Η συλλογική εφεύρεση

Συλλογική εφεύρεση (Collective invention), 1934

Βρήκα μια ανάλυση στο διαδίκτυο σχετικά με τη 'Συλλογική εφεύρεση' του Μαγκρίτ, η οποία είναι ενδιαφέρουσα από μια 'φεμινιστική' άποψη:

"Το πρόβλημα της γυναίκας είναι το πιο υπέροχο και ανησυχητικό πρόβλημα." Έτσι έγραφε ο André Breton, στο δεύτερο σουρεαλιστικό Μανιφέστο του, το 1929. Κατά την άποψή του, η εκδήλωση της πραγματικής ελευθερίας επιτυγχάνεται χάρη στην απελευθέρωση των καταπιεσμένων επιθυμιών. Έτσι, ο σουρεαλιστικός σχεδιασμός για χειραφέτηση οδήγησε στην απόρριψη της ηθικής, ως πηγή καταπίεσης και αλλοτρίωσης.

Στα σουρεαλιστικά έργα, οι απεικονίσεις της γυναίκας υπέστησαν επανειλημμένα έναν απανθρωπισμό με μια πρωτοφανή δίψα αντικειμενοποίησης, μεταμορφώνοντας και κατακερματίζοντας το γυναικείο σώμα. Μεταξύ αυτών των σουρεαλιστικών υβριδίων ήταν και η μορφή μιας γοργόνας αντεστραμμένης (με κεφάλι ψαριού και σώμα ανθρώπου), στη 'Συλλογική εφεύρεση' του Μαγκρίτ. Εδώ, η μυθική εικόνα ενός όντος μισό ψάρι μισό γυναίκα απορρίπτεται, με τη θηλυκότητα να μειώνεται στο ρόλο των γεννητικών οργάνων που έχουν εκτεθεί στη σφαίρα της πλήρους απελευθέρωσης της αρσενικής φαντασίας...

Η παρουσία του πνεύματος (The presence of spirit), 1960

Στη 'Συλλογική εφεύρεση' του Μαγκρίτ, το υβριδικό πλάσμα κείται στην άμμο, απομακρυσμένο από το νερό, άψυχο. Η αδυναμία του να προφέρει έστω κι έναν ήχο θυμίζει τη σύντομη ιστορία του Franz Kafka, 'Η σιωπή των σειρήνων,' 1931, όπου ο Κάφκα διασκευάζει την ιστορία του Οδυσσέα. Στην εκδοχή του Κάφκα, οι σειρήνες παραμένουν σιωπηρές επειδή η σιωπή τους αποσκοπεί να δείξει ότι αποτελεί ένα ακόμα πιο θανατηφόρο όπλο από τα τραγούδια τους. Η δύναμη της ματιάς υπερνικά την δύναμη της φωνής, και εδώ ο άνθρωπος βγαίνει νικητής...

Το τραγούδι των σειρήνων (The song of the sirens), 1953

Ο Μαγκρίτ αναλαμβάνει με τη σειρά του τη μεταμόρφωση του μύθου. Τα ιχθυόμορφα χαρακτηριστικά της 'γοργόνας' υπερισχύουν, τονίζοντας την εξάρτηση από το υδάτινο στοιχείο. Ωστόσο, η δύναμη, η παροχή ζωής, η γονιμότητα, και οι καθαρτικές ιδιότητες του νερού δεν υπάρχουν σε αυτόν το συμβολισμό. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με τη 'Γέννηση της Αφροδίτης' του Μποτιτσέλι, όπου η γυναικεία μορφή αναδύεται από τον αφρό της θάλασσας μέσα από ένα κοχύλι, αλλά, αντίθετα, με μια απεικόνιση του θανάτου της Αφροδίτης. Έτσι ο Μαγκρίτ αντιστρέφει άλλον έναν μύθο (αυτόν της γέννησης της Αφροδίτης).

Η μορφή της 'αντι-γοργόνας' (σύμφωνα πάντα με τη συγκεκριμένη ανάλυση) είναι μια εξαιρετικά ακυρωτική εικόνα της γυναίκας. Θέτει υπό αμφισβήτηση τις πολιτισμικές αναπαραστάσεις των γοργόνων, καθώς και της γέννησης της Αφροδίτης, και προσβάλλει το Χριστιανικό συμβολισμό. Όπως με τις σιωπηρές σειρήνες του Κάφκα, η 'γοργόνα' του Μαγκρίτ εκτίθεται στα ανδρικά βλέμματα. Αποδύεται όχι μόνο από τις μυθολογικές ποιότητες και αξίες της φωνής της, αλλά και από τα διαχρονικά ιδεώδη της ομορφιάς. Η θανάτωσή της στον αφρό των κυμάτων δεν εμποδίζει ωστόσο να εκθέτει τα γεννητικά της όργανα, διεγείροντας έτσι τον ανδρικό πόθο."

http://www.academia.edu/4589755/Death_of_a_Mermaid._A_study_on_Rene_Magrittes_LInvention_Collective_Collective_Invention_Honza_Zamojski_Fishing_with_John_Nero_Publishing_Milan_2013_pp._131-143

Σημειώνω (σε σχέση με την προηγούμενη ανάλυση):

"Ο Xavier Abril υποστήριξε ότι για να καταληφθεί κάποιος από τα όνειρα πρέπει να γίνει 'εντελώς ένα ψάρι,' επικαλούμενος τα λόγια του Αϊνστάιν: "το μυαλό του ανθρώπου που ονειρεύεται είναι πλήρως ικανοποιημένο από ό,τι συμβαίνει." Αναζητώντας το δρόμο για την απελευθέρωση του νου και των κρυφών επιθυμιών, οι σουρεαλιστές πίστευαν στην αιτιολογική ισχύ της τέχνης, η οποία είναι ικανή να μετατρέπει την πραγματικότητα. Η αμφισβήτηση της γυναίκας οδήγησε στην (καλλιτεχνική) κακοποίησή της. Αυτός ήταν επίσης ο λόγος για τον οποίο η Merilyn Monroe έγινε, αργότερα, αντικείμενο της φεμινιστικής κριτικής και μελέτης από τους οπαδούς τηε θεωρίας του Φρόιντ..."

Στην τελευταία παράγραφο αντικατέστησα τις λέξεις 'Breton' με 'Αϊνστάιν' και 'Μαγκρίτ' με 'Monroe.' Όπως μπορείτε να δείτε το νόημα παραμένει το ίδιο, γεγονός που δείχνει το διφορούμενο χαρακτήρα της ανθρώπινης ομιλίας. Αυτή την ασάφεια είναι που ο Μαγκρίτ ήθελε να τονίσει...

Γοργόνα και Τρίτων (Mermaid and merman), άγνωστος καλλιτέχνης, 1866 

Οι γοργόνες συνδέονται με τις σειρήνες της ελληνικής μυθολογίας, καθώς και με τα σειρήνια (sirenia), μια βιολογική τάξη που περιλαμβάνει τους μανάτους. Μερικές από τις ιστορικές εμφανίσεις μανάτων μπορεί να παρεξηγήθηκαν από τους ναυτικούς ως γοργόνες. Ο Χριστόφορος Κολόμβος ανέφερε ότι είδε γοργόνες ενώ εξερευνούσε την Καραϊβική, και εμφανίσεις έχουν αναφερθεί πρόσφατα σε όλον τον κόσμο. Το 2012, η Εθνική Ωκεανογραφική Υπηρεσία των ΗΠΑ (U.S.A. National Ocean Service) δήλωσε ότι αποδείξεις για την ύπαρξη γοργόνων δεν βρέθηκαν ποτέ.

http://en.wikipedia.org/wiki/Mermaid

Συνήθως αναφερόμαστε στις γοργόνες ως πλάσματα μισά άνθρωποι και μισά ψάρια, αλλά πάντα θεωρούμε ότι το ανθρώπινο μέρος είναι το πάνω μισό. Αυτό επειδή τις θεωρούμε εξίσου έξυπνες με εμάς, με μια πανέμορφη ουρά ψαριού. Αν όμως είχαν την αντίστροφη εμφάνιση; Ίσως τότε να έμοιαζαν περισσότερο με εμάς- είμαστε σίγουροι για τα πόδια μας, αλλά γνωρίζουμε λίγα για το μυαλό μας. Και όπως το γνωστό γνωμικό λέει, το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι...

Τα θαύματα της φύσης (The wonders of nature), 1953

Ο πίνακας 'Τα θαύματα της φύσης' επιδεικνύει πλήρως την ποιητική ευαισθησία του Μαγκρίτ. Εδώ απεικονίζει δύο εραστές με κεφάλι ψαριού, αφοσιωμένοι σε ένα ερωτικό τραγούδι. Η συμβατική μορφή της γοργόνας έχει αντιστραφεί, κάνοντας τα πλάσματα ακόμη πιο φανταστικά. Παρότι μοιάζουν πέτρινες, οι μορφές δείχνουν ταυτόχρονα να είναι ζωντανές,  γεγονός που τους αποδίδει έναν ιδιαίτερα ανθρώπινο χαρακτήρα. Ο πίνακας περιέχει επίσης οπτικά στοιχεία που βρίσκονται σε προηγούμενα έργα του Μαγκρίτ, όπως το πλοίο φάντασμα που είναι ένα με τα κύματα στον ορίζοντα, ή οι ίδιες οι μορφές που μοιάζουν με υβριδικά πλάσματα.

Σχέδιο του Μαγκρίτ για το βιβλίο του Lautréamont, 'Maldodor,' 1948

http://www.johncoulthart.com/feuilleton/2012/01/18/magrittes-maldoror/

Ο Μαγκρίτ, όπως και οι άλλοι σουρεαλιστές γνώριζε το ποίημα 'Τα τραγούδια του Μαλντορόρ,' του Γάλλου ποιητή του 19ου αι. Isidore Ducasse, γνωστός με το ψευδώνυμο Compte de Lautréamont. Η προηγούμενη εικόνα είναι μια από τις απεικονίσεις που ο Μαγκρίτ ζωγράφισε για την έκδοση των ποιημάτων του Lautréamont, το 1948. Σχετικά με τον πίνακα 'Τα θαύματα της φύσης,' ο Μαγκρίτ είχε πει στους Joseph και Jory Shapiro, αρχικοί ιδιοκτήτες του πίνακα, ότι ο τίτλος ήταν 'Το τραγούδι της αγάπης' ('The song of love'). Ωστόσο, όταν ρωτήθηκε αργότερα από το φίλο του Harry Torezyner, ο Μαγκρίτ απάντησε ότι δεν θυμόταν τον αρχικό τίτλο.

http://mcachicago.org/exhibitions/collection/browse/title/5/19

Σχέδια για το βιβλίο του Paul Eluard, ‘The Necessities of Life,’ 1945

http://www.all-art.org/art_20th_century/magritte2.html

Στην προηγούμενη εικόνα βλέπουμε (μεταξύ άλλων) τον Γάλλο ποιητή Paul Eluard με ουρά ψαριού, κρεμασμένο από το λαιμό. Τέτοιες φοβερές αναπαραστάσεις φαίνεται ότι στοχεύουν όχι μόνο το θεατή αλλά και το ζωγράφο. Πρόκειται για ένα είδος κυνικής και ανήλεης αυτοκριτικής, που σκόπευε να καθαρίσει το πνεύμα και την ψυχή του καλλιτέχνη από την κομφορμιστική παρακμή της τότε μπουρζουαζίας. Αλλά ήταν ταυτόχρονα και μια κατάδυση στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής.

