ΠΑΡΑ ΔΗΜΟΝ ΟΝΕΙΡΩΝ: ‘Σκοτώνοντας’ έναν Ελέφαντα

Salvador, Dali, Space elephant, 1977-1984.

“Μα δεν σκόπευα να σκοτώσω τον ελέφαντα. Τον κοίταζα να σωριάζεται στο γρασίδι με τα μπροστινά του πόδια, μ’ εκείνον τον επιβλητικό τρόπο που οι ελέφαντες έχουν...’’

George Orwell, Shooting an Elephant, 1936

‘‘Τελικά ο ελέφαντας πέθανε;’’ Θα ρώταγε κάποιος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ίσως και να μην έχει τόση σημασία, αφού πρόκειται για ένα ‘σχήμα λόγου.’ Θα μπορούσαμε αλλιώς να πούμε ότι πρόκειται για μια φράση σε σχήμα ελέφαντα. Ή απλούστερα μια ακόμη ‘ανόητη’ στροφή, μια ποιητική μορφή ασυναρτησίας, που συνήθως γράφεται για χιουμοριστικό σκοπό, που είναι σκόπιμα και ανοικτά παράδοξη, ηλίθια, ειρωνική, ιδιότροπη, ή απλά παράδοξη. Κάποια κείμενα του κινήματος Dada θα μπορούσαν να θεωρηθούν τέτοια. Σε κάποιες δε περιπτώσεις, το χιούμορ των ‘ανόητων’ ποιημάτων βασίζεται στην ασυμβατότητα φράσεων που παρότι γραμματικά στέκουν, δεν βγάζουν νόημα, όπως π.χ. στη φράση:

“‘I see’ said the blind man to his deaf and dumb daughter as he picked up his hammer and saw.”

Το Dada συνήθως συνδέεται με την ‘ανόητη’ ποίηση. Το Dada υπήρξε μια νέα τάση στην τέχνη που εμφανίστηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και υπήρξε προάγγελος του σουρεαλισμού. Η ίδια η λέξη Dada μάλλον προδίδει το αστείο της περιστάσεως, αφού μπορεί να σταθεί από μόνη της σαν ανέκδοτο! Είναι φοβερά απλό: Στα Γαλλικά σημαίνει ‘παιδικό αλογάκι.’ Στα Γερμανικά ‘αντίο,’ ‘παράτα μας,’ ‘τα λέμε.’ Στα Ρουμάνικα ‘Ναι, πράγματι, έχεις δίκιο, αυτό είναι.’ Κοκ.

Τι μπορεί άραγε να είναι ένας ελέφαντας;

The Elephant Celebes, 1921, Max Ernst

Ο Ελέφαντας της Κελέβης είναι πλέον ένα είδος υπό εξαφάνιση. Θα έλεγα πως ήταν πάντα, καθώς δεν υπήρξε στην πραγματικότητα. Θα ήταν μάλλον δύσκολο να σκεφτούμε τι είχε ο Ernst στο μυαλό του όταν ζωγράφιζε τον ομώνυμο πίνακα. Θεωρείται πως το σώμα του ‘ελέφαντα’ ζωγραφίστηκε με βάση το σχήμα ενός πήλινου αγγείου (Konkombwa το όνομα) που χρησιμοποιείται στην Αφρική, αλλά μια κοινή σόμπα θα έκανε την ίδια δουλειά. Έτσι κι αλλιώς τα διάσπαρτα στοιχεία του πίνακα αντιπροσωπεύουν χαρακτηριστικά σουρεαλιστικά σύμβολα. Το αποκεφαλισμένο άγαλμα για παράδειγμα που νεύει προς το κεφάλι του ‘μινώταυρου’ που βρίσκεται στην άκρη της προβοσκίδας, δείχνει να αναζητά το έτερον ήμισύ του, κοκ.

Θα έλεγα πως ο Ελέφαντας της Κελέβης είναι ένα είδος μηχανικού τέρατος, με όλη την έννοια της πολεμικής τεχνολογίας που είχε ήδη κοστίσει έναν Ευρωπαϊκό πόλεμο (εννοώ τον 1ο ‘Παγκόσμιο.’) Από κει και πέρα η ‘Κελέβη’ εκτός από νησί της Ινδονησίας είναι και μια ‘ανόητη’ λέξη η οποία αναφέρεται (όπως ο Ernst αναφέρει) στο παρακάτω Γερμανικό σχολικό ποίημα:

The elephant from [C]elebes

has sticky, yellow bottom grease

The elephant from Sumatra

always fucks his grandmamma

The elephant from India

can never find the hole ha-ha

Ο ελέφαντας της Κελέβης

έχει παχύ, κίτρινο λίπος στον πισινό

Ο ελέφαντας από τη Σουμάτρα

πάντοτε πηδάει τη γιαγιά του

Ο ελέφαντας από την Ινδία

Δεν μπορεί να βρεί την τρύπα χα-χα