό εξελικτικό γεγονός. Μπορεί να αναπαριστά ένα κατώτατο όριο: για παράδειγμα, ένα όριο στη γενετική πολυπλοκότητα που επέτρεψε ένα ευρύτατο φάσμα μορφολογιών. Ό,τι κι αν πυροδότησε την πρώιμη Κάμβρια διαφοροποίηση, άνοιξε ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα προηγουμένως ανύπαρκτων οικολογικών θυλάκων. Όταν αυτοί καταλήφθηκαν, έμεινε περιορισμένος χώρος μια τέτοια ευρεία διαφοροποίηση να παρουσιαστεί ξανά, επειδή καθιερώθηκε ένας ισχυρός ανταγωνισμός στους θύλακες, με τους ήδη εγκατεστημένους φορείς να έχουν συνήθως το πλεονέκτημα. Αν είχε συνεχιστεί να υπάρχει ένα σχετικά ευρύ φάσμα οικολογικών κενών, τότε διάφοροι κλάδοι ειδών θα ήταν σε θέση να συνεχίσουν να διαφοροποιούνται αρκετά ώστε να τα αναγνωρίσουμε ως διαφορετικά φύλα. Αλλά όταν όλα τα εξελικτικά κενά κλείνουν, οι γενιές συνεχίζουν να μοιάζουν μεταξύ τους για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την αρχική τους γενετική απόκλιση, καθώς απομένουν περιορισμένες ευκαιρίες για να αλλάξουν τον τρόπο ζωής και τις μορφές τους. 

Η απειρότητα των ‘LUCAs’ (Last Universal Common Ancestor)

Η πλέον κοινώς αποδεκτή θέση της ρίζας του δέντρου της ζωής είναι μεταξύ ενός μονοφυλετικού τομέα των βακτηρίων και ενός κλάδου που σχηματίζεται από τα Αρχαία (Archaea) και τους Ευκαριώτες, σύμφωνα με αυτό που αναφέρεται ως 'παραδοσιακό δέντρο της ζωής,' με βάση διάφορες μοριακές μελέτες που ξεκίνησαν από τον Carl Woese. Μια μικρή μειοψηφία μελετών κατέληξαν σε διαφορετικά συμπεράσματα, δηλαδή ότι η ρίζα βρίσκεται στον τομέα των βακτηρίων, που να είναι θεμελιώδης για έναν κλάδο που συμπεριλαμβάνει τα Αρχαία, τους Ευκαριώτες, μαζί με τα υπόλοιπα βακτήρια, όπως προτάθηκε από τον Thomas Cavalier-Smith. 

Η θεωρία του αποικισμού 

Μία εξήγηση των πολυκύτταρων οργανισμών είναι η αποικιακή θεωρία που πρότεινε ο Haeckel, το 1874. Αυτή η θεωρία υποστηρίζει ότι η συμβίωση πολλών οργανισμών του ίδιου είδους (σε αντίθεση με τη συμβιωτική θεωρία, που προτείνει τη συμβίωση διαφορετικών ειδών) οδήγησε σ' έναν πολυκύτταρο οργανισμό. Το πλεονέκτημα της αποικιακής θεωρίας είναι ότι έχει παρατηρηθεί να συμβαίνει ανεξάρτητα σε 16 διαφορετικά φύλα πρωτίστων. Για παράδειγμα, σε περιόδους έλλειψης τροφής η αμοιβάδα Dictyostelium σχηματίζει αποικίες που κινούνται ως ένα σώμα σε μια νέα θέση. Ορισμένες από αυτές τις αμοιβάδες εμφανίζονται ελαφρώς διαφοροποιημένες στο τέλος της μετακίνησης. Άλλα παραδείγματα αποικιακής οργάνωσης στα πρώτιστα είναι το είδος Volvocaceae, όπως τα Eudorina και Volvox, το τελευταίο από τα οποία αποτελείται από μέχρι και 500-50.000 κύτταρα, εκ των οποίων μόνο ένα μέρος αναπαράγεται. Ωστόσο, συχνά είναι δύσκολο να διαχωριστούν τα αποικιακά πρώτιστα από τους πραγματικά πολυκύτταρους οργανισμούς, καθώς οι δύο σχετικές έννοιες δεν είναι σαφώς διακριτές. 

Το 1998, ο Woese πρότεινε ότι, (1) κανείς οργανισμός δεν μπορεί να θεωρηθεί ως LUA (Last Universal Ancestor), και (2) ότι η γενετική κληρονομιά όλων των σύγχρονων οργανισμών προήλθε από την οριζόντια μεταφορά γονιδίων μεταξύ μιας αρχαίας κοινότητας οργανισμών. Το 2010, με βάση την πληθώρα των μοριακών ακολουθιών που είναι πια διαθέσιμη από όλα τα 'βασίλεια' της ζωής, δημοσιεύτηκε μια εκδοχή της πιθανής κοινής καταγωγής. Αυτή η έρευνα ευνόησε την ύπαρξη ενός καθολικού κοινού προγόνου απέναντι σε ένα ευρύ σύνολο εναλλακτικών υποθέσεων που περιλαμβάνουν οριζόντια μεταφορά γονιδίων. Ωστόσο, αυτή η έρευνα ήταν ασαφής όσον αφορά την κοινότητα των οργανισμών ως υπόθεση, δεδομένου ότι ο τελευταίος κοινός πρόγονος δεν απαιτήθηκε να είναι ένας μοναδικός οργανισμός, αλλά θα μπορούσε να είναι ένας πληθυσμός οργανισμών με διαφορετικούς γενότυπους, και οι οποίοι θα μπορούσαν να ζουν σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους. Αυτή η έρευνα ήταν επίσης συνεπής σε ό,τι αφορά πολλαπλούς πληθυσμούς με ανεξάρτητη καταγωγή, οι οποίοι αποκτούν τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν γενετικό υλικό ώστε να αποτελέσουν ένα είδος.

