Ατλαντίς

Χάρτης που δείχνει την υποτιθέμενη έκταση της αυτοκρατορίας της Ατλαντίδας. Από το βιβλίο του Ignatius L. Donnelly "Atlantis: the Antediluvian World, 1882."

http://en.wikipedia.org/wiki/Atlantis

Δημιουργία ενός μύθου

Η ιστορία της Ατλαντίδας υπάρχει μόνο στον Πλάτωνα, όπου περιγράφεται με συντομία στον «Τιμαίο» και στον ημιτελή «Κριτία.» Ο Πλάτωνας στον «Τιμαίο», δια στόματος του Κριτία, περιγράφει όσα ο Σόλωνας είχε μάθει για το απώτερο παρελθόν από τους ιερείς της Αιγύπτου, όταν είχε επισκεφτεί αυτήν τη χώρα: 

«Ο Κριτίας συνέχισε: «Υπάρχει στην Αίγυπτο, στο Δέλτα, στου οποίου την κορυφή σχίζεται το ρεύμα του Νείλου, ένας νομός που καλείται Σαϊτικός. Η μεγαλύτερη πόλη του νομού είναι η Σάις - απ' όπου και ο Άμασις καταγόταν, ο βασιλιάς - και, κατά τους εντόπιους, η θεά-αρχηγός της πόλης είναι η ονομαζόμενη Νηίθ στα αιγυπτιακά και Αθηνά στα ελληνικά, όπως εκείνοι λένε. Ισχυρίζονται, λοιπόν, ότι είναι φίλοι των Αθηναίων και κατά κάποιον τρόπο συγγενείς τους. Είπε ο Σόλων ότι, όταν πορεύτηκε εκεί, τιμήθηκε πολύ απ' αυτούς και κάποτε, ρωτώντας τους πιο έμπειρους ιερείς για τα παλιά, κατανόησε ότι ούτε ο ίδιος, ούτε άλλος Έλληνας υπήρχε, ούτε κανείς - όπως λέγεται -που να γνώριζε γι' αυτά… 

Τότε, ένας πολύ ηλικιωμένος ιερέας του είπε: «Σόλωνα, Σόλωνα, οι Έλληνες είστε πάντοτε παιδιά και γέροντας Έλληνας δεν υπάρχει». Ακούγοντάς τον, ο Σόλων ρώτησε: «Πώς το λες αυτό;». Εκείνος απάντησε: «Όλοι είστε νέοι στις ψυχές, γιατί σ' αυτές, από αρχαία ακούσματα, δεν έχετε κρατημένη καμμία παλαιά δοξασία, ούτε κανένα πανάρχαιο μάθημα. Και το αίτιο αυτών είναι το εξής: πολλές και διάφορες καταστροφές έγιναν και θα γίνουν στους ανθρώπους. Από πυρ και ύδωρ οι μεγαλύτερες, ενώ από μύρια άλλα στοιχεία άλλες, μικρότερες. Αυτό, λοιπόν, που λέτε κ' εσείς - ότι κάποτε ο Φαέθων, ο γιός του Ήλιου, έζευξε το άρμα του πατέρα του και, μη όντας δυνατός γιά να το οδηγήσει στην πατρική οδό, συνέκαψε όσα βρίσκονταν επάνω στην γη ενώ ο ίδιος καταστράφηκε κεραυνοβολημένος - αυτό λέγεται σε μορφή μύθου, ενώ η αλήθεια είναι ότι, με την πάροδο πολλών χρόνων, η παρέκκλιση των σωμάτων που κινούνται στον ουρανό, γύρω από την γη, επιφέρει μεγάλη πύρινη καταστροφή σε όσα βρίσκονται επάνω στην γη. Τότε, λοιπόν, όσοι κατοικούν στα όρη και σε υψηλούς τόπους και στην ξηρά, υφίστανται μεγαλύτερη καταστροφή απ' όσους κατοικούν κοντά στους ποταμούς ή στην θάλασσα… Όταν πάλι οι Θεοί προκαλούν κατακλυσμούς αποκαθαίροντας με ύδατα την γη, διασώζονται οι ορεσίβιοι βουκόλοι και βοσκοί, ενώ παρασύρονται από τα ποτάμια στην θάλασσα οι κάτοικοι πόλεων σαν τις δικές σας… Και είναι αλήθεια ότι σε όλους τους τόπους, όπου ο υπερβολικός χειμώνας ή ο καύσωνας δεν το απαγορεύουν, πάντοτε επιζεί το γένος των ανθρώπων, είτε αυξημένο, είτε ελαττωμένο. Όσα, λοιπόν, δικά σας ή δικά μας ή άλλου τόπου ακούσαμε και γνωρίζουμε - αν, δηλαδή, πρόκειται για κάποιο ωραίο ή μεγάλο γεγονός ή ενδιαφέρον - τα πάντα, από παλιά, είναι εδώ καταγεγραμμένα και διασωσμένα στα ιερά μας. Στα μέρη σας, όμως, και στ' άλλα μέρη, μετά την πάροδο συγκεκριμένων ετών, κάθε φορά που μόλις ετοιμάζονται τα συγγράμματα και όλα όσα χρειάζονται οι πόλεις, έρχεται σαν νόσημα το ουράνιο ρεύμα και από εσάς αφήνει μόνον τους αγράμματους και άμουσους, ώστε πάλι εξαρχής να γίνεστε σαν τους νέους, μη γνωρίζοντας τίποτε, ούτε δικό μας, ούτε δικό σας, απ' όσα υπήρχαν στους παλαιούς χρόνους. Όσα τώρα, λοιπόν, μας ανέφερες για τις γενεαλογίες σας, Σόλωνα, λίγο διαφέρουν από τους παιδικούς μύθους. Εσείς, κατά πρώτο, μνημονεύετε έναν κατακλυσμό της γης, ενώ πολλοί έγιναν πιο μπροστά… 

Κάποτε, Σόλωνα, πριν από την μέγιστη υδάτινη καταστροφή, η πόλη - που σήμερα είναι των Αθηναίων - ξεχώριζε ως η άριστη στον πόλεμο και η περισσότερο ευνομούμενη σε όλα. Γι' αυτήν λέγεται ότι πραγματοποίησε τα ωραιότερα έργα και τα ωραιότερα πολιτεύματα απ' όλα όσα εμείς ακούσαμε να υπάρχουν κάτω από τον ουρανό». 

Στην τελευταία παράγραφο βεβαίως βλέπουμε τον ισχυρά υποκειμενικό χαρακτήρα της αφήγησης, όταν αναφέρεται ότι η Αθήνα υπήρχε πριν τον κατακλυσμό. Το ίδιο φαίνεται κι αμέσως παρακάτω, όπου αναφέρεται πως η Αθήνα είναι 1000 χρόνια αρχαιότερη από τη Σαΐδα. Η αφήγηση πάντως συνεχίζεται μέχρι να φτάσουμε στο ζητούμενο: 

«Δεν θα σου τα αρνηθώ, Σόλωνα, αλλά θα τα πω για χάρη σου και για χάρη της πόλης σας και μάλιστα για χάρη της Θεάς, η οποία ανέλαβε και ανέθρεψε και εκπαίδευσε την πόλη σας και την δική μας -πρώτα την δική σας, χίλια χρόνια νωρίτερα, παραλαμβάνοντας το σπέρμα σας από την Γη και τον Ήφαιστο, και ύστερα την δική μας. Για την μέχρι σήμερα πορεία μας στον κόσμο, οι ιερές γραφές δίνουν τον αριθμό των οχτώ χιλιάδων ετών. Θα σου μιλήσω, λοιπόν, για τους συμπολίτες σου, που εμφανίστηκαν προ εννέα χιλιάδων ετών, θα σου μιλήσω με συντομία για τους νόμους τους και για τ' ωραιότερο έργο απ' όσα έπραξαν… 

Πολλά και μεγάλα έργα της πόλης σας είναι εδώ καταγεγραμμένα και θαυμάζονται, αλλά ένα απ' όλα υπερέχει σε μέγεθος και αρετή: λένε οι γραφές πόσο μεγάλη δύναμη -που πορευόταν υβριστικά εναντίον ολόκληρης της Ευρώπης και της Ασίας, ορμώντας απ' έξω, από το Ατλαντικό πέλαγος - κατανίκησε κάποτε η πόλη σας. Τότε ήταν πορεύσιμο το εκεί πέλαγος. Εμπρός από το στόμιό του- το οποίο, όπως λέτε, ονομάζεται Στήλες Ηρακλέους - είχε νησί, και το νησί ήταν μεγαλύτερο από την Λιβύη και την Ασία μαζί. Περνώντας από αυτό, πορεύονταν προς τα άλλα νησιά και από αυτά τα νησιά σε όλη την αντικρινή ήπειρο, που περιβάλλει εκείνον τον αληθινό πόντο. Αυτά, λοιπόν, που βρίσκονται εντός τού στομίου, για το οποίο λέμε, φαίνονταν σαν λιμάνι που έχει μια στενή είσοδο. Εκείνο, όμως, ήταν όντως πέλαγος και η γη που το περιέβαλλε ορθότατα θα ονομαζόταν ήπειρος, παντελώς και αληθώς. Σ' αυτή, λοιπόν, την νήσο Ατλαντίδα υπήρχε μεγάλη και θαυμαστή βασιλική δύναμη, που επικρατούσε σε όλο το νησί, καθώς και σε πολλά άλλα νησιά και μέρη της ηπείρου. Επιπλέον, στα δικά μας μέρη, ήταν άρχοντες στην Λιβύη, μέχρι την Αίγυπτο, και στην Ευρώπη, μέχρι την Τυρρηνία. Όλη αυτή η δύναμη, συναθροισμένη σε ένα στράτευμα, επιχείρησε κάποτε να υποδουλώσει με ορμή τον δικό σας και τον δικό μας και κάθε τόπο εντός του στομίου. Τότε, λοιπόν, Σόλωνα, η δύναμη της πόλης σας έγινε εμφανής σε άπαντες τους ανθρώπους, ως προς την αρετή και την ρώμη της, γιατί πρωτοστάτησε ενώπιον όλων με ευψυχία και με όσες πολεμικές τέχνες κατείχε, αρχικά ως ηγεμόνας των Ελλήνων κ' έπειτα - εξ ανάγκης απομονωμένη, όταν οι άλλοι αποστάτησαν - φτάνοντας στους έσχατους κινδύνους, νίκησε τους επιδρομείς κ' έστησε τρόπαιο, αποτρέποντας την υποδούλωση των μη υπόδουλων και ελευθερώνοντας μεγαλόκαρδα όλους τους άλλους, όσους κατοικούμε εντός των ορίων των Ηρακλείων Στηλών. Σε κατοπινούς χρόνους, όταν έγιναν φοβεροί σεισμοί και κατακλυσμοί, μέσα σε μία ημέρα και μία νύχτα τρομερή, όλοι οι μαχητές σας χάθηκαν αθρόοι μέσα στην γη και η νήσος Ατλαντίδα αφανίστηκε, παρομοίως βυθισμένη στην θάλασσα. Γι' αυτό και τώρα έγινε απροσπέλαστο και αδιερεύνητο το εκεί πέλαγος, αφού εμποδίζει ο εντελώς βαθύς πηλός, τον οποίο άφησε το νησί καθώς καταποντιζόταν». 

[http://www.24grammata.com/wp-content/uploads/2011/01/Platon-Timaios.pdf]

Αξίζει ίσως να αναφέρουμε τα εξής από την προηγούμενη αφήγηση:

Ο Πλάτωνας αναφέρει πώς στις Στήλες του Ηρακλέους (στενά του Γιβραλτάρ) υπήρχε ένα μεγάλο και στενό λιμάνι. Αυτό το λιμάνι προφανώς θα βρισκόταν στο νοτιοδυτικό άκρο της Ιβηρικής χερσονήσου, είτε από τη μεριά της Μεσογείου είτε από τη μεριά του Ατλαντικού. Αρκετοί έχουν ταυτίσει αυτό το λιμάνι με τη μυθική Τάρτεσσο στην περιοχή του σημερινού Cadiz της Ισπανίας. 

Εντούτοις η νήσος Ατλαντίδα ήταν άλλο μέρος, έξω από τις Ηράκλειες στήλες, και μάλιστα σχετικά κοντά της υπήρχαν και άλλα νησιά, από τα οποία κάποιος έφτανε σε μια μεγάλη ήπειρο (η οποία έμοιαζε σαν μια απέραντη γη που εγκόλπωνε τη θάλασσα.) Η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι αυτή η αφήγηση δεν παραπέμπει σε καμία περίπτωση στην Αμερική, αφού στο γεωγραφικό πλάτος των στενών του Γιβραλτάρ και μέχρι τις ακτές της Αμερικής δεν υπάρχει κανένα νησί. Οι Αζόρες είναι αρκετά χαμηλότερα. Αν υπήρχε κάποιο μεγάλο νησί (στο μέγεθος μαζί της Λιβύης και της Ευρώπης όπως αναφέρει ο Πλάτωνας), ακόμα και με τα δεδομένα της εποχής του Πλάτωνα (η τότε Αφρική ονομαζόταν Λιβύη αλλά θεωρείτο πολύ μικρότερη από ό,τι είναι στην πραγματικότητα και το ίδιο ισχύει και για την Ευρώπη την οποία τότε θεωρούσαν να φτάνει μόλις μέχρι την Κασπία), θα επρόκειτο για ένα τεράστιο νησί, έτσι ώστε αν είχε εξαφανιστεί (από κάποιο ακραίο φαινόμενο όπως ισχυρός σεισμός ή μετεωρίτης), οι συνέπειες θα ήταν ορατές ακόμα και σήμερα σε όλη την ευρύτερη περιοχή.  

Αν επίσης λάβουμε υπόψη μας ότι στους χάρτες της εποχής του Πλάτωνα ακόμα δεν υπήρχε η Βρετανία και η Ιρλανδία, ενώ εμφανίζονται μαζί με τη Σκανδιναβία (η οποία αναπαρίστατο σαν το μυθικό νησί "Θούλη") μετά τον 3ο αι. στους χάρτες του Εραστοσθένη, το πιο πιθανό είναι ότι τα "νησιά" στα οποία αναφέρεται ο Πλάτωνας είναι οι προαναφερθείσες χώρες, παρότι αρκετά πιο "έξω" από τα στενά του Γιβραλτάρ. Θα πρόκειται τότε για τους μυθικούς γίγαντες των μεγαλιθικών κατασκευών της Ευρώπης, ο πολιτισμός των οποίων έχει αφήσει τα ίχνη του από τη Δυτική Ευρώπη μέχρι και τη Μάλτα, τη Σαρδηνία και τη Νότια Ιταλία. Έτσι, θα είχαν φτάσει σε απόσταση αναπνοής από τους Έλληνες, με τους οποίους και τελικά αναμετρήθηκαν χάνοντας (κατά τον Πλάτωνα) τη μάχη.

