"Από τις απόψεις μας σχετικά με το τι είναι ένα αντικείμενο,
πιο μεμπτή απ' όλες παραμένει η χρησιμοθηρική ερμηνεία. "
Η ακτίνα ενός ατόμου είναι της τάξης του δισεκατομμυριοστού του μέτρου. Η ακτίνα του πυρήνα ενός ατόμου δέκα χιλιάδες φορές μικρότερη. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι αν τα άτομα που απαρτίζουν τα αντικείμενα βρίσκονταν το ένα δίπλα στα άλλο, το κενό θα καταλάμβανε δέκα χιλιάδες φορές μεγαλύτερη περιοχή απ' ότι η ύλη. Τα άτομα βέβαια που συνιστούν τα αντικείμενα δε βρίσκονται καν το ένα δίπλα στο άλλο. Μεταξύ τους υπάρχουν τεράστιες, σχετικά με το μέγεθός τους αποστάσεις. Είμαστε όλοι μας κατασκευασμένοι από τρύπες και κάπου- κάπου μέσα σε αυτές τις τρύπες προβάλλουν κάτι μικρές ελπιδοφόρες κουκίδες ύλης. Βέβαια τα κενά μεταξύ των ατόμων καθώς και μεταξύ των κενών μέσα στα άτομα και στη συνέχεια μέσα στους πυρήνες, κ.ο.κ., γεμίζουν από πεδία. Πεδία δυνάμεων πυρηνικών, ηλεκτρομαγνητικών, Van Der Vaals, βαρυτικών με όλα τα άλλα υλικά αντικείμενα του σύμπαντος...
Πόσο σίγουροι, αν βέβαια η ατομική φυσική είναι ορθή, μπορούμε να είμαστε για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο; Κανονικά θα έπρεπε να είμαστε τρύπιοι σαν διχτυωτές οντότητες, ρευστοί σαν πανιά απλωμένα στο άνεμο, και πεπλεγμένοι σαν κισσοί μέσα σ' ένα απέραντο δάσος από φως και συχνότητες. Και η περιγραφή μου θεωρήστε πως είναι αν όχι πλήρης, ίσως ακριβής. Αν ήμασταν μικροσκοπικοί στο μέγεθος ενός κβαντικού Guliver ή αν είχαμε τις αισθήσεις της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων ή έστω το ταμπεραμέντο του Dali, πώς θα βλέπαμε τον κόσμο; Αν θα μπορούσαμε να πλεύσουμε μέσα σε όλες τις συχνότητες σαν τυχερά θαλασσοπούλια ενός ανεπαίσθητου πελάγους; Ή από την άλλη μεριά αν είχαμε τις διαστάσεις ενός γαλαξία, πώς θα ξεχωρίζαμε μεταξύ τους τ' αστέρια; Ο χώρος και ο χρόνος θα έχανε κάθε νόημα. Τα πάντα πλέον θα ήτανε ζήτημα κλίμακας. Περπατάω πάλι σε ένα άγνωστο βουνό που αρχίζει να καταρρέει κάτω από τα πόδια μου γιατί δεν ήτανε ποτέ βουνό παρά ένα μόνο συνονθύλευμα σκόνης που πήρε κάποτε διαστάσεις τεράστιες...
Έχουμε συνηθίσει ή ίσως είμαστε κατασκευασμένοι από τη φύση μας, λόγω κλίμακας ή ίσως λόγω εξελικτικού και διανοητικού επιπέδου μέσα σε κάποια κοσμική ιεραρχία αισθήσεων και πνεύματος, να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με σαφή και καθορισμένο τρόπο. Όλα τα πράγματα του καθημερινού μας περιβάλλοντος, καθώς κι εμείς οι ίδιοι, έχουνε σαφείς διαστάσεις και καθορισμένα όρια. Αυτή η διαπίστωση και συνάμα πεποίθηση ονομάζεται ντετερμινισμός. Ως εκ τούτου αποδίδουμε και σε όλα τα φαινόμενα της φύσης τις ίδιες μ' εμάς ιδιότητες.