Εξέλιξη συζευγμένης ιεραρχίας 

Σε μια επίσημη διατύπωση, συζευγμένη ιεραρχία υπάρχει σ' ένα σύστημα το οποίο περιέχει έναν ατέρμονο βρόχο. Ο ανάλογος όρος 'παράξενη στροφή' διατυπώθηκε από τον Douglas Hofstadter για να περιγράψει μια διαδικασία κατά την οποία κάποιος κινείται σε διαδοχικές βαθμίδες ή επίπεδα ιεραρχίας (προς τα πάνω ή προς τα κάτω), μόνο για να βρει τον εαυτό του πίσω στο σημείο όπου ξεκίνησε. Η διαδικασία αυτή ορίζεται με την ίδια τη λογική, και αυτό που ονομάζεται αυταναφορά- ένα γεγονός που αποδεικνύεται από την ίδια του την ύπαρξη. Πάντως, η ανυπαρξία ενός επιχειρήματος δεν είναι επιχείρημα για την ανυπαρξία. Αντίθετα, φέρνει στο προσκήνιο ένα απίθανο αντικείμενο. Ακόμη κι αν η κοινή ή τυπική λογική θεωρεί κάποια αντικείμενα ως αδύνατα, φαίνεται να να γνωρίζουμε από την καθημερινή εμπειρία ότι τέτοια αντικείμενα πρέπει να υπάρχουν στ' αλήθεια. 

Οι ατέρμονοι ή άπειροι βρόχοι είναι αυθόρμητα αντικείμενα ή διαδικασίες, που δεν υπακούουν στους βασικούς κανόνες της αιτιότητας. Δεν έχουν σχέση με γεγονότα που μπορούν να μπουν σε με μια σειρά  αιτίας- αποτελέσματος. Κάθε σημείο σε έναν ατέρμονο βρόχο μπορεί να είναι ταυτόχρονα και αρχή και τέλος. Με άλλα λόγια, μια 'παράξενη στροφή' είναι ένας άπειρος αιτιακός βρόχος. Ακόμη καλύτερα, είναι ένας άπειρος μη αιτιακός βρόχος, λόγω της ιδιότητάς του να παράγεται αυθόρμητα. 

Τα αυθόρμητα φαινόμενα στη φύση είναι συνηθισμένα, αν και συνήθως τους αποδίδουμε αιτιακές σχέσεις. Για παράδειγμα, στο πεδίο της βιολογίας η παρθενογένεση είναι ένα φαινόμενο αυθορμητισμού. Στη φυσική, ο αυθορμητισμός κυριαρχεί στο μικροσκοπικό επίπεδο, όπου σωματίδια φαίνεται να ξεπηδούν από το πουθενά με τη μορφή 'εικονικών' ζευγαριών. Το παράξενο είναι ότι αυτοί οι αυθόρμητοι βρόχοι εικονικών ζευγών, μέσω των διαδικασιών της λεγόμενης αυθόρμητης ρήξης της συμμετρίας, χωρίζονται σ' ένα πραγματικό μέρος, το οποίο περνά στην ύπαρξη, και σ' ένα ακόμη 'φανταστικό' μέρος το οποίο 'βυθίζεται' πίσω στο κενό. 

Επιπλέον, αυτοί οι αυθόρμητοι βρόχοι εμφανίζουν την ιδιότητα του ταυτοχρονισμού. Συζευγμένα ζεύγη σωματιδίων, για παράδειγμα, στην κβαντική μηχανική, φαίνεται να μεταφέρουν τις ιδιότητές τους το ένα στο άλλο ακαριαία, ανεξάρτητα από την απόσταση που τα χωρίζει. Αυτό είναι ένα καλά διαπιστωμένο γεγονός που επαναλαμβάνεται συνεχώς κάτω από πειραματικές συνθήκες. Φαίνεται ότι ο ίδιος ο βρόχος, η αποκαλούμενη 'κυματοσυνάρτηση' του συστήματος των συζευγμένων σωματιδίων (ή οποιουδήποτε σωματιδίου ή συστήματος) 'καταρρέει' ταυτόχρονα παντού, ενώ η πληροφορία για κάθε είδος αιτιακής αλληλεπίδρασης μεταφέρεται εκ των υστέρων. 

Ο όρος 'συζευγμένη ιεραρχία' αναφέρεται πρώτιστα στη συνείδηση. Η συνείδηση φαίνεται, αν όχι να παράγει το συζευγμένο σύστημα, να το κάνει να καταρρέει, έτσι ώστε ο πειραματιστής ή παρατηρητής να διαδραματίζει έναν ρόλο θεμελιώδη και εγγενή στην όλη διαδικασία. Ο  παρατηρητής είναι πραγματικά ένα μέρος του συστήματος. Αυτή η διαπίστωση είναι αυτό που κάνει τη συνείδηση και τη νοημοσύνη γενικότερα έναν αναντικατάστατο παράγοντα των φυσικών διεργασιών, αλλά επίσης μια μορφοποιητική αιτία, καθώς είναι ικανή να καθορίσει την τύχη του συστήματος κάνοντάς το να εκφραστεί και να πραγματοποιηθεί σε μια καθορισμένη χρονική στιγμή (και όχι κατά τύχη).

Αν τώρα απαλλαγούμε από τις 'αυταπάτες' ενός ατέρμονου βρόχου- φανταζόμενοι για παράδειγμα ότι 'ανεβαίνουμε' ή ότι 'κατεβαίνουμε' ενώ απλά μετακινούμαστε κατά μήκος μιας κυκλικής διαδρομής- απομένουμε αντιμέτωποι με τη φύση του ταυτοχρονισμού καθαυτού. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε εδώ είναι ότι ένα σύνολο από πράγματα ή γεγονότα που αρχικά λαμβάνουν χώρα, ας πούμε, την ίδια στιγμή και σε διαφορετικούς τόπους, μπορεί να ερμηνευθεί αναδρομικά ότι τα πράγματα συμβαίνουν χωριστά στο χώρο και στο χρόνο. Αυτό συμβαίνει επειδή η αρχική κατάσταση ή φαινόμενο ενεργοποιείται με τη μορφή συνθηκών οι οποίες εκπληρώνονται ή απορρίπτονται σ' ένα μεταγενέστερο στάδιο ως 'πραγματικά' αντικείμενα ή γεγονότα. Στο αρχικό στάδιο ολόκληρη η 'κυματοσυνάρτηση' που περιγράφει κάθε είδος συστήματος 'κυμαίνεται,' ή αλλιώς βρίσκεται σε κατάσταση 'υπέρθεσης,' όπως λέγεται. Κατά τη στιγμή της συνειδητοποίησης, όταν η κυματοσυνάρτηση καταρρέει, το σύνολο των γεγονότων βρίσκεται κατανεμημένο στο χώρο και στο χρόνο. Από αυτό το σημείο κι έπειτα είναι που ο κόσμος της αιτίας και του αποτελέσματος γίνεται πραγματικός. 

