Πόσο επηρεάζονται τα πράγματα όταν τα κοιτάζουμε; Μπορούμε να εκτελέσουμε ένα τελείως αντικειμενικό πείραμα; Υπάρχουν προαποκτημένες ιδιότητες στα πράγματα; Υπάρχουν τα πράγματα πριν τα παρατηρήσουμε; Υπάρχουμε για τον κόσμο όταν ο κόσμος δε μας δίνει σημασία και πόσο διαφορετικοί είμαστε όταν κάποιοι μας προσέχουν;
Ο Wheeler ήταν ο άνθρωπος που ασχολήθηκε με τα παραπάνω ερωτήματα ίσως όσο κανένας άλλος. Εξού και η εικόνα του post την οποία ο ίδιος συνέβαλλε για να μας πει το εξής:
"Συμβολική αναπαράσταση του σύμπαντος ως ένα αυτο-διεγειρόμενο σύστημα που δημιουργείται από την αυτο- αναφορά. Το σύμπαν γεννάει τους επικοινωνούντες συμμετέχοντες. Αυτοί δίνουν νόημα στο σύμπαν... με την έννοια μαις ατέλειωτης σειράς διαδοχικών αντανακλάσεων που κάποιος βλέπει σ' ένα ζευγάρι αντικριστούς καθρέφτες."
[1]
Θα παρατηρήσουμε βεβαίως ότι ο ισχυρισμός του Wheeler είναι μάλλον υπερβολικός και έχει μία τάση προς αυτό που λέμε σολιψισμό (το να θεωρούμε ότι όλος ο έξω κόσμος υπάρχει μόνο μέσα από το δικό μας εσωτερικό κόσμο). O Wheeler πάντως θέσπισε και την συμμετοχική ανθρωπική αρχή (PAP), σύμφωνα με την οποία το σύμπαν ήταν όχι μόνο προορισμένο να δημιουργήσει νοήμονη ζωή, αλλά και να καθοδηγείται από αυτήν. Σε αυτή βέβαια την περίπτωση η σταθερότητα των φυσικών σταθερών καθώς και η αναλλοιότητα των φυσικών νόμων πάει περίπατο, αφού θα μπορούσαν ν' αλλάζουν ακόμη και με την παρατήρηση...
Η έννοια της συμμετοχής του παρατηρητή (observer) που στην συγκεκριμένη περίπτωση λέγεται συμμετέχων (participator) είναι συναφής με τη κβαντομηχανική, όπου ο παρατηρητής μέσω της μέτρησης προκαλεί την κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης, την 'αποκρυστάλλωση' δηλαδή του κβαντικού αντικειμένου που παρατηρεί και το οποίο πριν τη μέτρηση βρισκόταν σε μία απροσδιόριστη κατάσταση υπέρθεσης. Επίσης, το κβαντικό αντικείμενο αποκτάει σαφή μορφή μέσα στον κόσμο όταν ακριβώς έρχεται σε επαφή με το περιβάλλον του μέσω του μηχανισμού που ονομάζεται αποσύνδεση (decoherence).
Έχουν άραγε τα πράγματα κάποιες ιδιότητες πριν τα παρατηρήσουμε ή μήπως οι ιδιότητές τους είναι οι ίδιες μας οι παραδοχές για το τι είναι τα πράγματα; Ίσως οι ερμηνεία μας για τον κόσμο να μην ξεπέρασε ποτέ την αλήθεια αυτής της αλληλεπίδρασης, μεταξύ του 'έξω' και του 'μέσα'.
Ο Magritte, από τη μεριά της ζωγραφικής, ασχολήθηκε όσο ίσως κανένας άλλος του είδους του με αυτήν τη σχέση ανάμεσα στον μέσα κόσμο και στον έξω κόσμο. Ο παραπάνω πίνακας (Η απρόσμενη απάντηση), ανάμεσα σε πολλούς άλλους πίνακες του ίδιου περιεχομένου, θέλει να μας δείξει ακριβώς τη σύζευξη ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους. Αντί δηλαδή η πόρτα να μας χωρίζει από τον έξω κόσμο, αποτελεί την επιφάνεια αναφοράς πάνω στην οποία τόσο ο έξω όσο και ο μέσα κόσμος αποτυπώνονται.