Ακολουθεί ένα απόσπασμα από 'Τα τραγούδια του Maldoror:'

"Εγώ... είμαι πάντα σαν το βασάλτη! Στη μέση, όπως και στην αρχή της ζωής, οι άγγελοι μοιάζουν με τον εαυτό τους: Δεν πέρασε πολύς καιρός όταν μισούσα τον εαυτό μου! Ο άνθρωπος και εγώ, περιορισμένοι στα όρια της νοημοσύνης μας, σαν μια λίμνη μέσα σε ύφαλο κοραλλιογενούς νησιού, αντί να ενώσουμε τις δυνάμεις μας ενάντια στην τύχη και στη δυστυχία, απομακρυνόμαστε ο ένας από τον άλλον, από έναν σεισμό μίσους, παίρνοντας δυο αντίθετους δρόμους, σαν ο ένας να είχε λαβώσει τον άλλο με την αιχμή ενός μαχαιριού! Μοιάζει σαν ο ένας να αποδέχεται την περιφρόνηση που εμπνέει τον άλλο· Υποκινούμενοι από το κίνητρο μιας σχετικής αξιοπρέπειας, σπεύδουμε να μην παραπλανήσουμε τον αντίπαλο· ο καθένας μένει στην πλευρά του, ξέροντας ότι η προκηρυγμένη ειρήνη είναι αδύνατο να διατηρηθεί. Ας είναι! - ότι ο πόλεμός μου ενάντια στον άνθρωπο συνεχίζεται, όσο ο ένας βλέπει στον άλλο τη δική του υποβάθμιση ... όσο παραμένουμε θανάσιμοι εχθροί. Εφόσον πρέπει να κερδίσω μια νίκη καταστροφική αλλιώς να υποκύψω, η μάχη θα είναι όμορφη: εγώ, μόνος, απέναντι στην ανθρωπότητα. Δεν θα χρησιμοποιήσω όπλα φτιαγμένα από ξύλο ή σίδερο· θα χρησιμοποιήσω τα στρώματα των ορυκτών που εξορύσσονται από τη γη: Η ισχυρή και σεραπική μελωδία της άρπας θα γίνει, στα δάχτυλά μου, ένα φοβερό φυλαχτό. Σε προηγούμενες ενέδρες, ο άνθρωπος, αυτός ο μεγαλειώδης πίθηκος, έχει ήδη τρυπήσει το στήθος μου με το δόρυ του πορφυρίτη: ένας στρατιώτης δεν δείχνει τα τραύματά, όσο σπουδαία κι αν είναι. Αυτός ο τρομερός πόλεμος θα στρώσει τον πόνο και στις δύο παρατάξεις: δύο φίλοι που πεισματικά προσπαθούν να καταστρέψουν ο ένας τον άλλον, τι δράμα!"

Αυτή είναι η αιώνια μάχη μεταξύ της ταυτότητας (id), του κόσμου των ενστίκτων, και του σούπερ- εγώ (super- ego), του ιδανικού εαυτού, που διεξάγει το εγώ (ego), ο καθημερινός μας εαυτός. Το σύμβολο του ψαριού έρχεται από τα βάθη των ενστικτωδών ορμών, τυφλό, κωφάλαλο, και άμυαλο, ακριβώς (και σωστά) όπως ο Μαγκρίτ το αναπαριστά- αντεστραμμένο, γιατί είναι το κεφάλι (το πνεύμα) που λείπει, όχι η ουρά (οι ορμές). Στα 'Θαύματα της φύσης,' τα δύο πλάσματα κοιτάζουν το άγνωστο γυμνά και πετρωμένα, ενώ το πλοίο φάντασμα γλιστράει στο νερό, απειλητικό όπως κάθε πλοίο του είδους του.

'Μαγική' πυραμίδα

http://historymystery.eu/pyramids/

Τα σύμβολα πιστεύεται ότι διαθέτουν μυστικές δυνάμεις. Μια γοργόνα, για παράδειγμα, θεωρείται ως υπερφυσική οντότητα επειδή μοιάζει με ψάρι (και όχι με άνθρωπο). Αν και τα σύμβολα είναι συντομογραφίες ή παραπομπές, αυτό στο οποίο αναφέρονται δεν είναι τόσο το πραγματικό αντικείμενο αλλά η έννοια που τα συνδέει με το αντικείμενο. Για παράδειγμα, οι αριθμοί, και οι μαθηματικές αναλογίες γενικότερα, επινοήθηκαν από τον άνθρωπο στην προσπάθειά του να εξηγήσει την τάξη και την αρμονία του κόσμου, και όχι απλά να προσδιορίσει τα αντικείμενα που σχετίζονται με τους αριθμούς (τα γεωμετρικά στερεά για παράδειγμα). Αυτό δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα της μορφής, αλλά της ίδιας της συμβολικής αναπαράστασης.

Οι 'Δυναμικές Πυραμίδες' ('Power pyramids'), για παράδειγμα, πιστεύεται ότι περιέχουν ειδικές δυνάμεις, ώστε αντικείμενα που βρίσκονται στο εσωτερικό τους μπορούν να διατηρηθούν ή να ακονιστούν. Δεν είναι το αντικείμενο αλλά το σχήμα του συμβόλου που παράγει το υποτιθέμενο αποτέλεσμα. Είναι δυνατόν ένα σχήμα να επηρεάζει το χώρο-χρόνο και τις φυσικές δυνάμεις; Πέρα από τη μυστική δύναμη των πυραμίδων, η επίδραση των αντικειμένων στο χώρο-χρόνο έχει αποδειχθεί από τη σύγχρονη φυσική χάρη στη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Κενά κελύφη περιστρεφόμενα παράγουν μια δύναμη (Coriollis) στο χώρο-χρόνο που εσωκλείουν. Εδώ βέβαια μας ενδιαφέρει η επίδραση των συμβόλων όχι μόνο ως γεωμετρικά σχήματα αλλά, γενικότερα, ως 'αντικείμενα' που έχουν επιπτώσεις σε ένα 'ψυχικό' επίπεδο.

Το σκίτσο του ονειρευόμενου, από το βιβλίο, 'Man and His Symbols,' C.G. Jung

Όνειρο για έγκλημα και τιμωρία (A dream of crime and punishment), J.J. Grandville, 1847

Μπορούν άραγε τα σύμβολα να διαθέτουν 'ψυχικές' δυνάμεις,' όπως τα φυσικά αντικείμενα ασκούν φυσικές δυνάμεις; Ο Καρλ Γιουνγκ μίλησε εκτενώς σχετικά με τον ψυχικό, καθώς επίσης και το μεταφυσικό, ρόλο των συμβόλων:

"Για να αναφέρω ένα παράδειγμα από πολλά, σημείωσα τα εξής την 1η Απριλίου 1949: Σήμερα είναι Παρασκευή. Έχουμε ψάρι για μεσημεριανό. Κάποιος συμβαίνει να αναφέρει το έθιμο του 'πρωταπριλιάτικου ψαριού.' Το ίδιο πρωί σημείωσα μία επιγραφή που έλεγε: "Est homo totus medius piscis ab imo." Το απόγευμα μία παλιά ασθενής μου, που δεν είχα δει για μήνες, μου έδειξε μερικές εξαιρετικά εντυπωσιακές εικόνες ψαριών που είχε στο μεταξύ ζωγραφίσει. Το απόγευμα μου έδειξαν ένα κομμάτι κεντήματος με θαλάσσια τέρατα που έμοιαζαν με ψάρια. Το πρωινό της 2ης Απριλίου μία άλλη ασθενής μου, που είχα να δω πολλά χρόνια, μου μίλησε για ένα όνειρο στο οποίο καθόταν στην όχθη μίας λίμνης όταν είδε ένα τεράστιο ψάρι να κολυμπάει κατά πάνω της και να σταματάει μπροστά στα πόδια της. Ασχολιόμουν εκείνο τον καιρό με μία μελέτη σχετικά με το σύμβολο του ψαριού στην ιστορία. Μόνο ένα από τα πρόσωπα που αναφέρθηκαν ήξερε κάτι για αυτό."
(Απόσπασμα από το βιβλίο του Καρλ Γιουνγκ, 'Συγχρονικότητα- Μια μη αιτιακή συνδετική αρχή')

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, σε σχέση με το 'ανοίκειο' ('uncanny'), επίσης θα προχωρούσε ένα βήμα παραπέρα για να αναγνωρίσει περισσότερες παραμέτρους του φαινομένου, όπως η περίπτωση της 'νοήμονης' επανάληψης ενός συμβάντος (αριθμοί, ονόματα ή σύμβολα). Ο Καρλ Γιουνγκ συνέδεσε αυτές τις νοήμονες συμπτώσεις με τα συγχρονιστικά φαινόμενα. Δηλαδή, το αίσθημα του 'ανοίκειου' μπορεί να έχει να κάνει όχι μόνο με απωθημένες εμπειρίες αλλά και με μια βαθύτερη πραγματικότητα της ψυχής μας. Υπάρχουν εικόνες που αναδύονται από το ασυνείδητο και δείχνουν να είναι ίδιες για όλους τους ανθρώπους (ο Γιουνγκ τις ονόμασε αρχέτυπα), οι οποίες αναπαράγουν τον εαυτό τους στον πραγματικό κόσμο, προκαλώντας μας ανεξήγητα αλλά παράξενα γνώριμα ('ανοίκεια') συναισθήματα. Ίσως να ήταν αυτές οι εικόνες, ή ψυχικά περιεχόμενα, που οι σουρεαλιστές προσπαθούσαν να συλλάβουν μέσα από τον ψυχικό αυτοματισμό (ένα είδος ποιητικής αυτόματης γραφής), και μέσα από το 'φαινόμενο του διπλού' ('effect of the double'):

Παρανοϊκό πρόσωπο (Paranoiac Visage), Salvador Dali, 1935

Η προηγούμενη εικόνα περιστραμμένη

Ο Σαλβαδόρ Νταλί χρησιμοποίησε αυτό το φαινόμενο σε πολλά έργα του. Στον προηγούμενο πίνακα, μπορούμε να δούμε δύο διαφορετικά πράγματα- έναν λόφο ή ένα πρόσωπο. Ο Νταλί επέκτεινε την ιδέα σχετικά με το φαινόμενο, και εισήγαγε την 'παρανοϊκή- κριτική μέθοδο' ('paranoiac- critical method'), όπως την ονόμασε, και η οποία πίστευε θα μπορούσε να συστηματοποιήσει την παρανοϊκή σκέψη Όποια κι αν είναι η ερμηνεία των φαινομένων που σχετίζονται με το 'ανοίκειο' ή το 'διπλό,' εξερευνώντας και εκφράζοντας αυτά τα φαινόμενα, μπορούμε να απελευθερώσουμε τις δυνάμεις του ασυνείδητου, εκτονώνοντάς το, και εκτελώντας έτσι ένα είδος καλλιτεχνικής ψυχοθεραπείας. 