Έτσι η συζευγμένη ιεραρχία είναι μια κατάσταση ή συνθήκη, που εκφράζεται στον πραγματικό κόσμο ως ένα σύνολο γεγονότων χρονικά και χωρικά ισοδύναμων σε ένα θεμελιώδες επίπεδο, αλλά  ιεραρχικά διευθετημένων σύμφωνα με μια διαδοχή στο χώρο- χρόνο, κατά το δεύτερο στάδιο της συνειδητής πραγματοποίησης και της αιτιακής απόδοσης χαρακτηριστικών. Αυτή η ταξινόμηση όχι μόνο λαμβάνει χώρα εκ των υστέρων, αλλά είναι επίσης εξαιρετικά υποκειμενική, καθώς βασίζεται όχι μόνο σε φυσικές έννοιες, όπως αυτές του χώρου και του χρόνου, αλλά και σε κοινωνικές ή προσωπικές απόψεις που αφορούν την κοινωνική τάξη και κατάσταση, προσωπικά συμφέροντα και πεποιθήσεις, φυλετικές διακρίσεις, προκαταλήψεις, και ούτω καθεξής. Ας πάρουμε για παράδειγμα την πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου. Σύμφωνα με την επιστημονική ερμηνεία του αρχείου απολιθωμάτων, αυτό συνέβη πριν περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια στην Αφρική. Αλλά σύμφωνα με τη θρησκευτική ερμηνεία της Βίβλου το ίδιο γεγονός μπορεί να συνέβηκε μόλις 10 χιλιάδες χρόνια πριν στην Εδέμ. Αυτό που θέλω απλά να τονίσω εδώ είναι πόσο διαφορετική μπορεί να είναι μια αιτιακή ερμηνεία της ίδιας υποθετικής συνθήκης. Γιατί αν ρωτάγαμε πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά η συνθήκη για τον άνθρωπο στο φυσικό αρχείο του σύμπαντος, κανείς δεν θα είναι έτοιμος να απαντήσει. 

Η διαδικασία της εξέλιξης κατά μια έννοια είναι αυτονόητη. Οι άνθρωποι ή οι δεινόσαυροι δεν υπήρχαν πριν να σχηματιστεί ο πλανήτης μας, ή στην αρχή του σύμπαντος. Όλα τα πλάσματα εξελίχτηκαν από πρωτόγονες μορφές, που με τη σειρά τους ήρθαν στην ύπαρξη χάρη στα πρώτα οργανικά μόρια. Αυτή η ιστορία φτάνει πίσω στην ανόργανη ύλη, στα άτομα, και στα θεμελιώδη σωματίδια. Πηγαίνει ακόμη πιο πίσω στο κενό και στις διακυμάνσεις του. Δεν θα ρωτήσω εδώ ποιος δημιούργησε το κενό ή το σύμπαν, αν ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν ή αν ο Θεός δημιουργήθηκε από το σύμπαν ή το κενό, επειδή αυτό είναι μια ερώτηση που κανείς δεν μπορεί να απαντήσει. Αυτό είναι ακριβώς το ζητούμενο- οι 'αλήθειες' δεν αποδεικνύονται. Αλλά ό,τι κι αν συνέβηκε στην αρχή όταν ο ατέρμονος βρόχος όλων των πιθανοτήτων εμφανίστηκε, ο χρόνος ξεκίνησε να ρέει και μαζί του ο χώρος άρχισε να επεκτείνεται. Η ενέργεια 'ψύχθηκε,' η ύλη σχηματίστηκε, οι νόμοι της φύσης καθιερώθηκαν, και η ύλη σύμφωνα με αυτούς τους νόμους άρχισε να οργανώνεται σε ολοένα και πιο σύνθετες μορφές. 

Αλλά αρκούν οι φυσικοί νόμοι να εξηγήσουν την προέλευση των νοήμονων μορφών ζωής; Σύμφωνα με την ανθρωπική αρχή, η απάντηση είναι καταφατική. Πιο ενδιαφέρον ακόμα είναι το γεγονός ότι η αυτή η αρχή δεν εναντιώνεται στη θρησκεία: αμφότερες παρέχουν μια προκαθορισμένη αιτία, η οποία ουσιαστικά στηρίζεται στο νοήμον σχέδιο για να εξηγήσει την εμφάνιση της νοήμονης ζωής. Φαίνεται ότι αν προσπαθήσουμε να βάλουμε και τις δυο αυτές απόψεις σε μια ορθολογική κλίμακα, η επιστήμη ξεκινά με ένα δόγμα που βασίζεται στην πίστη, και η πίστη ακολουθεί να εξηγήσει τον κόσμο σε ορθολογική βάση. Η στατιστική είναι πρακτική, αλλά δεν φθάνει στο επίπεδο μιας μορφοποιητικής αιτίας. Από την άλλη πλευρά, η πίστη είναι χρήσιμη, αλλά μόνο εκεί που τελειώνει η λογική. Με λίγα λόγια, η αυθόρμητη γένεση ή δημιουργία, που περιλαμβάνει ορισμένες ιδιότητες της αιτιακής μορφοποίησης ή μορφοποιητικής αιτίας, αποκαλύπτοντας τη βασική δομή ενός νοήμονος σχεδίου στη φύση, βασισμένη σε αρχέγονα πρότυπα συμμετρίας (η οποία σπάει και αποκαθίσταται), είναι ό,τι απομένει στη διάθεσή μας.