Σε ό,τι αφορά την Τάρτεσσο στα στενά του Γιβραλτάρ, το όνομά της έχει συνδεθεί (και δικαίως) με τους Φοίνικες. Μόνο που οι Φοίνικες εμφανίζονται ιστορικά από το 1200 π.Χ. (πολύ δηλαδή αργότερα από την εποχή της Ατλαντίδας). Ίσως όμως να ήταν τελικά Φοίνικες ναυτικοί αυτοί που έφεραν το μύθο της Ατλαντίδας στους Αιγυπτίους, σε σχέση με κάποιο πραγματικό γεγονός που είχε λάβει κάποτε χώρα σε κάποια περιοχή των Δυτικών ακτών του Ατλαντικού. Η ιστορία της Ατλαντίδας θα μπορεί ακόμα να σχετίζεται και με τη βύθιση της Ταρτέσσου, αν και σε αυτήν την περίπτωση είναι δύσκολο να ταυτίσουμε τα ονόματα "Τάρτεσσος" και "Ατλαντίς." Αν πάντως φανταστούμε μήπως κάποτε οι Έλληνες είχαν πολεμήσει με τους Άτλαντες σε κάποια μακρινή εποχή, τότε μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως είχαν όντως πολεμήσει με τους Φοίνικες κατά τους ιστορικούς χρόνους για την κατοχή των θαλασσίων οδών.   

Η αλληγορική σημασία της Ατλαντίδας

Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία της Ατλαντίδας εξιστορείται από τον Πλάτωνα κυρίως για να εξάρει τον άθλο των Αθηναίων όταν νίκησαν τους Άτλαντες. Επιπλέον, από μεταγενέστερους ιστορικούς τονίστηκε η αλληγορική σημασία του μύθου σε σχέση με την ιδανική Πολιτεία, καθώς και το ποια είναι η μοίρα όσων κοινωνιών διαφθείρονται. Εντούτοις, ο Πλάτωνας θα μπορούσε για αυτόν τον σκοπό να αναφέρει άλλα παραδείγματα κοινότερα στην εποχή του αντί να κατατρέξει σε ένα τόσο μακρινό (πραγματικό ή όχι) γεγονός. Επομένως, κατά πάσα πιθανότητα ο πυρήνας του μύθου περιέχει κάποια αλήθεια, ότι δηλαδή θα υπήρξε κάποια πόλη (παράκτια ή νησιωτική), κάπου προς τα στενά του Γιβραλτάρ (ή και έξω από αυτά), η οποία και θα χάθηκε για κάποιο λόγο (άνοδος της στάθμης της θάλασσας, παλιρροϊκό κύμα, σεισμός, πόλεμος, ή απλή εγκατάλειψη). Το όνομα ωστόσο αυτής της πόλης μπορεί να ήταν διαφορετικό, καθώς και η εποχή να ήταν άλλη, ενώ επίσης ο Πλάτωνας μπορεί να ανέμειξε διαφορετικά στοιχεία από περισσότερους από έναν μύθους (μυθική Τάρτεσσος των Φοινίκων, μεγαλιθικός πολιτισμός της Δυτικής Ευρώπης, έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, κοκ.).

Υποθετικές τοποθεσίες της Ατλαντίδας

http://en.wikipedia.org/wiki/Location_hypotheses_of_Atlantis

Η Σαντορίνη (Θήρα) και οι Μινωίτες

Αρχαία τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης ήταν μια από τις μεγαλύτερες ηφαιστειακές εκρήξεις της ιστορίας.  Το ηφαίστειο πιστεύεται ότι εκτόξευσε 4 φορές περισσότερο ηφαιστειακό υλικό από ό,τι το ηφαίστειο Κρακατόα, το οποίο εξερράγει το 1883. Η προηγούμενη τοιχογραφία θυμίζει την περιγραφή του Πλάτωνα, σύμφωνα με την οποία το κέντρο της μητρόπολης της Ατλαντίδας ήταν διευθετημένο κυκλοειδώς, με ομόκεντρα κανάλια. Επιστήμονες που ανακατασκεύασαν το σχήμα του νησιού πριν από την έκρηξη του ηφαιστείου, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όντως υπήρχε μια δαχτυλιοειδής διαμόρφωση, με μία μόνο μικρή είσοδο που έβγαζε σε μια μεγαλύτερη εσωτερική λιμνοθάλασσα.

Η Μάλτα

Οι Μεγαλιθικοί ναοί της Μάλτας είναι έντεκα προϊστορικά μνημεία, τα οποία κατασκευάστηκαν την περίοδο μεταξύ 3.000 και 700 π.Χ. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι αυτά τα μεγαλιθικά συμπλέγματα είναι το αποτέλεσμα τοπικών καινοτομιών σε μια διαδικασία πολιτισμικής εξέλιξης. Αυτό οδήγησε στην κατασκευή πολλών ναών της φάσης Ġgantija (3600-3000 π.Χ.), με αποκορύφωμα τους μεγάλους ναούς του Tarxien, που παρέμειναν σε χρήση μέχρι το 2.500 π.Χ. Πολλά από τα ονόματα των διάφορων τοποθεσιών σχετίζονται με τις πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. Η Μαλτέζικη λέξη, λόγου χάρη, για τους ογκόλιθους "ħaġar" συμπίπτει με το όνομα τοποθεσίας όπου ογκόλιθοι έχουν βρεθεί. Η Μαλτέζικη λαογραφία επίσης περιγράφει ότι γίγαντες έκτισαν τους ναούς, γεγονός που οδήγησε στο όνομα μιας άλλης τοποθεσίας "Ġgantija," που σημαίνει μέρος των γιγάντων.    

Οι Μπαχάμες (Ο δρόμος του Μπίμινι)

http://floridazone.blogspot.gr/2013/07/boat-to-bimini.html

Ο δρόμος του Μπίμινι είναι ένας υποβρύχιος σχηματισμός από πέτρες, όπως φαίνεται στην προηγούμενη φωτογραφία, κοντά στο βόρειο Μπίμινι στις Μπαχάμες. Ο "δρόμος" αυτός εκτείνεται περίπου ένα χιλιόμετρο και αποτελείται από παραλληλεπίπεδους ογκόλιθους. Το 1979 ο Calvert και άλλοι χρονολόγησαν την κατασκευή στα 3500 χρόνια πριν από σήμερα. Οι υποστηρικτές της ανθρώπινης κατασκευής του δρόμου του Μπίμινι υποστηρίζουν ότι αυτή η χρονολόγηση με άνθρακα είναι λανθασμένη, λόγω της πιθανότητας μόλυνσης του δείγματος από νεότερο άνθρακα. Οι Gifford και Ball προσπάθησαν να δώσουν ένα ελάχιστο όριο ηλικίας χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του ουράνιου-θόριου, και κατέληξαν σε μια χρονολόγηση περίπου 15000 πριν από σήμερα. Υποστηρικτές της ιδέας ότι αυτός ο δρόμος κατασκευάστηκε από ανθρώπους χρησιμοποιούν συχνά αυτήν τη χρονολογία για να στηρίξουν τις απόψεις τους.

Οι Αζόρες (ή ένα νησί στη μέση του Ατλαντικού)

Μία από τις προτεινόμενες θέσεις για την Ατλαντίδα είναι γύρω από τις Νήσους Αζόρες, που βρίσκονται περίπου 1.500 χλμ έξω από τις ακτές της Πορτογαλίας. Ο Ignatius L. Donnelly, ένας αμερικανός γερουσιαστής, ήταν ίσως ο πρώτος που μίλησε για αυτή την πιθανή θέση, στο βιβλίο του Atlantis: The Antediluvian World." Ωστόσο, γεωλογικές μελέτες στις Αζόρες, καθώς επίσης στα Κανάρια νησιά και στη Μαδέρα, δεν έδειξαν τίποτα που να μαρτυρεί κάποια καταβύθιση στο βυθό γύρω από αυτά τα νησιά, ούτε και ότι ο βυθός αποτέλεσε στεριά οποιαδήποτε στιγμή κατά το πρόσφατο παρελθόν.

Η μυθική Τάρτεσσος

Κάποιοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι εντόπισαν τη χαμένη Ατλαντίδα στην περιοχή Doniana της νότιας Ισπανίας, βόρεια από το Cadiz. Η ομάδα των αρχαιολόγων και γεωλόγων χρησιμοποίησε δορυφορικές φωτογραφίες της υποτιθέμενα βυθισμένης από τσουνάμι πόλης, σε συνδυασμό με ραντάρ εδάφους, ψηφιακή χαρτογράφηση και υποβρύχια τεχνολογία. Στους απέραντους βάλτους της περιοχής βρήκαν μια παράξενη σειρά από "μνημεία πόλεις," κατά εικόνα της Ατλαντίδας, κτισμένες, όπως ισχυρίζονται, από τους πρόσφυγες που έφυγαν μετά από το καταστροφικό τσουνάμι. 

http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-1365824/Has-real-lost-city-Atlantis-finally--buried-mud-flats-Spain.html

Βεβαίως, όπως προαναφέραμε, στην περιοχή αυτή πήγαν Φοίνικες πολύ αργότερα  από την υποτιθέμενη καταστροφή της Ατλαντίδας. Επομένως αυτά τα ευρήματα (αν υπάρχουν) θα αντιπροσωπεύουν εγκατελελειμμένες φοινικικές πόλεις, παρά οτιδήποτε άλλο. 

Η Σκανδιναβία 

Χάρτης ο οποίος δείχνει την υποθετική έκταση της λεγόμενης Doggerland (8,000 π.Χ.), η οποία ένωνε τη Μεγάλη Βρετανία με την ηπειρωτική Ευρώπη.

Η τοποθεσία της Ατλαντίδας στον Ατλαντικό Ωκεανό έχει κάποια απήχηση λαμβάνοντας υπόψη και την ομοιότητα των ονομάτων. Αρκετές υποθέσεις τοποθετούν το βυθισμένο νησί στη βόρεια Ευρώπη. Η Doggerland, καθώς και το νησί Bergen, πιστεύεται ότι πλημμύρισαν από τσουνάμι το 6100 π.Χ. 

Η Ατλαντική Εποχή του Χαλκού

http://en.wikipedia.org/wiki/Atlantic_Bronze_Age

Η Ατλαντική Εποχή του Χαλκού είναι ένα πολιτισμικό σύμπλεγμα της περιόδου 1300–700 π.Χ., και περιλαμβάνει διάφορους πολιτισμούς στην Πορτογαλία, στην Ανδαλουσία, στη Γαλικία, στην Αρμορική και στα Βρετανικά νησιά. Σε αυτήν την περίοδο τοποθετήθηκε η προέλευση των Κελτών από τον Κoch, ο οποίος θεώρησε τα Κελτικά σαν μια lingua franca του Ατλαντικού, που αργότερα επεκτάθηκε στην ηπειρωτική Ευρώπη, αλλά αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ισχύουσα άποψη, η οποία θέλει την καταγωγή των Κελτών στον πολιτισμό Hallstatt της κεντρικής Ευρώπης.

http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/26koch.pdf

Η θεωρία του Ατλαντικού γλωσσικού υποστρώματος (και υπερστρώματος)

Σύμφωνα με τον Vennemann, Αφροασιατικής προέλευσης ναυτικοί εγκαταστάθηκαν από την 5η χιλιετία π.Χ. στην ευρωπαϊκή ακτή του Ατλαντικού, και συνδέονται με το Μεγαλιθικό Πολιτισμό της Ευρώπης. Άφησαν ένα υπέρστρωμα στις Γερμανικές γλώσσες, κι ένα υπόστρωμα στις Κελτικές γλώσσες. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι Ινδοευρωπαίοι συνάντησαν πληθυσμούς στη βόρεια Ευρώπη, οι οποίοι είχαν ήδη δώσει ονόματα σε ποτάμια, βουνά και οικισμούς, σε μια γλώσσα την οποία αποκάλεσε "Βασκονική." Θεώρησε ότι υπήρχαν τοπωνύμια στην ακτή του Ατλαντικού που δεν ήταν ούτε Βασκονικής ούτε Ινδοευρωπαϊκής προέλευσης. Αυτά τα τοπωνύμια θεώρησε ότι προέρχονταν από γλώσσες που συνδέονται με τη μεσογειακή Χαμιτο-Σημιτική ομάδα. 

http://en.wikipedia.org/wiki/Atlantic_(Semitic)_languages

Η θεωρία του Βασκονικού υποστρώματος 

Ο Vennemann προτείνει ότι μετά την τελευταία Εποχή των Πάγων, Βασκονικοί άνθρωποι από τη βόρεια Ισπανία και τη νότια Γαλλία αποίκησαν εκ νέου τη βόρεια Ευρώπη και έδωσαν ονόματα σε ποτάμια και μέρη. Σε πολλές περιπτώσεις αυτά τα ονόματα διασώθηκαν ακόμα και ύστερα από την αντικατάσταση των Βασκονικών γλωσσών από εκείνες των Ινδοευρωπαίων. Αυτό βασίζεται στη σύγκριση υδρωνυμίων της Παλιάς Ευρώπης, τα οποία τονίστηκαν από  τον Hans Krahe.

http://en.wikipedia.org/wiki/Vasconic_substratum_theory Old European hydronymy

Χάρτης υδρωνυμίων της Παλιάς Ευρώπης που περιέχουν τη ρίζα *al-, *alm-.

Χάρτης υδρωνυμίων της Παλιάς Ευρώπης που περιέχουν τη ρίζα *var-, *ver-.

Χάρτης υδρωνυμίων της Παλιάς Ευρώπης που περιέχουν τη ρίζα *Sal-, *Salm-.