Χαμένες ματιές (Les regards perdus), 1927

Το γυάλινο σπίτι (The glass house), 1939

Γεύση του αόρατου (A taste of the invisible), 1927

Το νόημα της νύχτας (The meaning of night), 1927

Ο Μαγκρίτ χρησιμοποίησε το 'φαινόμενο του διπλού' σε πίνακες με επαναλαμβανόμενες αλλά όχι αναμειγνυόμενες μορφές, όπως στο 'Νόημα της νύχτας,' όπου ο ένας άνθρωπος αποτελεί την αντανάκλαση του άλλου, χωρίς να υπάρχει ωστόσο κάποιος καθρέφτης ανάμεσά τους. Η παράξενη μορφή με το ανθρώπινο χέρι, τη φτερούγα και το ράμφος, είναι ένα εξωπραγματικό πλάσμα, το οποίο μοιάζει να περιέχει μέρος του 'νοήματος.'

Εικόνα παρεμβολής στο πείραμα των δύο οπών του Joung

Το 'φαινόμενο του διπλού' έχει τη δική του σημασία στη σύγχρονη φυσική. Θα μπορούσε επίσης να αναφέρεται ως η αρχή της αβεβαιότητας (ή συμπληρωματικότητας), και εκφράζεται μέσα από τον κυματο-σωματιδιακό δυισμό. Με άλλα λόγια, το φως συμπεριφέρεται είτε ως κύμα είτε ως σωματίδιο ανάλογα με το είδος του πειράματος (πάντα υπάρχει ένα περιθώριο σφάλματος στις μετρήσεις μας). Αυτό δεν οφείλεται απλά στη δική μας άγνοια. Πρόκειται για πραγματικότητα της φύσης. Είναι μια 'ίσως' απάντηση, με κάποια ποσότητα 'ναι' και 'όχι' σε αυτήν. Παρότι δεν βλέπουμε το φως να 'τρέχει εκεί έξω,' μετράμε τις ιδιότητές του από την εικόνα παρεμβολής που δημιουργεί. Πρόκειται για μια γενίκευση της αρχής της απόλαυσης στην κβαντική μηχανική- όσο περισσότερο προσπαθούμε να μετρήσουμε την 'ορμή,' τόσο περισσότερο χάνουμε τη 'θέση' του 'πράγματος' που μας ενδιαφέρει.

Ο Βαβυλωνιακός θεός Oannes

‘ΙΧΘΥΣ,’ Χριστιανικό σύμβολο του Ιησού

Όπως στην ψυχολογία το ψάρι συμβολίζει κάτι που προέρχεται από τη βαθύτερη ασυνείδητη φύση μας, έτσι και στη θρησκεία σχετίζεται με διάφορες αναπαραστάσεις του 'αρχέτυπου θεού.' Η λέξη 'ΙΗΣΟΥΣ,' για παράδειγμα, ταυτίζεται με τη λέξη 'ΙΧΘΥΣ,' (Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ), που φυσικά σημαίνει και 'ψάρι.'

Ιχθύες, Man Ray, 1938

Γυναίκες σε κονσέρβες σαρδέλας (Femmes aux boîtes de sardines), Oscar Domingues, 1937

Συνενοχή (La connivence), 1965

Η αναζήτηση της αλήθειας (The search for truth), 1963

Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι 'Η αναζήτηση της αλήθειας,' που κρύβεται πίσω από το σύμβολο του ψαριού, μας βρίσκει σε 'Συνενοχή' με τους μυστικούς παράγοντες της δικής μας ψυχής. Μας είναι συνήθως δύσκολο να αναγνωρίσουμε ότι οι περισσότερες, αν όχι όλες, οι αντιρρήσεις και διαμαρτυρίες μας σχετικά με αυτό που θεωρούμε προκλητικό ή ανήθικο προέρχονται από απωθήσεις του σεξουαλικού ενστίκτου. Αλλά καθώς έχουμε δημιουργήσει μια κατεστημένη άποψη για τον κόσμο, μερικές από τις αντιλήψεις μας είναι εσφαλμένες, οπότε όσο συντομότερα τις ξεριζώσουμε από τις σκέψεις μας τόσο το καλύτερο. Ο Μαγκρίτ στη 'Συλλογική εφεύρεση' μας θυμίζει ακριβώς αυτό- είμαστε σαν τις γοργόνες, καθισμένοι δίπλα στη θάλασσα, ατενίζοντας την αιωνιότητα, λίγο πιο έξυπνοι από τα ψάρια, κάνοντας όνειρα, κουνώντας τις ουρές μας, κτίζοντας θεωρίες, αναθεωρώντας τες, κτίζοντας καινούργιες. Οπότε όσοι δεν πιστεύουν στις γοργόνες δεν έχουν το γνώθι σε εαυτόν... 

‘Quantum Fish #2’

Σύμφωνα με την προηγούμενη εικόνα υπάρχουν επίσης 'κβαντικά ψάρια.' Δεν γνωρίζω ποιες μπορεί να είναι οι ιδιότητές τους. Ίσως να μπορούν να πηδάν εδώ κι εκεί στιγμιαία, σαν υπο-ατομικά σωματίδια στον απέραντο ωκεανό του κβαντικού κενού. Ίσως να σχηματίζουν ζεύγη ύλης και αντι-ύλης, όπως οι γοργόνες και οι (αλά Μαγκρίτ) αντίστροφες απεικονίσεις τους. Ακολουθεί απόσπασμα από το άρθρο που συνοδεύει την προηγούμενη εικόνα:

"Ο κβαντικός συντονισμός είναι ένα παράδειγμα θεμελιωδών χαρακτηριστικών έμφυτων στην εμπειρία (ή την ύπαρξη). Παρέχει κάποια εξήγηση σε ερωτήματα που παραμένουν ανεξήγητα, όπως η προέλευση της ζωής, της συνείδησης, οι νόμοι των πιθανοτήτων, και η φύση της υποκειμενικής εμπειρίας. Ο όρος αναφέρεται σε ένα συλλογικό ή ενοποιημένο (κβαντικό) πεδίο συνείδησης (συντονισμός) που εκδηλώνεται σε κάθε όψη, περιεχόμενο ή μοναδικότητα. Ωστόσο η θεωρία του κβαντικού συντονισμού εκφράζει αυτήν την έννοια με έναν νέο τρόπο. Από τη μία πλευρά η ατομική στιγμή υπάρχει σαν μοναδικότητα μέσα σ' ένα ευρύτερο σύνολο, ενώ από την άλλη πλευρά η ατομική στιγμή υπάρχει σαν το ευρύτερο σύνολο μέσα στο οποίο το άτομο υπάρχει."

http://user.xmission.com/~mkeener/

Σκεπτόμουν ότι ένα αντικείμενο μπορεί να είναι ανεξάρτητο από την ύπαρξή μας αλλά όχι από την εμπειρία μας. Οτιδήποτε βλέπουμε είναι διαφορετικό από αυτό που είναι από μόνο του. Επομένως, αλλάζουμε τα πράγματα όταν τα παρατηρούμε, τουλάχιστον σε επίπεδο γνώσης. Οι απόλυτες αλήθειες δεν είναι το ιδανικό θέμα για έναν ζωγράφο επειδή τους λείπει η ευελιξία των πολλαπλών ερμηνειών. Αλλά η μαγεία που βρίσκεται σε κάθε αυθεντικό έργο τέχνης είναι μια αλήθεια πέρα από κάθε ερμηνεία. Και αυτή η μαγεία αποτελεί μέρος του τρόπου με τον οποίο βιώνουμε τον κόσμο. Ας πούμε λοιπόν ότι έχουμε την ιδιότητα να μπορούμε να κατανοήσουμε το ακατανόητο- και αυτό είναι το παράδοξο του πράγματος.

Πιστεύω επομένως ότι η 'Συλλογική εφεύρεσης' βρίσκεται στον ίσιο δρόμο με την εξέλιξη της επιστήμης, φέρνοντάς μας, μέσω μιας αλλαγής παραδείγματος, στο μεταίχμιο της σύγχρονης εποχής, από τη μεταφυσική στη φυσική, από την απόδειξη της πίστης στην πίστη της απόδειξης. Αλλά η πίστη στην απόδειξη δεν είναι μια νέα δογματική θρησκεία. Δεν διδάσκει ούτε την 'αγάπη της λογικής' ούτε τη 'λογική της αγάπης.' Είναι η λογική στην αγάπη. Είναι πίστη στον πειραματισμό. Αυτό που λείπει από τη σύγχρονη λογική είναι ο 'Έρως,' η σκέψη και η αγάπη μαζί στο ίδιο επίπεδο. Αυτό ακριβώς μας δίδαξε ο Μαγκρίτ- ένας καλλιτέχνης χωρίς πνεύμα είναι τόσο κακός όσο ένας επιστήμονας χωρίς ψυχή- και όσο οποιοσδήποτε χωρίς την αίσθηση της μαγείας.

http://www.scribd.com/doc/235314648/Rene-Magritte-The-man-behind-the-hat

Η φωνή του διαστήματος

Η φωνή του διαστήματος (The voice of space), 1928

Νωρίς στη ζωγραφική του Μαγκρίτ βλέπουμε κάποια από τα 'σταθερά αντικείμενά' του να εμφανίζονται. Αυτά τα αντικείμενα αντιστοιχούν βέβαια σε 'σταθερές ιδέες' ('idées fixées'). Αυτές οι ιδέες μπορούν να θεωρηθούν ως 'προκατεστημένες αντιλήψεις' ή 'εμμονές.' Η διαφορά είναι ότι οι εμμονές είναι μάλλον προσωπικές, ενώ οι προκατεστημένες αντιλήψεις μπορούν να βασίζονται σε 'αρχετυπικές μορφές,' κοινές για το ανθρώπινο ασυνείδητο. Τα 'κουδούνια' του Μαγκρίτ, τα οποία μπορούμε να τα δούμε και ως 'διαστημικές μπάλες,' είναι ολοκληρωμένες εκφράσεις κάποιας αφηρημένης ιδέας, η οποία, ωριμάζοντας στο μυαλό του ζωγράφου, έγινε ένα καλά καθορισμένο αντικείμενο. Το σχήμα τους είναι σφαιρικό, το χρώμα τους θυμίζει μεταλλικό αντικείμενο, και αυτά τα αντικείμενα φαίνεται να έχουν αξιοποιήσει την αντι-βαρύτητα.

Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι τα 'κουδούνια' του Μαγκρίτ είναι σαν διαστημόπλοια ή 'σφαίρες συνείδησης' που έρχονται στον κόσμο μας από έναν άλλο κόσμο, πιο προηγμένο, για να μας επιθεωρήσουν ή να μας κατασκοπεύσουν με κάποια όργανα κρυμμένα πίσω από το μικρό κενό των σφαιρών, το οποίο βρίσκεται γύρω από την περίμετρό τους. Ωστόσο, αυτά τα αντικείμενα έχουν πολλές διαφορετικές χρήσεις στη ζωγραφική του Μαγκρίτ.

Η φωνή των ανέμων (The voice of the winds), 1928

Αυτός ο μυστηριώδης 'συντονισμός' που παράγεται από αυτά τα παράξενα σφαιρικά αντικείμενα δεν είναι νέος. Οι 'ουράνιες σφαίρες,' αποτέλεσαν τις βασικές μορφές στα κοσμολογικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν από τον Πλάτωνα, τον Εύδοξο, τον Αριστοτέλη, τον Πτολεμαίο, τον Κοπέρνικο, και άλλους. Σε αυτό το συμπαντικό μοντέλο, η φαινομενική κίνηση των πλανητών και των αστεριών υπολογιζόταν θεωρώντας ότι βρίσκονταν ενσωματωμένα πάνω σε περιστρεφόμενες σφαίρες φτιαγμένες από ένα αιθέριο, διαφανές πέμπτο στοιχείο (πεμπτουσία), σαν πετράδια πάνω σε τροχιές. Εφόσον πίστευαν ότι τα αστέρια έμεναν ακίνητα το ένα σε σχέση με το άλλο, είχε υποστηριχθεί ότι θα έπρεπε να βρίσκονταν πάνω στην επιφάνεια μιας μοναδικής έναστρης σφαίρας.

http://en.wikipedia.org/wiki/Celestial_spheres

Αυτή η 'έναστρη σφαίρα' είναι ο θόλος του ουρανού, όπως γίνεται αντιληπτός από έναν άνθρωπο που κοιτάζει από κάτω. Η αρμονία που αναγνωρίστηκε από τους πρώτους ανθρώπους ανάμεσα σε αυτόν τον κόσμο και τους ουρανούς, βασίστηκε σε κάποια μορφή συμμετρίας, είτε μαθηματική είτε μουσική. Η 'Αρμονία των σφαιρών' ή 'Παγκόσμια μουσική' (Musica universalis) είναι μια αρχαία φιλοσοφική έννοια η οποία μελετούσε τις αναλογίες στις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων- του ήλιου, της σελήνης, και των πλανητών- σαν ένα είδος μουσικής. Αυτή η 'μουσική' δεν θεωρούταν ότι μπορούσε κάποιος κυριολεκτικά να την ακούσει, αλλά επρόκειτο για μια μαθηματική ή/και θρησκευτική έννοια. Η ιδέα αυτή συνέχισε να έχει απήχηση μέχρι την Αναγέννηση, επηρεάζοντας τόσο τους φιλοσόφους όσο και τους ουμανιστές.

http://en.wikipedia.org/wiki/Musica_universalis

Ο Βοήθιος, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αναγνώρισε τρία επίπεδα για την 'μουσική των σφαιρών:' την παγκόσμια μουσική (musica universalis), τη μουσική όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τους ανθρώπους (musica humana), και τη μουσική που εκτελείται από τους καλλιτέχνες (musica instrumentis). Αυτή η αντιμετώπιση ήταν σύμφωνη με το Χριστιανικό δόγμα της Τριάδας, που προσδιορίζει το Θεό ως τρία ομοούσια πρόσωπα, εκφράσεις, ή υποστάσεις: τον Πατέρα, τον Υιό, και το Άγιο Πνεύμα- 'ένας Θεός με τρία πρόσωπα.' Τα τρία πρόσωπα είναι ξεχωριστά, όμως ταυτόχρονα είναι μια ουσία.

http://en.wikipedia.org/wiki/Trinity

Εκτός βέβαια από το πρόβλημα της τριχοτόμησης, , μια άλλη συνηθισμένη φιλοσοφική έννοια είναι αυτή της δυαδικότητας (καλό και κακό, ημέρα και νύχτα, θηλυκό και αρσενικό, και ούτω καθεξής). Σε ό,τι αφορά το πρόβλημα αυτό της τριχοτόμησης, το οποίο παραμένει ένα από τα πιο θεμελιώδη προβλήματα της φιλοσοφίας (πόσα βασικά ξεχωριστά μέρη χρειαζόμαστε για να ανασυνθέσουμε τον κόσμο), αυτό εμφανίζεται όχι μόνο στην θεολογία, αλλά και στην ψυχολογία με τη θεμελιώδη τριάδα ταυτότητα (Id)- Εγώ- Υπερεγώ, καθώς και σε άλλα επιστημονικά ή φιλοσοφικά πεδία. Για παράδειγμα, στα μαθηματικά, το αξίωμα της τριχοτόμησης αναφέρει ότι κάθε πραγματικός αριθμός είναι είτε θετικός, ή αρνητικός ή μηδέν.

Αυτή η αρχή με βάση τον αριθμό 'τρία' φαίνεται να διεισδύει σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης νοημοσύνης, και φαίνεται να χρησιμεύει ως ένας βαθύτατος σταθεροποιητικός παράγοντας της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσωπικότητας. Για παράδειγμα, αν θεωρήσουμε μια θεμελιώδη δυαδικότητα σαν το ζεύγος του καλού και του κακού, μπορούμε να εξετάσουμε περαιτέρω ένα τρίτο στοιχείο (ας πούμε ένα πνευματικό στοιχείο το οποίο βρίσκεται πέρα από καλό και κακό) για να μας βοηθήσει να ξεφύγουμε από το φαύλο κύκλο της αέναης επανάληψης του καλού και του κακού. Σε ό,τι αφορά τη 'Φωνή των ανέμων,' υπάρχουν τρία 'κουδούνια' στον ουρανό, ίσως έχοντας την ικανότητα να 'κουδουνίσουν' κάποιο είδος μουσικής που είναι αντιληπτό στο ζωγράφο. Αυτή η 'μουσική των ανέμων' προφανώς πηγαίνει βαθύτερα από την απλή εμπειρία των ήχων στον αέρα, έχει περισσότερο να κάνει με την ικανότητα να ακούσει κάποιος τη μουσική μια εσωτερικής φωνής, η οποία αντηχεί κάποια βαθύτερη και παγκόσμια αρμονία. Το σχήμα, το μεταλλικό χρώμα, το στενό περίγραμμα ή 'παράθυρο' γύρω από την περίμετρο των σφαιρών, όλα αυτά τα στοιχεία παραπέμπουν στην αναπαράσταση καταστάσεων της συνείδησης.

Τα λουλούδια της αβύσσου (The flowers of the abyss), 1928

Τα λουλούδια της αβύσσου, 1928

Ο τίτλος αυτών των πινάκων πιθανότατα αναφέρεται στην ποιητική συλλογή του Μποντλέρ 'Τα άνθη του κακού.' Στην αρχή των ποιημάτων, ο Μποντλέρ λέει:

"Η ηλιθιότητα, το λάθος, η αμαρτία, η καρμιριά,
Καταλαμβάνουν το μυαλό και ταλαιπωρούν τα σώματα,
Και αναλωνόμαστε απ' τις αγαπημένες τύψεις,
Σαν τους ζητιάνους που ταΐζουν τα σκουλήκια."

Και συνεχίζει:

"Αν ο βιασμός, το φαρμάκι, το μαχαίρι, η φωτιά,
Δεν έχουν ακόμα πάρει τα προσφιλή τους σχήματα,
Τους θλιβερούς καμβάδες της αξιοθρήνητης μοίρας μας,
Είναι γιατί οι ψυχές μας, αλίμονο, δεν είναι τολμηρές!

Και τελειώνει τον πρόλογο με τον ακόλουθο αφορισμό:

Είναι η Ανία!- με μάτια γεμάτα αθέλητα δάκρυα,
Ονειρεύεται τη γκιλοτίνα καπνίζοντας τη χούκα της.
Αναγνωρίζεις, αναγνώστη, αυτό το ντελικάτο τέρας,
Εσύ αναγνώστη υποκριτή, συνάνθρωπε, αδελφέ μου!

Ο Μποντλέρ μιλούσε στα ποιήματά του για ανία, θάνατο, νοσοκομεία και γκιλοτίνες, για το Σατανά και το κακό. Ο όρος 'Σπλήνα' (Spleen) προσδιορίστηκε στα ποιήματά του ως ένα συναίσθημα ή κατάσταση σε αντιδιαστολή με το 'Ιδανικό.' Ο Μποντλέρ επηρέασε όλους (τουλάχιστον) τους Γαλλόφωνους, επομένως και τον Μαγκρίτ. Στα 'Άνθη της αβύσσου,' οι 'σφαίρες' του εμφανίζονται είτε ως άνθη λουλουδιών ή ως αιωρούμενα αντικείμενα. Είναι λοιπόν βέβαιο ότι αντιπροσωπεύουν μια κατάσταση της σκέψης, κατά πάσα πιθανότητα συνοδευόμενο από ένα συναίσθημα μελαγχολίας. Τα 'Άνθη της αβύσσου,' όπως τα 'Άνθη του κακού,' βγαίνουν από τα βάθη της ψυχής μας, απεικονίζουν το συναίσθημα της 'Σπλήνας,' ένα παράξενο, δύσκολο να περιγραφεί, αρνητικό συναίσθημα, ενώ παράλληλα προσφέρονται να μας παράσχουν τη θεραπεία με τις μαγικές δυνάμεις τους.

