Μέρα και Νύχτα

Day and Night, M.C.Escher (1938)

Η "κανονική διαίρεση του επιπέδου" ( regular division of the plane) είναι ένα θέμα το οποίο επανέρχεται τακτικά στη ζωγραφική του M.C.Escher. Πρόκειται για ένα είδος "ποσοτικοποίησης του χώρου-χρόνου του καμβά" που ο ζωγράφος επιτυγχάνει όχι χρησιμοποιώντας συντεταγμένες ή διανύσματα αλλά πραγματικά αντικείμενα, όπως ανθρώπους, ψάρια, σαύρες και πουλιά. Ο Escher είχε μια βαθύτερη γνώση των μαθηματικών και της γεωμετρίας, καθώς στη ζωγραφική του αναζήτησε μαθηματικές συμμετρίες και αναπαραστάσεις, το σχεδιασμό "αεικίνητων μηχανών" και τη φυσική αναπαράσταση οπτικών παραδόξων. 

Ένας από τους πίνακες στον οποίον εφαρμόζει την τεχνική του είναι ο προηγούμενος "Μέρα και Νύχτα." Χαρακτηριστικές είναι οι συμπληρωματικές μορφές που μοιάζουν να βγαίνουν η μία μέσα από την άλλη. Η αντίθεση τονίζεται με την εναλλαγή του άσπρου και μαύρου χρώματος: Οι λευκές πάπιες μοιάζουν να βγαίνουν μέσα από τις μαύρες προς την αντίθετη κατεύθυνση, γεμίζοντας με το σχήμα τους τον πίνακα. Επίσης, τα σχήματα χάνουν την ανεξάρτητη πραγματική τους υπόσταση, καθώς οι πάπιες μοιάζουν να γεννιούνται από τα άσπρα και μαύρα τετράγωνα του δαπέδου, ώσπου, παραμορφώμενες διαδοχικά, γίνονται ένα με αυτό. Η αντίθεση είναι συμμετρική στις δύο άκρες του πίνακα: Στη μια πλευρά το ποτάμι, το κάστρο, ο ανεμόμυλος, οι βάρκες και τα υπόλοιπα κτίσματα είναι λευκά, ενώ στην άλλη άκρη του πίνακα τα ίδια σχήματα είναι μαύρα. Αυτή η αντίθεση που επιτυγχάνει ο Escher με την τεχνοτροπία του δημιουργεί μια απώλεια της κοινής αίσθησης της πραγματικότητας και φέρνει το θεατή σε επαφή με ένα βαθύτερο επίπεδο ταύτισης. 

Ο ίδιος, σχετικά με τον πίνακα και την τεχνική του, μας λέει:

"Πολύ πριν ανακαλύψω στην Alhambra μια οικειότητα με τους Μαυριτανούς στην κανονική διαίρεση του επιπέδου, είχα αναγνωρίσει αυτό το ενδιαφέρον σε μένα. Στην αρχή δεν είχα καμμιά ιδέα για αυτήν τη δυνατότητα κατασκευής των σχημάτων μου. Δεν γνώριζα κανέναν "βασικό κανόνα" και προσπάθησα, χωρίς σχεδόν να ξέρω τι έκανα, να ταιριάξω μεταξύ τους συμπληρωματικά σχήματα στα οποία προσπαθούσα να δώσω τη μορφή ζώων... Η εμπειρία μου δίδαξε ότι οι μορφές των πουλιών και των ψαριών είναι οι πιο υποσχόμενες για το παιχνίδι της κανονικής διαίρεσης του επιπέδου. Η μορφή ενός πουλιού που πετά έχει ακριβώς τη σωστή γωνία, καθώς οι προεξοχές και τα περιθώρια που αφήνει δεν είναι ούτε πολύ έντονα ούτε πολύ αμυδρά. Επιπλέον, έχει ένα χαρακτηριστικό σχήμα, από πάνω και από κάτω, από μπροστά και από το πλάι... Αυτή η τόσο συναρπαστική προοπτική της διαίρεσης του επιπέδου... Η δυναμική ισορροπία ανάμεσσα στα σχήματα... οδήγησε στη δημιουργία πολλών αντιγράφων. Εκεί είναι που η αναπαράσταση των αντιθέτων κάθε είδους προκύπτει. Γιατί δεν οδηγείται άραγε κάποιος με τρόπο φυσικό σε ένα θέμα όπως το Μέρα και Νύχτα από τη διπλή λειτουργία των μαύρων και λευκών μοτίβων; Είναι νύχτα όταν το λευκό, ως αντικείμενο, εμφανίζεται πάνω στο μαύρο υπόβαθρο, και μέρα όταν οι μαύρες μορφές εμφανίζονται πάνω στο λευκό."

World of Escher

Περιστρεφόμενο Σύμπαν

Gödel- Einstein

Μια από τις πιο συναρπαστικές και σχετικά πρόσφατες ανακαλύψεις στο χώρο της κοσμολογίας είναι η διαστολή του σύμπαντος. Δηλαδή, ότι το σύμπαν όχι μόνο επεκτείνεται αλλά ότι αυτή η επέκταση γίνεται με ένα επιταχυνόμενο ρυθμό. Αν η διαστολή του σύμπαντος γινόταν με σταθερή ταχύτητα, αυτό απλά θα σήμαινε ότι από τη στιγμή του λεγόμενου Big Bang μέχρι σήμερα το σύμπαν θα είχε συνεχίσει να επεκτείνεται λόγω της ίδιας της αδράνειάς του, όπως για παράδειγμα τα υπολείμματα ενός μπαλονιού που σκάει (αγνοώντας τη βαρυτική έλξη). Όμως, το γεγονός ότι η διαστολή του σύμπαντος γίνεται με επιταχυνόμενο ρυθμό υπονοεί μια δύναμη η οποία κάνει τα επιμέρους τμήματα του σύμπαντος να απομακρύνονται μεταξύ τους με έναν ολοένα και αυξανόμενο ρυθμό. Αυτό το γεγονός είναι πράγματι παράξενο. Πρώτον, γιατί αυτή η δύναμη μοιάζει εξωτική, καθώς έχει τα χαρακτηριστικά «αντιβαρύτητας.» Δεύτερον, γιατί η διαστολή αυξάνει όλο και περισσότερο καθώς απομακρυνόμαστε από την αρχή, που σημαίνει ότι αυτή η δύναμη θα έχει έναν μη τοπικό χαρακτήρα καθώς μοιάζει να είναι πανταχού παρούσα.

