* The endless enigma
The observable universe
Το σύμπαν διαστέλλεται. Αυτό σημαίνει πως φως από κάποιο μακρινό σημείο του δε θα φτάσει ποτέ στη γη αν ο ρυθμός διαστολής του σύμπαντος είναι μεγαλύτερος απ' όσο το συγκεκριμένο φως χρειάζεται να μας προφτάσει. Επομένως και η πληροφορία που εμπεριέχεται σε αυτό το φως θα μας μείνει άγνωστη για πάντοτε. Γι αυτό και μιλάμε πάντοτε για το παρατηρήσιμο σύμπαν (observable universe), και το δικό του ορίζοντα συμβάντων πίσω από τον οποίο βρίσκονται όλα τα γεγονότα οι πληροφορίες των οποίων δε θα μας φτάσουνε ποτέ. Το σύμπαν επομένως έχει ορίζοντα συμβάντων. Για τη μαγεία των αριθμών και την ακρίβεια των εννοιών αναφέρω πως η ακτίνα μέχρι τον λεγόμενο κοσμικό φωτεινό ορίζοντα του σύμπαντος (και επομένως η ακτίνα του ορατού σύμπαντος) είναι κάπου 46 δισεκατομμύρια έτη φωτός.
Einstein field equations
Οι μαύρες τρύπες έχουν την ιδιότητα να παγιδεύουν οτιδήποτε περάσει το δικό τους ορίζοντα συμβάντων ακόμη και το φως. Στην πραγματικότητα οι μαύρες τρύπες δεν διαλύουν απαραίτητα ότι καταπίνουν αλλά το καθιστούν αθέατο για πάντοτε. Οι μαύρες τρύπες ωστόσο φαίνονται γιατί είναι... μαύρες. Πιο επίσημα θα λέγαμε επειδή εκπέμπουν θερμική ακτινοβολία σαν ένα είδος κοσμικού ρεψίματος ή βογγητού ύστερα από κάποια διείσδυση αντικειμένου μέσα σε αυτές. Υπάρχει μία θεωρία που λέει ότι το σύμπαν προέκυψε από μία τρύπα την οποία και θεωρώ αν μη τι άλλο γοητευτική.
Το χαρακτηριστικό παράδοξο με τους ορίζοντες συμβάντων είναι ότι 'μεταβάλλονται' ανάλογα με το σύστημα αναφοράς που τους παρατηρεί. Δύο παρατηρητές ακίνητοι (ως προς κάποιο σημείο αναφοράς) αναγνωρίζουν τον ίδιο ορίζοντα συμβάντων. Δυο παρατηρητές επιταχυνόμενοι με διαφορετικές επιταχύνσεις βλέπουν διαφορετικό ορίζοντα. Αν πετάξουμε ένα σκοινί σε μία μαύρη τρύπα και κάποιος φίλος μας αρχίζει να κατεβαίνει προς αυτήν τότε αν η κάθοδος του γίνεται με αργό ρυθμό θα βλέπει όσο πλησιάζει τον ορίζοντα συμβάντων να απομακρύνεται. Αν επιταχύνει το ρυθμό της καθόδου του τότε μπορεί να αγγίξει και να περάσει τον ορίζοντα συμβάντων (όπως θα διαπιστώσουμε εμείς οι 'ακίνητοι παρατηρητές) αλλά πλέον θα χρειαστούμε μία άπειρη δύναμη για να ξανατραβήξουμε το σκοινί προς τα πάνω το οποίο βεβαίως και θα σπάσει παρασύροντας το φίλο μας μες τη μαύρη τρύπα για πάντα. Το ίδιο ισχύει και για τις πληροφορίες που μπορεί να μας μεταδώσει Ό,τι κι αν δει εκείνος όποιο μεγάλο θαύμα και μυστικό του σύμπαντος μέσα από τον ορίζοντα συμβάντων δε θα καταφέρει ποτέ να μας το πει γιατί όταν το δει θα έχει πλέον περάσει (για εμάς πάντοτε) στην 'άλλη πλευρά'.