Ο όρος "Παλαιοευρωπαϊκά" εισήχθηκε από τον Hans Krahe (1964) για τη γλώσσα του αρχαιότερου υποστρώματος που έχει ανακατασκευαστεί για τα ονόματα ποταμών (υδρωνύμια) της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης. Ο χαρακτήρας αυτών των ονομάτων θεωρείται προ-Γερμανικός και προ-Κελτικός, και χρονολογήθηκε από τον Krahe στη 2η χιλιετία π.Χ.

http://en.wikipedia.org/wiki/Old_European_hydronymy

Η θεωρία του Φοινικικού υποστρώματος 

Σύμφωνα με τον Vennemann, Φοίνικες από την Καρχηδόνα αποίκησαν την περιοχή της Βόρειας Θάλασσας την περίοδο μεταξύ του 6ου και 3ου αι. π.Χ. Αυτό μαρτυρείται από πολλές Σημιτικές λέξεις δανεισμένες στις Γερμανικές γλώσσες. Η Ρουνική γραφή των Κελτών, σύμφωνα με τον ίδιο, προέρχεται κατευθείαν από το Φοινικικό αλφάβητο. 

http://en.wikipedia.org/wiki/Theo_Vennemann

Συμπέρασμα

Ο προηγούμενος χάρτης δείχνει την κατανομή του πολιτισμού της Cardium κεραμικής (Cardium Pottery Culture). Τα αρχαιότερα ευρήματα αυτής της κεραμικής έχουν βρεθεί στην Ήπειρο και στην Κέρκυρα, και χρονολογούνται από το 6.400-6.200 π.Χ., ενώ τελικά θα επεκταθούν από την Αδριατική θάλασσα μέχρι τις Ατλαντικές ακτές της Πορτογαλίας και νότια στο Μαρόκο (λαμβάνοντας επίσης υπόψη ότι πολλές άλλες τοποθεσίες θα βρίσκονται βυθισμένες λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας από τότε μέχρι σήμερα). Οι μακρινότερες τοποθεσίες αυτού του πολιτισμού χρονολογούνται στην ίδια περίοδο με τις τοποθεσίες στην Ιβηρική Χερσόνησο, γύρω στο 5.500 π.Χ.

Παλαιότερος Νεολιθικός πολιτισμός υπήρχε ήδη στην ανατολική Ελλάδα, στο Σέσκλο (Θεσσαλία), τα πρωιμότερα ίχνη του οποίου ανάγονται μέχρι και το 6.850 π.Χ. Ο πολιτισμός στο Σέσκλο θεωρείται θεμελιώδους σημασίας για την επέκταση της Νεολιθικής Επανάστασης στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη, μέσω της υδάτινης οδού του Δούναβη. Ακόμα, κάποιοι θεωρούν ότι ο πολιτισμός της Cardium κεραμικής γεννήθηκε από κάποιοι παρακλάδι του πρώιμου πολιτισμού στο Σέσκλο. Αν αυτό ισχύει, τότε έχουμε μια σαφή συνέχεια από την Εγγύς Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, μέχρι τη Δυτική Μεσόγειο, καθόλη τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου.

Το εκπληκτικό γεγονός είναι ότι η Νεολιθική Επανάσταση στην Ευρώπη φαίνεται να ακολούθησε μια θαλάσσια οδό, όπως είδαμε στην περίπτωση της Cardium κεραμικής, κατά μήκος των Μεσογειακών ακτών της Ευρώπης. Ακόμη πιο εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι πέλεκεις Παλαιολιθικής προέλευσης έχουν βρεθεί στην Κρήτη, προτείνοντας ότι άνθρωποι με ναυτικά μέσα είχαν φτάσει στην Κρήτη εκατό χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε. Πολλοί ερευνητές πίστευαν ότι οι άνθρωποι από εκείνη την εποχή δεν ήταν ικανοί να επινοήσουν βάρκες και μέσα πλεύσης στην ανοικτή θάλασσα. Αλλά οι νέες ανακαλύψεις υπαινίσσονται ότι η ναυτιλία, έστω σε μια πρωτόγονη μορφή, είχε ανακαλυφθεί ήδη από την Παλαιολιθική περίοδο, τουλάχιστον 10000 χρόνια πριν από σήμερα.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι ο δικός μας πολιτισμός σε μια κάπως προχωρημένη και σχετικά ενοποιημένη μορφή αρχίζει να εμφανίζεται μετά τη λήξη της τελευταίας παγετώδους περιόδου, πριν περίπου 12000 χρόνια. Καθώς η στάθμη της θάλασσας, από αυτήν τη χρονολογία κι έπειτα, άρχισε σταδιακά να ανέρχεται, πολλές περιοχές θα βρέθηκαν κάτω από το νερό, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις η καταβύθιση μπορεί να συνέβη απότομα, ύστερα από υποχώρηση χερσαίων εμποδίων. Δεν αποκλείεται δηλαδή ο μύθος της Ατλαντίδας να αναφέρεται σε κάποια από αυτές τις περιοχές, και ο οποίος μύθος ύστερα διαδόθηκε από τους πρώτους θαλασσοπόρους, και από περιοχή σε περιοχή. Αυτό πάντως που τελικά φαίνεται να έχει σημασία, είναι το γεγονός αφενός ότι οι πρώτοι πολιτισμοί εμφανίζονται νωρίτερα από ό,τι μέχρι πρότινος πιστευόταν, και αφετέρου ότι η Ατλαντίδα, αληθινή ή όχι, αποτελεί μια διαχρονική αλληγορία για τη μάχη του ανθρώπου με τη φύση, αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό του.

Το πρόβλημα της Νεολιθικής συνέχειας στην Ευρώπη

Η κοιτίδα των Ινδοευρωπαϊκών (ΙΕ) γλωσσών θεωρείται ότι ήταν στην περιοχή των Ποντικών στεπών (πάνω από τη Μαύρη και τη Κασπία θάλασσα), γύρω στο 4.500 π.Χ., ενώ η διασπορά αυτών των γλωσσών θεωρείται ότι ξεκίνησε από το 2.500 π.Χ. κι έπειτα. Όχι μόνο αυτό το κενό των 2000 ετών είναι δυσερμήνευτο, αλλά επίσης η έλλειψη Ινδοευρωπαίων κατά τη Νεολιθική περίοδο στην Ευρώπη δείχνει ότι υπήρχαν ήδη άλλοι πολιτισμοί σε όλη αυτήν την περιοχή, με εξαίρεση ίσως την Ανατολική Ευρώπη. Έτσι κι αλλιώς, η έλλειψη κοινών Προτο- Ινδοευρωπαϊκών (ΠΙΕ) λέξεων για τα γεωργικά προϊόντα φαίνεται να επισημαίνει το γεγονός ότι αυτοί οι λαοί εφηύραν τη γεωργία ανεξάρτητα. Έτσι, είναι προτιμότερο να ακολουθήσουμε τη διαδρομή των πρώτων αγροτών στην Ευρώπη και τα πιθανά γενετικά τους ίχνη, πριν αναζητήσουμε την όποια πιθανότητα αντικατάστασης των γλωσσών των Νεολιθικών κατοίκων της Ευρώπης από τις ΙΕ γλώσσες.

Η Νεολιθική Επανάσταση

Χάρτης του κόσμου όπου φαίνονται τα πρώτα αγροτικά κέντρα: η περιοχή της Γόνιμης Ημισέληνου στην Εγγύς Ανατολή (9,000 π.Χ.), η περιοχή του Κίτρινου ποταμού και του ποταμού Yangtze στην Κίνα (7,000 π.Χ.), τα υψίπεδα της Νέας Γουινέας (7,000–4,000 π.Χ.), η περιοχή του Κεντρικού Μεξικού (3,000–2,000 π.Χ.), το Βορειοδυτικό τμήμα της Νότιας Αμερικής (3,000–2,000 π.Χ.), η υπο-Σαχάρια Αφρική (3,000–2,000 π.Χ., η ανατολική περιοχή της Βόρειας Αμερικής (2,000–1,000 π.Χ.).

Η Νεολιθική φαίνεται να χαρακτηρίζεται από τρεις βασικές πτυχές: εμφανίζεται ανεξάρτητα σε διαφορετικές περιοχές, δείχνει αξιοσημείωτη συνέχεια σε κάθε περιοχή, και επεκτείνεται σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Αν η Νεολιθική «Επανάσταση» συνοδεύτηκε από πολιτιστική ή γενετική αντικατάσταση, είναι ένα θέμα ακόμη ανοικτό.

Ένας ενδιαφέρων παράγοντας σχετικά με την περίπτωση γενετικής αντικατάστασης είναι οι ασθένειες:

Καθόλη την εξέλιξη των κοινωνιών μόνιμα εγκατεστημένων σε μια περιοχή, οι ασθένειες εξαπλώνονταν πιο γρήγορα από ό,τι στις μεταναστευτικές κοινωνίες των κυνηγών- τροφοσυλλεκτών. Ανεπαρκείς πρακτικές υγιεινής και η εξημέρωση ζώων μπορεί να εξηγήσει την αύξηση των θανάτων και των ασθενειών μετά τη Νεολιθική Επανάσταση, καθώς οι ασθένειες πέρασαν από τα ζώα στους ανθρώπινους πληθυσμούς. Μερικά τέτοια παραδείγματα είναι η γρίπη, η ευλογιά και η ιλαρά. Σε ένα χρονικό διάστημα 10.000 ετών εξοικείωσης με τα οικιακά ζώα, για παράδειγμα, οι πληθυσμοί της Ευρασίας και της Αφρικής είχαν αποκτήσει ανθεκτικότητα σε σχέση με τους αυτόχθονες κατοίκους της Αμερικής.

Έτσι, οι πρώτο Cro-Magnon κάτοικοι της Ευρώπης μπορεί να αντικαταστάθηκαν και να απορροφήθηκαν από τους νεοφερμένους ανθρώπους κατά τη Νεολιθική περίοδο, με ανάλογο τρόπο όπως οι πρώτοι αντικατέστησαν τους Νεάντερταλ πριν 35.000 περίπου χρόνια.

Πρώιμοι Νεολιθικοί πολιτισμοί στην Ευρώπη 

[http://www.eupedia.com/europe/neolithic_europe_map.shtml]

Αρκετή έρευνα έχει γίνει σχετικά με τους γενετικούς δείκτες των πρώτων πολιτισμών της Ευρώπης, προτείνοντας μια καταγωγή από τη Γόνιμη Ημισέληνο και την Εγγύς Ανατολή, όπως επίσης και από τη Βόρεια Αφρική, στο απώτερο παρελθόν, επειδή οι αρχαιότεροι δείκτες παραπέμπουν σε αυτές τις περιοχές:

Στην Ευρώπη, η εξάπλωση της Νεολιθικής Επανάστασης έχει συσχετιστεί με την κατανομή των απλομάδων E1b1b και J, οι οποίες πιστεύεται ότι ήρθαν στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αφρική και την Εγγύς Ανατολή αντίστοιχα. Στην Αφρική, η εξάπλωση της γεωργίας, και κυρίως οι εξάπλωση των πληθυσμών Bantu, συνδέεται με τη διασπορά της απλομάδας E1b1a του Y-χρωμοσώματος από τη Δυτική Αφρική.
[http://en.wikipedia.org/wiki/Neolithic_Revolution]

Η Νεολιθική Περίοδος στην Ευρώπη αρχίζει περίπου από την 7η χιλιετία π. Χ., και συμπίπτει με τη Μεσολιθική Περίοδο και την Εποχή του Χαλκού στη Δυτική Ευρώπη, καθώς οι πολιτιστικές αλλαγές μεταφέρθηκαν από νοτιοανατολικά προς βορειοδυτικά με ρυθμό περίπου 1 km/έτος. Στην περίπτωση αυτή, θα χρειάστηκαν περισσότερο από 2.000- 3.000 χρόνια για να φτάσει η γεωργία από την Ελλάδα στις δυτικές ακτές της Ευρώπης. Μερικές Νεολιθικές κοινότητες στη νοτιοανατολική Ευρώπη βρίσκονταν σε βαριά οχυρωμένους οικισμούς των 3.000- 4.000 ατόμων (π. χ., το Σέσκλο στη Θεσσαλία), ενώ οι Νεολιθικές κοινότητες στην Αγγλία ήταν μικρές (πιθανόν 50 έως 100 άτομα) και συνίστατο από νομάδες κτηνοτρόφους. Έτσι, ακόμη και σε αυτήν την πρώιμη περίοδο, ο πόλεμος δεν ήταν άγνωστος.

Οι αρχαιολόγοι φαίνεται να συμφωνούν ότι ο πολιτισμός της πρώιμης Νεολιθικής περιόδου είναι σχετικά ομοιογενής, σε σύγκριση τόσο με την προηγούμενη όσο και με τη μεταγενέστερη περίοδο. Η διάδοση της γεωργίας σε όλη την Ευρώπη, από το Αιγαίο μέχρι τη Βρετανία, πήρε περίπου 2.500 χρόνια (6.500- 4.000 π.Χ.). Γενικά, η εξάπλωση αυτή για δημιουργία νέων αποικιών επιδεικνύει ένα «μεταβατικό» μοτίβο, καθώς η γεωργία περνά σταδιακά από τη μία πεδιάδα στην άλλη, παρακάμπτοντας τις ορεινές περιοχές. Αναλύσεις άνθρακα έδειξαν ότι οι νεοφερμένοι έζησαν μαζί με τους Μεσολιθικούς κατοίκους της προηγούμενης περιόδου για τουλάχιστον 1.000 χρόνια στις περιοχές της Ιβηρικής χερσονήσου και κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού.

Σε γενικές γραμμές, ο πληθυσμός αυξήθηκε ραγδαία στην αρχή της Νεολιθικής περιόδου, εωσότου έφτασε σε ένα οριακό επίπεδο. Ακολούθησε μια κατάρρευση πληθυσμού γύρω στο 5.000 π.Χ., με τον πληθυσμό να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα για τα επόμενα 1.500 περίπου χρόνια. Βλέπουμε δηλαδή την ύπαρξη ενός «Μεσαίωνα» κατά τη Νεολιθική περίοδο στην Ευρώπη, ο οποίος διήρκησε λίγο-πολύ μέχρι την άφιξη νέων πληθυσμών κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Αυτό βεβαίως δεν αποκλείει την παράλληλη ανάρρωση των ήδη υπάρχοντων, αυτόχθονων Νεολιθικών πληθυσμών σε κάποιες τουλάχιστον περιοχές.