Αυτού του είδους η συμπαντική διαστολή αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις άλυτους γρίφους της σύγχρονης φυσικής και έχει συσχετιστεί με τη λεγόμενη «σκοτεινή» ενέργεια (ή ενέργεια κενού), ότι και αν σημαίνει ο όρος. Μαθηματικά περιγράφεται μέσα από τις εξισώσεις πεδίου της γενικής σχετικότητας του Einstein, και συμβολίζεται με το γράμμα Λ. Ο ίδιος ο Einstein στην αρχή απέρριψε το Λ από τις λύσεις του θεωρώντας ένα στατικό σύμπαν, θεώρηση που αργότερα χαρακτήρισε ως ένα από τα μεγαλύτερα σφάλματά του.

Μια ακόμη μακροσκοπική παρατήρηση σχετικά με το σύμπαν είναι η ομοιογένειά του. Με άλλα λόγια το σύμπαν μοιάζει το ίδιο προς οποιαδήποτε κατεύθυνση κι αν το κοιτάξουμε, σε κοσμολογική κλίμακα. Αυτή η ομοιογένεια ερμηνεύεται μέσω της επιταχυνόμενης διαστολής που συνέβηκε σε ένα στάδιο στην ιστορία του σύμπαντος μετά το Big Bang, και πριν το σύμπαν κρυώσει όταν δημιουργήθηκαν οι διάφοροι γαλαξίες, ήλιοι και πλανήτες. Πώς είναι όμως δυνατό το σύμπαν να διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό αν δεν υπάρχει κάποιο «κέντρο αντιβαρύτητας,» αντίστοιχο με την έννοια ενός βαρυτικού κέντρου. Γιατί αν δεν υπάρχει ένα τέτοιο κέντρο, τότε το κάθε σημείο του σύμπαντος θα πρέπει ακαριαία να γνωρίσει με τι ρυθμό θα πρέπει να διασταλεί.

Έτσι δημιουργήθηκε η έννοια ενός περιστρεφόμενου σύμπαντος. Ο πρώτος που μαθηματικοποίησε ένα τέτοιο μοντέλο ήταν ο Kurt Gödel (1949), λύνοντας τις εξισώσεις πεδίου της γενικής σχετικότητας του Einstein με ανάλογο τρόπο (θεωρώντας μια ομογενή κατανομή περιστρεφόμενης ύλης και μια μη μηδενική κοσμολογική σταθερή). Η λύση του Gödel έχει απορριφθεί λόγω της παρατηρηθείσας ομοιογένειας που επικρατεί μέσα στο ορατό σύμπαν. Μήπως όμως αυτή η παρατηρούμενη ομοιογένεια είναι τελικά αποτέλεσμα της συμπαντικής περιστροφής; Ίσως ναι, ίσως όχι. Το γεγονός είναι πάντως ότι η έννοια της περιστροφής απλοποιεί πολύ τα πράγματα, καθώς αν η επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος οφείλεται σε μια φυγόκεντρη δύναμη, λόγω της περιστροφής του, τότε δεν χρειάζεται καμία «σκοτεινή ενέργεια» για την ερμηνεία αυτής της διαστολής. Επιπλέον, δίνει ένα κεντρικό σημείο αναφοράς, έναν άξονα περιστροφής, παρότι ακόμα κι αν αυτός υπάρχει είναι προς το παρόν δύσκολο αν όχι ακατόρθωτο να βρεθεί.

Το περιστρεφόμενο σύμπαν του Gödel περιέχει εκτός από την έννοια του απόλυτου χώρου- χρόνου και ένα ακόμα παράδοξο: τις κλειστές χρονοειδείς καμπύλες. Αυτές είναι κοσμικές γραμμές στο χώρο-χρόνο τέτοιες ώστε ένα αντικείμενο που τις ακολουθεί να επιστρέφει πίσω στο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε. Επειδή αυτές οι γραμμές δεν είναι μόνο χωρικές αλλά και χρονικές, είναι σαν να γυρνάει κάποιος πίσω στο παρελθόν του. Παρά τα παράδοξα που εγείρονται, όπως το γνωστό παράδοξο του παππού (grandfather paradox) έχουν προταθεί διάφοροι τρόποι «παράκαμψης» από αυτά τα παράδοξα χωρίς να επέρχεται παραβίαση της αιτιότητας. Επίσης, βασισμένες στις κλειστές χρονοειδείς γραμμές είναι και οι σκουληκότρυπες καθώς και ο κύλινδρος του Tippler:

Ο κύλινδρος του Tippler είναι μια υποθετική κατασκευή μεγάλης πυκνότητας και απείρου μήκους, που περιστρέφεται γύρω από τον επιμήκη άξονα. Αυτό το υποθετικό αντικείμενο θεωρείται ότι μπορεί να επιτρέψει το ταξίδι στο χρόνο και για αυτό έχει ονομαστεί χρονομηχανή του Tippler, καθώς αυτός ήταν ο πρώτος που συνειδητοποίησε τη συγκεκριμένη χρησιμότητα αυτού του αντικειμένου (1974). Ο Stephen Hawking πάντως σε κείμενό του (1992) πιστεύει ότι κλειστές χρονοειδείς γραμμές δεν μπορούν να δημιουργηθούν, και έτσι ο κύλινδρος του Tippler δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ταξίδι στο χρόνο. Ίσως βέβαια τελικά να αποδειχθεί ότι, κάτω από κάποιες συνθήκες, μπορεί.

Η δυνατότητα ύπαρξης σκουληκότρυπων στη γενική σχετικότητα αποδείχθηκε πρώτα από τους Kip Thorne και Mike Morris (1988), ενώ στη συνέχεια θεωρήθηκαν και άλλα είδη τέτοιων κατασκευών. Το χαρακτηριστικό ενός τέτοιου αντικειμένου είναι ότι συνδέει δύο απόμακρα, κατά τ’ άλλα, σημεία στο σύμπαν αποκαθιστώντας μια γρήγορη μεταξύ τους επικοινωνία. Επίσης συνδέει δυο διαφορετικά σημεία στο χρόνο, έτσι ώστε θεωρητικά μια σκουληκότρυπα θα μπορούσε να αποτελέσει μια χρονομηχανή. Παρά τον πολλά υποσχόμενο χαρακτήρα τους, οι σκουληκότρυπες αποτελούν προς το παρόν άκρως εξωτικά αντικείμενα, καθώς τα ποσά ενέργειας που απαιτούνται για να «ανοίξουν» και να παραμείνουν ανοιχτές είναι τεράστια, κάνοντας την οποιαδήποτε ελπίδα για επαλήθευση της δυνατότητας ενός ταξιδιού στο χρόνο πολύ μακρινή. Εντούτοις, θα μπορούσαν να υπάρχουν έτοιμες σκουληκότρυπες στο σύμπαν από τη δημιουργία του. Σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει βέβαια πρώτα να ανακαλυφθούν.