Θα πρέπει επίσης να αναφερθώ στην τρίτη περίπτωση οριζόντων συμβάντων αυτή ενός απλού επιταχυνόμενου σωματιδίου. Η επιτάχυνσή του και μόνο είναι αρκετή ώστε η κοσμική του γραμμή να καμπυλώνει ασυμπτωτικά προς κάποιον ορίζοντα συμβάντων που εκείνο βλέπει λόγω της επιτάχυνσής του. Με απλά λόγια ότι επιταχύνεται αναγνωρίζει στο σύμπαν μια περιοχή πίσω από την οποία δεν μπορεί να δει τίποτα. Και αυτή η περιοχή είναι βέβαια διαφορετική για κάθε διαφορετική επιτάχυνση.
Και ενώ η επιστημονική σκέψη αυτήν την πραγματικότητα προσπαθεί να την εκλογικεύσει, ο καλλιτέχνης την προσεγγίζει με τον δικό του απεικονιστικό διαισθητικό τρόπο. Όπως λόγου χάρη ο Dali στον πίνακά του The endless enigma. Το έντονο ενδιαφέρον που έδειξε ο Dali για τις διπλές και πολλαπλές μορφές μέσα σ' έναν πίνακα, δείχνει ακριβώς την βαθύτερη συνειδητή ή ενστικτώδη του συναίσθηση απέναντι στα μορφώματα ή (ορίζοντες συμβάντων) που δημιουργούνται από την παρατήρηση του κόσμου από τον άνθρωπο και τα οποία μορφώματα είναι διαφορετικά για διαφορετικούς παρατηρητές. Κι εδώ πλέον μιλάμε όχι μόνο για διαφορετικές ταχύτητες των συστημάτων αναφοράς αλλά για διαφορετικές απόψεις διαθέσεις επιθυμίες κοκ.
Για μένα η φυσική δεν αξίζει τίποτε αν κάποιος δεν μπορεί να τη μεταφέρει στην καθημερινή του ζωή κι εμπειρία όσο βέβαια αυτό είναι δυνατό. Όταν μιλάμε για ορίζοντα συμβάντων έχουμε άραγε σκεφτεί τι μπορεί αυτό να σημαίνει βαθιά μέσα στην ψυχή μας; Πόσες φορές δεν έχουμε δει τη σκέψη μας να χάνεται ολοένα και περισσότερο καθώς προσπαθούμε να τη συλλάβουμε. Πρόκειται θα λέγαμε για ένα είδος 'επιτάχυνσης της συνείδησης' που όσο πραγματοποιείται τόσο και διογκώνεται μια περιοχή στο νου μας στην οποία και δεν έχουμε πρόσβαση. Είναι αυτό που έχω πει επανειλημμένως ότι το φως έχει την παράξενη ιδιότητα να επισκιάζει αυτό που συνάμα διαφωτίζει. Θα έχουμε πολλοί από εμάς αισθανθεί κατά τη διάρκεια του ύπνου να πέφτουμε χωρίς τελειωμό ώστε να χρειάζεται να τιναχτούμε για να επανέλθουμε ή να βλέπουμε στον ύπνο μας ένα φως μέσα σε κάποια σήραγγα που όσο προσπαθούμε να πλησιάσουμε τόσο αυτό απομακρύνεται.
3D Crystal brain
[http://ebiz.sfn.org/PersonifyEbusiness/Default.aspx?TabID=251&productId=185267860]
Θα χρειαστεί επομένως να αναγνωρίσουμε και μία τέταρτη περίπτωση ορίζοντα συμβάντων αυτή της παρατήρησης ή ίσως και αυτής της ύπαρξης. Το γεγονός ότι σκεφτόμαστε, παρατηρούμε ή απλά βρισκόμαστε κάπου καταβάλλοντας κάποια προσπάθεια για κάποιο έργο ή σκέψη είναι αρκετό από μόνο του να δημιουργήσει κάπου μέσα στο χώρο μια περιοχή η οποία και μας είναι απροσπέλαστη. Σαν τον έρωτα: Με το που ερωτευθούμε (δείξουμε έντονο ενδιαφέρον για) κάποιον τότε αυτός αλλάζει και γίνεται ανεξιχνίαστος. Και αυτό εξαιτίας της ίδιας μας της προσοχής!