Στη φυσική μιλάμε για την έννοια του υλικού σημείου: Μια υπεραπλούστευση μαζί κι εξιδανίκευση για να περιγράψουμε τη θέση και την κατάσταση (κίνηση) ενός υλικού αντικειμένου μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Κατ' αυτόν όμως τον τρόπο είναι σαν να προσπαθούμε να διαβάσουμε ένα κείμενο παρακολουθώντας τις απειροστές κηλίδες του μελανιού που έπεσαν πάνω στου χαρτιού την επιφάνεια. Σήμερα μάθαμε μια πολύτιμη λέξη, την οποιαδήποτε λέξη, όσο ασήμαντη κι αν ήτανε από ένα γιγαντιαίο κείμενο του οποίου το νόημα μας διαφεύγει τελείως...
Εκτός από το 'λίθινο' τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο (ό,τι είναι διάφανο θα είναι καθρέφτης), ένα ακόμη θεμελιώδες χαρακτηριστικό της σκέψης μας είναι ο γραμμικός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Αυτό σημαίνει αιτιότητα: Αν κάτι συμβεί θα πρέπει κάτι άλλο να το προκάλεσε, το οποίο με τη σειρά του παράχθηκε από κάτι άλλο, σε μίαν ατέρμονη αλυσίδα αιτίας- αποτελέσματος. Αλήθεια, σας έχει συμβεί κάτι χωρίς να υπάρξει καμία απολύτως αιτία; Σύμφωνα με αυτόν το γραμμικό- αιτιακό τρόπο σκέψης, το σύμπαν ξεκίνησε από ένα υλικό σημείο- μοναδικότητα (άπειρης μάζας) και αυτό το σημείο επεκτάθηκε για να φτιάξει το πρώτο άτομο του σύμπαντος, στη συνέχεια να δημιουργηθεί το πρώτο αστέρι, μετά κι άλλα αστέρια και τέλος να εμφανιστεί ο πρώτος άνθρωπος, ο οποίος έκοψε ένα κομμάτι του για να φτιάξει ένα ταίρι κι από αυτό το ζευγάρι να φτιαχτούν όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι. Σας θυμίζει θρησκεία; Εμένα θυμίζει εξελικτική ανθρωπολογία. Αυτοί οι σοφοί άνθρωποι (γνήσιοι απόγονοι του Homo Sapiens) βρήκαν και την Εύα από την οποία με παρθενογένεση θα προήλθε η ανθρωπότητα...
Στενά συνδεδεμένη με την αιτιακή αλυσίδα είναι και η τοπικότητα. Εξού και το υλικό σημείο. Το κάθε πράγμα έχει μία σαφή και καθορισμένη περιοχή, έτσι ώστε θα πρέπει πάντα να υπάρχει ένας τρόπος επικοινωνίας με όλα τα υπόλοιπα πράγματα και να κυλήσει ο χρόνος. Κάποτε επικοινωνούσαμε με ταχυδρομικές άμαξες, τώρα με ηλεκτρομαγνητικά σήματα. Σε κάθε περίπτωση η ταχύτητα της επικοινωνίας δεν μπορεί να ξεπεράσει την ταχύτητα του φωτός. Αυτό είναι η τοπικότητα. Αύριο, μεθαύριο, που θα επικοινωνούμε με άλλης μορφής σήματα, η ταχύτητα της επικοινωνίας δε θα μπορεί να ξεπεράσει την ταχύτητα μετάδοσης εκείνων των σημάτων. Αν εκείνα τα σήματα είναι γκραβιτόνια, τα οποία προς το παρόν δεν έχουν ανακαλυφτεί, η ταχύτητα της επικοινωνίας μάλλον θα είναι ακαριαία, καθώς τα γκραβιτόνια, όπως προβλέπεται, δεν έχουν μάζα. Αν είναι ταχυόνια (ταχύτητες μεγαλύτερες από το φως) θα μπορούμε να επικοινωνούμε και με το παρελθόν μας, καθώς και το μέλλον μας. Όμως πώς θα σας φαινόταν η ιδέα να πατήσετε ένα κουμπί και να δημιουργηθούν αυτόματα όλα τα αστέρια του σύμπαντος, μαζί με όλες τις δυνατές φυσικές διαδικασίες; Το μόνο που θα απέμενε σ' αυτήν την περίπτωση θα ήταν ο χώρος κι ο χρόνος...