Η μελέτη του DNA μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη για τις μετακινήσεις πληθυσμών. Πρόσφατες μελέτες του Υ-DNA προτείνουν ένα μωσαϊκό πολυάριθμων μικρών μετακινήσεων πληθυσμών. Αντί για ένα μεγάλης κλίμακας «κύμα προώθησης» από την Εγγύς Ανατολή, θα υπήρξαν πολλά διαφορετικά κύματα πληθυσμών από διαφορετικές περιοχές της Εγγύς Ανατολής και του ανατολικού Αιγαίου, και σε μια συνολική περίοδο που φτάνει ως την Κλασσική Εποχή. Επίσης, τα στοιχεία φαίνεται να υποστηρίζουν το «φαινόμενο του ιδρυτή,» σύμφωνα με το οποίο διαφορετικές ομάδες Νεολιθικών εποίκων εγκαταστάθηκαν σε διαφορετικές περιοχές της νότιας Ευρώπης, μέσω θαλασσίων διαδρομών. Η εξάπλωση της γεωργίας θα διευκολύνθηκε περαιτέρω από την υιοθέτησή της από τους προϋπάρχοντες Παλαιολιθικούς κατοίκους της Ευρώπης, γεγονός εμφανές στα Βαλκάνια.

Τα δεδομένα από το mtDNA είναι επίσης ενδιαφέροντα. Η συντριπτική πλειοψηφία των mtDNA Ευρωπαϊκών σειρών (60-70%) προέρχεται από τη Μεσολιθική ή ακόμα και από την Παλαιολιθική περίοδο, και μόνο το 20% είναι Νεολιθικής προέλευσης. Η Patricia Balaresque συνοψίζει επ’ αυτού, ότι «ενώ περισσότερο από το 80% των Ευρωπαϊκών Y-χρωμοσωμάτων προέρχονται από Νεολιθικούς αποίκους, αντίθετα, οι περισσότερες mtDNA σειρές προέρχονται από τους προγενέστερους κυνηγούς- τροφοσυλλέκτες. Αυτό προτείνει ένα αναπαραγωγικό πλεονέκτημα για τους άρρενες γεωργούς έναντι των άρρενων κυνηγών- τροφοσυλλεκτών, κατά τη μετάβαση από τις νομαδικές στις αγροτικές κοινωνίες. (Σημ. Το Υ-DNA κληρονομείται αποκλειστικά από τον πατέρα στο γιο, ενώ το mt-DNA κληρονομείται αποκλειστικά από τη μητέρα στην κόρη.) 
http://en.wikipedia.org/wiki/Neolithic_Europe

Άραγε, ήταν αυτή η σύνθεση του Νεολιθικού πληθυσμού της Ευρώπης που απετέλεσε αυτό που η Marija Gimbutas απεκάλεσε ως «Παλαιά Ευρώπη,» πριν από την υποτιθέμενη άφιξη των ΙΕ; Η άφιξη των ΙΕ σχετίζεται ιδιαίτερα με την Y-DNA απλομάδα R. Ορισμένοι ερευνητές τώρα προτείνουν ότι η υπο-ομάδα R1b (η επικρατούσα απλομάδα στη Δυτική Ευρώπη) θα μπορούσε να είναι Νεολιθικής προέλευσης. Αν αυτό τελικά αποδειχθεί να ισχύει και για την υπο-ομάδα R1a (η επικρατούσα απλομάδα στην Ανατολική Ευρώπη), τότε δεν θα απομείνει χώρος για μια εισβολή των ΙΕ μετά τη Νεολιθική περίοδο. Ωστόσο, οι χρονολογίες που σχετίζονται με τις διάφορες απλομάδες του DNA είναι ακόμα αμφιλεγόμενες.

Πρώτοι θαλασσοπόροι

Ο προηγούμενος χάρτης δείχνει την κατανομή του πολιτισμού της Cardium κεραμικής (Cardium Pottery Culture). Τα αρχαιότερα ευρήματα αυτής της κεραμικής έχουν βρεθεί στην Ήπειρο και στην Κέρκυρα, και χρονολογούνται από το 6.400-6.200 π.Χ., ενώ τελικά θα επεκταθούν από την Αδριατική θάλασσα μέχρι τις Ατλαντικές ακτές της Πορτογαλίας και νότια στο Μαρόκο (λαμβάνοντας επίσης υπόψη ότι πολλές άλλες τοποθεσίες θα βρίσκονται βυθισμένες λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας από τότε μέχρι σήμερα). Οι μακρινότερες τοποθεσίες αυτού του πολιτισμού χρονολογούνται στην ίδια περίοδο με τις τοποθεσίες στην Ιβηρική Χερσόνησο, γύρω στο 5.500 π.Χ., δείχνοντας μια ταχεία εξάπλωση: η απόσταση είναι περίπου 2.000 χλμ. από τον κόλπο της Γένοβας έως τις εκβολές του ποταμού Mondego στην Πορτογαλία, σε ένα χρονικό διάστημα πιθανότατα όχι περισσότερο από 100-200 χρόνια. Ουσιαστικά, αυτό υποδηλώνει μια θαλάσσια επέκταση κατά μήκος των ακτών.

Παλαιότεροι Νεολιθικοί πολιτισμοί υπήρχαν ήδη στην ανατολική Ελλάδα (Θεσσαλία) και στην Κρήτη, ωστόσο φαίνεται ότι αυτοί ήταν διαφορετικοί από τον πολιτισμό της κεραμικής Cardium. Πρώιμα παραδείγματα από τον πολιτισμό της κεραμικής Cardium βρέθηκαν στην Εγγύς Ανατολή, στην Ανατολία, και στη Βόρεια Αφρική, υποδεικνύοντας ότι οι πρώτοι αποικιστές της Αδριατικής μπορεί να προήλθαν από εκείνες τις περιοχές. Ο πολιτισμός της Cardium κεραμικής διατηρήθηκε μέχρι περίπου το 2.000 π.Χ., οπότε και τον διαδέχεται ο πολιτισμός Terramare, ο οποίος με τη σειρά του πιστεύεται ότι καταλύθηκε από την εισβολή των πρώτων Ιταλοφώνων, το 1200 π.Χ. 
http://en.wikipedia.org/wiki/Cardium_Pottery

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ο παλαιότερος πολιτισμός βρισκόταν στο Σέσκλο (Θεσσαλία), τα πρωιμότερα ίχνη του οποίου ανάγονται μέχρι και το 6.850 π.Χ. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η εξημέρωση βοοειδών πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της Άργισσας, ήδη από την προ-κεραμική Νεολιθική περίοδο. Ο πολιτισμός στο Σέσκλο θεωρείται θεμελιώδους σημασίας για την επέκταση της Νεολιθικής Επανάστασης στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη, μέσω της υδάτινης οδού του Δούναβη. Ακόμα, κάποιοι θεωρούν ότι ο πολιτισμός της Cardium κεραμικής στην Αδριατική, στην Ιταλία, και στις παράκτιες περιοχές της Δυτικής Μεσογείου, γεννήθηκε από κάποιοι παρακλάδι του πρώιμου πολιτισμού στο Σέσκλο. Αν αυτό ισχύει, τότε έχουμε μια σαφή συνέχεια από την Εγγύς Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, μέχρι τη Δυτική Μεσόγειο, καθόλη τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου.

Οι θεωρίες περί «εισβολής» Ινδοευρωπαίων (ΙΕ), θεωρούν ότι ο πολιτισμός στο Σέσκλο καταλύθηκε γύρω στο 5.000 π.Χ. από ανθρώπους του πολιτισμού στο Δίμινι (επίσης στη Θεσσαλία). Ωστόσο, ο καθηγητής Ιωάννης Λυριτζής επισημαίνει ότι ο πολιτισμός στο Δίμινι εμφανίζεται το 4.800 π.Χ., ενώ ο πολιτισμός στο Σέσκλο χάνεται το 4.440 π.Χ., γεγονός που σημαίνει ότι οι δυο πολιτισμοί συνυπήρχαν για περίπου 500 χρόνια. Σε κάθε περίπτωση πάντως πρόκειται για μια εποχή που είναι πολύ πρώιμη για τους οποιουσδήποτε ΙΕ, εκτός βέβαια αν οι ρίζες των πρωτο- Ινδοευρωπαίων μπορούν να εντοπιστούν σε αυτούς τους πρώιμους Νεολιθικούς πολιτισμούς. http://en.wikipedia.org/wiki/Sesklo

Η προηγούμενη ανάλυση δείχνει μία αξιοσημείωτη συνέχεια και ενότητα σε μεγάλο βαθμό για τους πρώτους Μεσογειακούς πολιτισμούς. Κατά τη διάρκεια της 5ης χιλιετίας π.Χ. υπάρχουν ίχνη καταστροφών και εγκατάλειψης, αλλά οι πολιτισμοί που αναδύονται στην επόμενη περίοδο φαίνεται να συνεχίζουν την παράδοση των προκατόχων τους. Για παράδειγμα, η Λέρνα στην Πελοπόννησο κατοικείτο ήδη την 5η χιλιετία π.Χ. Μετά την εγκατάλειψη, επανακατοικήθηκε κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2500- 2300 π.Χ.).
 http://en.wikipedia.org/wiki/Lerna

Από αυτήν την περίοδο και μέχρι την εμφάνιση του Μυκηναϊκού πολιτισμού δεν υπάρχει καμία αξιοσημείωτη πολιτισμική αλλαγή, γεγονός που ενισχύει την πιθανότητα ότι ο Μυκηναϊκός πολιτισμός αποτέλεσε τη συνέχεια των προγενέστερων πολιτισμών της Νεολιθικής περιόδου και της πρώιμης εποχής του Χαλκού. Αν αυτό ισχύει τότε και οι «Ιταλόφωνοι» μπορεί να βρίσκονταν στην Ιταλία πολύ πριν την υποτιθέμενη χρονολογία του 1200 π.Χ. Άλλωστε, η ίδια χρονολογία είχε κάποτε θεωρηθεί ως η αφετηρία για την άφιξη των Ελλήνων στην Ελλάδα, πριν την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, η οποία έδειξε ότι αυτή η γραφή, την οποία χρησιμοποιούσαν στον Μυκηναϊκό πολιτισμό, ήταν Ελληνική. Έτσι φαίνεται ότι καθώς η έρευνα προχωρά η υπόθεση της άφιξης των «IE» καθίσταται ολοένα και πιο «περιθωριακή.»

Το εκπληκτικό γεγονός είναι ότι η Νεολιθική Επανάσταση στην Ευρώπη φαίνεται να ακολούθησε μια θαλάσσια οδό, όπως είδαμε στην περίπτωση της Cardium κεραμικής, κατά μήκος των Μεσογειακών ακτών της Ευρώπης. Ακόμη πιο εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι πέλεκεις Παλαιολιθικής προέλευσης έχουν βρεθεί στην Κρήτη, προτείνοντας ότι άνθρωποι με ναυτικά μέσα είχαν φτάσει στην Κρήτη εκατό χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε. Πολλοί ερευνητές πίστευαν ότι οι άνθρωποι από εκείνη την εποχή δεν ήταν ικανοί να επινοήσουν βάρκες και μέσα πλεύσης στην ανοικτή θάλασσα. Αλλά οι νέες ανακαλύψεις υπαινίσσονται ότι η ναυτιλία, έστω σε μια πρωτόγονη μορφή, είχε ανακαλυφθεί ήδη από την Παλαιολιθική περίοδο, τουλάχιστον 10000 χρόνια πριν από σήμερα.
http://news.nationalgeographic.com/news/2010/02/100217-crete-primitive-humans-mariners-seafarers-mediterranean-sea/

Αυτοί οι πρώιμοι άνθρωποι στην Κρήτη μπορεί να μην ήταν καν Homo Sapiens (μπορεί να ανήκαν, για παράδειγμα, στο προγονικό είδος Homo Heidelbergensis). Αλλά αυτό που είναι σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο άνθρωπος φαίνεται ότι είχε τη δυνατότητα να ταξιδεύει με ναυτικά μέσα πολύ νωρίτερα από ό,τι προηγουμένως πιστευόταν. Για παράδειγμα, οψιδιανός (είδος σκληρού πετρώματος κατάλληλου για την κατασκευή αιχμηρών πέτρινων εργαλείων) βρέθηκε στη Μήλο και χρονολογήθηκε 13.000 χρόνια πριν από σήμερα. Το ίδιο υλικό έχει ακόμα βρεθεί στην Εγγύς Ανατολή (σε περιοχές όπου δεν υπάρχει στη φύση), δείχνοντας ένα εκτεταμένο δίκτυο διακίνησης αυτού του προϊόντος πριν τη Νεολιθική Επανάσταση, έστω κι αν αυτή η διακίνηση είχε να κάνει με τη μετακίνηση πληθυσμών για την απόκτησή του, και όχι με πραγματικό εμπόριο. 
http://en.wikipedia.org/wiki/Milos

Έτσι, αν από την 7η κιόλας χιλιετία π. Χ. υπάρχει μια σταδιακή εκστρατεία εποικισμού των μεσογειακών ευρωπαϊκών ακτών από ανθρώπους που γνώριζαν τις θεμελιώδεις αρχές της ναυτιλίας, της γεωργίας και κτηνοτροφίας, και της οικοδομικής για το κτίσιμο μόνιμων οικισμών, δεν μένει πολύς χώρος για τον υποτιθέμενο μεταγενέστερο «εκπολιτισμό» της Ευρώπης από ΙΕ εισβολείς, 5.000 χρόνια αργότερα. Ακόμα, η μεταμόρφωση της λεγόμενης «Παλαιάς Ευρώπης,» με τους αγρότες και τα θηλυκά ειδώλια, σε μια «Νέα Ευρώπη,» IE πολεμάρχων και αρσενικών αγαλμάτων, όπως είχε οραματιστεί η Marijia Gimbutas, δεν βασίζεται πουθενά. Αγαλματίδια αρσενικών Θεών έχουν βρεθεί και στη Μινωική Κρήτη, γεγονός που δείχνει ότι οι Μινωίτες ήταν κάτι παραπάνω από «λαός των λουλουδιών,» και, γενικότερα, ότι το πέρασμα από «θηλυστρεφείς- αγροτικές» σε «ανδροστρεφείς- πολεμικές» κοινωνίες δεν είναι εγγενές χαρακτηριστικό ενός λαού αλλά τάση που εκδηλώνεται εξαιτίας πολιτικών- κοινωνικών συνθηκών.

