Canyon Diablo Meteorite
"Σαν μια πέτρα πεταμένη έξω από το σύμπαν"
Σχετικά με την κυββική μας λογική
Πιστεύω πως το γεωμετρικό σχήμα που ταιριάζει καλύτερα στη λογική είναι ο κύβος. Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι θα συμφωνήσουν. Θα πρότεινα μάλιστα τη λέξη κλουββί, με δύο -β-, για να ωρύονται οι διορθωτές. Ανεξάρτητα πάντως από την ορθογραφία της λέξης τα όριά της είναι καθορισμένα και ταυτόχρονα είναι συγκεκριμένη η τοπολογία ενός κύβου. Η λογική μας ακόμη και ανορθόγραφη δε θα μπορούσε παρά να είναι κυββική.
Στη συνέχεια βέβαια σκέφτηκα τι νόημα θα είχε για κάποιον π.χ. ιθαγενή του αμαζονίου ένα τετράγωνο ή ακόμη περισσότερο τι σημασία θα απέδιδε στη λογική, στη συνέπεια της σκέψης ή στην ορθογραφία των λέξεων, αν υπάρχει η λέξη λογική στο λεξιλόγιο του. Πιστεύω πως και για τα περισσότερα πράγματα ή καταστάσεις, όπως το συναίσθημα, η αγάπη, ο θεός, η τέχνη θα αποδίδαμε την ίδια σημασία και θα χρησιμοποιούσαμε λίγο- πολύ τα ίδια αντικείμενα για να συμβολίσουμε αυτές τις έννοιες, όχι όμως όλοι από εμάς.
Ο κόσμος των Μορφών (Ιδεών)
Ο Πλάτωνας ήταν από τους πρώτους που θεώρησε πως μέσα στο σύμπαν θα υπάρχουν κάποιες κοινές για όλους και για όλα τα πράγματα καταστάσεις, παγκοσμιότητες (universalities), που ονόμασε Μορφές. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, οι Μορφές βρίσκονται έξω από τον κόσμο, είναι άχωρες και άχρονες και αποτελούν τη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων και τα οποία τις μιμούνται. Οι μορφές των καθημερινών μας πραγμάτων δεν είναι πραγματικές αλλά αποτελούν τις σκιές των Μορφών, οι οποίες αποτελούν και την αληθινή πραγματικότητα.
Οι Μορφές και οι μορφές
Θα χρησιμοποιήσουμε το πρώτο γράμμα κεφαλαίο για να ξεχωρίζουμε αυτές τις Μορφές, από τις μορφές με την έννοια που τις χρησιμοποιούμε στην καθομιλουμένη. Ο Πλάτωνας πίστευε πως μπορούμε να εννοήσουμε τις Μορφές χρησιμοποιώντας την ανθρώπινη σκέψη. Πώς όμως είναι δυνατόν χρησιμοποιώντας κάτι ανθρώπινο, τη σκέψη, να συνειδητοποιήσουμε κάτι το θεϊκό, τη Σκέψη. Για τον Πλάτωνα ο θεός ήταν ταυτόσημος με την Ιδέα του καλού (το Αγαθό). Πώς όμως μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τον Αληθινό θεό, αν μπορούμε μόνο να έχουμε μια καθημερινή εικόνα της Καλοσύνης;
Το Όργανο
Πρόκειται για τη λέξη με την οποία ομαδοποιήθηκε το έργο του Αριστοτέλη πάνω στη λογική. Ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα αλλά πιο πραγματιστής, αντέτεινε στη θεωρία των Μορφών του δασκάλου του ότι οι Μορφές δεν μπορούν να έχουν αντικειμενική υπόσταση (αφού όπως κι εγώ διαπίστωσα παραπάνω δε θα μπορούσαμε να τις αντιληφτούμε), αλλά μπορεί κάποιος να τις θεωρήσει μέσα από την εμφάνισή τους στα πράγματα. Κατά αυτήν την έννοια, ο Αριστοτέλης επίσης αναίρεσε την άποψη του Πλάτωνα ότι υπάρχει κάποιο ξεχωριστό μέρος στο Σύμπαν όπου βρίσκονται οι Μορφές και ανταυτού είπε πως βρίσκονται μέσα στα ίδια τα αντικείμενα που τις εκφράζουν.