Με τον όρο νοήμον σχέδιο θα πρέπει με συνέπεια να εννοείται πληροφορία η οποία να διαθέτει τις θεμελιώδεις ιδιότητες της διατήρησης, της μετάδοσης, ακόμα και της μεταμόρφωσης. Αυτή η πληροφορία, ισοδύναμα ενέργεια ή μάζα, εκφράστηκε στο βιολογικό επίπεδο των πρώτων DNA μορίων, τα οποία με άλλα λόγια είναι 'βιολογική, αυταναπαραγόμενη πληροφορία,' η οποία αυτοργανώθηκε σε όλο και πιο πολύπλοκες μορφές, αυτό που σήμερα ονομάζουμε φυτά, άνθρωποι και ζώα. Οι κανόνες αυτής της οργάνωσης είναι μάλλον απλοί: "δοκίμασε και είτε αποδέξου ή απόρριψε." Αυτό λέγεται φυσική επιλογή. Αλλά η τυχαιότητα των βιολογικών διεργασιών, ακόμη και αν έχουν να κάνουν με μετασχηματισμό ή προσαρμογή, μεταλλάξεις όπως λέγονται, δεν είναι το ίδιο με τα μορφοποιητικά πρότυπα καθαυτά. Γι' αυτό και οι μεταλλάξεις δεν οδηγούν από μόνες τους στην ειδογένεση. Προκειμένου να έχουμε νέα είδη και όχι απλά ένα μεταλλαγμένο είδος, χρειαζόμαστε τους μορφοποιητικούς παράγοντες οι οποίοι λαμβάνουν χώρα πολύ νωρίς, ακόμα και πριν, από την εξέλιξη της αιτιακής μορφοποίησης. Για παράδειγμα, μια ομάδα μεταλλαγμένων σκύλων μπορεί να εξελιχθεί σε ένα νέο είδος- αν με κάποιον τρόπο ξεπεράσουν το απαγορευτικό φράγμα της στειρότητας- αλλά θα εξακολουθήσουν να είναι ένα νέο είδος σκύλων (όχι ένα νέο ζώο). Προκειμένου να υπάρξει 'ειδογένεση' σίγουρα χρειαζόμαστε περισσότερη 'ειδοποιό' διαφορά. Ο γονιδιακός ανασυνδυασμός είναι μια ικανή συνθήκη, αλλά αυτό που είναι αναγκαίο είναι ο ανασυνδυασμός της πληροφορίας σε ένα πιο θεμελιώδες επίπεδο, συμπεριλαμβάνοντας, μ' έναν μη τοπικό και ολιστικό τρόπο, το σύνολο του γονιδιώματος. 

Η μη τοπικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στο παρασκήνιο του μικρόκοσμου ή στον κόσμο του ασυνείδητου, σχετίζονται, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, με τον ταυτοχρονισμό στη φύση. Η ειδογένεση υπόκειται σε συγκεκριμένες συνθήκες, οι οποίες εκφράζονται αυθόρμητα και ακαριαία σε όλο το σώμα ενός εμφανιζόμενου οργανισμού ή μιας μορφής ζωής. Οι συνθήκες αυτές αναφέρονται στα αρχαϊκά γνωρίσματα των οργανισμών, τα οποία κάτω από τη διαδικασία της εξέλιξης δεν θα εμφανιστούν ξανά. Για παράδειγμα, τα φίδια μπορούν να αναπτύξουν νέα ουρά, αλλά οι άνθρωποι δεν αναπτύσσουν νέα άκρα. Τα έντομα παρουσιάζουν ιδιότητες αυθόρμητης γένεσης (παρθενογένεση), αλλά όχι πιο πολύπλοκα ζώα. Δεν θα πρέπει να περιμένουμε ειδογένεση μετά από έναν ορισμένο βαθμό πολυπλοκότητας. 

Γι' αυτό και η έννοια της αμείωτης πολυπλοκότητας είναι αναπόφευκτη. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε ένα 'κοινό πρόγονο' όλης της ζωής ούτε καν στο επίπεδο των 'πρώτιστων:' στα βακτήρια στα Αρχαία και στους Ευκαριώτες, σύμφωνα με το προαναφερθέν σύστημα των τριών 'βασιλείων.' Σε αυτήν την περίπτωση, η 'θεϊστική' αμείωτη πολυπλοκότητα συναντά σ' ένα θεμελιώδες επίπεδο μια επιστημονική 'Αγία Τριάδα' θεμελιωδών οργανισμών από τους οποίους όλοι οι άλλοι προέρχονται. Αυτή η προοπτική έχει τις ρίζες της βαθιά στον αυθορμητισμό της φύσης. Ο αυθορμητισμός είναι στην πραγματικότητα μια αμείωτη, μη αναγώγιμη διαδικασία. Όπως και με τη θεμελιώδη 'τριάδα' του Χριστιανισμού ή με το σύγχρονο βιολογικό μοντέλο, ένα ανάλογο θεμελιώδες ή αμείωτο μοντέλο εμφανίζεται στη σωματιδιακή φυσική. Υπάρχουν 6 δομικά σωματίδια της ύλης (φερμιόνια) και 6 σωματίδια φορείς των δυνάμεων (μποζόνια). Κανένα από αυτά δεν μπορεί να παραχθεί από κανένα άλλο. Κατά συνέπεια, η αμείωτη πολυπλοκότητα δεν είναι απλώς μια θεολογική ρητορική κατά της σύγχρονης βιολογίας, αλλά μοιάζει περισσότερο σαν τον ακρογωνιαίο λίθο της λογικής επαγωγής. 