Αυτοματισμός (Automation), 1928-29

Αυτοματισμός, 1929

Αυτή είναι άλλη μια αναπαράσταση των 'σφαιρών.' Ο τίτλος αυτών των πινάκων ('Αυτοματισμός') υπονοεί μια αυτοματοποιημένη διαδικασία της ψυχής, ίσως και την εκδήλωση της ίδιας (επιτρέψτε μου να χρησιμοποιώ τους όρους 'ψυχή' και 'συνείδηση' αδιάκριτα σε αυτό το πλαίσιο). Η δημιουργικότητα στην πραγματικότητα βασίζεται στον αυθορμητισμό, συνεπώς συνδέεται με κάποια αυτόματη διαδικασία του ασυνείδητου. Ωστόσο, στον πρώτο πίνακα η 'συνείδηση' καταλαμβάνει μια καρέκλα- και αυτή η ερμηνεία φέρνει στο προσκήνιο ένα εξαιρετικά αδύνατο αντικείμενο! Δεν γνωρίζω πραγματικά τι άλλο είχε ο ζωγράφος στο μυαλό του. Στον δεύτερο πίνακα, η σφαίρα και πάλι αιωρείται, δείχνοντας ότι δεν ανήκει σε αυτόν τον κόσμο, αν και φαίνεται ένα πολύ κοινό αντικείμενο σε όλους μας- μια αναπαράσταση της σφαίρας της συνείδησής μας. Τουλάχιστον αυτή είναι η δική μου 'προκατεστημένη ιδέα' ('idée fixée') σχετικά με την έννοια αυτού του αντικειμένου.

Η εμφάνιση (The apparition), 1928

Αυτός είναι ένας πολύ ενδιαφέρων πίνακας (από άποψη φυσικής τουλάχιστον!) Είναι επίσης γνωστός και με τον τίτλο 'Πρόσωπο που περπατάει προς τον ορίζοντα.' Ένα εναλλακτικό όνομα θα μπορούσε να είναι 'Πρόσωπο που πέφτει σε έναν ορίζοντα συμβάντος.' Η παραμόρφωση της εικόνας είναι πολύ χαρακτηριστική. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο 'τρύπες' ή έναν άνθρωπο που έχει χωριστεί στα δύο (με το σώμα και το κεφάλι του να αντιστοιχούν στις δύο μαύρες κηλίδες).

Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα σύγχρονη θεωρία της φυσικής, η θεωρία χορδών, η οποία λέει πως όλες οι θεμελιώδεις οντότητες (άτομα) αποτελούνται από 'χορδές,' μικροσκοπικά αντικείμενα τα οποία πάλλονται με διάφορους τρόπους και συχνότητες, συνθέτοντας έτσι τις ιδιότητες του κόσμου που βλέπουμε. Παρότι η θεωρία μιλάει για πολύ μικροσκοπικές οντότητες, ίσως κάποτε να ανακαλύψουμε χορδές μεγάλης κλίμακας.

Ο συγκεκριμένος πίνακας θα μπορούσε επίσης να απεικονίζει μια μαύρη τρύπα (και κάποια αντανάκλασή της λόγω βαρυτικού κατοπτρισμού), ή απλά δύο 'ορίζοντες συμβάντος,' έναν σχεδόν κυκλικός, και έναν ακόμη επιμήκη, αντιπροσωπεύοντας κάποιο είδος βρόχων ή 'σκουληκότρυπων' στο χώρο-χρόνο. Στην πραγματικότητα, θεωρητικά τουλάχιστον, τέτοιες ανωμαλίες θα μπορούσαν να εμφανιστούν στον ουρανό, αν φυσικά θα μπορούσαμε να βρούμε κάποια μέρα έναν τρόπο για να παράξουμε τις τεράστιες απαιτούμενες ποσότητες ενέργειας για να εμφανιστούν τέτοια φαινόμενα (έχοντας βεβαίως και την αντίστοιχη γνώση για την αποφυγή των συνακόλουθων κινδύνων).

Παγκόσμια έλξη (Universal gravitation), 1943

Εδώ, ο φίλος του Μαγκρίτ, Scutenaire, αποθανατίζεται, φορώντας τα κυνηγετικά του ρούχα, κρατώντας το όπλο του, εν μέρει ενσωματωμένος στον τοίχο. Πάνω από τον τοίχο, βλέπουμε τεράστιους κορμούς δέντρων, τα οποία μοιάζουν να βοηθούν στο να εντείνουν το αποτέλεσμα της βαρύτητας. Ίσως αυτά τα δέντρα να είναι τεράστιες ηλεκτρομαγνητικές στήλες, που δημιουργούν το απαραίτητο πεδίο για να παραχθούν τέτοια περίεργα φαινόμενα κβαντικής φυσικής. Και αυτό είναι περίεργο, γιατί, σε αυτόν τον πίνακα, ο Μαγκρίτ φαντάστηκε μια κατάσταση τη βαρύτητας που συνδέεται με την κβαντική μηχανική. Εδώ, ο Scutenaire φαίνεται να βρίσκεται σε μια κατάσταση αλληλεπικάλυψης με τον τοίχο (έχοντας εν μέρει μπει μέσα σε αυτόν- το αριστερό του χέρι έχει γίνει ένα με τον τοίχο). Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμη καμία θεωρία που να συνδέει την κβαντική μηχανική με τη βαρύτητα- μια ενοποιημένη θεωρία της κβαντικής βαρύτητας, όπως την αποκαλούν. Πώς μπορεί η βαρύτητα, όπως ο πίνακας προτείνει, να εμφανίζει την ίδια συμπεριφορά (φαινόμενα παρεμβολής), με την κβαντική μηχανική; Και όμως, παρά το γεγονός ότι κανείς δεν γνωρίζει πώς αυτό μπορεί να γίνει, ο Μαγκρίτ προτείνει ότι όχι μόνο αυτή η ιδέα αλλά και η αναπαράστασή της σε έναν πίνακα είναι εφικτή.

Η μάχη της Αργκόν (The battle of Argonne), 1959

Καθαρές ιδέες (Clear ideas), 1958

Σε μια αναμέτρηση μεταξύ δύο φαινομενικά αντίθετων μορφών, ένα μεγάλο σύννεφο και μια εξίσου μεγάλη πέτρα βρίσκονται σε αντιπαράθεση, επιπλέοντας στον αέρα πάνω από ένα γαλήνιο τοπίο. Ο θεατής δεν μπορεί παρά να προσέξει τον ανατρεπτικό χαρακτήρα του πίνακα: η γιγαντιαία πέτρα εμφανίζεται χωρίς βάρος όπως το σύννεφο. Σε έργα του ζωγράφου σαν κι αυτό (με παρόμοιου είδους πέτρες), σύμφωνα με τον Meuris, "Η βαρύτητα επιτυγχάνεται απαραίτητα με την έλλειψη βάρους. Και σε ό,τι αφορά τον Μαγκρίτ, η διαδικασία είναι εντελώς διαφορετική από το νόμο της φυσικής… Στην πραγματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα, το πρόβλημα της έλλειψης βάρους έχει να κάνει περισσότερο με την ποιητική παρά με την επιστημονική διάσταση. Αντιμέτωποι με αυτού του είδους τα έργα, είναι σκόπιμο να λάβουμε κάποια 'γνώση.' Είναι αρκετό ότι, με την παρουσία τους ενώπιόν μας, μας μεταφέρουν σε άλλους κόσμους σε μια κατάσταση πλήρους γαλήνης, εκτός χρόνου."
http://www.masterworksfineart.com/inventory/3549

Η μάχη της Αργκόν (Meuse-Argonne offensive) ήταν ένα μέρος της τελικής Συμμαχικής επίθεσης του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, κι έλαβε χώρα σε μια έκταση που εκτείνονταν κατά μήκος ολόκληρου του Δυτικού Μετώπου. Ήταν η μεγαλύτερη μάχη στην στρατιωτική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, συμπεριλαμβάνοντας 1,2 εκατομμύρια Αμερικανούς στρατιώτες, και ήταν μέρος από μια σειρά Συμμαχικών επιθέσεων που έφεραν το τέλος του πολέμου. 

http://en.wikipedia.org/wiki/Meuse-Argonne_Offensive

Στη 'Μάχη της Αργκόν' του Μαγκρίτ, μπορούμε να δούμε το δάσος και τη θάλασσα στο βάθος. Η ανακωχή του πολέμου αντιπροσωπεύεται από την ισορροπία ανάμεσα στο βράχο και στο σύννεφο, κάτω από το φεγγάρι. Ωστόσο, η 'μάχη' του Μαγκρίτ διεξάγεται μεταξύ δυο διαφορετικών αφηρημένων δυνάμεων ή στοιχείων, ενός γήινου και ενός ουράνιου. Στις 'Καθαρές ιδέες,' η στεριά έχει αφαιρεθεί, και ένας βράχος αιωρείται κάτω από ένα σύννεφο και πάνω από τον ωκεανό. Το κάτω μέρος του βράχου είναι πιο σκούρο, και γίνεται λαμπρότερο καθώς προχωρούμε προς το σύννεφο και προς στον ουρανό.

Το βέλος του Ζήνωνα (Zeno’s arrow), 1964

Σύμφωνα με την αίσθηση του Μαγκρίτ υπάρχει μια σύνδεση ανάμεσα στην υπερνίκηση της βαρύτητας και του χρόνου. Σαν να μπορούσαμε αντιστρέφοντας το βέλος του χρόνου να κάνουμε τα πράγματα να αιωρούνται. Το 'Βέλος του Ζήνωνα' είναι ένα άλλο παράδειγμα αιωρούμενου βράχου. Εδώ, ο βράχος βρίσκεται στο προσκήνιο, μπροστά από έναν συννεφιασμένο ουρανό, πάνω από τη θάλασσα.

Το βέλος του Ζήνωνα είναι ένα παράδοξο (μεταξύ άλλων), το οποίο χρησιμοποίησε ο Ζήνωνας για να αποδείξει το αδύνατο της κίνησης. Διατυπώνεται κάπως έτσι: "αν κάθε πράγμα όταν καταλαμβάνει το χώρο του είναι ακίνητο, και αν εκείνο που κινείται πάντα καταλαμβάνει έναν τέτοιον χώρο σε κάθε χρονική στιγμή, ένα βέλος σε πτήση θα είναι, επομένως, πάντα ακίνητο."

http://en.wikipedia.org/wiki/Zeno's_paradoxes#Arrow_paradox

Στην πραγματικότητα, αυτό είναι ένα πρόβλημα του σύγχρονου απειροστικού λογισμού (όπως αυτός διατυπώθηκε από τον Νεύτωνα και τον Λέιμπνιτζ)- η κίνηση ενός βέλους εν πτήσει περιγράφεται από διαδοχικές 'απειροστές' μετατοπίσεις. Το πρόβλημα ωστόσο παραμένει το ίδιο- αν τα απειροστά είναι 'απείρως μικρά' τότε η συνολική απόσταση πρέπει να είναι απείρως μεγάλη, ή αν σε μια (απειροελάχιστη) χρονική στιγμή μετρηθεί η θέση του βέλους ωσάν το βέλος ήταν ακίνητο, πώς είναι δυνατόν το βέλος να κινείται; Η απάντηση δεν είναι καθόλου προφανής, και η σύγχρονη θεωρία του απειροστικού λογισμού χρησιμοποιεί την έννοια του ορίου- μια ποσότητα η οποία τείνει στο μηδέν, χωρίς ποτέ να μηδενίζεται.