Η αιτιότητα και ο ρεαλισμός δεν χάθηκαν ποτέ από τον ανθρώπινο τρόπο προσέγγισης της αλήθειας. Ακόμη και τις στιγμές του ονείρου της έκστασης ή του ονειρικού πάθους ακόμη και όταν η επιστήμη ερευνά φαινόμενα κάτω από τις πλέον ακραίες και παράξενες συνθήκες γρήγορα ο άνθρωπος επιστρέφει στην 'κανονική κατάσταση του νου' για να καταλήξει σε 'ορθά και βέβαια' συμπεράσματα. Αλλιώς κινδυνεύει να περάσει από την άλλη μεριά του 'ορίζοντα συμβάντων' και να χαθεί ή απλά να απομείνει τρελός.
Ας κρατήσουμε λοιπόν προς το παρόν αυτό. Ο κόσμος είναι μυστήριος. Και τα μυστικά του κόσμου οφείλονται στον τρόπο που εμείς τον αντιλαμβανόμαστε. Και όχι απαραίτητα γιατί είμαστε αδαείς ή μας αρέσει να κρατάμε μυστικά. Τα μυστικά δημιουργούνται την ίδια στιγμή που αναγνωρίζουμε και παρατηρούμε τα φαινόμενα. Καλύπτουμε με τις σκέψεις μας ένα μέρος από αυτό που σκεφτόμαστε το οποίο και μένει αθέατο. Αν πάψουμε να το σκεφτόμαστε δεν υπάρχει μυστήριο αλλά δεν υπάρχει και αναγνωρίσιμο φαινόμενο. Αν δεν υπήρχαμε ο κόσμος ίσως να εξακολουθούσε να υπάρχει αλλά θα ήταν ένας κόσμος σίγουρα απρόσωπος. Ούτε καν διαφορετικός.
The observable universe Το σύμπαν διαστέλλεται. Αυτό σημαίνει πως φως από κάποιο μακρινό σημείο του δε θα φτάσει ποτέ στη γη αν ο ρυθμός διαστολής του σύμπαντος είναι μεγαλύτερος απ' όσο το συγκεκριμένο φως χρειάζεται να μας προφτάσει. Επομένως και η πληροφορία που εμπεριέχεται σε αυτό το φως θα μας μείνει άγνωστη για πάντοτε. Γι αυτό και μιλάμε πάντοτε για το παρατηρήσιμο σύμπαν (observable universe), και το δικό του ορίζοντα συμβάντων πίσω από τον οποίο βρίσκονται όλα τα γεγονότα οι πληροφορίες των οποίων δε θα μας φτάσουνε ποτέ. Το σύμπαν επομένως έχει ορίζοντα συμβάντων. Για τη μαγεία των αριθμών και την ακρίβεια των εννοιών αναφέρω πως η ακτίνα μέχρι τον λεγόμενο κοσμικό φωτεινό ορίζοντα του σύμπαντος (και επομένως η ακτίνα του ορατού σύμπαντος) είναι κάπου 46 δισεκατομμύρια έτη φωτός.
Einstein field equationsΟι μαύρες τρύπες έχουν την ιδιότητα να παγιδεύουν οτιδήποτε περάσει το δικό τους ορίζοντα συμβάντων ακόμη και το φως. Στην πραγματικότητα οι μαύρες τρύπες δεν διαλύουν απαραίτητα ότι καταπίνουν αλλά το καθιστούν αθέατο για πάντοτε. Οι μαύρες τρύπες ωστόσο φαίνονται γιατί είναι... μαύρες. Πιο επίσημα θα λέγαμε επειδή εκπέμπουν θερμική ακτινοβολία σαν ένα είδος κοσμικού ρεψίματος ή βογγητού ύστερα από κάποια διείσδυση αντικειμένου μέσα σε αυτές. Υπάρχει μία θεωρία που λέει ότι το σύμπαν προέκυψε από μία τρύπα την οποία και θεωρώ αν μη τι άλλο γοητευτική.
