10 Ιουν 2014

Ο Πλανευτής

Ο Πλανευτής (Le Séducteur), 1950

Το όνομα αυτού του πίνακα θα μπορούσε εξίσου να είναι 'Καμουφλάζ' ή 'Fata Morgana.' Θα ήταν έτσι ένα ωραίο παιχνίδι λέξεων ανάμεσα στον Morgan τον πειρατή και στην Morgana τη μάγισσα. Το πλοίο στον πίνακα του Μαγκρίτ είναι κατασκευασμένο από τα φυσικά στοιχεία, τον ουρανό, τα σύννεφα, και το νερό. Είναι ένας αντικατοπτρισμός, μια εξαπάτηση, κατά συνέπεια, μια 'αποπλάνηση,' διότι παγιδεύει τα μάτια του θεατή στην εικόνα του πίνακα.

Ο Ιπτάμενος Ολλανδός, Albert Pinkham Ryder, c. 1887

Ένα από τα πιο διάσημα φαντάσματα- πλοία είναι ο Ιπτάμενος Ολλανδός. Πρόκειται για ένα θρυλικό πλοίο- φάντασμα το οποίο δεν μπορεί ποτέ να πιάσει λιμάνι και είναι καταδικασμένο να πλέει στις θάλασσες για πάντα. Ο μύθος είναι πιθανό να προέρχεται από τη θαλασσινή λαογραφία του 17ου αιώνα. Η παλαιότερη ακριβής εκδοχή προέρχεται από τα τέλη του 18ου αιώνα. Εμφανίσεις του πλοίου τον 19ο και 20ο αιώνα το θέλουν να λάμπει με απόκοσμο φως. Αν συναντηθεί με άλλο πλοίο, το πλήρωμα του Ιπτάμενου Ολλανδού θα προσπαθήσει να στείλει μηνύματα στη στεριά, ή σε άτομα από καιρό νεκρά. Αν ιδωθεί στον ωκεανό, το πλοίο είναι προάγγελος συμφοράς.

Σύμφωνα με μια ιστορία:

"Τα νέα σύντομα εξαπλώθηκαν στο πλήρωμα ότι ένα πλοίο φάντασμα έπλεε στον αέρα πάνω από τη θάλασσα, και ότι ήταν ένας κακός οιωνός που σήμαινε ότι κανείς από το πλήρωμα δεν θα έβλεπε στεριά ξανά. Όταν ο κυβερνήτης έμαθε την ιστορία, ανέβηκε στο κατάστρωμα και εξήγησε στο πλήρωμα ότι αυτή η παράξενη εμφάνιση προκλήθηκε από την αντανάκλαση κάποιου πλοίου που έπλεε στο νερό κάτω από αυτήν την αντανάκλαση, αλλά λόγω της απόστασης δεν μπορούσαν να το δουν. Υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες στην ατμόσφαιρα, είπε, όταν οι ακτίνες του ήλιου μπορούν να σχηματίσουν στον αέρα την εικόνα ενός αντικειμένου που βρίσκεται στο έδαφος, όπως οι εικόνες που βλέπει κάποιος μέσα από γυαλί ή νερό, αλλά αυτές οι εικόνες συνήθως είναι αντεστραμμένες- φαίνονται ανάποδα. Αυτές οι εικόνες ονομάζονται αντικατοπτρισμοί. Είπε σ' έναν ναυτικό να ανέβει στον πύργο ελέγχου και να ξανακοιτάξει το πλοίο φάντασμα. Ο άντρας ανέβηκε, και ανέφερε ότι έβλεπε ένα κανονικό πλοίο κάτω από τον αντικατοπτρισμό του αέρα. Μετά, το κανονικό πλοίο ήρθε πιο κοντά και έγινε ορατό. Οι ναυτικοί τότε πείστηκαν, και δεν πίστεψαν ξανά σε πλοία- φαντάσματα.” 
http://en.wikipedia.org/wiki/Flying_Dutchman

Αλλά μπορεί να ξαναεμφανιστεί σύντομα:

http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2130598/False-wall-water-created-Fata-Morgana-mirage-hidden-iceberg-Titanic-late.html

Τέτοιου είδους φαινόμενα ονομάζονται 'Fata Morgana.' Επίσημα, πρόκειται για μια ασυνήθιστη και περίπλοκη μορφή που εμφανίζεται λίγο πιο πάνω από τη ζώνη του ορίζοντα. Αυτό το οπτικό φαινόμενο συμβαίνει διότι οι ακτίνες του φωτός κάμπτονται όταν διέρχονται από στρώματα αέρα με διαφορετικές θερμοκρασίες. Η 'Fata Morgana' παραμορφώνει έντονα τα αντικείμενα τα οποία απεικονίζει. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να συμβεί στην ξηρά ή στη θάλασσα, στις πολικές περιοχές ή στις ερήμους. Αυτό το είδος οπτασίας μπορεί να περιλαμβάνει σχεδόν κάθε είδος μακρινών αντικειμένων, όπως πλοία, νησιά, και τις ακτές.
http://en.wikipedia.org/wiki/Fata_Morgana_(mirage)

Πορτραίτο της Morgan le Fay (Fata Morgana), Anthony Frederick Augustus Sandys, 1864 http://en.wikipedia.org/wiki/Morgan_le_Fay

Η φράση 'Fata Morgana' είναι στην πραγματικότητα Ιταλική, και προέρχεται από την κοινή Λατινική λέξη για τη 'νεράιδα,' και τη μάγισσα Morgan le Fay της εποχής του Αρθούρου, από μια πεποίθηση της εποχής ότι αυτές οι οπτασίες, τις οποίες έβλεπαν στα στενά της Σικελίας, ήταν κάστρα αγγέλων στον αέρα ή ανύπαρκτη γη που δημιουργούνταν από αυτή τη μάγισσα για να παρασύρει τους ναυτικούς στο θάνατό τους.