Η πιθανότητα ενός περιστρεφόμενου σύμπαντος θέτει και άλλα ερωτήματα όπως αυτό που σχετίζεται με την αρχή του Mach: Ενώ η κίνηση με σταθερή ταχύτητα είναι σχετική, η κίνηση με επιτάχυνση (όπως στην περίπτωση της περιστροφής) είναι απόλυτη. Αυτό σημαίνει ότι ένας επιταχυνόμενος παρατηρητής ξέρει ότι επιταχύνεται μετρώντας με τα όργανά του τις μη αδρανειακές δυνάμεις που αναπτύσσονται πάνω του. Κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργείται η έννοια ενός απόλυτου χώρου και χρόνου, κάτι που παρότι θα έβρισκε σύμφωνο τον Νεύτωνα, θα έκανε τον Mach να εξοργιστεί: «Απόλυτος χώρος και χρόνος ως προς τι; Ως προς το κέντρο περιστροφής του σύμπαντος; Αφού κάτι τέτοιο δεν υπάρχει,» θα μονολογούσε. Ή μήπως τελικά υπάρχει; Μήπως στην αρχή του χρόνου (και του χρόνου) υπάρχει ένα «κεντρικό σημείο,» ίσως μια υπερ- γιγάντια μαύρη τρύπα, από την οποία το σύμπαν ξεκίνησε, το κρατάει σε συνοχή, ενώ αυτό περιστρέφεται; Ή τίποτε από αυτά δεν ισχύει και το σύμπαν απλώς διαστέλλεται και συστέλλεται κατά περιόδους; Επίσης, εκτός από την ύπαρξη κάποιου κέντρου μέσα στο σύμπαν, και επομένως ενός απόλυτου συστήματος αναφοράς, τίθεται και το ζήτημα των κλειστών χρονοειδών καμπυλών. Αυτές θα επέτρεπαν τα ταξίδια στο χρόνο, με όλα τα λογικά παράδοξα τα οποία συνεπάγονται. Γιατί οι τρόποι που αυτήν τη στιγμή διαθέτουμε για να ξεπεραστούν αυτά τα παράδοξα, όπως για παράδειγμα η ερμηνεία των πολλών κόσμων του Everett, δημιουργούν περισσότερα παράδοξα από εκείνα που ήθελαν να λύσουν.

Περαιτέρω

An example of a new type of cosmological solutions of Einstein’s field equations of gravitation

The Gödel solutions to the Einstein field equations

Rotating cylinders and the possibility of global causality violation

"Big Spin" Model of Gravity

Επίσης (από την Wikipedia)

Gödel metric- Closed timelike curve- Tipler cylinder- Wormhole

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΑ ΜΙΜΙΔΙΑ: ΕΠΑΓΩΓΗ ΑΝΤΙ ΜΙΜΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Η έννοια του «μιμιδίου»

Ενώ τα γονίδια είναι λίγο- πολύ γνωστά, ελάχιστα είναι γνωστά τα μιμίδια. Ο όρος αυτός, που εισήχθηκε από τον Richard Dawkins το 1976 στο Εγωιστικό Γονίδιο, ορίζεται στο λεξικό της Οξφόρδης ως «ένα πολιτισμικό στοιχείο που θεωρείται ότι μπορεί να διαδοθεί με μη γενετικά μέσα, ιδιαίτερα τη μίμηση.» Υποψήφια μιμίδια περιλαμβάνουν: μια λέξη, πρόταση, σκέψη, πεποίθηση, μελωδία, επιστημονική θεωρία, εξίσωση, έναν φιλοσοφικό γρίφο, ένα θρησκευτικό τελετουργικό, μια πολιτική ιδεολογία, γεωργική πρακτική, μόδα, έναν χορό, ένα ποίημα, μια συνταγή για ένα γεύμα, μοντέλα αυτοκινήτων, τους υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα. Προερχόμενο από την ελληνική λέξη μίμηση (και τη γαλλική λέξη même ή «το ίδιο»), ένα μιμίδιο υποτίθεται ότι αντιγράφεται από μυαλό σε μυαλό με τρόπο ανάλογο με ένα γονίδιο από σώμα σε σώμα.

Αναλογίες ανάμεσα στα μιμίδια και στα γονίδια

Τα μιμίδια υπόκεινται στη φυσική επιλογή με τη Δαρβινιστική έννοια. Η διαδικασία της φυσικής επιλογής απαιτεί τα στοιχεία της να είναι μονάδες κληρονομούμενης πληροφορίας που ελέγχουν την ύλη που κωδικοποιεί αυτήν την πληροφορία, και για την οποία υπάρχει με το χρόνο μια προτίμηση η οποία ξεπερνά κατά πολύ το ρυθμό της εγγενούς αλλαγής: «Η πληροφορία μπορεί να πολλαπλασιαστεί και να επεξεργαστεί από τη φυσική επιλογή μόνο αν η τελευταία επηρεάζει την πληροφορία κατά ένα μεγαλύτερο ποσοστό από τις ανταγωνιστικές διαδικασίες όπως η γενετική μετάλλαξη και απόκλιση» (Williams 1992). Η ύλη που κωδικοποιεί την πληροφορία που επιλέγεται μπορεί να είναι το DNA ή RNA, όπως με τα γονίδια και τις πρωτεΐνες, τα ηλεκτροχημικά νευρικά δίκτυα ή τις γραπτές γλώσσες, όπως με τα μιμίδια, ή τα μη βιολογικά ηλεκτρικά κυκλώματα, όπως με τους ιούς των υπολογιστών.