Έτσι φτάνουμε στην έννοια αυτού που βάπτισα εξέλιξη συζευγμένης ιεραρχίας. Δεν είναι μια γραμμική διαδικασία ζωικών μορφών που ζουν χωριστά και αλληλεπιδρούν τοπικά στο χώρο και το χρόνο. Αντίθετα, είναι συζευγμένες μεταξύ τους, σχηματίζοντας ένα περίπλοκο δίκτυο της ζωής. Αυτό δεν είναι απλά ένας τρόπον του λέγειν. Ακόμη και αν τα μεγέθη του χώρου και του χρόνου σε κάποιες περιπτώσεις είναι μεγάλα, αργά ή γρήγορα η γενετική απομόνωση αίρεται. Αν οι πρώτες μορφές ζωής ήταν απομονωμένες, τα βακτήρια δεν θα έφταναν ποτέ να σχηματίσουν τα πρώτα ευκαρυωτικά κύτταρα. Ζούμε μέσα σε ένα πολύπλοκο και διασυνδεμένο δίκτυο πραγμάτων, πλασμάτων και πληροφορίας. Και ακόμα πιο αξιοσημείωτη είναι η πιθανότητα ότι σ' ένα θεμελιώδες  επίπεδο αιτιακής μορφοποίησης και πραγματικότητας τα ίδια τα εμπόδια που αναγνωρίζουμε να μας κρατάνε χωριστά από οτιδήποτε άλλο καταρρέουν. Αυτό με το οποίο απομένουμε είναι συνθήκες οι οποίες περιμένουν να εκφραστούν στο φυσικό επίπεδο της ειδογένεσης. Αυτός είναι ο τρόπος που ο κόσμος άρχισε να υπάρχει, και εκεί καταλήγουμε κάθε φορά που κάνουμε το ταξίδι στις πηγές της ζωής, της φύσης και του ίδιου του σύμπαντος. Οι συνθήκες δεν είναι απαραίτητα προκαθορισμένες μορφές ζωής, αλλά εκφράζουν και εξηγούν τις ιδιότητες της αιτιακής μορφοποίησης. 

Γι' αυτό και η εξέλιξη είναι ιεραρχική. Υπακούει τους φυσικούς νόμους, εκτυλίσσεται μέσα στο χώρο- χρόνο, κατευθυνόμενη προς μία κατεύθυνση. Όλοι γερνάμε, δεν γινόμαστε νεότεροι. Αλλά αυτό που παραμένει αθάνατο είναι η διαδικασία του μετασχηματισμού της ίδιας της ζωής. Μεταμορφώνεται, παράγει νέα είδη, ακόμα καταστρέφει άλλα. Αλλά αυτός ο κοσμογονικός σχηματισμός νέας ζωής, ή ειδογένεσης, δεν συμβαίνει κάθε μέρα. Συμβαίνει σε κρίσιμες στιγμές και όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις. Στη φυσική, αυτές οι ιδιαίτερες στιγμές ονομάζονται 'μοναδικότητες' και χαρακτηρίζονται από τις υψηλότερες τιμές πυκνότητας ενέργειας. Υποθέτω ότι η προαναφερθείσα Κάμβρια έκρηξη πληρούσε τις ανάλογες προϋποθέσεις  Υπήρχαν τα αρχαϊκά πρωτόζωα, ικανά να μεταμορφωθούν σε ριζικά νέες μορφές ζωής. Γι' αυτό και μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι η ειδογένεση μπορεί να συμβεί στις μέρες μας, υπό φυσικές συνθήκες. Έτσι η εξέλιξη πρέπει να θεωρείται ως ένας, θερμοδυναμικά καθορισμένος, μονής κατεύθυνσης δρόμος. Σε ό,τι αφορά την εντροπία, είναι σίγουρα ένα μέτρο της πολυπλοκότητας, πιθανότατα το καλύτερο. Η εντροπία αυξάνεται με την αναρχία και μειώνεται με την οργάνωση. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί στον υπολογισμό της ποσότητας πληροφορίας ενός συστήματος. Η πολυπλοκότητα μπορεί σίγουρα να μετρηθεί σε μονάδες εντροπίας. Αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ακόμα και αν η νοήμονη ζωή μειώνει την εντροπία με την αυτοργάνωση, η συνολική εντροπία του σύμπαντος πάντα αυξάνεται. Έτσι, βασικά, η μη αναγωγιμότητα και η μη αναστρεψιμότητα είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Είτε πάμε προς τα 'εμπρός' ή προς τα 'πίσω,' η εντροπία θα αυξηθεί. Αλλά σε ό,τι αφορά την ιεραρχία στις φυσικές διεργασίες, είναι κάτι που έχει να κάνει τόσο με την πολυπλοκότητα όσο και με το χρόνο. Η πολυπλοκότητα αναφέρεται σε ορισμένες δομές απαραίτητες προκειμένου να εντοπιστεί η ζωή, ενώ ο χρόνος μπορεί να έχει να κάνει με τη διευθέτηση αυτών των δομών στο χώρο, καθώς και με ορισμένα εξελικτικά στάδια που καθορίζουν τη διαδικασία και την πρόοδο της ειδογένεσης. 

Ας μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε εδώ τη σημασία της ασυνέχειας, ή την 'κβαντική' φύση της όλης διαδικασίας. Υποθέτω ότι όλοι θα συμφωνήσουμε ότι η εξέλιξη δεν είναι μια συνεχής διαδικασία. Ανεξάρτητα από το πόσα κομμάτια θα συγκεντρώνουμε, πάντα θα υπάρχουν κενά ανάμεσα. Δεν γνωρίζω βέβαια ποιο θα μπορούσε να είναι το ελάχιστο 'μήκος' ενός εξελικτικού χάσματος, αλλά, σε κάθε περίπτωση, αυτά τα κενά μπορεί να είναι τόσο μικρά ώστε να δίνουν την εντύπωση της συνέχειας. Αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. Δεν πρόκειται ποτέ να δούμε, για παράδειγμα,  ένα τριαντάφυλλο να ανοίγει, ακόμα κι αν πάρουμε  ένα εκατομμύριο φωτογραφίες κατά τις ενδιάμεσες φάσεις. Με την ίδια έννοια, ίσως να μην μπορέσουμε ποτέ να φανταστούμε έναν Αυστραλοπίθηκο να μεταμορφώνεται σε ένα ανθρώπινο ον, και αυτό όχι από κάποια έλλειψη απολιθωμάτων ή δημιουργικής φαντασίας, αλλά επειδή η ίδια η διαδικασία είναι ασυνεχής. Από μία γενιά απολιθωμάτων στην επόμενη ένα γεγονός εξελικτικής επιτάχυνσης μπορεί να λάβει χώρα, έτσι ώστε η όποια αιτιακή συσχέτιση να καταρρεύσει. Ωστόσο, και οι δύο γενιές θα πρέπει να θεωρούνται ότι ανήκουν στο ίδιο είδος. Το επόμενο 'κβαντικό' βήμα της ανθρωποποίησης του Αυστραλοπιθήκου είναι ακόμα πιο δύσκολο να συλλάβουμε. Αλλά σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να υπάρχει ένας πρωτόγονος, πιθηκόμορφος πρόγονός μας. Οπότε αυτό που γεμίζει τα κενά είναι το μυαλό μας, το οποίο συνδέει τις 'τελείες' και αποκαθιστά μια συνεχή και συνεκτική ιστορία. 

Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε την έννοια της εξέλιξης της συνείδησης. Ή άραγε 'συνείδηση της εξέλιξης;' Το γεγονός ότι η εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί ως μια πιθανοκρατική διαδικασία δεν αποκλείει τον παράγοντα της επιλογής, ειδικά της φυσικής επιλογής. Αλλά σε τι βαθμό η φυσική επιλογή ήταν ένα συνειδητό γεγονός, ή αμοιβαία ένα γεγονός της συνείδησης; Η πληροφορία δεν χάνεται. Αποθηκεύεται, σε ό,τι τώρα μας αφορά, στα γονίδια. Αλλά αυτού του είδους η πληροφορία δεν είναι παθητική. Υπαγορεύει πώς πρέπει τα γονίδια να συμπεριφέρονται και πώς να εκφραστούν. Τα γονίδια δεν είναι μόνο οι βιολογικές αποθήκες πληροφορίας. Είναι εκφράσεις της πληροφορίας σε βιολογικό επίπεδο. Όπως είδαμε, η πληροφορία είναι από τη φύση νοήμονη, επειδή περιέχει όλες τις ιδιότητες που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση, τη μετάδοση και το μετασχηματισμό της. Έτσι η συνείδηση εμπίπτει στη σφαίρα της νοήμονης πληροφορίας, ως μια εξελιγμένη της μορφή. Αλλά πριν  ο ανθρώπινος εγκέφαλος και η σκέψη να εξελιχθεί, η συνείδηση, με τη μορφή ενός συστήματος γενικευμένης και διάχυτης πληροφορίας, δρούσε σε όλα τα επίπεδα της ζωής και της ύπαρξης. Αυτό το δίκτυο των αναμεμειγμένων, ή 'υπερκαλυπτόμενων' καταστάσεων πληροφορίας μπορούν κάλλιστα να προσδιορίσουν τη συνείδηση είτε στ' αρχικά ή στα τελικά εξελικτικά στάδια. Η συνείδηση, όπως και η πληροφορία, αναγνωρίζει και ακόμα αποδίδει χρόνο, ενώ η ίδια είναι άχρονη. Αυτός ο άχρονος χαρακτήρας της συνείδησης πηγαίνει πίσω στα πρώτα στάδια της επέκτασης του σύμπαντος, ακόμα και πιο πριν. Η συνείδηση εμφανίζει τις ίδιες ιδιότητες αυθορμητισμού με τα αρχέγονα γεγονότα που προκάλεσαν την έκρηξη του σύμπαντος αρχικά. Γι' αυτό μπορούμε να πούμε ότι η συνείδηση είναι εγγενής στην φύση, με την ίδια έννοια που η πληροφορία είναι απαραίτητη για την οργάνωση της ύλης. Έτσι ενώ η εξέλιξη οδηγεί σε νέες μορφές πληροφορίας και ζωής, η συνείδηση είναι η πραγμάτωση της ίδιας της διαδικασίας. 

Μπορούμε τώρα να συνοψίσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της εξέλιξης συζευγμένης ιεραρχίας:

• Η εξέλιξη διαδραματίζεται σε διακριτά βήματα αντί να είναι μια συνεχής διαδικασία. Τα κενά ανάμεσα στις εξελικτικές περιόδους ξεπερνιούνται με γεγονότα εξελικτικής επιτάχυνσης (ή επιβράδυνσης). 
• Τα σύνορα μεταξύ διαφορετικών ειδών παρότι είναι διακριτά δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένα. Διαδικασίες κβαντικής πληροφορίας τρέχουν καθ' όλο το μήκος της ραχοκοκαλιάς της εξέλιξης καθιερώνοντας μη τοπικές συνδέσεις μεταξύ των μορφών ζωής, οι οποίες δεν έχουν σαφή χαρακτηριστικά στην αρχή.
• Οι εξελικτικές διαδικασίες είναι ιεραρχικές στο χώρο και στο χρόνο, υπόκεινται στη φυσική επιλογή, και κινούνται μη αντιστρεπτά από απλούστερες σε πιο πολύπλοκες μορφές. Ωστόσο, σε ένα αρχικό στάδιο οι πρώτες έμβιες μορφές παρήχθησαν αυθόρμητα και ακαριαία σε πολλά διαφορετικά μέρη. 
• Υπάρχει ένα κατώτατο όριο αναγωγής κάτω από το οποίο η ζωή ως βιολογική οντότητα δεν ορίζεται. Οι πρώτες ομάδες των πολυκύτταρων οργανισμών δεν μπορούν να αναχθούν σε απλούστερες μορφές χωρίς να χάσουν την ταυτότητά τους ως διακριτά είδη. 
• Η ειδογένεση συμβαίνει κατά τη διάρκεια εξαιρετικών εξελικτικών γεγονότων όταν συγκεκριμένες συνθήκες πληρούνται και σχετίζεται με τη φυσική καταλληλότητα απέναντι σε ακραία φυσικά φαινόμενα, και με την προϋπόθεση ότι όλοι οι οργανισμοί είναι σε αυτό το στάδιο πρωτόγονοι αρκετά για να μεταποιηθούν σε νέα είδη.
• Η νοημοσύνη είναι εγγενής στη ζωή με την ίδια έννοια που η πληροφορία ήταν σε θέση να εκφραστεί σε όλες τις σύγχρονες μορφές άψυχης και έμβιας ύλης. Η συνείδηση αντιπροσωπεύει το δίκτυο όλων των ειδών πληροφορίας που διαπερνά το σύμπαν. Με άλλα λόγια η συνείδηση είναι αυτό που εξελίσσεται.