Το χαρακτηριστικό παράδοξο με τους ορίζοντες συμβάντων είναι ότι 'μεταβάλλονται' ανάλογα με το σύστημα αναφοράς που τους παρατηρεί. Δύο παρατηρητές ακίνητοι (ως προς κάποιο σημείο αναφοράς) αναγνωρίζουν τον ίδιο ορίζοντα συμβάντων. Δυο παρατηρητές επιταχυνόμενοι με διαφορετικές επιταχύνσεις βλέπουν διαφορετικό ορίζοντα. Αν πετάξουμε ένα σκοινί σε μία μαύρη τρύπα και κάποιος φίλος μας αρχίζει να κατεβαίνει προς αυτήν τότε αν η κάθοδος του γίνεται με αργό ρυθμό θα βλέπει όσο πλησιάζει τον ορίζοντα συμβάντων να απομακρύνεται. Αν επιταχύνει το ρυθμό της καθόδου του τότε μπορεί να αγγίξει και να περάσει τον ορίζοντα συμβάντων (όπως θα διαπιστώσουμε εμείς οι 'ακίνητοι παρατηρητές) αλλά πλέον θα χρειαστούμε μία άπειρη δύναμη για να ξανατραβήξουμε το σκοινί προς τα πάνω το οποίο βεβαίως και θα σπάσει παρασύροντας το φίλο μας μες τη μαύρη τρύπα για πάντα. Το ίδιο ισχύει και για τις πληροφορίες που μπορεί να μας μεταδώσει Ό,τι κι αν δει εκείνος όποιο μεγάλο θαύμα και μυστικό του σύμπαντος μέσα από τον ορίζοντα συμβάντων δε θα καταφέρει ποτέ να μας το πει γιατί όταν το δει θα έχει πλέον περάσει (για εμάς πάντοτε) στην 'άλλη πλευρά'.
The worldline of a particle accelerating towards an event horizon
Dali, The endless enigma
Ζούμε μέσα σ' ένα κόσμο τον οποίο αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας και κατανοούμε με τις διανοητικές μας δυνάμεις. Ωστόσο πλάθουμε αυτόν τον κόσμο και τις εικόνες του όχι μόνο με τα 'καλούπια' των ίδιων μας των αισθήσεων και τις ιδιότητες της ανθρώπινης σκέψης, αλλά και με τα σωρευμένα πρότυπα αξιών, εννοιών και πεποιθήσεων που έχουμε διαμορφώσει μέσα στις εποχές και είναι διαμορφωμένα από ιστορικές και περιβαλλοντικές συγκυρίες. Και ενώ η επιστημονική σκέψη αυτήν την πραγματικότητα προσπαθεί να την εκλογικεύσει, ο καλλιτέχνης την προσεγγίζει με τον δικό του απεικονιστικό διαισθητικό τρόπο. Όπως λόγου χάρη ο Dali στον πίνακά του The endless enigma. Το έντονο ενδιαφέρον που έδειξε ο Dali για τις διπλές και πολλαπλές μορφές μέσα σ' έναν πίνακα, δείχνει ακριβώς την βαθύτερη συνειδητή ή ενστικτώδη του συναίσθηση απέναντι στα μορφώματα ή (ορίζοντες συμβάντων) που δημιουργούνται από την παρατήρηση του κόσμου από τον άνθρωπο και τα οποία μορφώματα είναι διαφορετικά για διαφορετικούς παρατηρητές. Κι εδώ πλέον μιλάμε όχι μόνο για διαφορετικές ταχύτητες των συστημάτων αναφοράς αλλά για διαφορετικές απόψεις διαθέσεις επιθυμίες κοκ.