Οι μονάδες της φυσικής επιλογής πρέπει να έχουν γονιμότητα. Αυτές ή οι φορείς τους πρέπει «να είναι γόνιμες και να πολλαπλασιάζονται,» διαφορετικά θα υπάρχει μικρή μορφολογική ή συμπεριφοριστική αλλαγή στην επιλογή των μονάδων εξαιτίας της έλλειψης διαφορικών στοιχείων. Οι κληρονομήσιμες αλλαγές πρέπει να αντιγραφούν με υψηλή πιστότητα, έτσι ώστε να μοιάζουν μεταξύ τους περισσότερο απ’ ό,τι οι ανεξάρτητες μορφές. Μόνο τότε μπορούν να επιλέγονται επανειλημμένα ως ευνοϊκές ή να διαγράφονται ως αχρείαστες από τη φυσική επιλογή. Οι παραλλαγές της αντιγραφής πρέπει να είναι σχετικά μακρόβιες. Πρέπει να επιζήσουν τουλάχιστον αρκετά ώστε να παραγάγουν περισσότερα αντίγραφα από τις άλλες μορφές προκειμένου να συμβάλλουν σε διαφορική καταλληλότητα ή σε αναπαραγωγική επιτυχία.

Τέλος, τα στοιχεία της φυσικής επιλογής πρέπει να ανταγωνίζονται για την επιβίωσή τους πάνω σε σπάνιες πρώτες ύλες που τα διατηρούν σε ένα δεδομένο περιβάλλον (π.χ. τα κύτταρα, οι οργανισμοί, το μυαλό, η μνήμη των υπολογιστών, κλπ.), αλλιώς δεν θα υπάρχει πίεση για επιλογή.

Το εγωιστικό γονίδιο και το αλτρουιστικό μιμίδιο

Τα γονίδιά μας είναι, θα λέγαμε, μονάδες αναπαραγωγής του εαυτού μας. Με αυτήν την έννοια, είμαστε γενετικά εξοπλισμένοι με όλες τις σχετικές πληροφορίες για τον επιτυχή ανταγωνισμό, με άλλους τους άλλους μας, με σκοπό την επιβίωση και τη διαιώνιση των δικών μας γονιδίων. Κατ’ αναλογία, τα μιμίδια θα ανταγωνίζονται και αυτά μεταξύ τους για επικράτηση. Πολλές φορές, η επιτυχία της επικράτησης καθορίζεται όχι από την ισχύ και τη βία αλλά χάρη στη «διπλωματία.» Έτσι, η επιτυχημένη μετάδοση ενός μιμιδίου εξασφαλίζεται μέσα από διαδικασίες «πολιτισμένες» και όχι «κτηνώδεις.»

Υπάρχει επίσης μια νέα θεώρηση σχετικά με την αυταπάρνηση και τη φιλικότητα. Οι ευχάριστοι τύποι που είναι διαθέσιμοι και χρήσιμοι στους άλλους έχουν περισσότερες πιθανότητες να τους επηρεάσουν. Είναι «πηγές μιμιδίων.» Άνθρωποι εσωστρεφείς είναι «καταβόθρες μιμιδίων» που άλλα μιμίδια και οι φορείς τους αποφεύγουν. Οι πηγές μιμιδίων σκορπίζουν «μιμίδια αλτρουισμού» και άλλα καλά μιμίδια (π.χ. ανοχή) καθώς και κακά μιμίδια (π.χ. πίστη) που στηρίζονται πάνω στο αλτρουιστικό μιμίδιο. Τα κακά μιμίδια που στηρίζονται στο μιμίδιο του αλτρουισμού λέγεται ότι χρησιμοποιούν το «τέχνασμα της αυταπάρνησης» για να πετύχουν το σκοπό τους στα ανυποψίαστα μυαλά. Τα κακά θρησκευτικά μιμίδια ασπάζονται το αλτρουιστικό μιμίδιο και εισχωρούν σε μυαλά για να σχηματίζουν ένα μολυσματικό μιμιδιακό σύμπλεγμα (Dawkins 1993, Lynch 1996, Dennett 1997).

Οι Πλατωνικές ιδέες και τα μιμίδια

Ένα ενδιαφέρον θέμα είναι μια σύγκριση ανάμεσα στα μιμίδια και στις Πλατωνικές ιδέες. Για τον Πλάτωνα, οι ιδέες αποτελούσαν τις αναλλοίωτες παγκοσμιότητες του κόσμου, πάνω στις οποίες παράγονταν τα καθημερινά υλικά, ατελή, αντικείμενα. Για τους σύγχρονους μιμητιστές, οι ιδέες είναι μιμίδια, τα οποία είτε παράγονται από το μυαλό μέσα σε ένα δεδομένο πολιτισμικό περιβάλλον είτε προϋπάρχουν στο μυαλό ως αρχετυπικοί και διαχρονικοί μορφικοί σχηματισμοί. Σε αυτήν την τελευταία περίπτωση, τα μιμίδια είναι «αυτό- προσαρμοζόμενα,» δηλαδή ανθεκτικά κι ευέλικτα στις αλλαγές.

Παρότι οι πραγματικές κατασκευές σπανίως περιλαμβάνουν τέλεια τετράγωνα, τέτοιες (φαινοτυπικές) ατέλειες τείνουν να ακυρώνονται μακροπρόθεσμα επειδή ο υποκείμενος (γενοτυπικός) κώδικας είναι ακριβώς «αυτό- προσαρμοζόμενος:» αυτό που περνά στην αναμετάδοση είναι η ουσία του αντικειμένου, ενώ κάθε πραγματικό αντικείμενο είναι μια ατελής προσέγγιση.» Ο Πλάτωνας θα χαμογελούσε. «Κατ’ εμέ,» θεωρεί ο Dawkins, «η σχεδόν γενετική κληρονομιά της γλώσσας και των θρησκευτικών και παραδοσιακών εθίμων διδάσκει το ίδιο μάθημα.»

Όπως τα Πλατωνικά στερεά, έτσι κι άλλες μη μαθηματικές αλλά διαφορετικής φύσης δομές, όπως η γλώσσα, με τη μορφή ενός εξελιγμένου τρόπου μετάδοσης πληροφορίας, φαίνεται να διαθέτουν ένα αρχετυπικό περιεχόμενο, το οποίο ξετυλίγεται κατά την, προφορική και γραπτή, χρήση της γλώσσας, η οποία μοιάζει να βασίζεται και να καθοδηγείται, σε κάποιο βαθμό, από αυτό το περιεχόμενο.