Συμπεράσματα 

Σε αυτήν τη συζήτηση κάναμε ένα ταξίδι στο χρόνο από την εμφάνιση των πρώτων 'ανθρωποειδών' ως το παρόν. Όπως είδαμε, η εξέλιξη δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, ούτε και απλή, καθώς χαρακτηρίζεται από κενά στο αρχείο απολιθωμάτων, και από αμφιλεγόμενες ερμηνείες αυτού του αρχείου. Ωστόσο, αυτή η 'ανωμαλία' στην εξελικτική διαδικασία δεν αναιρεί την εξέλιξη, αλλά υποδηλώνει ότι ορισμένες πτυχές της θα πρέπει να επανεξεταστούν, καθώς και ότι ορισμένες θεμελιώδεις υποθέσεις της θα πρέπει να τροποποιηθούν. Αυτές οι υποθέσεις περιλαμβάνουν: την έννοια της ειδογένεσης (την απιθανότητα να έχουμε νέα είδη αποκλειστικά μέσω των μεταλλάξεων και της γενετικής παραλλαγής σε ένα προχωρημένο στάδιο της εξέλιξης), τον 'τελευταίο κοινό πρόγονο' (την παρανόηση ότι οι άνθρωποι και οι πίθηκοι για παράδειγμα εξελίχθηκαν από το ίδιο είδος), το βαθμό της αιτιακής σχέσης ανάμεσα στο φαινότυπο και στο γονότυπο (την απόλυτη άποψη ότι τα φυσικά χαρακτηριστικά μπορεί να αποδοθούν μόνο στην προσαρμογή και στη φυσική επιλογή), την εμφάνιση των σύνθετων μορφών ζωής από διεργασίες εντελώς τυχαίες (παραβλέποντας την ύπαρξη των μη τοπικών διεργασιών της μορφογένεσης στο επίπεδο ολόκληρου του οργανισμού), και ούτω καθεξής. Συνειδητοποιήσαμε επίσης ότι η έννοια της νοήμονης πληροφορίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να περιγραφεί και να εξηγηθεί η εμφάνιση της νοήμονης ζωής σε κάποια φάση εξέλιξης του σύμπαντος. Ακόμη συζητήσαμε, σε αυτό το πλαίσιο, την έννοια και την σημασία της επιλεκτικής παρατήρησης και της ανθρωπικής αρχής (ότι δηλαδή οι ερμηνείες μας είναι σ' ένα μεγάλο βαθμό αναπόφευκτα ανθρωποκεντρικές). Τέλος συμπεράναμε ότι η ζωή και η νοημοσύνη άπτονται σε εγγενείς ιδιότητες της ύλης, και δημιουργούνται αυθόρμητα μέσα από συμμετρικές (στην πραγματικότητα σπασίματος της συμμετρίας) διαδικασίες. Η πληροφορία είναι από τη φύση της νοήμονη, έτσι ώστε η συνείδηση προκύπτει ως το φυσικό αποτέλεσμα σε επίπεδο επεξεργασίας και κατανόησης της πληροφορίας (η συνείδηση στην πραγματικότητα υφίσταται ακόμα και στο ασυνείδητο επίπεδο της πληροφορίας). Κατά συνέπεια, έννοιες όπως ο Θεός, η Δημιουργία, το σύμπαν, Μεγάλη Έκρηξη, ή Κάμβρια έκρηξη είναι όλες ισοδύναμες, εκφράζοντας τις ίδιες θεμελιώδεις, αν και από διαφορετικές σχολές σκέψης και πεποιθήσεων, ιδιότητες αυτού που αποκαλούμε 'θαύμα της ζωής,' όπως όλοι το γνωρίζουμε. 

Εδώ, θα ήθελα να κάνω μία σύνοψη των συμπερασμάτων στα οποία έχουμε καταλήξει: 