Υπάρχει μια παραλλαγή του παραδόξου του βέλους, το οποίο λέγεται κβαντικό φαινόμενο του Ζήνωνα. Το 1977, οι φυσικοί Sudarshan και Misra στα πλαίσια της κβαντικής μηχανικής ανακάλυψαν ότι η δυναμική εξέλιξη (κίνηση) ενός συστήματος μπορεί να 'καθυστερήσει' (ή ακόμα και να σταματήσει) μέσω της παρατήρησης του συστήματος. Για παράδειγμα, ένα ασταθές (ραδιενεργό) σωματίδιο μπορεί να μην διασπαστεί ποτέ αν το κοιτάμε. 

http://en.wikipedia.org/wiki/Quantum_Zeno_effect

Αν πάρουμε την κβαντική μηχανική ως βάση για να εξηγήσουμε το παράδοξο του βέλους, είναι ο παρατηρητής που 'παγώνει' την κίνηση του βέλους. Ωστόσο, ο παρατηρητής δεν μετρά τη μετατόπιση του βέλους συνεχώς, αλλά σε διακριτά χρονικά διαστήματα. Ως εκ τούτου, στα ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα (κατά τα οποία δεν παρατηρείται), το βέλος μπορεί να κινηθεί! Βέβαια, ένα βέλος δεν θεωρείται κβαντικό αντικείμενο (είναι πολύ μεγάλο), αλλά υποθέτω ότι στο μέλλον όλα τα αντικείμενα θα θεωρούνται σαν-κβαντικά.

Απλά ήθελα να τονίσω τη σημασία του παρατηρητή εδώ. Στην πραγματικότητα είμαστε εμείς εκείνοι οι οποίοι παρατηρούν την κίνηση και την ακινησία. Το βέλος από μόνο του μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, αλλά είναι ο τρόπος με τον οποίο το μετράμε και ερμηνεύουμε την κατάστασή του (αν κινείται ή όχι) αυτό που προσδίδει στο βέλος τις ιδιαίτερες ιδιότητές του σε σχέση με το χώρο και το χρόνο.

Το γυάλινο κλειδί (The glass key,) 1959

Το κάστρο των Πυρηναίων (The castle of the Pyrenees), 1959

Όπως η κίνηση είναι κάτι που θεωρούμε με τη σκέψη μας έτσι και η βαρύτητα είναι κάτι που αντιλαμβανόμαστε από τα αποτελέσματά της πάνω στο σώμα μας (το βάρος μας για παράδειγμα). Επομένως, η ύπαρξη της βαρύτητας είναι κάτι που υποθέτουμε από κοινή εμπειρία, αλλά η αιτία μιας τέτοιας δύναμης είναι κάτι δύσκολο να κατανοηθεί. Το πρόβλημα με μια πέτρα που αιωρείται είναι ότι η εμπειρία μας διδάσκει ότι όλα τα πράγματα πέφτουν, όχι ότι αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί κάτω από κάποιες ιδιαίτερες συνθήκες. Από την άλλη πλευρά, η κίνηση είναι μια κατάσταση που γίνεται αντιληπτή από τις αισθήσεις και ερμηνεύεται από τον εγκέφαλο ως τέτοια. Αλλά τα πράγματα δεν 'κινούνται' στον εγκέφαλο μας. Ως εκ τούτου, για την ανθρώπινη σκέψη η κίνηση είναι πράγματι αδύνατη (με την ίδια λογική που τα αντικείμενα δεν έχουν βάρος όταν τα σκεφτόμαστε).

Μια παρόμοια αντίθεση κυριαρχεί στους προηγούμενους πίνακες, στην εικόνα ενός βράχου που αιωρείται στον αέρα, μια αντίθεση ανάμεσα στο βάρος της πέτρας και στην ελαφρότητα που της αποδίδεται στον πίνακα. Ο Μαγκρίτ αναπαριστά μια αδύνατη κατάσταση μέσω μιας άλλης, όπως στον πίνακα 'Το γυάλινο κλειδί,' και στο 'Κάστρο των Πυρηναίων,' όπου όχι μόνο ένας βράχος αιωρείται, αλλά επιπλέον υπάρχει κι ένα κάστρο κτισμένο πάνω σ' αυτόν. 

"Νομίζω ότι ο καλύτερος τίτλος για έναν πίνακα είναι ένας ποιητικός τίτλος," είπε κάποτε ο Μαγκρίτ. Όπως στους πίνακές του- εδώ, για παράδειγμα, με το βράχο ο οποίος μοιάζει κρεμασμένος στον αέρα, ο Μαγκρίτ συχνά επιδίωκε φανταστικά, 'ποιητικά' μοτίβα για τους τίτλους. Στην περίπτωση αυτή, η αντίθεση υπάρχει όχι μεταξύ διαφορετικών αντικειμένων, αλλά μεταξύ διαφορετικών ιδιοτήτων του ίδιου αντικειμένου: το βάρος της πέτρας δεν μπορεί να συμβιβαστεί με την ελαφρότητα που ο πίνακας της αποδίδει.

Σε ό,τι αφορά το 'Κάστρο των Πυρηναίων,' ο τίτλος του πάρθηκε από ένα βιβλίο της Anne Radcliffe με τίτλο 'Οράματα από το Κάστρο των Πυρηναίων' (Les Visions du Château des Pyrénées). Μεταξύ των ετών 1959- 1964 ο Μαγκρίτ ζωγράφισε τρεις διασκευές του παρόντος θέματος. Η τελευταία διασκευή έγινε για το φίλο και δικηγόρο του Harry Torczyner, ο οποίος του ανέθεσε να ζωγραφίσει έναν τέτοιον πίνακα για το παράθυρο του γραφείου του στη Νέα Υόρκη, με το βράχο να αιωρείται πάνω από μια σκοτεινή και ταραγμένη θάλασσα, όπως η Βόρεια Θάλασσα της νιότης του, αλλά με έναν λαμπερό ουρανό. Ο Μαγκρίτ ωστόσο προτίμησε η θάλασσα να είναι σχετικά ήρεμη και ο ουρανός ελαφρά συννεφιασμένος...
http://musiqdragonfly.wordpress.com/2012/05/15/rene-magritte-1898-1967-chateau-des-pyrenees/

Ο αόρατος κόσμος (The invisible world), 1954

Η επέτειος (The anniversary), 1959

Ο καλλιγράφος (The calligrapher), 1958

Ο τύμβος των παλαιστών (The tomb of the wrestlers), 1960

Μπορούμε να διακρίνουμε κάποιο είδος 'προϊδεασμού' σχετικά με την έννοια του χώρου στους πίνακες του Μαγκρίτ που απεικονίζουν πέτρες. Στον 'Αόρατο κόσμο,' ένας βράχος καταλαμβάνει έναν άδειο δωμάτιο με θέα τη θάλασσα και τον ουρανό, ενώ στην 'Επέτειο' ο βράχος δεν αφήνει κανένα περιθώριο, σαν ο βράχος να αντιπροσωπεύει τον ίδιο το χώρο. Στον 'Καλλιγράφο,' ένας βράχος βρίσκεται μόνος σε ένα έρημο τοπίο. Σίγουρα οι βράχοι εκπροσωπούν την αντοχή ενάντια στο χρόνο, τόσο φυσικά όσο και ψυχολογικά. Οι βράχοι, όταν δεν πετούν, είναι αντικείμενα στα οποία μπορούμε να στηριχθούμε- μα όταν πετούν, μπορούμε να τους εμπιστευτούμε τα όνειρά μας, μέσα σε ένα παλάτι (όπως στο 'Κάστρο των Πυρηναίων'), κτισμένο πάνω σε έναν τέτοιο αιωρούμενο βράχο. Στον τελευταίο πίνακα, ένα όνειρο ή μια καρδιά πλήρως καταλαμβάνει το χώρο του δωματίου, υπονοώντας ότι αυτό το δωμάτιο είναι 'πλήρες αγάπης' (ή ότι κάποτε ήταν ή ότι θα μπορούσε να είναι). Ο τίτλος ('Τύμβος των παλαιστών') υποδηλώνει ότι κάποιος πρέπει να είναι 'παλαιστής' προκειμένου να διαφυλάξει τα συναισθήματα της αγάπης στην καρδιά του (προσωπικά ακόμη παλεύω με τέτοια συναισθήματα!)

Η απασχόληση του Μαγκρίτ με το χώρο βρίσκεται επίσης σε πίνακες με σπίτια:

Το στήθος (The breast), 1961

Πνευματική ματιά (Spiritual look)

'Το στήθος' απεικονίζει πολλά τριώροφα ή τετραώροφα σπίτια, στοιβαγμένα σαν κομμάτια ενός παιχνιδιού συναρμολόγησης. Εδώ ο Μαγκρίτ προφανώς αμφισβητεί τη σύγχρονη αρχιτεκτονική έννοια του πολυόροφου κτιρίου με τα διαμερίσματα να μοιάζουν με κουτιά. Η εικόνα είναι πολύ περίεργη, διότι, συνήθως, τα σπίτια δεν μπορεί να είναι 'στοιβαγμένα' κατά αυτόν τον τρόπο. Δεν είναι σταθερές μονάδες που μπορούν να τοποθετούνται κάθετα η μία πάνω στην άλλη κάτω από οποιεσδήποτε χωρικές συνθήκες, όπως τα κουτιά, τα αυτοκίνητα, ή κομμάτια ξύλου.

Στην 'Πνευματική ματιά,' η αρχιτεκτονική θεώρηση έχει απομακρυνθεί από το έδαφος, και βρίσκεται στα ύψη ενός αδύνατου πύργου. Ο Μαγκρίτ ειρωνικά αμφισβητεί τις αντιλήψεις μας σχετικά με το σπίτι ως μηχανική μονάδα. Τα σπίτια του Μαγκρίτ δεν είναι κατοικήσιμα, και ακολουθούν όρους 'δόμησης' σχετικούς με το πνευματικό περιβάλλον του σύγχρονου ανθρώπου. Οι πόρτες, τα παράθυρα, τα δωμάτια, κλπ., έχουν τη δική τους ξεχωριστή ζωή, δομή, και ιστορία. Ούτε καν υπάρχουν άνθρωποι μέσα στα σπίτια του Μαγκρίτ!