Πιστεύω πως το γεωμετρικό σχήμα που ταιριάζει καλύτερα στη λογική είναι ο κύβος. Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι θα συμφωνήσουν. Θα πρότεινα μάλιστα τη λέξη κλουββί, με δύο -β-, για να ωρύονται οι διορθωτές. Ανεξάρτητα πάντως από την ορθογραφία της λέξης τα όριά της είναι καθορισμένα και ταυτόχρονα είναι συγκεκριμένη η τοπολογία ενός κύβου. Η λογική μας ακόμη και ανορθόγραφη δε θα μπορούσε παρά να είναι κυββική.
Στη συνέχεια βέβαια σκέφτηκα τι νόημα θα είχε για κάποιον π.χ. ιθαγενή του αμαζονίου ένα τετράγωνο ή ακόμη περισσότερο τι σημασία θα απέδιδε στη λογική, στη συνέπεια της σκέψης ή στην ορθογραφία των λέξεων, αν υπάρχει η λέξη λογική στο λεξιλόγιο του. Πιστεύω πως και για τα περισσότερα πράγματα ή καταστάσεις, όπως το συναίσθημα, η αγάπη, ο θεός, η τέχνη θα αποδίδαμε την ίδια σημασία και θα χρησιμοποιούσαμε λίγο- πολύ τα ίδια αντικείμενα για να συμβολίσουμε αυτές τις έννοιες, όχι όμως όλοι από εμάς.
Ο κόσμος των Μορφών (Ιδεών)
Ο Πλάτωνας ήταν από τους πρώτους που θεώρησε πως μέσα στο σύμπαν θα υπάρχουν κάποιες κοινές για όλους και για όλα τα πράγματα καταστάσεις, παγκοσμιότητες (universalities), που ονόμασε Μορφές. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, οι Μορφές βρίσκονται έξω από τον κόσμο, είναι άχωρες και άχρονες και αποτελούν τη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων και τα οποία τις μιμούνται. Οι μορφές των καθημερινών μας πραγμάτων δεν είναι πραγματικές αλλά αποτελούν τις σκιές των Μορφών, οι οποίες αποτελούν και την αληθινή πραγματικότητα.
Οι Μορφές και οι μορφές
Θα χρησιμοποιήσουμε το πρώτο γράμμα κεφαλαίο για να ξεχωρίζουμε αυτές τις Μορφές, από τις μορφές με την έννοια που τις χρησιμοποιούμε στην καθομιλουμένη. Ο Πλάτωνας πίστευε πως μπορούμε να εννοήσουμε τις Μορφές χρησιμοποιώντας την ανθρώπινη σκέψη. Πώς όμως είναι δυνατόν χρησιμοποιώντας κάτι ανθρώπινο, τη σκέψη, να συνειδητοποιήσουμε κάτι το θεϊκό, τη Σκέψη. Για τον Πλάτωνα ο θεός ήταν ταυτόσημος με την Ιδέα του καλού (το Αγαθό). Πώς όμως μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τον Αληθινό θεό, αν μπορούμε μόνο να έχουμε μια καθημερινή εικόνα της Καλοσύνης;
Το Όργανο
Πρόκειται για τη λέξη με την οποία ομαδοποιήθηκε το έργο του Αριστοτέλη πάνω στη λογική. Ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα αλλά πιο πραγματιστής, αντέτεινε στη θεωρία των Μορφών του δασκάλου του ότι οι Μορφές δεν μπορούν να έχουν αντικειμενική υπόσταση (αφού όπως κι εγώ διαπίστωσα παραπάνω δε θα μπορούσαμε να τις αντιληφτούμε), αλλά μπορεί κάποιος να τις θεωρήσει μέσα από την εμφάνισή τους στα πράγματα. Κατά αυτήν την έννοια, ο Αριστοτέλης επίσης αναίρεσε την άποψη του Πλάτωνα ότι υπάρχει κάποιο ξεχωριστό μέρος στο Σύμπαν όπου βρίσκονται οι Μορφές και ανταυτού είπε πως βρίσκονται μέσα στα ίδια τα αντικείμενα που τις εκφράζουν.