Ο Πλανευτής, 1951

Σε αντίθεση με ένα τοπίο, ο Μαγκρίτ έκανε πράγματι κάτι περίεργο στο πλοίο: αντικατέστησε το σχήμα του με μια επέκταση του νερού. Αν αυτό σημαίνει το όνειρο, τότε ο τίτλος του πίνακα 'Ο Πλανευτής' σημαίνει επίσης ελεύθερη φαντασία, και ο Μαγκρίτ ο ίδιος είχε μιλήσει για τη ζωγραφική όχι απλά πραγματικών αντικειμένων, όπως σε πίνακες που απεικονίζουν νεκρές φύσεις, αλλά 'πραγματικών εμπειριών.' Όποιος 'αποπλανεί,' μπορεί επίσης να υπερβεί το αδίκημά του;
http://www.mattesonart.com/1949-1960-mature-period.aspx

Το Αμερικανικό πολεμικό πλοίο Eldridge, σύμφωνα με το πείραμα της Φιλαδέλφειας http://www.bubblews.com/news/446101-the-philadelphia-expirement

Σύμφωνα με μια άλλη ιστορία:

"Η ιστορία έχει ότι τον Οκτώβριο του 1943, στο λιμάνι της Φιλαδέλφειας, ένα πείραμα διεξήχθη στο αμερικανικό αντιτορπιλικό USS Eldridge. Το πείραμα βασιζόταν στη δημιουργία μιας δύναμης που θα έκανε το πλοίο αόρατο στα μάτια και στο ραντάρ. Το πείραμα παρακολούθησαν εκατοντάδες ναύτες τόσο στο Eldridge, όσο και στη στεριά και σε άλλα πλοία κοντά. Δυστυχώς, υπήρξαν σοβαρές παρενέργειες για το πλήρωμα του πλοίου. Κάποιοι βρέθηκαν ενσωματωμένοι στα μεταλλικά μέρη του πλοίου, άλλους δεν τους ξαναείδαν ποτέ, και άλλοι πάλι τρελάθηκαν ή υπέφεραν πολλά χρόνια μετά από περιπτώσεις εμφάνισης και εξαφάνισης. Σύμφωνα με την τυπική γραμμή του, το Πολεμικό Ναυτικό αρνήθηκε τα πάντα.
http://skeptoid.com/episodes/4016

Ο Πλανευτής, 1953

Πιθανότατα κανένας άλλος πίνακας του Μαγκρίτ δεν είναι τόσο μονόχρωμος, ακυρώνοντας έτσι περαιτέρω τη διαφορά ανάμεσα στον ουρανό και στη θάλασσα. Τα κύματα θυμίζουν ένα πλοίο μέσα στην παλίρροια ή σαν το αφρισμένο νερό της φουσκοθαλασσιάς. 

Κάποιος μπορεί να δει τον ΄Πλανευτή' σαν μια προσεκτικά σχεδιασμένη ψευδαίσθηση. Καθώς το νερό καλύπτει εν μέρει το πλοίο, κάποιος μπορεί να φανταστεί το μισό βυθισμένο κάτω από τον ορίζοντα. Βρίσκονται άραγε η απόλαυση και η κριτική περισυλλογή σχετικά με το συγκεκριμένο πίνακα σε αντίθεση; Οπωσδήποτε, και αυτό προϋποθέτει ένα τρίτο, πιο 'ανησυχητικό' επίπεδο ερμηνείας, που πολλοί από τους Σουρεαλιστές αγνοούσαν οι ίδιοι... το πλοίο του Μαγκρίτ ήρθε για να μείνει και για να συνεχίσει την πορεία του.
http://www.haberarts.com/seducer.htm

Ο Εφησυχασμός (Le Confort de l’Esprit), 1950

Συνέβη άραγε το πείραμα της Φιλαδέλφειας στην πραγματικότητα; Λοιπόν, θα συμβεί κάτι παρόμοιο σίγουρα στο μέλλον, και θα είναι πολύ πιο μαγικό- με την ίδια έννοια που φάνταζαν μαγικά τα κινητά τηλέφωνα πριν από μόλις 50 χρόνια. Δουλειά ενός ζωγράφου είναι όχι να κάνει θαύματα κυριολεκτικά, αλλά να τα αναπαριστά στους πίνακές του. Δεν υπάρχει τίποτα κακό με αυτό, και είναι πραγματικά αβλαβές- τα όνειρα ποτέ δεν σκότωσαν κανέναν. Αλλά ένας ζωγράφος, σε αντίθεση με έναν τυχοδιώκτη, έχει ένα πολύ δύσκολο έργο για να εκτελέσει: οι πίνακές του πρέπει να περιέχουν στοιχεία που θα τους κάνουν διαχρονικούς. Ενώ το Eldridge (από όσο γνωρίζω) πωλήθηκε για παλιοσίδερα σε μια μεταλλευτική εταιρεία στον Πειραιά, ο Ιπτάμενος Ολλανδός βρίσκεται ακόμα εκεί έξω, μαζί με τον 'Πλανευτή' του Μαγκρίτ. Αλλά είναι πίσω από τον 'Εφησυχασμό,' στο κάστρο του μυαλού μας, που κοιτάζουμε τη θάλασσα, βλέποντας το πλοίο- φάντασμα να έρχεται, ζώντας το μυστήριο, χωρίς να φοβόμαστε, αλλά ούτε και να εφησυχάζουμε.