Για μένα η φυσική δεν αξίζει τίποτε αν κάποιος δεν μπορεί να τη μεταφέρει στην καθημερινή του ζωή κι εμπειρία όσο βέβαια αυτό είναι δυνατό. Όταν μιλάμε για ορίζοντα συμβάντων έχουμε άραγε σκεφτεί τι μπορεί αυτό να σημαίνει βαθιά μέσα στην ψυχή μας; Πόσες φορές δεν έχουμε δει τη σκέψη μας να χάνεται ολοένα και περισσότερο καθώς προσπαθούμε να τη συλλάβουμε. Πρόκειται θα λέγαμε για ένα είδος 'επιτάχυνσης της συνείδησης' που όσο πραγματοποιείται τόσο και διογκώνεται μια περιοχή στο νου μας στην οποία και δεν έχουμε πρόσβαση. Είναι αυτό που έχω πει επανειλημμένως ότι το φως έχει την παράξενη ιδιότητα να επισκιάζει αυτό που συνάμα διαφωτίζει. Θα έχουμε πολλοί από εμάς αισθανθεί κατά τη διάρκεια του ύπνου να πέφτουμε χωρίς τελειωμό ώστε να χρειάζεται να τιναχτούμε για να επανέλθουμε ή να βλέπουμε στον ύπνο μας ένα φως μέσα σε κάποια σήραγγα που όσο προσπαθούμε να πλησιάσουμε τόσο αυτό απομακρύνεται.
[http://ebiz.sfn.org/PersonifyEbusiness/Default.aspx?TabID=251&productId=185267860]
Θα χρειαστεί επομένως να αναγνωρίσουμε και μία τέταρτη περίπτωση ορίζοντα συμβάντων αυτή της παρατήρησης ή ίσως και αυτής της ύπαρξης. Το γεγονός ότι σκεφτόμαστε, παρατηρούμε ή απλά βρισκόμαστε κάπου καταβάλλοντας κάποια προσπάθεια για κάποιο έργο ή σκέψη είναι αρκετό από μόνο του να δημιουργήσει κάπου μέσα στο χώρο μια περιοχή η οποία και μας είναι απροσπέλαστη. Σαν τον έρωτα: Με το που ερωτευθούμε (δείξουμε έντονο ενδιαφέρον για) κάποιον τότε αυτός αλλάζει και γίνεται ανεξιχνίαστος. Και αυτό εξαιτίας της ίδιας μας της προσοχής!
Η αιτιότητα και ο ρεαλισμός δεν χάθηκαν ποτέ από τον ανθρώπινο τρόπο προσέγγισης της αλήθειας. Ακόμη και τις στιγμές του ονείρου της έκστασης ή του ονειρικού πάθους ακόμη και όταν η επιστήμη ερευνά φαινόμενα κάτω από τις πλέον ακραίες και παράξενες συνθήκες γρήγορα ο άνθρωπος επιστρέφει στην 'κανονική κατάσταση του νου' για να καταλήξει σε 'ορθά και βέβαια' συμπεράσματα. Αλλιώς κινδυνεύει να περάσει από την άλλη μεριά του 'ορίζοντα συμβάντων' και να χαθεί ή απλά να απομείνει τρελός.
Ας κρατήσουμε λοιπόν προς το παρόν αυτό. Ο κόσμος είναι μυστήριος. Και τα μυστικά του κόσμου οφείλονται στον τρόπο που εμείς τον αντιλαμβανόμαστε. Και όχι απαραίτητα γιατί είμαστε αδαείς ή μας αρέσει να κρατάμε μυστικά. Τα μυστικά δημιουργούνται την ίδια στιγμή που αναγνωρίζουμε και παρατηρούμε τα φαινόμενα. Καλύπτουμε με τις σκέψεις μας ένα μέρος από αυτό που σκεφτόμαστε το οποίο και μένει αθέατο. Αν πάψουμε να το σκεφτόμαστε δεν υπάρχει μυστήριο αλλά δεν υπάρχει και αναγνωρίσιμο φαινόμενο. Αν δεν υπήρχαμε ο κόσμος ίσως να εξακολουθούσε να υπάρχει αλλά θα ήταν ένας κόσμος σίγουρα απρόσωπος. Ούτε καν διαφορετικός.