Το έργο του ανθρώπου που μαθαίνει τη γλώσσα δεν είναι να μιμηθεί και να συνεπάγει. Είναι να χρησιμοποιήσει την επιφανειακή μορφή των προτάσεων για να εξετάσει τη δυνατότητα εφαρμογής προϋπαρχουσών και παρατηρησιακά «αόρατων» συντακτικών δομών, όπως η μεταβατική φραστική δομή και οι ενσωματωμένες σχέσεις αντικειμένου- υποκειμένου (Chomsky 1986).

Μίμηση και δημιουργικότητα

Από την άποψη της μιμιτικής δεν υπάρχει αληθινή μίμηση χωρίς αναπαραγωγή, και αντιστρόφως. Το σημείο κλειδί για τη μίμηση δεν είναι ότι προκαλεί ή αποσπά ή παράγει ή αναπαράγει τις πληροφορίες. Μάλλον, τόσο προκαλεί την αναπαραγωγή όσο και παρέχει τις πληροφορίες για την αναπαραγωγή της. Η διαδικασία της μίμησης προκαλεί την αναπαραγωγή συμπεριλαμβάνοντας, ως μέρος της πληροφορίας που παρέχει, οδηγίες για την αντιγραφή της πληροφορίας. Αυτό συνεπάγεται ότι η πληροφορία που μεταφέρεται από έναν αναπαραγωγό (replicator) περιέχει πάντα τις οδηγίες για την αντιγραφή αυτών των οδηγιών. Το σχέδιο δόμησης ενσωματώνει τον οικοδόμο.

Είμαστε ολοένα και περισσότερο μάρτυρες μιας γρήγορης και παγκόσμιας εξάπλωσης ανώνυμων ηλεκτρονικών μηνυμάτων που οι περισσότεροι από εμάς θα προτιμούσαμε να μην υπάρχουν αλλά που δεν μπορούμε να τα αποφύγουμε. Αυτό ενισχύει κατά πολύ το συναίσθημα ότι αυτά τα μηνύματα είναι αυθαίρετα, ενεργά, επιθετικά και ζωντανά. Πιστεύω ότι αυτό το συναίσθημα είναι μια παραίσθηση. Οι ιδέες δεν αναπαράγονται ούτε αντιγράφονται στο μυαλό. Δεν φωλιάζουν ούτε αποικίζουν τα μυαλά, και γενικά δεν διαδίδονται από μυαλό σε μυαλό με τη μίμηση. Είναι τα μυαλά που παράγουν και δημιουργούν τις ιδέες. Τα μυαλά κτίζουν ορισμένες επικοινωνίσιμες πτυχές των ιδεών που παράγονται, και αυτές οι πτυχές ενεργοποιούν ή ανασύρουν ιδέες σε άλλα μυαλά μέσω της επαγωγής και όχι της μίμησης.

Εντούτοις, το μεγαλύτερο μέρος της υψηλής πιστότητας επικοινωνίας προκύπτει μέσω της επαγωγής παρά της μίμησης. Θεωρείστε την απλή πρόταση που εκφράζεται από τη δήλωση, «οι γάτες κυνηγούν τα πουλιά.» Όταν διαβάζετε την δήλωση δεν έχετε την πρόταση να επαναλαμβάνεται στο μυαλό σας. Αυτό συμβαίνει ακόμα κι αν το περιεχόμενο στο οποίο η δήλωση εκφράζεται είναι όσο πιο φτωχό γίνεται. Η αποκωδικοποίηση της συντακτικής δομής μιας έκφρασης δεν είναι το τέλος μιας συνηθισμένης διαδικασίας επικοινωνίας, αλλά μόνο η αρχή. Με το πού αποκωδικοποιηθούν συντακτικά, τα σημασιολογικά στοιχεία μιας πρότασης ανακτώνται με τρόπους που «αυτόματα» ενεργοποιούνε ένα πλούσιο σύνολο εννοιολογικών δομών. Αυτές οι δομές εν μέρει είναι έμφυτες και εν μέρει ενισχύονται μέσω της προσωπικής εμπειρίας και της προϋπάρχουσας μαρτυρίας τους από άλλες δομές.

Mιμιδιακή έκρηξη

Για την ψυχολόγο Susan Blackmore (1999), ο ανθρώπινος εγκέφαλος, η γλώσσα και ο εαυτός εξελίχθηκαν επειδή έδωσαν πρώτιστα πλεονέκτημα στα μιμίδια και όχι στα γονίδια. Ο εγκέφαλος μεγάλωσε προκειμένου να λειτουργήσει ως μια ολοένα καλύτερη μηχανή αντιγραφής για τα μιμίδια. Εξελίχθηκε σαν ένας γενετικός τηλέτυπος κτισμένος και ελεγχόμενος από τα μιμίδια. Ομοίως, η γλώσσα επιλέχτηκε για τη μετάδοση των μιμιδίων. Η γλώσσα εξελίχθηκε σαν μια γενετική τηλεφωνική γραμμή που κτίστηκε για την επικοινωνία των μιμιδίων. Ο εαυτός, επίσης, δημιουργήθηκε από τα μιμίδια και για την αντιγραφή τους. Το «Εγώ,» με την ψευδαίσθησή του περί ελεύθερης βούλησης, είναι στην πραγματικότητα ένα οχυρό των μιμιδίων για την άμυνά τους ενάντια στην εκτόπισή τους από μάζες ατρόμητων ανταγωνιστών που εισβάλλουν από το γειτονικό κοινωνικό περιβάλλον.

Όπως τα γονίδια, τα μιμίδια μπορούν να περάσουν υποθετικά «κάθετα» από το γονέα στο παιδί: για παράδειγμα, στη θρησκευτική πρακτική της περιτομής. Τα μιμίδια μπορούν επίσης να αντιγραφούν «οριζόντια» από πρόσωπο σε πρόσωπο- μεταξύ ομοίων ή από τους ηγέτες στους ακόλουθους- όπως η έννοια του μιμιδίου καθαυτού. Στο εξελικτικό μας παρελθόν, όταν η επικρατούσα μετάδοση ήταν κατά πολύ κάθετη, ενώ η οριζόντια ήταν περιορισμένη σε μερικά πολιτισμικά κατασκευάσματα, η επικράτηση των μιμιδίων εξαρτιόταν σχεδόν αποκλειστικά από την καταλληλότητα του πληθυσμού που τα φιλοξενούσε. Με τη γλώσσα, οι υπολογιστικές δυνατότητες της οριζόντιας μετάδοσης εκτινάχθηκαν.