Το Αντικείμενο (Object)
Η ανθρώπινη σκέψη μοιάζει με το νερό. Χρειάζεται ένα δοχείο, ένα καλούπι, για να σχηματιστεί. Χωρίς αυτό είναι καταδικασμένη να χυθεί άμορφη και να σκορπίσει μέσα στον κόσμο. Ακόμη και οι πιο αφηρημένες έννοιες της σκέψης μας χρειάζονται να αποκτήσουν κάποια μορφή για να έχουν νόημα. Λέμε για παράδειγμα τη λέξη αγάπη και σκεφτόμαστε ένα τριαντάφυλλο ή τη μορφή της μάνας. Λέμε για το Αίμα του χριστού κι αμέσως ψάχνουμε το ιερό Δισκοπότητρο που θα το φιλοξενήσει. Πολύ φοβάμαι πως αν υπάρχουν Μορφές ή Ψυχές θα είναι απλά ιδιότητες κάποιων γνωστών ή αγνώστων αντικειμένων και φαινομένων του σύμπαντος.
Το Αφηρημένο (Abstract)
Διαπιστώσαμε ότι κάθε τι θα πρέπει να έχει κάποια μορφή ή έστω περιεχόμενο. Μπορεί να είναι άμορφο σαν το νερό ή τον αέρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει κάποια ουσία. Η ουσία όμως αποτελεί την πρώτη ύλη με την οποία θα πλάσουμε το αντικείμενο έστω κι αν αυτό είναι κάτι τελείως αφηρημένο. Οι φυσικές δυνάμεις για παράδειγμα είναι αφηρημένες έννοιες αλλά απορρέουν από συνήθη αντικείμενα που φέρουν ιδιότητες. Γι αυτό άλλωστε και στην εποχή μας η έννοια των παγκοσμιοτήτων έχει αντικατασταθεί από τις έννοιες των φυσικών νόμων και των ιδιοτήτων της ύλης.
Το Υποκείμενο (Subject)
Το κλασσικό ερώτημα παραμένει αν υπάρχει κάποια πραγματικότητα πριν την παρατηρήσουμε. Από τον απόλυτο ιδεαλιστικό ρεαλισμό του Πλάτωνα, ότι υπάρχει ένας αντικειμενικός υπερβατικός κόσμος των Μορφών ή Ιδεών του οποίου αποτελούμε ψήγματα, μέχρι τον πραγματιστικό και σχετικιστικό ρεαλισμό του Αριστοτέλη, ότι κι αν υπάρχει υπερβατικός κόσμος αυτός αποκτά υφή κι αποκαλύπτεται μόνο μέσα από τα καθημερινά πράγματα, και από τον Γαλιλαίο και τον επιστημονικό πειραματισμό, μέχρι τον απόλυτο σχετικισμό της σχετικότητας του Einstein, ότι τα πράγματα υπάρχουν μόνο το ένα σε σχέση με το άλλο, και την πιθανοκρατική φαινομενολογία της κβαντομηχανικής, ότι τα πράγματα εμφανίζονται και διαμορφώνουν ιδιότητες τη στιγμή της μέτρησης, ο κοινός παρονομαστής σε όλες αυτές τις θεωρίες είναι ο άνθρωπος που σκέφτεται. Το υποκείμενο με τις απόψεις του, τις ανάγκες του και τις συγκεκριμένες λειτουργίες του μυαλού και των αισθήσεών του. Ο κόσμος ποτέ δεν έπαψε να είναι για μας ένα αντικείμενο είτε της ανθρώπινης περιέργειας ή της αδιαφορίας.