Το σύνολο των έργων του Μαγκρίτ είναι οργανωμένο με αυτόν τον τρόπο. Πειραματίζεται με ένα ή περισσότερα σπίτια, αναζητά τις χωρικές, χρονικές και αιτιακές σχέσεις μεταξύ τους και σε σχέση με το περιβάλλον, παράγει δοκιμές με τμήματα από τα σπίτια, με το 'μπροστινό' και 'πισινό' μέρος τοίχων, με έπιπλα, με μνημεία. 

http://home.worldcom.ch/negenter/015AcrobatArchives/CPublications/MagritteArchist_E.pdf

Το δωμάτιο ακρόασης (The listening room), 1952

Το δωμάτιο ακρόασης, 1958

'Το δωμάτιο ακρόασης,' κάνει το θεατή να σκεφτεί περί τίνος πρόκειται όταν βλέπει ένα τεράστιο μήλο να καταλαμβάνει το χώρο ενός δωματίου. Ή μήπως είναι ένα συνηθισμένου μεγέθους μήλο μέσα σε ένα μικροσκοπικό δωμάτιο; Αυτό είναι τυπικό στα έργα του Μαγκρίτ, ο οποίος αρεσκόταν να παίζει με τις κλίμακες μεγέθους στα έργα του. Ο ίδιος, αυτήν την παράδοξη τοποθέτηση αντικειμένων στους πίνακές του, την περιγράφει ως "μια ένωση που υποδηλώνει το ουσιαστικό μυστήριο του κόσμου. Η τέχνη για μένα δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά ένα μέσο για να προκληθεί το μυστήριο."

Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε το συγκεκριμένο θέμα με προσοχή. Ο πίνακας θα μπορούσε σχεδόν να είναι φωτογραφία, αν δεν διάλεγε ο ζωγράφος να παραβιάσει τις διαστάσεις. Επιπλέον, δίνει έναν ειρωνικό τίτλο στον πίνακα, καθώς δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι που να μπορούμε να 'ακούσουμε.' Μήπως ο Μαγκρίτ ήθελε ο τίτλος να προκαλέσει κάτι στο θεατή, χωρίς να έχει άμεση σχέση με αυτό που ο πίνακας αναπαριστά; Ο Φρόιντ στη θεωρία του σχετικά με το συμβολισμό των ονείρων, θεωρεί ότι το μήλο συσχετίζεται με το γυναικείο στήθος. Μήπως μια τέτοια ερμηνεία παραπέμπει στη μητέρα του Μαγκρίτ; Ίσως, αν δεχθούμε αυτήν την ερμηνεία, το δωμάτιο να γίνεται ένας χώρος περισυλλογής και θλίψης...

http://www.finearts360.com/index.php/artwork-analysis-the-listening-room-by-magritte-65/

Η αρχή του Αρχιμήδη (The principle of Archimedes)

Στην εποχή του Αρχιμήδη πάντως οι ερμηνείες των φαινομένων δεν γίνονταν σύμφωνα με 'Φροϊδικές θεωρίες.' Αυτό που φαίνεται να προέχει στους συγκεκριμένους πίνακες του Μαγκρίτ δεν είναι τόσο κάποιος συμβολισμός πίσω από το μήλο, όσο ο προβληματισμός του ζωγράφου σχετικά με το πώς το αντικείμενο καταλαμβάνει το χώρο. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ ότι αυτό που θεωρούμε 'χώρο' είναι κάτι απολύτως ανύπαρκτο. Είναι τα αντικείμενα που δίνουν την αίσθηση του χώρου. Για παράδειγμα, δύο αντικείμενα 'στο χώρο' καθορίζουν την ανάμεσα απόσταση. Επιπλέον, ο ίδιος ο χώρος προσδιορίζεται από το εσωτερικό ενός αντικειμένου. Αυτό που συνήθως ονομάζουμε 'χώρο' είναι στην πραγματικότητα το 'εσωτερικό του σύμπαντος.' Δεν υπάρχει χώρος που να μπορεί να οριστεί έξω από αυτά τα όρια. Με άλλα λόγια, ο χώρος είναι πάντοτε σχετικός με κάποιο σημείο αναφοράς, σε σχέση με κάποιον παρατηρητή.

Ας πάρουμε για παράδειγμα το 'Δωμάτιο ακρόασης.' Το μεγάλο μήλο καταλαμβάνει το χώρο. Ο χώρος του δωματίου προσδιορίζεται από το εσωτερικό του μήλου, αφήνοντας απ' έξω τις γωνίες του δωματίου- εδώ είναι πολύ ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι ο Αρχιμήδης ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να υπολογίσει το εμβαδό (ή την περίμετρο) ενός κύκλου χρησιμοποιώντας ένα άλλο αντικείμενο (ένα πολύγωνο με σταδιακά αυξανόμενο αριθμό πλευρών) στο εσωτερικό του κύκλου. Αυτή είναι πιστεύω η θεμελιώδης έννοια (όπως και το μυστικό) που βρίσκεται πίσω από την προσπάθεια του Μαγκρίτ να 'τετραγωνίσει' καλλιτεχνικά τον κύκλο, να γεμίσει το δωμάτιο (το οποίο είναι ένα αντικείμενο) με ένα μήλο (το οποίο είναι ένα άλλο αντικείμενο).

Όσον αφορά την αρχή του Αρχιμήδη, ορίζεται ως εξής: "Κάθε αντικείμενο, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει βυθισμένο σε ένα υγρό, δέχεται μαι δύναμη (άνωση) η οποία είναι ίση με το βάρος του υγρού που εκτοπίζεται από το αντικείμενο."
http://en.wikipedia.org/wiki/Archimedes'_principle

Τα μπαλόνια θερμού αέρα, για παράδειγμα, επιδεικνύουν αυτήν την αρχή: στέκονται στον αέρα γιατί ο αέρας που περιέχουν είναι ελαφρύτερος (έχει μικρότερη πυκνότητα) από τον εξωτερικό αέρα. Ο Μαγκρίτ ζωγράφιζε μπαλόνια, και φαίνεται πως είχε εντυπωσιαστεί από την αρχή. Οπότε αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την αρχή για να ζωγραφίσει μήλα που να αιωρούνται στον αέρα. Μπορούν άραγε τα μήλα να πετάνε; Πράγματι, οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί, αρκεί να είναι λιγότερο πυκνό από τον αέρα. Το πρόβλημα εδώ δεν βρίσκεται στη μορφή του μήλου αλλά στα συστατικά του (ανεξάρτητα από το σχήμα).

Παρεμπιπτόντως, στη θεωρία της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν, η πυκνότητα της ενέργειας του κενού σχετίζεται με τη βαρύτητα, καθώς και με τη θερμοκρασία, και άλλες δυνάμεις που μπορεί να υπάρχουν. Αυτή η πυκνότητα καθορίζει τη μορφή του χώρου. Αλλά θα μπορούσαμε να φτιάξουμε ένα αντικείμενο που να είναι ελαφρύτερο από το 'κενό;' Θα αρκούσε να είναι ελαφρύτερο (λιγότερο πυκνό) από το τοπικό βαρυτικό πεδίο, έτσι ώστε να μην 'πέφτει.' Δεν ξέρω αν ο Μαγκρίτ είχε υπόψη του αυτή τη θεωρία, αλλά κάποιος σύγχρονος αστροναύτης θα μπορούσε να αναπαράγει τον πίνακα του Μαγκρίτ σε έναν διαστημικό σταθμό (χωρίς βαρύτητα), να τοποθετήσει τα μήλα ακριβώς στις ίδιες θέσεις όπως είναι στον πίνακα του Μαγκρίτ, και ύστερα να τα τραβήξει μια φωτογραφία! Ωστόσο, αυτό δεν φαίνεται να έχει άμεση σχέση με την αρχή του Αρχιμήδη ή την αρχική πρόθεση του Μαγκρίτ. Ή μήπως έχει;

Ο οικείος κόσμος (The familiar world), 1958

Άφησα αυτόν τον πίνακα τελευταίο επειδή συνοψίζει τις ιδέες του ζωγράφου πάνω στη 'σχετικότητα του χώρου.' Τα τρία αντικείμενα βρίσκονται σε αντίθετη διάταξη απ' ό,τι θα περιμέναμε, καθώς ο βράχος βρίσκεται ψηλότερα, η 'σφαίρα' χαμηλότερα, και το σύννεφο ανάμεσα, υπονοώντας έτσι ότι η 'σφαίρα' παρότι είναι το πιο ανάριο απ' όλα, εντούτοις έχει τη μεγαλύτερη 'βαρύτητα' σε σημασία. Η 'σφαίρα' εδώ μοιάζει να ασκεί κάποια 'δύναμη συντονισμού,' μέσω κάποιων δονήσεων στον αέρα, πάνω στα άλλα δύο αντικείμενα, κάνοντάς τα να αιωρούνται. Παρότι φαίνεται μαγική, αυτή η 'σφαίρα συντονισμού,' ή 'μαγικό κουδούνι,' δίνει παράλληλα την αίσθηση ενός φυσικού αντικειμένου, καθώς ρίχνει σκιά στην παραλία, ακριβώς μπροστά από την απέραντη θάλασσα. Η απεραντοσύνη της θάλασσας που απεικονίζεται στον πίνακα, εκφράζει την αιωνιότητα. Τα τρία αντικείμενα του πίνακα, επομένως, είναι διευθετημένα σύμφωνα με μια αιώνια αναπαράσταση- η γη (ο βράχος), ο ουρανός (το σύννεφο), και η συνείδηση (η 'σφαίρα'), απέναντι στον ωκεανό του αιώνιου. Άρα, ο χώρος φαίνεται ότι διαθέτει τη δική του 'φωνή,' είτε με τη μορφή της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου της φυσικής, είτε με τη μορφή του φανταστικού ήχου που παράγεται από τα μαγικά σουρεαλιστικά αντικείμενα, όπως οι 'σφαίρες' του Μαγκρίτ.

http://www.scribd.com/doc/235314648/Rene-Magritte-The-man-behind-the-hat

Ο Πλανευτής

Ο Πλανευτής (Le Séducteur), 1950

Το όνομα αυτού του πίνακα θα μπορούσε εξίσου να είναι 'Καμουφλάζ' ή 'Fata Morgana.' Θα ήταν έτσι ένα ωραίο παιχνίδι λέξεων ανάμεσα στον Morgan τον πειρατή και στην Morgana τη μάγισσα. Το πλοίο στον πίνακα του Μαγκρίτ είναι κατασκευασμένο από τα φυσικά στοιχεία, τον ουρανό, τα σύννεφα, και το νερό. Είναι ένας αντικατοπτρισμός, μια εξαπάτηση, κατά συνέπεια, μια 'αποπλάνηση,' διότι παγιδεύει τα μάτια του θεατή στην εικόνα του πίνακα.