Μόλις η νέα, ταχύτερη εξέλιξη των μιμιδίων ξεκίνησε, δεν ήταν πλέον υποταγμένη στον παλαιότερο, αργό ρυθμό της γενετικής εξέλιξης, ή καν δεσμευμένη από εκείνη. Τα μιμίδια θα μπορούσαν ακόμη και να εξοντώσουν τους φορείς τους αν τους δινόταν ο χρόνος και τα μέσα για να μεταδοθούν σε νέα θύματα πριν από την καταστροφή του φορέα, όπως στις ιστορικά γνωστές περιπτώσεις των θρησκευτικών ή πολιτικών μαρτυρίων. Με το διαδίκτυο και την παγκοσμιοποίηση της μετάδοσης πληροφορίας, ο εξελικτικός ρυθμός της μιμιδιακής μεταβολής φαίνεται να βρίσκεται άλλη μια φορά στα πρόθυρα της εκθετικής αύξησης, με απρόβλεπτες εξελικτικές συνέπειες. Τώρα υπάρχει ακόμα λιγότερη πίεση στα μιμίδια να εγγυηθούν τη φυσική επιβίωση των εγκεφάλων, καθώς ολοένα και μεγαλύτερη μιμιδιακή δραστηριότητα μεταφέρεται από τη βιόσφαιρα στον κυβερνοχώρο.

Προς μια επιστήμη της μιμητικής

Στο The Extended Phenotype ο Dawkins φάνηκε να υποχωρεί από την ισχυρή υπεράσπιση μιας επιστήμης της μιμητικής σχετικά με το μυαλό και τον πολιτισμό: «η κύρια αξία της βρίσκεται όχι τόσο στο να καταλάβουμε τον ανθρώπινο πολιτισμό όσο στο να ακονίσουμε την αντίληψη σχετικά με τη γενετική φυσική επιλογή» (1982). Σε ένα πρόσφατο δοκίμιο, ο ίδιος (1999) αποδίδει στον Dennett (1995) και στην Blackmore (1999) ένα μεγάλο μέρος της ανανεωμένης πίστης του στη «δυνατότητα ότι το μιμίδιο θα μπορούσε μια μέρα να αναπτυχθεί σε μια κατάλληλη υπόθεση του ανθρώπινου μυαλού»- δυνατότητα που φαίνεται τώρα προσιτή.

Μια γενική θεωρία της εξέλιξης των αντιγράφων υπό τη φυσική επιλογή απαιτεί: γονιμότητα και διαφοροποίηση, κληρονομικότητα και υψηλή πιστότητα, μακροζωία και προσαρμοστικότητα, ανταγωνιστικότητα για τους πόρους που ενισχύουν την επιβίωση. Όποτε όλοι αυτοί οι αλληλένδετοι παράγοντες είναι παρόντες, σε οποιοδήποτε περιβάλλον όπου οι νόμοι της αιτιότητας και της θερμοδυναμικής ισχύουν, διαφορετικές σειρές των αυτο- αντιγραφόμενων μορφών μπορούν να εξελιχθούν από μια ή μερικές αρχικές μορφές. Καθώς οι νέες μορφές εξελίσσονται, έτσι γίνεται και με τα περιβάλλοντα στα οποία οι μορφές συνεχώς προστίθενται και προσαρμόζονται. Η πολιτισμική εξέλιξη των ιδεών (μιμίδια), συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών που προκαλούνται από τις ιδέες σχετικά με τα γνωστικά και κοινωνικά περιβάλλοντα στα οποία οι ιδέες προσαρμόζονται, φαίνεται ότι αποτελεί τη σωστή εικόνα.

Αν και η σχέση των μιμιδίων με τα γονίδια είναι μια σχέση αναλογίας, είναι μια μεταφορά όπως ήταν η αναλογία των Rutherford-Bohr του ατόμου με το ηλιακό σύστημα στην αρχή του περασμένου αιώνα. Η ίδια η αναλογία μιμιδίων-γονιδίων έχει σκοπό να λειτουργήσει σαν ένα ερευνητικό πρόγραμμα που θα οδηγήσει ενδεχομένως σε μια επιστήμη της «μιμητικής,» όπως η αναλογία ατόμου- ηλιακού συστήματος χρησιμοποιήθηκε από αρκετούς επιστήμονες ως υπόθεση εργασίας για να βοηθήσει στην ενοποίηση των φυσικών διαδικασιών στο μικροσκοπικό (π.χ. ηλεκτρομαγνητισμός) και στο μακροσκοπικό (π.χ. βαρύτητα) επίπεδο. Το πρώτο στάδιο της μιμητικής, τότε, είναι να διευκρινιστεί αν και πώς η αναλογία ανάμεσα στα μιμίδια και στα γονίδια στέκει κάτω από έναν επαληθεύσιμο έλεγχο. Αν η αναλογία μπορεί να είναι πληροφορικά συνεχής, τότε πρέπει να είναι σε θέση να προβλέψει αξιόπιστα τις σημαντικές και εκπληκτικές επιστημονικές ανακαλύψεις σχετικά με συγκεκριμένες αιτιακές δομές. Σε αντίθετη περίπτωση, όπως με το πλανητικό μοντέλο του ατόμου, θα πρέπει τελικά να απορριφθεί ως επιστημονική έρευνα. Ακόμα και έτσι, η αναλογία μπορεί να διατηρηθεί ως παιδαγωγική συσκευή, η οποία θα μπορούσε να εισάγει τους αμύητους σε ένα πεδίο που θα έχει αναπτυχθεί, εν μέρει, από τις αποτυχημένες προσπάθειες να κατασταθεί η αναλογία πληροφορική.

Χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από:
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΑ ΜΙΜΙΔΙΑ:

ΕΠΑΓΩΓΗ ΑΝΤΙ ΜΙΜΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Γράμμα στους επικεφαλής γιατρούς των ψυχιατρικών ασύλων

[Διακήρυξη βασισμένη σε κείμενο του Desnos και η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό La révolution Surréaliste, το Δεκέμβριο του 1925]

                           

Κύριοι,

Οι νόμοι είναι το έθιμο που σας παραχωρεί το δικαίωμα να μετράτε το πνεύμα. Αυτή η υπέρτατη δικαιοδοσία, επίφοβη, είναι εν γνώσει σας που ασκείτε. Ας γελάσουμε. Η ευπιστία των πολιτισμένων λαών, των γνωστικών, των ειδικών της ψυχιατρικής που δεν ξέρουν παρά τα τεχνητά φώτα. Η πρόοδος του επαγγέλματός σας είναι προδικασμένη. Δεν σκοπεύουμε να συζητήσουμε εδώ την αξία της επιστήμης σας ούτε την αμφίβολη ύπαρξη των ψυχικών ασθενειών. Αλλά για εκείνες τις υποτιθέμενες παθογένειες που εγείρουν τη σύγχυση της ύλης και του πνεύματος,   για εκείνες τις ταξινομήσεις από τις οποίες οι πιο ασαφείς είναι και οι μόνες εύχρηστες, κομπίνα των ευγενών προσπαθειών να προσεγγίσουν τον κόσμο του εγκεφάλου όπου ζουν οι αιχμάλωτοί σας. Για πόσους από εσάς, για παράδειγμα, το όνειρο ενός παραληρήματος, οι εικόνες που αποτελούν τη λεία του, δεν είναι παρά μια σαλάτα λέξεων;

Δεν εκπλησσόμαστε που σας βρίσκουμε υπόλογους για ένα αμάρτημα το οποίο δεν ήταν μοιραίο. Αλλά διαμαρτυρόμαστε ενάντια στην υποχρέωση που αποδίδεται στους ανθρώπους, γεννημένους ή όχι, να ακυρώνουν με το μόνιμο εγκλεισμό τους τις έρευνές τους στο χώρο του πνεύματος.

Και τι φυλάκιση! Γνωρίζουμε- αν και όχι αρκετά- ότι τα άσυλα τα οποία πολύ απέχουν από το να είναι τέτοια, είναι απεχθείς φυλακές, όπου οι εγκλεισμένοι παρέχουν έργο δωρεάν και βολικό, όπου η κακοποίηση αποτελεί τον κανόνα, ο οποίος εφαρμόζεται από εσάς. Τα ψυχιατρικά άσυλα, υπό το πέπλο της επιστήμης και της δικαιοσύνης, μπορούν να συγκριθούν με τους στρατώνες, τις φυλακές, τους τόπους εξορίας.

Δεν θα θέσουμε εδώ το ερώτημα του αυθαίρετου εγκλεισμού,  για να αποφύγουμε τις εύκολες εκ μέρους σας δικαιολογίες. Διαβεβαιώνουμε ότι ένας μεγάλος αριθμός των τροφίμων σας τελείως τρελών σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό, είναι, κι εκείνοι, αυθαίρετα εγκλεισμένοι. Δεν δεχόμαστε την παρεμπόδιση της ελεύθερης εξέλιξης ενός παραληρήματος, εξίσου θεμιτού, εξίσου λογικού όσο κάθε άλλη διαδικασία ανθρώπινης σκέψης ή πράξης. Η καταπίεση των αντικοινωνικών πράξεων είναι τόσο απατηλή όσο και απαράδεκτη από μόνη της. Όλες οι ατομικές πράξεις είναι αντικοινωνικές. Οι τρελοί είναι τα κατ’ εξοχήν μεμονωμένα θύματα της κοινωνικής δικτατορίας. Στο όνομα αυτής της ατομικότητας που είναι ιδιότητα του ατόμου, απαιτούμε την απελευθέρωση των καταδίκων της κοινής αντίληψης, καθώς σε καμία περίπτωση ο νόμος δεν μπορεί να φυλακίσει όλους τους ανθρώπους που σκέφτονται και δρουν.

Χωρίς να εξετάζουμε τον κυριολεκτικά ιδιοφυή χαρακτήρα των εκδηλώσεων κάποιων τρελών, στο βαθμό που είμαστε ικανοί να τον εκτιμούμε, υποστηρίζουμε την απόλυτη ισχύ της αντίληψής τους για την πραγματικότητα, και όλων των επακόλουθων πράξεων.

Μπορείτε να το θυμηθείτε αυτό αύριο το πρωί την ώρα του επισκεπτηρίου, όταν προσπαθείτε χωρίς λεξικό να συνομιλήσετε με αυτούς τους ανθρώπους πάνω στους οποίους, παραδεχθείτε το, δεν έχετε κανένα επιχείρημα παρά μόνο τη βία.

Απόσπασμα από το βιβλίο History of the Surrealist Movement

9 Μαΐου Port Lligat

[Από το Ημερολόγιο μιας ιδιοφυίας, Salvador Dali]

Ξυπνώντας φιλάω το αυτί της Gala για να αιστανθώ με την άκρη της γλώσσας μου το πάχος του μικροσκοπικού εξογκώματος στο λοβό. Εκείνη τη στιγμή αισθάνομαι, όλα ανακατωμένα με το σάλιό μου, τον Πικάσο. Ο Πικάσο, ο οποίος είναι ο πιο ζωντανός άνθρωπος που έχω γνωρίσει και που έχει ένα σημάδι στο λοβό του αριστερού αυτιού του. Αυτό το σημάδι, ελαφρώς πιο λαδί από το σκούρο χρυσό και προεξέχοντας πολύ- πολύ λίγο, είναι ακριβώς στο ίδιο σημείο με εκείνο της συζύγου μου, Gala. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ακριβές αντίγραφό του. Πολύ συχνά, όταν σκέφτομαι τον Πικάσο, χαϊδεύω τη μικρή εξόγκωση στη γωνία του αριστερού αυτιού της Gala. Και αυτό συμβαίνει συχνά, επειδή ο Πικάσο είναι ο άνθρωπος που σκέφτομαι συχνότερα, μετά τον πατέρα μου. Και οι δύο είναι λίγο πολύ οι William Tells της ζωής μου. Είναι ενάντια στην εξουσία τους που έχω φτάσει στην ηρωική επανάσταση, χωρίς δισταγμό, από τη νεότερη εφηβεία μου.