Η κατανομή των σύγχρονων γλωσσών στην Ευρώπη μπορεί πράγματι λίγο-πολύ να συσχετιστεί και να ταυτιστεί με τους πρώτους Νεολιθικούς πολιτισμούς- οι Ελληνόφωνοι με τους πρώτους πολιτισμούς στη Θεσσαλία και στην Πελοπόννησο, οι Ιταλόφωνοι με τους πολιτισμούς Cardium και Terramare, οι Κέλτες με το μεγαλιθικό πολιτισμό των Ατλαντικών ακτών της Ευρώπης, οι Γερμανόφωνοι με τους Congemose και Funnelbeaker Νεολιθικούς πολιτισμούς, οι οποίοι οδήγησαν στην εμφάνιση της Νορδικής Χάλκινης Εποχής, κοκ.- Αλλά ήταν τελικά IE πολέμαρχοι, οι οποίοι, σε κάποια μεταγενέστερη εποχή, θα επέβαλαν τη δική τους γλώσσα και πολιτισμό στους αυτόχθονες αγροτικούς πληθυσμούς της Ευρώπης; Αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει, διότι η απουσία στις ΙΕ γλώσσες κοινών λέξεων για τη γεωργία, δείχνει ότι αυτοί οι λαοί εφηύραν τη γεωργία ανεξάρτητα (και ότι δεν τη δανείστηκαν από προγενέστερους αγρότες αυτόχθονες της Ευρώπης). Έτσι, αυτό φαίνεται να υποδεικνύει ότι αρχικά ήταν νομάδες κτηνοτρόφοι και μετέπειτα αγρότες, ήδη εγκατεστημένοι στα μέρη που θα εξελίσσονταν στις σύγχρονες διακριτές εθνολογικές περιοχές, πολύ πριν αρχίσουν να μάχονται για την όποια φυλετική τους ταυτότητα.

Η προέλευση των «Kurgans»

http://s155239215.onlinehome.us/turkic/btn_Archeology/Gimbutas/GimbutasMKurgansToEuropeEn.htm 

Η IE θεωρία σε μεγάλο βαθμό βασίστηκε σε κοινά ταφικά έθιμα, όπως το κτίσιμο γήλοφων πάνω από τους τάφους, κατασκευές γνωστές ως κουργκάν (kurgans). Η λέξη «kurgan» είναι τουρκική (οπότε η λέξη δεν είναι καν IE προέλευσης), και σημαίνει «οχύρωση». Kurgans υπήρχαν από την Ενεολιθική περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.) μέχρι και το Μεσαίωνα, ενώ η παράδοσή τους είναι ακόμα ενεργή στη Νότια Σιβηρία και στην Κεντρική Ασία.

Η υπόθεση kurgan υποθέτει ότι αυτές οι κατασκευές ταυτίζονται με τους ΠΙΕ. Η υπόθεση αυτή εισήχθηκε από τη Marijia Gimbutas, το 1956. Όπως η ίδια λέει:

«Η κατάρρευση της Παλιάς Ευρώπης συμπίπτει με τη διαδικασία του Ινδοευρωπαϊσμού (ή την «κουργκανοποίηση») της Ευρώπης, μια περίπλοκη μετασχηματιστική διαδικασία που οδήγησε σε μια δραστική αλλαγή κουλτούρας, η οποία θυμίζει την κατάκτηση της αμερικανικής ηπείρου. Αρχαιολογικά στοιχεία, τα οποία υποστηρίζονται από τη συγκριτική γλωσσολογία και τη μυθολογία, υποδηλώνουν τη σύγκρουση δύο ιδεολογιών, κοινωνικών δομών και οικονομιών. Οι πρώτοι ΙΕ, τους οποίους ονόμασα ανθρώπους kurgan, έφτασαν από την ανατολή, από τη Νότια Ρωσία, έφιπποι. Η πρώτη επαφή τους με τα συνοριακά εδάφη της Παλιάς Ευρώπης στην περιοχή του Κάτω Δνείπερου και δυτικά από τη Μαύρη Θάλασσα έγινε γύρω στα μέσα της 5ης χιλιετίας π.Χ. Μια συνεχής ροή επιρροών και ανθρώπων στην ανατολική-κεντρική Ευρώπη ξεκίνησε, η οποία διήρκεσε για δύο χιλιετίες…

Η παράδοση των kurgan αποτελεί μια τρανταχτή αντίθεση με τον πολιτισμό της Παλαιάς Ευρώπης, η οποία ήταν κυρίως ειρηνική, αγροτική, και μητριαρχική. Οι άνθρωποι των kurgan, σε αντίθεση, ήταν μια φιλοπόλεμη, πατριαρχική, και ιεραρχική κουλτούρα με διακριτά ταφικά έθιμα. Η οικονομία τους ήταν ουσιαστικά ποιμενική, με περιστασιακή γεωργία, και εποχιακούς οικισμούς. Η kurgan παράδοση έγινε εμφανής στις περιοχές της Παλιάς Ευρώπης με τρία κύματα διείσδυσης: το 4.400- 4.300 π.Χ., το 3.500 περίπου π.Χ., και λίγο μετά το 3.000 π.Χ. Αυτές οι χρονολογίες αντιπροσωπεύουν διάφορους λαούς της Στέπας που μοιράζονταν μια κοινή παράδοση, και οι οποίοι εκτείνονταν σε μια ευρεία χρονική και χωρική περίοδο. Οι πρώτοι άνθρωποι των kurgan ήταν από τις στέπες του Βόλγα, οι επόμενοι ήρθαν από την περιοχή ανάμεσα στον Κάτω Δνείστερο και στον Καύκασο, και το τελευταίο κύμα τους ήρθε και πάλι από τις στέπες του Βόλγα…»

Επίσης λέει ότι, «η κατάληψη της Ελλάδας ήταν προφανώς ανάλογη με εκείνη της ανατολικής-κεντρικής Ευρώπης, η οποία επέφερε το μετασχηματισμό της βασικής κοινωνικής δομής και την εγκαθίδρυση μιας άρχουσας τάξης σε οχυρωμένες ακροπόλεις. Η μελέτη της φυσιολογίας του πληθυσμού δείχνει ότι οι kurgan πολεμικές ομάδες δεν ήταν μεγάλες σε αριθμούς και δεν εξάλειψαν τους αυτόχθονες κατοίκους, αλλά κατάφεραν να επιβάλλουν την εξουσία τους με τη βία.»

Το πρόβλημα με την kurgan υπόθεση είναι, καταρχάς, ότι η λέξη είναι τουρκική, αλλά ο τουρκικός λαός θεωρείται Αλταϊκής, όχι IE προέλευσης. Επιπλέον, η κατανομή της Y-R1a απλομάδας, όπως φαίνεται στον προηγούμενο χάρτη (που θεωρείται ως η κατεξοχήν απλομάδα των ΙΕ), αφήνει τη Δυτική Ευρώπη στην άκρη, πράγμα που σημαίνει ότι οι Δυτικοί Ευρωπαίοι δεν μπορούν να θεωρηθούν ως IE.

Σύμφωνα με αυτήν τη θέση:

«Τα αρχαία περιβαλλοντικά στοιχεία δείχνουν ότι σε διάφορες χρονικές στιγμές κατά τα τελευταία 15.000 χρόνια, σημαντικές αλλαγές σε πληθυσμούς κυνηγών- τροφοσυλλεκτών φαίνεται να έλαβαν χώρα σε μεγάλες περιοχές, λόγω κλιματικών αλλαγών. Είναι πιθανό ότι ένα αρχικό κύμα αποικιστών τροφοσυλλεκτών μετέφερε τις ΠΙΕ γλώσσες στην κεντρική Ευρώπη και στη δυτική Ασία από τα καταφύγια της Εποχής των Πάγων, με τη μεταγενέστερη εξάπλωση της γεωργίας και τις μεταναστεύσεις των πολεμικών πολιτισμών να επιφέρει μια περαιτέρω γλωσσική διασπορά.

Η γενική υπόθεση ότι κλιματικές αλλαγές του παρελθόντος επηρέασαν έντονα γλωσσικά πρότυπα μπορεί να ταιριάξει με πιο παραδοσιακές εξηγήσεις. Μια ξαφνική αλλαγή του κλίματος θα μπορούσε να είναι η κύρια αιτία για τις μεταναστεύσεις των Ινδοευρωπαίων Νεολιθικών αγροτών ή έφιππων πολεμιστών. Αν μπορεί κανείς να υποθέσει ότι λέξεις τεχνολογίας, όπως «τροχός» και «χαλκός» υπήρχαν αρχικά τη στιγμή διασποράς των Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, τότε αυτό μεταθέτει πριν από 8.200 χρόνια τις πρώτες μεταναστεύσεις αυτών των ομάδων γλωσσών.

Οι ανταγωνιστικές θεωρίες μπορεί να δειχθεί ότι είναι ασυμβίβαστες με την υπόθεσή μας αλλά και ότι μπορούν να είναι συμπληρωματικές. Όποια και αν είναι η αλήθεια για τις ΙΕ γλώσσες, τα γενετικά στοιχεία δείχνουν ότι οι ΙΕ λαοί της Ευρώπης υπάρχουν από την εποχή που οι πρόγονοί τους έφτασαν από την Αφρική μέσω της Νοτιοδυτικής Ασίας.»
http://www.humanjourney.us/indoEurope2.html

Σε κάθε περίπτωση, το θέμα είναι ότι κάποιες ορδές φιλοπόλεμων βαρβάρων δεν αρκούν για να εξηγήσουν αλλαγή γλώσσας. Καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας, γνωρίζουμε ότι είναι ο προηγμένος πολιτισμός αυτός ο οποίος δίνει την κουλτούρα και τη γλώσσα στον λιγότερο προηγμένο. Βάρβαροι που τρέχουν πάνω σε άλογα δεν μπορούν να κάνουν τίποτα περισσότερο από το να κατασταλάξουν τελικά σε κάποια περιοχή και να ασπαστούν τις τοπικές διαδικασίες. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι οι Χιττίτες (οι πρώτοι ΙΕ που άφησαν γραπτά κείμενα) είχαν σε μεγάλο βαθμό εξανατολιστεί από τους Χαττίτες, τους προκατόχους τους. Αλλά αν η ανακατασκευασμένες γλώσσες της αρχαίας Ανατολίας (τα Λουβικά για παράδειγμα) δείχνουν μια έντονη Καυκάσια επίδραση (οι καταλήξεις σε -li για παράδειγμα είναι πολύ κοινές ακόμα και σήμερα σε κύρια ονόματα και τοπωνύμια του Καυκάσου), τότε οι Χιττίτες δεν φαίνεται να άλλαξαν ιδιαίτερα το χαρακτήρα του τοπικού πολιτισμού. Ακόμη και αν οι Έλληνες το έκαναν αυτό για λίγο (στην Ανατολία), γνωρίζουμε ότι η σύγχρονη γλώσσα της Μικράς Ασίας είναι η Τουρκική γλώσσα.

Εδώ δεν πρόκειται να εξετάσουμε την προέλευση των Τούρκων, αλλά μπορούμε να εξετάσουμε την καταγωγή της Τουρκικής λέξης «kurgan,» ή αλλιώς «tumulus.» Πρόκειται για μια μεγαλιθική κατασκευή, η οποία βρίσκεται σε αρκετές Νεολιθικές τοποθεσίες. Έχουν ανακαλυφθεί κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού στη βόρεια-δυτική Ευρώπη, σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, και η Αγγλία (Stonehenge για παράδειγμα). Έχουν επίσης βρεθεί στη νότια Σκανδιναβία και στη Δανία. Αυτές οι κατασκευές υπάρχουν πριν από τις Αιγυπτιακές πυραμίδες, καθώς χρονολογούνται στο χρονικό διάστημα μεταξύ 6.000- 3.000 π.Χ. Η διασπορά τους φαίνεται να είναι από δύση προς ανατολή, καθώς ο μεγαλύτερες και παλιότερες από αυτές τις κατασκευές έχουν βρεθεί κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού της Δυτικής Ευρώπης.
http://en.wikipedia.org/wiki/Chamber_tumulus

Έτσι, τα πρώτα «kurgans» εμφανίστηκαν στην Ατλαντική Ευρώπη, όχι στις Στέπες της σύγχρονης Ουκρανίας. Ακόμη και οι ταφικές πρακτικές των τύμβων (tumuli) μπορεί να δανείστηκαν από τους ανθρώπους των στεπών, οι οποίοι να ονόμασαν αυτές τις κατασκευές kurgans. Αλλά η εφεύρεση ίσως να μην ήταν δική τους. Τα dolmens είναι επίσης κοινά στην Ευρώπη αλλά βρίσκονται επίσης εξαπλωμένα στην Ευρασία. Τα παλαιότερα γνωστά βρίσκονται και πάλι στη Δυτική Ευρώπη, και χρονολογούνται από την 4η χιλιετία π.Χ. Ωστόσο, η μεγαλύτερη συγκέντρωση dolmen στον κόσμο βρίσκεται στη χερσόνησο της Κορέας. Dolmens υπάρχουν επίσης στην Ινδία και στη Μέση Ανατολή.
http://en.wikipedia.org/wiki/Dolmen

Η τεχνική των όρθιων μονολίθων είναι πολύ αρχαία στη Μέση Ανατολή, και χρονολογείται από την περίοδο της Μεσοποταμίας. Αν και όχι πάντα «μεγαλιθικές» με την πραγματική έννοια, σε κάποιες περιπτώσεις φτάνουν και ξεπερνούν τα 5 μέτρα. Σε μια σειρά από τοποθεσίες στην ανατολική-νότια Τουρκία, έχουν ανακαλυφθεί μεγάλα θρησκευτικά συμπλέγματα, από την 9η χιλιετία π.Χ. Παρόλο που αυτές οι δομές είναι η πιο αρχαίες πέτρινες κατασκευές γνωστές μέχρι τώρα, δεν είναι σαφές ότι κάποια από τις μεγαλιθικές παραδόσεις της Ευρώπης προέρχεται από εκείνες. 
http://en.wikipedia.org/wiki/Megalith

Τόσο το Stonehenge όσο και οι πυραμίδες φαίνεται ότι κατασκευάστηκαν σύμφωνα με μια παλιά παράδοση, πιθανότατα παλαιολιθικής καταγωγής, η οποία πιθανώς αναπτύχθηκε ανεξάρτητα σε διαφορετικές περιοχές. Αλλά φαίνεται επίσης ότι υπήρχε όντως ένα είδος τελετουργίας σχετικό με μεγαλιθικές κατασκευές, είτε για θρησκευτικούς λόγους ή για αστρονομικές παρατηρήσεις (ή και για τα δύο). Όσον αφορά την Ευρώπη, η κατανομή των μεγαλιθικών κατασκευών δείχνει μια μετακίνηση από τη δύση προς την ανατολή. Την εποχή κατασκευής των θολωτών τάφων στις Μυκήνες, οι μεγαλιθική παράδοση θα είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη και ακόμη παραπέρα. Έτσι, ίσως να μην είναι σωστό να θεωρήσουμε τους μεταγενέστερους kurgan τάφους ως το αρχικό σημείο για τον εντοπισμό της προέλευσης του πολιτισμού των όποιων «ΙΕ».