Το Αποκείμενο (Abject)
Συχνά ο όρος αποκειμενοποίηση (abjection) χρησιμοποιείται για να περιγράψει περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες. Με αυτήν την έννοια ο όρος αποκείμενο βρίσκεται ανάμεσα στο αντικείμενο και στο υποκείμενο, κάτι ζωντανό και όμως όχι. Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε από την Julia Kristeva. Επίσης ο όρος -χώρος της αποκειμενοποίησης- χρησιμοποιείται για να περιγράψει την περιοχή που βρίσκονται τα περιθωριοποιημένα αποκείμενα. Σύμφωνα με την Kristeva, αφού το αποκείμενο είναι καταδικασμένο να ζει έξω από τη συμβολική τάξη του κόσμου, ζει μια εξορισμού τραυματική εμπειρία, για τον ίδιο λόγο που μας απωθεί η θέα ενός νεκρού, καθώς ξέρουμε πως κάποτε ήταν ζωντανός και ότι μας περιμένει η ίδια μοίρα. Προσωπικά δε μ' ενδιαφέρει η θεωρία της Kristeva τόσο κοινωνιολογικά όσο σημασιολογικά και σχετικά με τον όρο -αποκείμενο-. Θα σημειώσω ενδεικτικά τα όρια ανάμεσα στις λέξεις objection (άρνηση) και subjection (υποταγή). Θεωρώ τη σχέση αποκαλυπτική.
Τα όρια όλων των πραγμάτων
Είναι άραγε οι ανθρώπινες έννοιες αντικείμενα με κάποια πραγματική υπόσταση στον κόσμο; Προέρχονται τα φυσικά φαινόμενα από κάποια υπερβατικά αντικείμενα, τα οποία ο άνθρωπος συνειδητοποιεί μέσω των εννοιών; Υπάρχουν οι φυσικοί νόμοι έξω από τα πράγματα και τις ιδιότητές τους; Ας φανταστούμε μια πέτρα μόνη της μέσα στο σύμπαν. Θεωρούμε επίσης πως ο νόμος της παγκόσμιας έλξης (βαρύτητα) προϋπάρχει. Αφού όμως αυτή η πέτρα δεν έχει κάποιο άλλο σώμα στην περιοχή της ούτε κάπου αλλού για να αλληλεπιδράσει, δεν έχει βάρος, γιατί το βάρος (δύναμη της βαρύτητας) προέρχεται μέσα από την αλληλεπίδραση δύο υλικών σωμάτων. Άρα δεν έχει νόημα να μιλάμε και για δύναμη της βαρύτητας. Επομένως δεν υπάρχουν παγκοσμιότητες, Μορφές, έξω τουλάχιστον από τα αντικείμενα και τις ιδιότητές τους. Από κει και πέρα οι ιδιότητες των αντικειμένων και της ύλης, από την οποία αποτελούνται, καθορίζουν τους φυσικούς νόμους, οι οποίοι πράγματι θα έχουν καθολική ισχύ και κοινή μορφή παντού μέσα στο σύμπαν. Οι Μορφές μοιάζουν σαν μοναχικές Πέτρες πεταμένες, η κάθε μια χωριστά, έξω από το σύμπαν και ταυτόχρονα έξω από τη συμβολική τάξη της φυσικής ιεραρχίας και της ίδιας μας της φαντασίας, έτσι ώστε να μοιάζουν μορφές ζωντανές-νεκρές, μαζί υπαρκτές κι απίθανες να υπάρχουν. Οι μορφές ωστόσο χρειάζονται, σαν αντικείμενα ή αποκείμενα, όπως και τα περιθώρια έξω από τον κόσμο που κατοικούν, αλλιώς τα όριά μας θα ήταν όλα ασαφή. Είναι βέβαια μια τραγική διαπίστωση, καθώς οι καλύτερες θεωρίες μας και τα μεγαλύτερα επιτεύγματα πηγάζουν μέσα από την περιθωριοποίηση ανθρώπων και πραγμάτων. Εκεί που κάποιος μπορεί να απολαμβάνει μια πηγή αμείλικτης ελευθερίας, έξω από τα καθημερινά κλουββάκια των ανέσεων της λογικής.