Ο Ιπτάμενος Ολλανδός, Albert Pinkham Ryder, c. 1887

Ένα από τα πιο διάσημα φαντάσματα- πλοία είναι ο Ιπτάμενος Ολλανδός. Πρόκειται για ένα θρυλικό πλοίο- φάντασμα το οποίο δεν μπορεί ποτέ να πιάσει λιμάνι και είναι καταδικασμένο να πλέει στις θάλασσες για πάντα. Ο μύθος είναι πιθανό να προέρχεται από τη θαλασσινή λαογραφία του 17ου αιώνα. Η παλαιότερη ακριβής εκδοχή προέρχεται από τα τέλη του 18ου αιώνα. Εμφανίσεις του πλοίου τον 19ο και 20ο αιώνα το θέλουν να λάμπει με απόκοσμο φως. Αν συναντηθεί με άλλο πλοίο, το πλήρωμα του Ιπτάμενου Ολλανδού θα προσπαθήσει να στείλει μηνύματα στη στεριά, ή σε άτομα από καιρό νεκρά. Αν ιδωθεί στον ωκεανό, το πλοίο είναι προάγγελος συμφοράς.

Σύμφωνα με μια ιστορία:

"Τα νέα σύντομα εξαπλώθηκαν στο πλήρωμα ότι ένα πλοίο φάντασμα έπλεε στον αέρα πάνω από τη θάλασσα, και ότι ήταν ένας κακός οιωνός που σήμαινε ότι κανείς από το πλήρωμα δεν θα έβλεπε στεριά ξανά. Όταν ο κυβερνήτης έμαθε την ιστορία, ανέβηκε στο κατάστρωμα και εξήγησε στο πλήρωμα ότι αυτή η παράξενη εμφάνιση προκλήθηκε από την αντανάκλαση κάποιου πλοίου που έπλεε στο νερό κάτω από αυτήν την αντανάκλαση, αλλά λόγω της απόστασης δεν μπορούσαν να το δουν. Υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες στην ατμόσφαιρα, είπε, όταν οι ακτίνες του ήλιου μπορούν να σχηματίσουν στον αέρα την εικόνα ενός αντικειμένου που βρίσκεται στο έδαφος, όπως οι εικόνες που βλέπει κάποιος μέσα από γυαλί ή νερό, αλλά αυτές οι εικόνες συνήθως είναι αντεστραμμένες- φαίνονται ανάποδα. Αυτές οι εικόνες ονομάζονται αντικατοπτρισμοί. Είπε σ' έναν ναυτικό να ανέβει στον πύργο ελέγχου και να ξανακοιτάξει το πλοίο φάντασμα. Ο άντρας ανέβηκε, και ανέφερε ότι έβλεπε ένα κανονικό πλοίο κάτω από τον αντικατοπτρισμό του αέρα. Μετά, το κανονικό πλοίο ήρθε πιο κοντά και έγινε ορατό. Οι ναυτικοί τότε πείστηκαν, και δεν πίστεψαν ξανά σε πλοία- φαντάσματα.” 

http://en.wikipedia.org/wiki/Flying_Dutchman

Αλλά μπορεί να ξαναεμφανιστεί σύντομα:

http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2130598/False-wall-water-created-Fata-Morgana-mirage-hidden-iceberg-Titanic-late.html

Τέτοιου είδους φαινόμενα ονομάζονται 'Fata Morgana.' Επίσημα, πρόκειται για μια ασυνήθιστη και περίπλοκη μορφή που εμφανίζεται λίγο πιο πάνω από τη ζώνη του ορίζοντα. Αυτό το οπτικό φαινόμενο συμβαίνει διότι οι ακτίνες του φωτός κάμπτονται όταν διέρχονται από στρώματα αέρα με διαφορετικές θερμοκρασίες. Η 'Fata Morgana' παραμορφώνει έντονα τα αντικείμενα τα οποία απεικονίζει. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να συμβεί στην ξηρά ή στη θάλασσα, στις πολικές περιοχές ή στις ερήμους. Αυτό το είδος οπτασίας μπορεί να περιλαμβάνει σχεδόν κάθε είδος μακρινών αντικειμένων, όπως πλοία, νησιά, και τις ακτές.
http://en.wikipedia.org/wiki/Fata_Morgana_(mirage)

Πορτραίτο της Morgan le Fay (Fata Morgana), Anthony Frederick Augustus Sandys, 1864 http://en.wikipedia.org/wiki/Morgan_le_Fay

Η φράση 'Fata Morgana' είναι στην πραγματικότητα Ιταλική, και προέρχεται από την κοινή Λατινική λέξη για τη 'νεράιδα,' και τη μάγισσα Morgan le Fay της εποχής του Αρθούρου, από μια πεποίθηση της εποχής ότι αυτές οι οπτασίες, τις οποίες έβλεπαν στα στενά της Σικελίας, ήταν κάστρα αγγέλων στον αέρα ή ανύπαρκτη γη που δημιουργούνταν από αυτή τη μάγισσα για να παρασύρει τους ναυτικούς στο θάνατό τους.

Ο Πλανευτής, 1951

Σε αντίθεση με ένα τοπίο, ο Μαγκρίτ έκανε πράγματι κάτι περίεργο στο πλοίο: αντικατέστησε το σχήμα του με μια επέκταση του νερού. Αν αυτό σημαίνει το όνειρο, τότε ο τίτλος του πίνακα 'Ο Πλανευτής' σημαίνει επίσης ελεύθερη φαντασία, και ο Μαγκρίτ ο ίδιος είχε μιλήσει για τη ζωγραφική όχι απλά πραγματικών αντικειμένων, όπως σε πίνακες που απεικονίζουν νεκρές φύσεις, αλλά 'πραγματικών εμπειριών.' Όποιος 'αποπλανεί,' μπορεί επίσης να υπερβεί το αδίκημά του;

http://www.mattesonart.com/1949-1960-mature-period.aspx

Το Αμερικανικό πολεμικό πλοίο Eldridge, σύμφωνα με το πείραμα της Φιλαδέλφειας http://www.bubblews.com/news/446101-the-philadelphia-expirement

Σύμφωνα με μια άλλη ιστορία:

"Η ιστορία έχει ότι τον Οκτώβριο του 1943, στο λιμάνι της Φιλαδέλφειας, ένα πείραμα διεξήχθη στο αμερικανικό αντιτορπιλικό USS Eldridge. Το πείραμα βασιζόταν στη δημιουργία μιας δύναμης που θα έκανε το πλοίο αόρατο στα μάτια και στο ραντάρ. Το πείραμα παρακολούθησαν εκατοντάδες ναύτες τόσο στο Eldridge, όσο και στη στεριά και σε άλλα πλοία κοντά. Δυστυχώς, υπήρξαν σοβαρές παρενέργειες για το πλήρωμα του πλοίου. Κάποιοι βρέθηκαν ενσωματωμένοι στα μεταλλικά μέρη του πλοίου, άλλους δεν τους ξαναείδαν ποτέ, και άλλοι πάλι τρελάθηκαν ή υπέφεραν πολλά χρόνια μετά από περιπτώσεις εμφάνισης και εξαφάνισης. Σύμφωνα με την τυπική γραμμή του, το Πολεμικό Ναυτικό αρνήθηκε τα πάντα.
http://skeptoid.com/episodes/4016

Ο Πλανευτής, 1953

Πιθανότατα κανένας άλλος πίνακας του Μαγκρίτ δεν είναι τόσο μονόχρωμος, ακυρώνοντας έτσι περαιτέρω τη διαφορά ανάμεσα στον ουρανό και στη θάλασσα. Τα κύματα θυμίζουν ένα πλοίο μέσα στην παλίρροια ή σαν το αφρισμένο νερό της φουσκοθαλασσιάς. 

Κάποιος μπορεί να δει τον ΄Πλανευτή' σαν μια προσεκτικά σχεδιασμένη ψευδαίσθηση. Καθώς το νερό καλύπτει εν μέρει το πλοίο, κάποιος μπορεί να φανταστεί το μισό βυθισμένο κάτω από τον ορίζοντα. Βρίσκονται άραγε η απόλαυση και η κριτική περισυλλογή σχετικά με το συγκεκριμένο πίνακα σε αντίθεση; Οπωσδήποτε, και αυτό προϋποθέτει ένα τρίτο, πιο 'ανησυχητικό' επίπεδο ερμηνείας, που πολλοί από τους Σουρεαλιστές αγνοούσαν οι ίδιοι... το πλοίο του Μαγκρίτ ήρθε για να μείνει και για να συνεχίσει την πορεία του.

http://www.haberarts.com/seducer.htm

Ο Εφησυχασμός (Le Confort de l’Esprit), 1950

Συνέβη άραγε το πείραμα της Φιλαδέλφειας στην πραγματικότητα; Λοιπόν, θα συμβεί κάτι παρόμοιο σίγουρα στο μέλλον, και θα είναι πολύ πιο μαγικό- με την ίδια έννοια που φάνταζαν μαγικά τα κινητά τηλέφωνα πριν από μόλις 50 χρόνια. Δουλειά ενός ζωγράφου είναι όχι να κάνει θαύματα κυριολεκτικά, αλλά να τα αναπαριστά στους πίνακές του. Δεν υπάρχει τίποτα κακό με αυτό, και είναι πραγματικά αβλαβές- τα όνειρα ποτέ δεν σκότωσαν κανέναν. Αλλά ένας ζωγράφος, σε αντίθεση με έναν τυχοδιώκτη, έχει ένα πολύ δύσκολο έργο για να εκτελέσει: οι πίνακές του πρέπει να περιέχουν στοιχεία που θα τους κάνουν διαχρονικούς. Ενώ το Eldridge (από όσο γνωρίζω) πωλήθηκε για παλιοσίδερα σε μια μεταλλευτική εταιρεία στον Πειραιά, ο Ιπτάμενος Ολλανδός βρίσκεται ακόμα εκεί έξω, μαζί με τον 'Πλανευτή' του Μαγκρίτ. Αλλά είναι πίσω από τον 'Εφησυχασμό,' στο κάστρο του μυαλού μας, που κοιτάζουμε τη θάλασσα, βλέποντας το πλοίο- φάντασμα να έρχεται, ζώντας το μυστήριο, χωρίς να φοβόμαστε, αλλά ούτε και να εφησυχάζουμε.

http://www.scribd.com/doc/235314648/Rene-Magritte-The-man-behind-the-hat