Απόσπασμα από το: 

"Cultural Assimilation and the problem of IE"

Νεωτερισμοί στην Ενεολιθική και στην Εποχή του Χαλκού

http://www.eupedia.com/europe/neolithic_europe_map.shtml

Διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί σχετικά με μεταναστευτικά κύματα κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού στην Μέση Ανατολή. Ενώ οι αναταράξεις που χωρίζουν την Ύστερη Εποχή του Χαλκού από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου είναι σχετικά καλά καταγεγραμμένες, οι θεωρίες μεταναστεύσεων κατά τη διάρκεια της Μέσης Εποχής του Χαλκού (20ος αιώνας π.Χ) έχουν μικρή άμεση υποστήριξη. Κάποιες υποθέσεις συνδέουν αυτές τις υποτιθέμενες 'μαζικές μεταναστεύσεις' με τον ερχομό των Ελλήνων, από την αρχική τους κοιτίδα στις Ποντικές στέπες προς τα κεντρικά και νότια Βαλκάνια, αντικαθιστώντας έτσι τους προγενέστερους μη Ελληνικούς πληθυσμούς στην Ελλάδα. Άλλες θεωρίες αναφέρονται σε μια υποτιθέμενη μετανάστευση των Χιττιτών στην πρωιμότερη κατοικία τους στο Kültepe της Ανατολίας (σημερινή Τουρκία) κατά την ίδια περίοδο. Ωστόσο, νεώτερες θεωρίες αντιτίθενται στη μετανάστευση των Χιττιτών θεωρώντας ότι μια πρωτο- Ινδο-Χιττιτική γλώσσα πηγαίνει πίσω στην 4η ή ακόμα και στην 8η χιλιετία π.Χ.

Μεταναστεύσεις στη Μέση Εποχή του Χαλκού

Στην Ανατολία, αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν καταστροφές σε πολλές περιοχές αυτήν την περίοδο. Το εμπορικό κέντρο του Kanesh (αποικία των Ασσυρίων στην Ανατολία) επίσης καταστρέφεται. Το ίδιο συμβαίνει στην περιοχή του ποταμού Halys (σημερινός Kisilirmak), και δυτικότερα στα Δαρδανέλια στο Korpruoren και στο Tavsanli. Οι καταστροφές εμφανίζονται και στην Ευρώπη, στην περιοχή της σημερινής Βουλγαρίας.

Από τα Δαρδανέλια στην Ελλάδα οι μετανάστες πέρασαν στην ενδοχώρα και στην Πελοπόννησο, όπου οι καταστροφές είναι εξίσου σημαντικές με τις μεταγενέστερες κατά την περίοδο της λεγόμενης καθόδου των Δωριέων. Αυτήν την περίοδο, 1900 π.Χ, πολλές περιοχές στη Νότια Ελλάδα εγκαταλείπονται. Οι καταστροφές συνδέονται με την εισαγωγή μια νέας κουλτούρας η οποία έφερε στην Ελλάδα τη λεγόμενη Μινυακή αγγειοπλαστική. Ωστόσο, η αλλαγή κουλτούρας έχει πρόσφατα αμφισβητηθεί, καθώς ανασκαφές στη Λέρνα (προγενέστερος Νεολιθικός οικισμός της Πελοποννήσου) έχουν δείξει τη συνέχεια εκεί με τη προγενέστερη αγγειοπλαστική. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να τονίσουμε πως η Βόρεια Ελλάδα δεν δείχνει ίχνη καταστροφής αυτήν την περίοδο, όπως επίσης και η Νότια Ανατολία.

http://en.wikipedia.org/wiki/Middle_Bronze_Age_migrations_(Ancient_Near_East)

Κάθε φορά πάντως που στην ιστορία έχουμε σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμών, μπορούμε να αναμένουμε ένα φαινόμενο 'ντόμινο,' που δημιουργείται από μια διαδοχική εκτόπιση πληθυσμών. Αν οι Χιττίτες εισέβαλαν στην Ανατολία, τότε πιθανόν πληθυσμοί που κατοικούσαν στη Δυτική Ανατολία, εκτοπισμένοι από πληθυσμούς της Κεντρικής Ανατολίας όπου οι Χιττίτες εγκαταστάθηκαν, πέρασαν δυτικότερα, είτε διαμέσου του Βοσπόρου είτε δια θαλάσσης, με κάποιους από αυτούς να εγκαθίστανται στην Ελλάδα. Αλλά αν η Βόρεια Ελλάδα ή η Λυκία δεν επηρεάστηκαν από τις εισβολές, οι νεοεισερχόμενοι ίσως προήλθαν από αυτές τις περιοχές ως κατακτητές. 

Είναι επίσης ενδιαφέρον να σημειώσουμε κάποιους από τους ιδρυτικούς μύθους των Ελλήνων σχετικά με αυτήν την περίοδο. Ο Δαναός θεωρείται ότι ήλθε από την Αίγυπτο και εγκαταστάθηκε στο Άργος. Ο Κάδμος ήλθε από την περιοχή που αργότερα ονομάστηκε Φοινίκη κι εγκαταστάθηκε στη Θήβα. Οι Μίνυες εγκαθίστανται στον Ορχομενό. Οπότε, ίσως να μην πρόκειται για μαζικές μεταναστεύσεις αλλά για αλλαγή εξουσίας. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός, ο οποίος αναδύεται λίγους αιώνες μετά, μπορεί επομένως να προήλθε από την ανάμιξη νέων στοιχείων με τους ήδη υπάρχοντες 'Πελασγικούς' πληθυσμούς. Αλλά είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι αυτοί οι νεοεισερχόμενοι ήταν οι πρωτο- Έλληνες, γιατί τα μέρη από τα οποία, σύμφωνα με τους μύθους, προήλθαν δεν έχουν καμία σχέση με Ινδο-Ευρωπαίους (Αίγυπτος ή Φοινίκη). Έτσι η συνέχεια (με την όποια εισροή νέων στοιχείων) φαίνεται ότι αποτελεί την πιο πιθανή εκδοχή. 

Άρματα και άλογα

Ιστορικός χάρτης διασποράς του άρματος, 2000–500 π.Χ.

Δύο από τα αντικείμενα που συνήθως σχετίζονται με τους Ινδο-Ευρωπαίους είναι τα άρματα και τα άλογα. Τα πρωιμότερα πλήρως διαμορφωμένα άρματα προέρχονται από τον πολιτισμό Andronovo στην περιοχή της σύγχρονης Ρωσίας και του Kazakhstan, περίπου το 2000 π.Χ. Αυτός ο πολιτισμός προέρχεται τουλάχιστον εν μέρει από τον πολιτισμό Yamna (ο οποίος θεωρείται ως το αρχέτυπο της πατρίδας των ΙΕ). Οι άνθρωποι αυτού του πολιτισμού έκτιζαν βαριά οχυρωμένους οικισμούς, ασκούσαν τη μεταλλουργία του χαλκού σε εκτεταμένη κλίμακα και εφάρμοζαν πολύπλοκες ταφικές τελετουργίες που θυμίζουν εκείνες των Ινδο-Ιρανικών Rigveda και Avesta.

Η αρχαιότερη μαρτυρία για μάχη με άρματα προέρχεται από κείμενο του βασιλιά Anitta των Χιττιτών (18ος αιώνας π.Χ.), στο οποίο αναφέρονται 40 ομάδες από άλογα στην πολιορκία της Salatiwara. Καθώς στο κείμενο αναφέρονται ομάδες αντί για άρματα, η ύπαρξη αρμάτων ακόμη κι αυτήν την περίοδο παραμένει ασαφής. Η πρώτη σίγουρη μαρτυρία τους προέρχεται από την εποχή του βασιλιά των Χιττιτών Hattusili I, τον 17ο αιώνα π.Χ. 

Το άρμα και το άλογο εισήχθησαν στην Αίγυπτο από τους Υκσώς κατακτητές τον 16ο αιώνα π.Χ. Στα μνημεία της Αιγυπτιακής και Ασσυριακής τέχνης υπάρχουν άφθονες αναπαραστάσεις αρμάτων με πλούσια διακόσμηση. Οι Αιγύπτιοι εφηύραν τη σέλα το 1500 π.Χ. Τα καλύτερα διατηρημένα παραδείγματα Αιγυπτιακών αρμάτων είναι εκείνα από τον τάφο του Τουταγχαμών.

http://en.wikipedia.org/wiki/Chariot

Μια άλλη σχετική εφεύρεση, ο τροχός, φέρει το όνομά της (wheel) από την αρχαία Αγγλική λέξη hweol, ή hweogol, από το πρωτο- Γερμανικό *hwehwlan, που με τη σειρά του προέρχεται από το πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκό *kwekwlo-, μια επεκταμένη μορφή της ρίζας *kwel-, που σημαίνει κάτι σαν 'περιστρέφομαι.' Εξού και στα Ελληνικά κύκλος, στα Σανσκριτικά chakra, στα Σλαβονικά kolo, που όλα σημαίνουν 'κύκλος' ή 'τροχός.'

Στοιχεία τροχοφόρων οχημάτων εμφανίζονται κιόλας στα μέσα της 4ης χιλιετίας π.Χ., ταυτόχρονα στη Μεσοποταμία (Σουμερία), στον πολιτισμό του Ινδού ποταμού, στον Καύκασο (πολιτισμός Maykop) και στην Κεντρική Ευρώπη, έτσι ώστε η ερώτηση ποιος από αυτούς ήταν ο πρώτος εφευρέτης παραμένει αναπάντητη. Πάντως, ο αρχαιότερος ξύλινος τροχός έχει βρεθεί στη Ljubljana της Σλοβενίας, χρονολογημένος περίπου το 5.250 π.Χ. Η εξάπλωση του τροχοφόρου οχήματος έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ., και κατά τη διάρκεια της 2ης χιλιετίας συμπεριέλαβε περιοχές από την Κίνα μέχρι και τη Σκανδιναβία.

http://en.wikipedia.org/wiki/Wheel

Διάφορες υποθέσεις υπάρχουν σχετικά με την εξημέρωση του αλόγου. Παρότι άλογα εμφανίζονται στις Παλαιολιθικές σπηλαιογραφίες ήδη πριν από 30000 χρόνια, πρόκειται για άγρια άλογα τα οποία κατά πάσα πιθανότητα κυνηγιόνταν για κρέας. Τα σαφέστερα στοιχεία για τη χρήση αλόγων ως υποζύγια προέρχονται από ταφές στις οποίες έχουν βρεθεί άρματα, από το 2000 π.Χ. Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός στοιχείων δείχνει ότι τα άλογα κατά πάσα πιθανότητα εξημερώθηκαν πρώτα στις Ευρασιατικές Στέπες, στην περιοχή από την Ουκρανία μέχρι το Kazakhstan, το 4000-3500 π.Χ.

http://en.wikipedia.org/wiki/Domestication_of_the_horse

IE λέξεις για το άλογο περιλαμβάνουν τις εξής:

ΠΙΕ *ekwo-, Ελληνικά ίππος, Λατινικά equus, Γαλλικά (Gaulish) epos, eqos, παλιά Ιρλανδικά ech, Ουαλικά και Κορνουαλικά ebol, Βρετονικά ebeul, Γοτθικά aihwa-, παλιά Αγγλικά eoh, παλιά Σκανδιναβικά jo'r, παλιά Σαξονικά ehu-, παλιά Γερμανικά eha-, ιερογλυφικά Χιττιτικά asu, asuwa, Λυκικά esbedi (ιππικό), Τοχαρικά A yuk, Τοχαρικά B yakwe, Σανσκριτικά açva-, Μιτάνι asvasanni (ιπποκόμος), Αβεστικά asva, Θρακικά esb, esvas, Φρυγικά es' (γάιδαρος), παλιά Βαλτικά *as'u-, Λιθουανικά as'va (φοράδα), παλιά Πρωσσικά aswinan (γάλα φοράδας).

http://indoeuro.bizland.com/project/phonetics/word3.html

Εδώ μπορούμε να σημειώσουμε δύο πράγματα. Πρώτον, σχετικά με τη λέξη 'τροχός,' βλέπουμε ότι η ΙΕ ρίζα *k^wek^wl-, σημαίνει μαζί 'όχημα' (vehicle) και 'κύκλος' (circle). Αλλά αν το τροχοφόρο όχημα είναι μια Ενεολιθική εφεύρεση (4η χιλιετία π.Χ.), ο κύκλος αποτελεί μια θεμελιώδη έννοια, η οποία θα πρέπει να 'εφευρέθηκε' πολύ νωρίς από τους ανθρώπους. Το ίδιο το γεγονός ότι οι ΙΕ γλώσσες χρησιμοποιούν την ίδια λέξη για τον κύκλο, για τον τροχό και για το όχημα, δείχνει συνέχεια στις αντίστοιχες έννοιες. Γιατί άραγε οι 'ΙΕ' γλώσσες εμφανίζονται την εποχή του τροχού και των τροχοφόρων οχημάτων, και όχι την 'εποχή του κύκλου,' όταν δηλαδή πρωτοσυλλαμβάνεται η έννοια του κύκλου; Αλλά τελικά ίσως είναι προτιμότερο να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο τροχός ήταν μια εφεύρεση (μια από τις σπουδαιότερες στην ανθρώπινη ιστορία) από κάποιον λαό, και ότι το όνομα που αυτός ο λαός έδωσε στην εφεύρεσή του πέρασε ως δάνειο στους υπολοίπους.