Πηγές:
The abject, Wikipedia
The problem of universals, Wikipedia.
Η ανθρώπινη σκέψη μοιάζει με το νερό. Χρειάζεται ένα δοχείο, ένα καλούπι, για να σχηματιστεί. Χωρίς αυτό είναι καταδικασμένη να χυθεί άμορφη και να σκορπίσει μέσα στον κόσμο. Ακόμη και οι πιο αφηρημένες έννοιες της σκέψης μας χρειάζονται να αποκτήσουν κάποια μορφή για να έχουν νόημα. Λέμε για παράδειγμα τη λέξη αγάπη και σκεφτόμαστε ένα τριαντάφυλλο ή τη μορφή της μάνας. Λέμε για το Αίμα του χριστού κι αμέσως ψάχνουμε το ιερό Δισκοπότητρο που θα το φιλοξενήσει. Πολύ φοβάμαι πως αν υπάρχουν Μορφές ή Ψυχές θα είναι απλά ιδιότητες κάποιων γνωστών ή αγνώστων αντικειμένων και φαινομένων του σύμπαντος.
Το Αφηρημένο (Abstract)
Διαπιστώσαμε ότι κάθε τι θα πρέπει να έχει κάποια μορφή ή έστω περιεχόμενο. Μπορεί να είναι άμορφο σαν το νερό ή τον αέρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει κάποια ουσία. Η ουσία όμως αποτελεί την πρώτη ύλη με την οποία θα πλάσουμε το αντικείμενο έστω κι αν αυτό είναι κάτι τελείως αφηρημένο. Οι φυσικές δυνάμεις για παράδειγμα είναι αφηρημένες έννοιες αλλά απορρέουν από συνήθη αντικείμενα που φέρουν ιδιότητες. Γι αυτό άλλωστε και στην εποχή μας η έννοια των παγκοσμιοτήτων έχει αντικατασταθεί από τις έννοιες των φυσικών νόμων και των ιδιοτήτων της ύλης.
Το Υποκείμενο (Subject)
Το κλασσικό ερώτημα παραμένει αν υπάρχει κάποια πραγματικότητα πριν την παρατηρήσουμε. Από τον απόλυτο ιδεαλιστικό ρεαλισμό του Πλάτωνα, ότι υπάρχει ένας αντικειμενικός υπερβατικός κόσμος των Μορφών ή Ιδεών του οποίου αποτελούμε ψήγματα, μέχρι τον πραγματιστικό και σχετικιστικό ρεαλισμό του Αριστοτέλη, ότι κι αν υπάρχει υπερβατικός κόσμος αυτός αποκτά υφή κι αποκαλύπτεται μόνο μέσα από τα καθημερινά πράγματα, και από τον Γαλιλαίο και τον επιστημονικό πειραματισμό, μέχρι τον απόλυτο σχετικισμό της σχετικότητας του Einstein, ότι τα πράγματα υπάρχουν μόνο το ένα σε σχέση με το άλλο, και την πιθανοκρατική φαινομενολογία της κβαντομηχανικής, ότι τα πράγματα εμφανίζονται και διαμορφώνουν ιδιότητες τη στιγμή της μέτρησης, ο κοινός παρονομαστής σε όλες αυτές τις θεωρίες είναι ο άνθρωπος που σκέφτεται. Το υποκείμενο με τις απόψεις του, τις ανάγκες του και τις συγκεκριμένες λειτουργίες του μυαλού και των αισθήσεών του. Ο κόσμος ποτέ δεν έπαψε να είναι για μας ένα αντικείμενο είτε της ανθρώπινης περιέργειας ή της αδιαφορίας.