• Οι άνθρωποι δεν εξελίχθηκαν από τους πιθήκους, καθώς (σύμφωνα με το αρχείο απολιθωμάτων) οι σύγχρονοι πίθηκοι εξελίχθηκαν κατά πάσα πιθανότητα μετά τους ανθρώπους. Ωστόσο, σε κάποιο πρώιμο εξελικτικό στάδιο το πρωτόγονο ανθρώπινο είδος θα έμοιαζε σαν τα υπόλοιπα είδη πιθήκων, έτσι ώστε δεν θα ξεχώριζαν μεταξύ τους.
• Η εξέλιξη δεν είναι απαραίτητα μια συνεχής και σταθερή διαδικασία. Αντίθετα, χαρακτηρίζεται από εξελικτικά κενά- περιόδους δηλαδή εξελικτικής επιτάχυνσης ή μαζικών εξαφανίσεων.
• Τα γεγονότα εξελικτικής επιτάχυνσης αναφέρονται σε περιόδους έντονης διαφοροποίησης (αυτό που συχνά αποκαλείται 'ειδογένεση') και θα μπορούσαν να περιγράψουν και να εξηγήσουν την ύπαρξη εξελικτικών κενών. Μπορούν να αποδοθούν σε ένα συγκεκριμένο πρότυπο 'γονιδιακής έκφρασης' που να πυροδοτείται από βιολογικές και περιβαλλοντικές συγκλίνουσες συνθήκες, ή ακόμα και από περιστατικά υβριδισμού ανάμεσα σε διαφορετικούς κλάδους (του ίδιου πάντα είδους), έτσι ώστε τα παραγόμενα υβρίδια να μπορούν καλύτερα να προσαρμοστούν σε ποικίλα περιβάλλοντα. Οπότε, "η εξέλιξη έρχεται όταν οι συνθήκες ευνοήσουν." Με άλλα λόγια, συμβαίνει όταν ο γενετικός κώδικας 'συζευγνύεται' με τα αντίστοιχα περιβαλλοντικά γεγονότα, και ως εκ τούτου εκφράζεται. 
• Οι βασικές μορφολογικές παραλλαγές ικανές να παράγουν ένα νέο είδος υπήρξαν (τουλάχιστον) μια φορά στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης Κάμβριας έκρηξης, έτσι ώστε όλα τα σύγχρονα είδη κατάγονται από παράλληλες γενιές των αντίστοιχων πρώιμων οργανισμών εκείνης της περιόδου. 
• Η εξελικτική διαδικασία δεν μπορεί να αναπαρασταθεί μ' ένα 'δέντρο,' αλλά, καλύτερα, από ένα 'δίκτυο,' έτσι ώστε διαφορετικά πρωτόγονα, ή ακόμα και σύγχρονα, είδη μπορεί να αλληλοεπικαλύπτονται με τέτοιον τρόπο ώστε οποιοσδήποτε γραμμικός ορισμός του είδους να θεωρηθεί ξεπερασμένος. 
• Η δυσκολία (ακόμα και απιθανότητα) να ξεχωρίσουμε τα διάφορα είδη από ένα εξελικτικό στάδιο και πιο πίσω, ενισχύει την υπόθεση της αμείωτης πολυπλοκότητας. Από την άλλη, αυτή η υπόθεση περιορίζεται στο περιεχόμενο της δημιουργίας νέων ειδών και της μη ύπαρξης 'χαμένων κρίκων,' χωρίς να αποτελεί έναν νόμο της φύσης, καθώς οι πολυκύτταροι οργανισμοί μπορούν να εξελιχθούν από απλούστερους, οι απλούστεροι από ακόμα πιο θεμελιώδεις, κοκ. 
• Οι εξελικτικές ασυνέχειες εξηγούν τη δυσκολία αναγνώρισης (ή απλά την απουσία) 'χαμένων κρίκων.' Ερμηνεύονται σε βιολογικό επίπεδο μέσω της διαδοχικής εμφάνισης γενιών ενός είδους και πηγάζουν από τις θεμελιώδεις κβαντικές ιδιότητες της ύλης. Η πράξη της παρατήρησης των γεγονότων της εξέλιξης είναι πιο σημαντική από την όποια χρονολογική ή μορφολογική διευθέτησή τους. 
• Ο 'τελευταίος κοινός πρόγονος' είναι περισσότερο ένα περιγραφικό εργαλείο παρά μια αντικειμενική, βιολογική  πραγματικότητα, ένα αποτέλεσμα αέναης αναδρομής, καθώς θα υπάρχει πάντα ένας προηγούμενος 'κοινός πρόγονος' που θα σπρώχνει την όλη διαδικασία ολοένα και πιο πίσω στο χρόνο. 
• Τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά των τωρινών ομάδων ανθρώπων οφείλονται σε θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των μελών του είδους, γεγονός που δείχνει ότι στο παρελθόν περισσότερα από ένα είδη ανθρώπου υπήρχαν. Ωστόσο, αυτές οι διαφορές μπορεί και να οφείλονται σε κοινωνική προκατάληψη αντί για αποδεδειγμένα επιστημονικά γεγονότα ('ράτσες' ανάλογα με το χρώμα του δέρματος για παράδειγμα). 
• Η πιθανότητα η νοήμονη ζωή να προέκυψε κατά τύχη είναι πρακτικά μηδενική. Από την άλλη, η υπόθεση του 'νοήμονος σχεδίου' θα υπόκειται σίγουρα στους νόμους της φύσης (γνωστούς ή άγνωστους). 
• Σύμφωνα με την ανθρωπική αρχή, η πληροφορία για την παραγωγή νοήμονης ζωής σε κάποιο στάδιο εξέλιξης του σύμπαντος υπήρχε, παρότι η τελική της μορφή (ότι θα ήταν τελικά άνθρωπος έναντι κάποιου άλλου είδους) ήταν ζήτημα τυχαίων παραγόντων. 
• Η συνείδηση συμμετέχει στην όλη διαδικασία ως μια μορφή νοημοσύνης, και επιπλέον αποτελεί το μορφογενετικό παράγοντα της φύσης και του σύμπαντος. 
• Η θεωρία της εξέλιξης, μέσω των εννοιών της φυσικής επιλογής και της προσαρμογής, εξηγεί μόνο εν μέρει την προέλευση της ζωής και τη φυσική πορεία των ειδών και των ανθρώπων διαμέσου του χρόνου. 
• Η εξέλιξη συζευγμένης ιεραρχίας δέχεται την αιτιοκρατική άποψη της φύσης μόνο κατά το δεύτερο στάδιο της καθαρής φυσικής επιλογής και προσαρμογής. Σε ένα πρώτο στάδιο τα διάφορα είδη υφίστανται μόνο ως συνθήκες, οι οποίες μπορούν είτε να εκφραστούν ή να ακυρωθούν. Επιπλέον, στο αρχικό στάδιο δεν υπάρχει καμία σαφής διάκριση ανάμεσα στις πρωτοεμφανιζόμενες πρωτόγονες μορφές ζωής. Το αιτιακό στάδιο της φυσικής επιλογής ξεκινάει από αυτήν τη στιγμή κι έπειτα. Ακόμη, η εξέλιξη συζευγμένης ιεραρχίας λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι οι άνθρωποι μεταποιούν τα πράγματα και τα πλάσματα που παρατηρούν, αποδίδοντάς τους χαρακτηριστικά και μορφή που μπορεί να μην υπήρχαν πριν από το γεγονός της παρατήρησης. Η συνείδηση διαδραματίζει έναν κυρίαρχο ρόλο στην όλη διαδικασία, καθώς, όχι μόνο πηγάζει από το ίδιο πλαίσιο με τις πρώτες οντότητες, αλλά επιπλέον τις μεταμορφώνει, αποτελώντας έτσι η ίδια τον παράγοντα της φυσικής επιλογής.

Περισσότερα:

Human Evolution: The process of humanization