Σε ό,τι δε αφορά τη λέξη για το άλογο, αντιμετωπίζουμε ξανά ένα δίλημμα: η λέξη 'ίππος' στα Ελληνικά είναι πολύ προβληματική. Καμιά άλλη λέξη στα Ελληνικά δεν περιλαμβάνει διπλό π εκτός από λέξεις που είναι παράγωγα της λέξης ίππος. Στην πραγματικότητα, το διπλό π υπονοεί μια ξενική καταγωγή για τη λέξη (εφόσον δεν μπορεί να προέλθει ετυμολογικά). Επομένως μάλλον πρόκειται για δάνειο στην Ελληνικά γλώσσα, από την οποία στη συνέχεια πέρασε στα Λατινικά, κοκ. Αυτή η διαπίστωση μπορεί να βασιστεί περαιτέρω στο γεγονός ότι οι περισσότερες ΙΕ γλώσσες έχουν μια άλλη, πιο κοινή, λέξη για τον ίππο. Είναι horse στα Αγγλικά, άλογο στα Ελληνικά, cavallo στα Ιταλικά, pferd στα Γερμανικά, loshad' στα Ρωσικά, kon στα Πολωνικά, arklys στα Λιθουανικά, ghora στα Ινδικά. Η αρχική λέξη φαίνεται να διατηρήθηκε στα Περσικά (asb). Αυτό δείχνει ότι κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για λέξη δάνειο. Η πρωτότυπη λέξη επομένως θα μπορούσε να έχει προέλθει από τους αρχαίους Αρίους (Πέρσες), οι οποίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν μια αρχική λέξη της μορφής ‘asva,’ ή ‘esvos.’ Οπότε η λέξη αναφέρεται σε μια ειδική κατηγορία αλόγου, όχι το κοινό άλογο, αλλά τον αγωνιστικό, πολεμικό ίππο.

Επομένως τόσο τα 'k^wek^wlo- κύκλος' και  'ek^wo- ίππος' θα μπορούσαν να είναι όχι ΠΙΕ ρίζες αλλά λέξεις δάνεια. Οι ΙΕ γλώσσες φαίνεται ότι έχουν τις δικές τους ξεχωριστές λέξεις για το άλογο, πριν ο 'ek^wos' (ίππος), το πολεμικό άλογο να εισαχθεί σε αυτές. Επίσης, το γεγονός ότι χρησιμοποιούν την ίδια λέξη και για τον τροχό και για τον κύκλο (στα αρχαία Ελληνικά η λέξη κύκλος σήμαινε και τον τροχό) αυτό προφανώς σημαίνει ότι πρόκειται για μια λέξη δάνειο. Αλλιώς θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι ΙΕ γλώσσες υπήρχαν από την εποχή που οι άνθρωποι πρωτοσυνέλαβαν την έννοια του κύκλου.

Ο 'δρόμος του χαλκού'

http://en.wikipedia.org/wiki/Bronze_Age

Είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν για πρώτη φορά την έννοια του κύκλου όταν εφευρέθηκε ο πρώτος τροχός. Θα μπορούσαν όμως να έχουν ταυτίσει την έννοια του κύκλου με το πραγματικό αντικείμενο, τον τροχό. Αλλά τόσο ο τροχός όσο και το άλογο ως μέσα μεταφοράς είναι δύο από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις όλων των εποχών, όπως η κεραμική και η γεωργία. Και λέξεις ή έννοιες που αντιπροσωπεύουν μεγάλες εφευρέσεις και καινοτομίες τείνουν να γίνουν παγκόσμιες. Έτσι δεν είναι τα καλύτερα παραδείγματα για μια κοινή προέλευση των Ινδο-Ευρωπαϊκών γλωσσών.

Η ανακάλυψη του χαλκού ήταν μια τέτοια μεγάλη καινοτομία. Ο χαλκός ξεκίνησε μια νέα εποχή η οποία φέρει το όνομά του (Εποχή του Χαλκού). Η χρήση της πέτρας στην προηγούμενη περίοδο ήταν διαδεδομένη σε όλον τον κόσμο, έτσι ώστε μπορούμε να πούμε ότι η λίθινη τεχνολογία εφευρέθηκε ανεξάρτητα, και ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο διαφορετικοί λαοί έχουν τη δική τους λέξη για την πέτρα.  Το ίδιο πιθανότατα ισχύει επίσης και για τη χάλκινη τεχνολογία. Η λέξη 'μέταλλο' είναι κοινή τόσο στα αγγλικά (metal) όσο και στα ελληνικά, αλλά η μεταλλουργία γενικά θα ήταν μια τέχνη που εφάρμοζαν διαφορετικοί άνθρωποι με διαφορετικούς τρόπους. Ωστόσο, ο χαλκός εγκαινίασε μια νέα εποχή. Τα αγγεία ήταν πλέον τόσο πήλινα όσο και χάλκινα, τα πρώτα κέρματα είχαν κοπεί, τα πλοία και οι άμαξες χρησιμοποιούσαν εξαρτήματα κατασκευασμένα από μπρούντζο, και χάλκινα όπλα ή αντικείμενα αντικατέστησαν τους πέτρινους πέλεκεις ή τις οστέινες βελόνες.

Ο μπρούτζος (bronze) είναι κράμα κατασκευασμένο από χαλκό και κασσίτερο. Ο κασσίτερος είναι σχετικά σπάνιο μέταλλο. Η κατανομή του φαίνεται στον προηγούμενο χάρτη. Συγκρίνοντας τους δύο προηγούμενους χάρτες, είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι τα μεγαλύτερα κοιτάσματα κασσίτερου βρίσκονται στη Δυτική Ευρώπη, ενώ σημαντικά κοιτάσματα χαλκού βρίσκονται στην Κεντρική Ευρώπη, στα Βαλκάνια, καθώς και στην περιοχή του Καυκάσου. Η διάχυση της μεταλλουργίας φαίνεται να ακολουθεί μια πορεία από το Βορρά προς το Νότο και από τη Δύση προς την Ανατολή.

Η σημασία του κασσίτερου για τους πολιτισμούς της Εποχής του Χαλκού και η σπανιότητα των κοιτασμάτων του προσφέρουν μια ματιά στις συνθήκες του εμπορίου και στις πολιτιστικές αλληλεπιδράσεις της συγκεκριμένης περιόδου, και επομένως βρίσκεται στο επίκεντρο των αρχαιολογικών μελετών. Ωστόσο, μια σειρά από προβλήματα έχουν περιορίσει τη μελέτη του αρχαίου κασσίτερου, όπως τα περιορισμένα ορυχεία, η καταστροφή τους από άλλα σύγχρονα, και η κακή διατήρηση αντικειμένων από καθαρό κασσίτερο. Η τρέχουσα αρχαιολογική συζήτηση σχετικά με την προέλευση του κασσίτερου περιορίζεται στους πρώτους πολιτισμούς της Εποχής του Χαλκού στην Εγγύς Ανατολή.

Ο δρόμος του κεχριμπαριού

Από το 2.500 π.Χ. κιόλας στην περιοχή του Erzgebirge (τα ορεινά σύνορα ανάμεσα στη Γερμανία και τη Δημοκρατία της Τσεχίας) γινόταν εξαγωγή κασσίτερου, χρησιμοποιώντας τον υπάρχοντα Βαλτικό δρόμο του κεχριμπαριού για τον ανεφοδιασμό τόσο της Σκανδιναβίας όσο και της Μεσογείου με κασσίτερο. Προϊστορικοί εμπορικοί δρόμοι μεταξύ της Βόρειας και Νότιας Ευρώπης είχαν ήδη χαραχθεί για τις συναλλαγές κεχριμπαριού. Ο δρόμος του κεχριμπαριού χρησίμευε για τη μεταφορά του προϊόντος από τις περιοχές της Βόρειας Θάλασσας και της Βαλτικής στην Μεσόγειο οδικά μέσω των ποταμών Βιστούλα και Δνείπερου.
http://en.wikipedia.org/wiki/Amber_Road

Κατά το 2000 π.Χ. ο κασσίτερος εμπορευόταν από την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία στη Μεσόγειο. Μαρτυρίες υπάρχουν από έναν αριθμό ναυαγίων, όπως αυτό στο Uluburun έξω από τις ακτές της Τουρκίας, το οποίο χρονολογείται το 1300 π.Χ., και το οποίο περιελάμβανε πάνω από 300 ράβδους χαλκού 10 τόννων, και περίπου 40 ράβδους κασσίτερου 1 τόνου.

Η τεχνολογία του μπρούτζου πέρασε από την Εγγύς Ανατολή στην Κεντρική Ασία διαμέσου των Ευρασιατικών στεπών. Από το 2.000 έως το 1.500 π.Χ. αξιοποιούνται πηγές κασσίτερου στο Ουζμπεκιστάν, στο Αφγανιστάν και στο Τατζικιστάν κατά μήκος του δρόμου του μεταξιού.
http://en.wikipedia.org/wiki/Tin_sources_and_trade_in_ancient_times

http://www.archatlas.org/Trade/Trade.php

Αλλά ο προηγούμενος εμπορικός δρόμος ήταν μεταγενέστερος από το δρόμο του lapis lazuli. Ο ημι-πολύτιμος αυτός λίθος εξορυσσόταν πολύ πριν το χαλκό σε περιοχές της Κεντρικής Ασίας από την 7η κιόλας χιλιετία π.Χ. Χάντρες από lapis lazuli έχουν βρεθεί σε Νεολιθικούς τάφους στο Mehrgarh του Πακιστάν, στον Καύκασο, και στη Μαυριτανία. Χρησιμοποιήθηκε για να διακοσμήσει τα φρύδια στη νεκρική μάσκα του Τουταγχαμών (1341-1323 π.Χ.).
http://en.wikipedia.org/wiki/Lapis_lazuli

Αρχαίοι εμπορικοί δρόμοι του οψιδιανού

Ακόμη αρχαιότεροι είναι οι εμπορικοί δρόμοι του οψιδιανού. Πρόκειται για ένα μαύρο πέτρωμα ηφαιστειακής προέλευσης, και αναγνωρίστηκε πρώτα από τον Colin Renfrew και τους συνεργάτες του ως ένας σημαντικός δείκτης για το αρχαίο εμπόριο, αφενός λόγω της σημασίας του για τις κοινωνίες πριν την ανακάλυψη των μετάλλων και αφετέρου γιατί η σύνθεσή του διαφέρει σε διαφορετικές περιοχές. Τα πρωιμότερα στοιχεία για μακράς απόστασης εμπόριο οψιδιανού προέρχονται από την Επιπαλαιολιθική περίοδο (πριν από περίπου 10.000 χρόνια) στην περιοχή της Γόνιμης Ημισέληνου. Δύο δρόμοι σύνδεσης έχουν ήδη αποκατασταθεί: από το Bingöl στη Νοτιοανατολική Τουρκία μέχρι το Ιράκ και από την Καππαδοκία μέχρι τον Ευφράτη και το Λεβάντε (προηγούμενος χάρτης).
http://www.archatlas.org/ObsidianRoutes/ObsidianRoutes.php

Ο δρόμος του μεταξιού

Προφανώς λοιπόν ο δρόμος του μεταξιού χαράχθηκε αργότερα πάνω στους προγενέστερους δρόμους του οψιδιανού, του lapis lazuli και του χαλκού, για να ενώσει πλέον όλη την Ευρασιατική ήπειρο. Οι λεγόμενες μούμιες Tarim (που σχετίζονται με τους IE Τοχάρους), από το Tarim της Κίνας, και οι οποίες χρονολογούνται το 1600 π.Χ., έχουν βρεθεί κατά μήκος του δρόμου του μεταξιού, αποκαλύπτοντας πολύ αρχαίες επαφές μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

http://en.wikipedia.org/wiki/Silk_Road

Ένα (Ανατόλιο;) ισόγλωσσο την 3η χιλιετία π.Χ.

Έκταση του πολιτισμού της Σχοινωτής Κεραμικής (Corded Ware) με γειτονικούς πολιτισμούς της 3ης χιλιετίας π.Χ.

Οψιδιανός που έχει βρεθεί στο νησί της Μήλου δείχνει ότι αυτό το πέτρωμα εμπορευόταν μέσω θαλασσίων οδών από τους προϊστορικούς χρόνους. Ο δρόμος του χαλκού χαράχθηκε πάνω στους προηγούμενους δρόμους του οψιδιανού, του κεχριμπαριού και του lapis lazuli. Επομένως κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. θα πρέπει να περιμένουμε ένα εκτεταμένο εμπορικό δίκτυο, από τη Βορειοδυτική Ευρώπη και την Ιβηρική χερσόνησο έως τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, και από την Ανατολία και την Εγγύς Ανατολή μέχρι την Ινδία και την Κίνα.

Η πρώτη επέκταση των Ινδοευρωπαίων συμπίπτει με την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Οι άνθρωποι ακολουθούσαν τις εμπορικές οδούς, ανταλλάσσοντας προϊόντα, βρίσκοντας δουλειές, και υιοθετώντας νέες ιδέες. Αυτό που είναι σημαντικό να σημειώσουμε εδώ είναι ότι κατά μήκος των εμπορικών δρόμων διαμορφώνεται πάντα μία lingua franca (μια κοινή, 'διεθνής' γλώσσα) για τις ανάγκες επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπων που μιλάνε διαφορετικές γλώσσες. Αυτή η κοινή γλώσσα μπορεί να είναι η γλώσσα ενός από τους πολιτισμούς που έρχονται σε επαφή (του πιο προηγμένου), ή ένα αμάλγαμα περιέχοντας στοιχεία από πολλές διαφορετικές γλώσσες. Έτσι, μπορούμε να θεωρήσουμε μια συγκέντρωση διαφορετικών λαών κατά μήκος του δρόμου του χαλκού, ο καθένας μοιράζοντας τη γλώσσα του με όλες τις υπόλοιπες. Με αυτό τον τρόπο, η ομαδοποίηση αυτών των γλωσσών γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη, μέχρι που τελικά έχουμε μεγαλύτερες ομάδες ανθρώπων που μοιράζονται μια ενοποιημένη, κοινή γλώσσα. Αυτό προφανώς δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως 'κοινή καταγωγή' αυτών των γλωσσικών ομάδων. Αντίθετα, πρόκειται για μια διαδικασία συγκεντροποίησης, ένα παράδειγμα εκπολιτισμού, ανεξάρτητα από την όποια γενετική προέλευση των ανθρώπων. Η γονιδιακή κατανομή μεταξύ πληθυσμών μπορεί να είναι ανάλογη της κατανομής γλωσσών, αλλά το αντίθετο δεν είναι απαραίτητα αλήθεια: μια κοινή γλώσσα σημαίνει κάποιες φορές κοινή γενετική κληρονομιά, αλλά πάντα κοινή πολιτισμική ταυτότητα.