Το Αποκείμενο (Abject)
Συχνά ο όρος αποκειμενοποίηση (abjection) χρησιμοποιείται για να περιγράψει περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες. Με αυτήν την έννοια ο όρος αποκείμενο βρίσκεται ανάμεσα στο αντικείμενο και στο υποκείμενο, κάτι ζωντανό και όμως όχι. Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε από την Julia Kristeva. Επίσης ο όρος -χώρος της αποκειμενοποίησης- χρησιμοποιείται για να περιγράψει την περιοχή που βρίσκονται τα περιθωριοποιημένα αποκείμενα. Σύμφωνα με την Kristeva, αφού το αποκείμενο είναι καταδικασμένο να ζει έξω από τη συμβολική τάξη του κόσμου, ζει μια εξορισμού τραυματική εμπειρία, για τον ίδιο λόγο που μας απωθεί η θέα ενός νεκρού, καθώς ξέρουμε πως κάποτε ήταν ζωντανός και ότι μας περιμένει η ίδια μοίρα. Προσωπικά δε μ' ενδιαφέρει η θεωρία της Kristeva τόσο κοινωνιολογικά όσο σημασιολογικά και σχετικά με τον όρο -αποκείμενο-. Θα σημειώσω ενδεικτικά τα όρια ανάμεσα στις λέξεις objection (άρνηση) και subjection (υποταγή). Θεωρώ τη σχέση αποκαλυπτική.
Τα όρια όλων των πραγμάτων
Είναι άραγε οι ανθρώπινες έννοιες αντικείμενα με κάποια πραγματική υπόσταση στον κόσμο; Προέρχονται τα φυσικά φαινόμενα από κάποια υπερβατικά αντικείμενα, τα οποία ο άνθρωπος συνειδητοποιεί μέσω των εννοιών; Υπάρχουν οι φυσικοί νόμοι έξω από τα πράγματα και τις ιδιότητές τους; Ας φανταστούμε μια πέτρα μόνη της μέσα στο σύμπαν. Θεωρούμε επίσης πως ο νόμος της παγκόσμιας έλξης (βαρύτητα) προϋπάρχει. Αφού όμως αυτή η πέτρα δεν έχει κάποιο άλλο σώμα στην περιοχή της ούτε κάπου αλλού για να αλληλεπιδράσει, δεν έχει βάρος, γιατί το βάρος (δύναμη της βαρύτητας) προέρχεται μέσα από την αλληλεπίδραση δύο υλικών σωμάτων. Άρα δεν έχει νόημα να μιλάμε και για δύναμη της βαρύτητας. Επομένως δεν υπάρχουν παγκοσμιότητες, Μορφές, έξω τουλάχιστον από τα αντικείμενα και τις ιδιότητές τους. Από κει και πέρα οι ιδιότητες των αντικειμένων και της ύλης, από την οποία αποτελούνται, καθορίζουν τους φυσικούς νόμους, οι οποίοι πράγματι θα έχουν καθολική ισχύ και κοινή μορφή παντού μέσα στο σύμπαν. Οι Μορφές μοιάζουν σαν μοναχικές Πέτρες πεταμένες, η κάθε μια χωριστά, έξω από το σύμπαν και ταυτόχρονα έξω από τη συμβολική τάξη της φυσικής ιεραρχίας και της ίδιας μας της φαντασίας, έτσι ώστε να μοιάζουν μορφές ζωντανές-νεκρές, μαζί υπαρκτές κι απίθανες να υπάρχουν. Οι μορφές ωστόσο χρειάζονται, σαν αντικείμενα ή αποκείμενα, όπως και τα περιθώρια έξω από τον κόσμο που κατοικούν, αλλιώς τα όριά μας θα ήταν όλα ασαφή. Είναι βέβαια μια τραγική διαπίστωση, καθώς οι καλύτερες θεωρίες μας και τα μεγαλύτερα επιτεύγματα πηγάζουν μέσα από την περιθωριοποίηση ανθρώπων και πραγμάτων. Εκεί που κάποιος μπορεί να απολαμβάνει μια πηγή αμείλικτης ελευθερίας, έξω από τα καθημερινά κλουββάκια των ανέσεων της λογικής.
Πηγές:
The abject, Wikipedia
The problem of universals, Wikipedia.