Έτσι λοιπόν έχουμε τα βουνά μας ακίνητα και τα ποτάμια μας να τρέχουν. Πέραν όμως της περιορισμένης αντίληψης με την οποία κατανοούμε τον κόσμο, θα πρέπει να προσθέσουμε και την ίδια τη σημασία που αποδίδουμε στα πράγματα που μας περιστοιχίζουνε, στους άλλους ανθρώπους και στον εαυτό μας. Θεωρούμε πως τα πάντα μας ανήκουν. Πως το σύμπαν ήταν προγραμματισμένο να μας δημιουργήσει (ανθρωπική αρχή), ίσως για να αναλάβουμε εμείς τις τύχες του στα χέρια μας. Εξαντλήσαμε τους φυσικούς πόρους και ύστερα εντατικοποιήσαμε την παραγωγή στο όνομα κάποιας ανάπτυξης εκμεταλλευόμενοι άλλους ανθρώπους. Είπαμε μάλιστα ότι αυτή είναι η στρατηγική του σύμπαντος και κάναμε το αυξάνεστε και πληθύνεστε ή το διαίρει και βασίλευε δόγμα του κόσμου. Άραγε κάποτε το σύμπαν θα συσταλεί ή θα συνεχίσει να επεκτείνεται για πάντα; Τι υστερόβουλη θεώρηση θεέ μου...
Στον πίνακα του post ο Dali υπονοεί ακριβώς την άποψη. Ένα γυναικείο παπούτσι τραβηγμένο από τα δόντια ενός κανίβαλου. Υπόψιν ότι 'κανίβαλος' σημαίνει αυτός που τρώει σάρκα, 'κρέας'. Αυτή είναι ακριβώς η θεώρηση του σύγχρονου ανθρώπου για τα πράγματα. Τα πράγματα δηλαδή αποτελούνται από 'σάρκα', γενικότερα ύλη, ώστε να μπορούμε να τα πιάσουμε και να τα μεταχειριστούμε. Αν βεβαίως είναι ζωντανά, τότε μπορούμε και να παίξουμε μαζί τους. Η άποψή μας δηλαδή για τον κόσμο και την υφή του δεν ξεπέρασε ποτέ τη χρησιμοθηρική μας θεώρηση γι' αυτόν. Σκεφτείτε το: Ακόμη και η πειραματική φυσική διέπεται από αυτό το δόγμα. Αν ένα πείραμα δεν επιφέρει αποτελέσματα, παύει να υφίσταται και το αντικείμενο της αρχικής υπόθεσης. Αν δεν είναι επαναλήψιμο, παύει να υπάρχει το υπό θεώρηση φυσικό φαινόμενο. Ο Dali πάντως δεν απέριψε αυτόν τον ωφελιμιστικό τρόπο σκέψης, αν και μάλλον τον αμφισβήτησε. Άλλωστε η ίδια η φύση φαίνεται να έχει την διάθεση να γίνεται χαλί να την πατήσουμε. Εκτός βέβαια κι αν κάποτε αποφασίσουμε ότι είναι προτιμότερο να την αφήσουμε στην ησυχία της.
Πίνακας: Cannibalism of objects, Dali, 1937