Οπότε, από πού προήλθαν οι πρώτοι Ινδοευρωπαίοι; Κατά τη διάρκεια της 4ης χιλιετίας, ολόκληρη η Ευρασία ήταν κατοικημένη. Το υπάρχον μοντέλο για την προέλευση των ΙΕ προτείνει αυτήν την περίοδο μια αρχική συγκέντρωση IE φυλών στις Ποντιακές Στέπες (στην περιοχή πάνω από τον Καύκασο, από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι την Κασπία). Αλλά όταν αυτές οι φυλές διασκορπίστηκαν, θα πρέπει να μετακινήθηκαν κατά μήκος των εμπορικών οδών της εποχής. Ακόμη, αυτή η επέκταση θα πήρε χρόνο. Για παράδειγμα, χρειάστηκαν 1000-2000 χρόνια μέχρι την εμφάνιση του Μυκηναϊκού πολιτισμού (ο οποίος σύμφωνα με την ΙΕ θεωρία χαρακτηρίζεται ως πρωτο-Ελληνικός). Το χρονικό αυτό διάστημα είναι τεράστιο, λαμβάνοντας υπόψη ότι όταν 'πρωτόγονες' φυλές έρχονται σε επαφή με προηγμένους πολιτισμούς τείνουν να τον αφομοιώσουν. Αυτό έγινε, για παράδειγμα, στην περίπτωση των Χιττιτών, οι οποίοι αυτοχαρακτηρίζονταν με το όνομα των προκατόχων τους (Χαττίτες). Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι πρώτες Γερμανικές φυλές που εισέβαλαν στη Ρώμη. Οι Φράγκοι απορρόφησαν το Ρωμαϊκό πολιτισμό σε τέτοιο βαθμό που τελικά άλλαξαν τη γλώσσα τους στη Λατινική. Και ούτω καθεξής.

Έτσι, πώς μπορούμε άραγε να περιμένουμε οι Ποντικές φυλές να μην υποβλήθηκαν στην ίδια εκπολιτιστική διαδικασία, καθώς εισήλθαν στις πιο προηγμένες και πυκνοκατοικημένες περιοχές των Βαλκανιών, της Μικράς Ασίας και της Μεσογείου, της Βόρειας Μεσοποταμίας και της Ινδίας, ακόμα και στην επικράτεια των μεγαλιθικών πολιτισμών της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης (το Στόουνχεντζ προφανώς δεν χτίστηκε από Ινδοευρωπαίους); Σε τελική ανάλυση, όταν βρίσκουμε 'εντυπωσιακές' ομοιότητες σε μια ομάδα γλωσσών, θα πρέπει πρώτα απ' όλα να υποπτευόμαστε ότι αυτές οι ομοιότητες συνδέονται με ένα 'επίσημο,' κοινό λεξιλόγιο, διαδεδομένο σε μια ευρεία περιοχή. Αυτό δεν σημαίνει ότι ομαδοποιήσεις γλωσσών (που θα μπορούσαν επίσης να έχουν μια κοινή γενετική προέλευση) δεν μπορούν να εμφανιστούν. Αλλά αυτές οι ομαδοποιήσεις συμβαίνουν σταδιακά, και στη συνέχεια έρχονται σε αλληλεπίδραση με άλλες γλωσσικές ομάδες, για να σχηματίσουν μεγαλύτερα συμπλέγματα. Επίσης, οι ομάδες αυτές θα συναντηθούν στους εμπορικούς δρόμους, οι οποίοι είναι και δρόμοι πολιτισμού, κατά μήκος των οποίων συμβαίνουν και οι μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών.

Ένα γνωστό παράδειγμα τέτοιας μαζικής μετανάστευσης είναι το λεγόμενο Seima-Turbino φαινόμενο. Αναφέρεται σε τοποθεσίες ομαδικών τάφων που χρονολογούνται γύρω στο 1.500 π.Χ., και βρέθηκαν στη βόρεια Ευρασία, από τη Φινλανδία μέχρι τη Μογγολία. Οι τάφοι ανήκαν σε νομάδες πολεμιστές και μεταλλουργούς, που μετακινούνταν με άλογα και δίτροχα άρματα. Αυτοί οι νομάδες προέρχονταν από τα βουνά Αλτάι. Θεωρείται ότι κάποια κλιματική αλλαγή γύρω στο 2000 π.Χ. ανάγκασε αυτούς τους πληθυσμούς να μετακινηθούν δυτικά προς την Νοτιανατολική Ευρώπη, ανατολικά προς την Κίνα, και νότια προς την Ινδοκίνα, στο Βιετνάμ και στην Ταϊλάνδη, καλύπτοντας μια συνολική έκταση περίπου 4.000 μιλίων. Αυτή η μετανάστευση έλαβε χώρα μόλις σε πέντε ή έξι γενιές. Θεωρείται επίσης ότι οι ίδιες μεταναστεύσεις εξάπλωσαν τις Ουραλικές γλώσσες στην Ευρώπη και στην Ασία: περίπου 39 γλώσσες αυτής της ομάδας έχουν επιβιώσει, συμπεριλαμβάνοντας τα Ουγγρικά, τα Φινλανδικά, τα Εσθονικά και τα Λαπωνικά.

http://en.wikipedia.org/wiki/Seima-Turbino_Phenomenon

Γιατί όμως αυτή η ομάδα ανθρώπων θεωρείται ότι έδωσε τη γλώσσα της στους Ούγγρους και στους Φινλανδούς αλλά όχι στους Βιετναμέζους και στους Ταϊλανδούς; Μήπως τα Φινο-Ουγγρικά προέρχονται έτσι κι αλλιώς από πληθυσμούς που βρίσκονταν ήδη σε εκείνες τις περιοχές; Άλλωστε η μεταλλουργία και η χρήση αλόγων και αρμάτων είχε ήδη διαδοθεί σε αυτές τις περιοχές πριν τις μεταναστεύσεις των ανθρώπων του πολιτισμού Seima-Turbino, επομένως πιθανόν οι τελευταίοι να αφομοιώθηκαν από τους πρώτους στις διάφορες περιοχές, και όχι το αντίστροφο.

Κατά τη διάρκεια της 4ης χιλιετίας π.Χ. είχαν ήδη εμφανιστεί οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί στην Εγγύς Ανατολή και στην Αίγυπτο, ενώ κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας οι νέες τεχνολογίες εξαπλώθηκαν βορειότερα και αποτέλεσαν πηγή ανταλλαγής προϊόντων και ιδεών, πλούτου και πολιτικής εξουσίας. Τότε εμφανίζονται η αρχιτεκτονική μεγάλης κλίμακας, ο ιμπεριαλισμός, η απολυταρχία, και οι εσωτερικές επαναστάσεις.   

Σε ό,τι αφορά την περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου, ο Κυκλαδικός πολιτισμός (3200-2000 π.Χ.) είναι γνωστός για τα γυναικεία ειδώλια από λευκό μάρμαρο, αιώνες πριν εμφανιστεί ο Μινωικός πολιτισμός. Πρόκειται για τη συνέχιση ενός ξεχωριστού Νεολιθικού πολιτισμού στην ευρύτερη περιοχή από την Ανατολία μέχρι την ηπειρωτική Ελλάδα, πριν από το 4000 π.Χ., ο οποίος βασιζόταν μεταξύ άλλων στην ανταλλαγή σιταριού και κριθαριού, αιγοπροβάτων, γουρουνιών, και τόνων που προφανώς ψαρεύονταν με κάποιου είδους πλοιάρια. Στα ανασκαμμένα μέρη έχουν βρεθεί επίσης ίχνη επεξεργασίας χαλκού.

Καθώς το κάθε νησί δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει μεγάλους πληθυσμούς, η επιτυχία αυτού του πρώιμου πολιτισμού θα βασίστηκε πάνω σε ένα εκτεταμένο δίκτυο ανταλλαγών σε όλο το Ανατολικό Αιγαίο. Αυτή η γνώση πέρασε στους Μινωίτες (2700-1500 π.Χ.), των οποίων οι πολιτιστικές επαφές έφθασαν πολύ πέρα από το νησί της Κρήτης (και τα νησιά του Αιγαίου) στην Αίγυπτο, στην Κύπρο, στις ακτές της Φοινίκης και της Μικράς Ασίας. 

http://en.wikipedia.org/wiki/3rd_millennium_BC

Μια αρχαία πεντηκόντορος (πλοίο με πενήντα κουπιά)

Η σύνδεση μεταξύ των Μινωιτών και των Καναανιτών προτείνει ένα καλά- εγκαθιδρυμένο θαλάσσιο εμπόριο, και ότι, κατά πάσα πιθανότητα, οι Καναανίτες έμαθαν τη θάλασσα από τους Μινωίτες, αρκετά πριν την εμφάνιση των Φοινίκων. Σε κάθε περίπτωση, τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. υπήρχε ένα εκτεταμένο δίκτυο θαλάσσιου εμπορίου στην Ανατολική Μεσόγειο με εξελιγμένα πλοία (αν όχι ακόμα πεντηκόντοροι), και πιθανότατα ακόμη μακρύτερα στη Μεσόγειο (πώς αλλιώς θα μπορούσε ο κασσίτερος να φτάσει στη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο από τη Δυτική Ευρώπη και την Ισπανία? ).

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η κοιτίδα των ΙΕ γλωσσών είναι η Ανατολία, σύμφωνα με τη λεγόμενη Ανατόλια Υπόθεση. Ωστόσο, το ζήτημα είναι το εξής: ακόμη και αν υπήρχε έξω από την Ανατολία ένας πυρήνας γλωσσών που αργότερα θα εξελίσσονταν στις IE γλώσσες, η Ανατολία ήταν, μαζί με τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, την Ελλάδα, και το Ανατολικό Αιγαίο, η περιοχή η οποία βρισκόταν σε άμεση επαφή με τους πρώτους μεγάλους πολιτισμούς- τους Αιγύπτιους, τους Σουμέριους, τους Ασσύριους, τους Μινωίτες, και τους 'Αιγαίους- Ανατόλιους.' Έτσι, η αρχαία Ανατολία ήταν η μεγάλη 'αγορά' της εποχής, ανάμεσα στον 'πολιτισμένο' Νότο και τον 'πρωτόγονο' Βορρά, οπότε είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ήταν ο τόπος όπου έγινε η ανταλλαγή και μίξη υλικών και πολιτισμικών προϊόντων. Συνεπώς, η Ανατολία στην 3η χιλιετία π.Χ. θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο τόπος ενός 'Ανατόλιου ισόγλωσσου,' μιας lingua franca της εποχής, που χρησιμοποιούταν τουλάχιστον για εμπορικούς σκοπούς. Αυτή η γλώσσα θα πρέπει να περιελάμβανε λέξεις σχετικά με τη γεωργία, τη ναυτιλία, τις επιστήμες, τους αριθμούς και τα γράμματα (όπως αργότερα το αλφάβητο πέρασε από τη Φοινίκη στην Ελλάδα), έννοιες σχετικά με τη θρησκεία, την εξουσία, και την ιδιοκτησία. Ως εκ τούτου, οι λεγόμενες IE γλώσσες, ακόμη και αν δεν προέρχονται από την Ανατολία, θα βρίσκονταν σε στενή επαφή με την περιοχή, ανταλλάσσοντας γλωσσικά στοιχεία, και ακολουθώντας τους εμπορικούς δρόμους κατά μήκος της Ευρασίας, καθώς ο πολιτισμός εξαπλωνόταν κατά μήκος του Περσικού κόλπου και της Μεσογείου. Κατά μήκος αυτών των δρόμων, και χάρη σε αυτούς, οι Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες εξαπλώθηκαν και, κατά πάσα πιθανότητα, διαμορφώθηκαν.

Μετά την κατάρρευση της Εποχής του Χαλκού (1.200 π.Χ.), οι Χιττίτες εξαφανίστηκαν, οι Λούβιοι συνέχισαν να κατοικούν στην Ανατολία σε περιοχές όπως η Λυδία και η Λυκία, οι Έλληνες βγήκαν ισχυρότεροι από ποτέ, η Αίγυπτος και η Ασσυρία επανέκτησαν την εξουσία τους, και η Περσία θα αναδεικνυόταν στην υπερδύναμη της κλασικής εποχής. Η συνέχεια με την προηγούμενη περίοδο είναι αξιοσημείωτη. Ακόμη και οι Χιττίτες δεν θα εξαφανίστηκαν αν ήταν Λούβιοι εξαρχής. Οι λεγόμενοι 'λαοί της θάλασσας,' οι οποίοι έχουν συνδεθεί με την κατάρρευση στο τέλος της Εποχής του Χαλκού, μπορεί ή όχι να ευθύνονται για αυτήν την κατάρρευση. Ωστόσο, η προαναφερθείσα συνέχεια προτείνει ότι είτε η κατάρρευση προκλήθηκε από εσωτερικές αναταραχές, ή ότι η 'λαοί της θάλασσας,' αφού επέδραμαν, έφυγαν ή αφομοιώθηκαν από τους πληθυσμούς στις περιοχές όπου εισέβαλαν. Οι διάφορες γλώσσες στις περισσότερες από τις εμπλεκόμενες περιοχές είχαν ήδη διαμορφωθεί, έτσι ώστε αν κάποιοι από αυτούς τους λαούς της θάλασσας επέλεξαν να μείνουν στις συγκεκριμένες περιοχές, θα υιοθέτησαν την ήδη υπάρχουσα γλώσσα.

Cultural Assimilation and the Problem of IE