Ο Bohm επίσης ήταν ο άνθρωπος που ασχολήθηκε περισσότερο από τον καθένα με τις συνέπειες της γενίκευσης σε επίπεδο πραγματικότητας ενός ολογράμματος. Το ολόγραμμα είναι μία απεικόνιση πάνω σε μία επιφάνεια όλων των πληροφοριών του χώρου οι οποίες και αποτυπώνονται πάνω στην επιφάνεια (π.χ. φωτογραφικό φιλμ), μέσω της κυματικής συμβολής του φωτός. Ο Bohm επίσης θεώρησε πως ο κόσμος όπως τον αντιλαμβανόμαστε είναι μία ψευδαίσθηση, η προβολή μίας και μοναδικής αλήθειας στις άπειρες απεικονίσεις της. Σε αυτή βέβαια την περίπτωση δε μένει ίσως και πολύ χώρος για ένα συμμετοχικό σύμπαν.
Συνεχίζουμε, καθώς οι t' Hooft και Susskind προώθησαν την έννοια της ολογραφικής αρχής, για να περιγράψουν τι συμβαίνει στον ορίζοντα συμβάντος μίας μαύρης τρύπας. Αυτό που διαπιστώθηκε είναι πως οτιδήποτε περιέχει μέσα της μια μαύρη τρύπα μπορεί να βρεθεί πάνω στην επιφάνεια του ορίζοντα συμβάντος. Με άλλα λόγια, αν λόγου χάρη η μαύρη τρύπα υπάρχει μέσα σ' έναν πενταδιάστατο κόσμο (που ακόμη δεν έχουμε ανακαλύψει), τότε όλες οι πληροφορίες γι' αυτόν τον πενταδιάστατο κόσμο, μπορούν να αναπαρασταθούν με μία θεωρία που θα αναλύσει στοιχεία μόνο πάνω στην επιφάνεια του ορίζοντα συμβάντος (σκεφτείτε πόσες διαστάσεις μπορούμε να γλυτώσουμε έτσι).
Βλέπουμε ότι πιθανόν η εξήγηση των παραδόξων στα οποία έχει καταλήξει η σύγχρονη επιστήμη και σκέψη, όπως η διαπίστωση της κατάρρευσης της κυματοσυνάρτησης, η κβαντική αποσύζευξη, η θεώρηση παράλληλων κόσμων και πολλών διαστάσεων, δεν ξεπερνάει τις υποθέσεις και τα συμπεράσματα που θα μπορούσαν να αντληθούν από μία επιφάνεια, σαν την πόρτα του Magritte.
Μήπως τελικά όταν κοιτάζουμε τα άλλα πράγματα και τους άλλους ανθρώπους βλέπουμε τον εαυτό μας, όπως βέβαια προκύπτει κατευθείαν μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση; Ακούγεται μάλλον τετριμμένο και αυτονόητο. Η λογική μας λειτουργεί με αναλογίες, το ίδιο φαντάζομαι και οι αισθήσεις. Απεικονίζουμε τον έξω κόσμο μέσα μας και πάντα με τον τρόπο που λειτουργούν οι αισθήσεις και παραδέχονται οι επιθυμίες μας. Οι παραδοχές μας για το τι είναι ο κόσμος, ουσιαστικά είναι και ιδιότητες του κόσμου, αφού είναι σαν να υπήρχαν από πάντα και μεταμορφώθηκαν έστω τη στιγμή της επαφής του κόσμου με τη συνείδησή μας. Υπάρχει άραγε ο έξω κόσμος, αφού στην πραγματικότητα κατοικούμε μέσα του, μέσα και όχι έξω από το σύμπαν; Μήπως θα ήταν ορθότερο να θεωρήσουμε πως αποτελούμε ένα σύνολο, μέσα σ' ένα ευρύτερο σύνολο; Σε αυτήν την περίπτωση ο εσωτερικός μας κόσμος θα ήταν μόνο ένα κομμάτι από τον 'Εαυτό του Σύμπαντος'. Τι επιπτώσεις θα είχε μία τέτοια θεώρηση στην αντίληψή μας για τον κόσμο; Και θα ήταν τότε μία πόρτα αρκετή για να αποδόσει το διαχωρισμό ανάμεσα στον εσωτερικό μας κόσμο και τον εξωτερικό κόσμο ή μήπως πάνω σε αυτήν την πόρτα υπάρχουν όλες οι πληροφορίες για τα πράγματα και τις καταστάσεις που υποτίθεται πως διαχωρίζει;