Εκείνο το σημάδι της Gala είναι το μόνο ζωντανό μέρος του σώματός της που μπορώ να αγκαλιάσω τελείως με τα δυο μου δάχτυλα. Με καθησυχάζει με έναν παράλογο τρόπο ως προς τη φοινικοκολογική αθανασία της. Και την αγαπώ περισσότερο από τη μητέρα μου, περισσότερο από τον πατέρα μου, περισσότερο από τον Πικάσο, και ακόμα περισσότερο από τα χρήματα!

Η Ισπανία είχε πάντα την τιμή να προσφέρει στον κόσμο τις υψηλότερες και βιαιότερες αντιθέσεις. Αυτές οι αντιθέσεις στον 20ο αιώνα είναι ενσαρκωμένες στις δύο προσωπικότητες του Pablo Picasso και του ταπεινού υπηρέτη σας. Τα σημαντικότερα πράγματα που μπορούν να συμβούν σε έναν σύγχρονο ζωγράφο είναι:

1. Να είναι Ισπανός.

2. Να ονομάζεται Gala Salvador Dali.

Αυτά τα δύο πράγματα μου έχουν συμβεί. Όπως το Χριστιανικό μου όνομα δείχνει, προορίζομαι να μην κάνω τίποτα λιγότερο από το να σώσω τη σύγχρονη ζωγραφική από τη νωθρότητα και το χάος. Ονομάζομαι Dali, που σημαίνει «επιθυμία» στα Καταλανικά, και έχω τη Gala. Ο Πικάσο είναι βεβαίως Ισπανός, αλλά η Gala έχει μόνο μια βιολογική σκιά στη γωνία του αυτιού του, και ονομάζεται Pablo, όπως ο Pablo Casals, όπως οι Πάπες- δηλαδή, έχει ένα όνομα όπως ο καθένας.

Την 10η

Στην κοινωνία, με έναν περιοδικό αλλά μονότονο τρόπο, συναντώ πολύ κομψές (και επομένως αρκετά όμορφες) γυναίκες, με τα κόκκαλα του κόκκυγα αναπτυγμένα σχεδόν τερατωδώς. Για αρκετά χρόνια, μιλώντας γενικά, τέτοιες γυναίκες πέθαιναν να με γνωρίσουν προσωπικά. Η συζήτηση συνήθως πηγαίνει κάπως έτσι:

Butterfly Landscape (The Great Masturbator in a Surrealist Landscape With DNA) (1957)

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Φυσικά σε ξέρω με το όνομά σου.

ΕΓΩ, ο DALI

Επίσης.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Θα παρατηρήσατε ίσως ότι δεν έχω σταματήσει να σας κοιτάζω. Πιστεύω πως είστε γοητευτικός.

ΕΓΩ, ο DALI

Επίσης.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Μη με κολακεύετε! Ούτε καν με προσέξατε.

ΕΓΩ, ο DALI

Μιλάω για τον εαυτό μου, Κυρία.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Συνεχίζω να αναρωτιέμαι πώς κάνετε το μουστάκι σας να δείχνει προς τα πάνω.

ΕΓΩ, ο DALI

Χουρμάδες!

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Συγνώμη;

ΕΓΩ, ο DALI

Χουρμάδες. Ναι, χουρμάδες, ο καρπός της χουρμαδιάς. Στην έρημο, ρωτάω για χουρμάδες, τους τρώω, και πριν πλύνω τα χέρια μου, τα περνάω ελαφριά πάνω στο μουστάκι μου. Αυτό είναι αρκετό να το κάνει να στέκεται.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Ωω!!!!!!

ΕΓΩ, ο DALI

Άλλο ένα πλεονέκτημα είναι ότι η ζάχαρη από τους χουρμάδες αναπόφευκτα τραβάει τις μύγες.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Πόσο απαίσιο!

ΕΓΩ, ο DALI

Λατρεύω τις μύγες. Είμαι ευτυχισμένος μόνο στον ήλιο, γυμνός και καλυμμένος με μύγες.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

 (ήδη πεισμένη, από τον τόνο της ισχυρής πειθούς μου, για την αλήθεια όλων όσων είπα)

Αλλά πώς είναι δυνατό να αγαπάτε να είστε καλυμμένος από μύγες; Είναι τόσο βρώμικες!

ΕΓΩ, ο DALI

Μισώ τις βρώμικες μύγες. Αγαπάω μόνο τις πιο καθαρές.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Αναρωτιέμαι πώς μπορείτε να ξεχωρίσετε τις καθαρές μύγες από τις βρώμικες.

ΕΓΩ, ο DALI

Μπορώ να τις ξεχωρίσω αμέσως. Δεν αντέχω τη βρώμικη μύγα των πόλεων ή ακόμα και τη μύγα του χωριού με την πρησμένη κοιλιά, κίτρινη σαν μαγιονέζα, τα μαύρα φτερά της που μοιάζουν σαν να είναι βυθισμένα σε κάποια πένθιμη νεκροφιλική μάσκαρα. Αγαπώ μόνο τις καθαρότερες μύγες, υπερ- ευτυχισμένες, ντυμένες με μικρά γκρίζα κοστούμια προβατοκαμήλου από τη Balenciaga, που ακτινοβολούν σαν ένα στεγνό ουράνιο τόξο, τέλειο σαν τη μίκα, με γρανιτένια μάτια και με κοιλιές της ευγενούς Νάπολης κίτρινες, όπως οι θαυμάσιες μικρές μύγες των ελαιώνων του Port Lligat, όπου κανένας δεν ζει εκτός από την Gala και τον Dali. Αυτές οι μικρές μύγες έχουν πάντα τη χάρη να κάθονται στην οξειδωμένη ασημένια πλευρά του φύλλου της ελιάς. Είναι οι νεράιδες της Μεσογείου. Έφεραν έμπνευση στους Έλληνες φιλοσόφους, οι οποίοι πέρασαν τις ζωές τους στον ήλιο, καλυμμένοι με μύγες… Η ονειροπόλος έκφρασή σας με κάνει ήδη να πιστέψω ότι έχετε κυριευτεί από τις μύγες… Για να τελειώσω αυτό που έλεγα, πρέπει να σας πω ότι την ημέρα που θα καταλάβω ότι οι σκέψεις μου διαταράσσονται από τις μύγες που με καλύπτουν, θα ξέρω ότι οι ιδέες μου δεν έχουν τη δύναμη εκείνου του παρανοϊκού ρέματος που είναι η απόδειξη της μεγαλοφυΐας μου. Από την άλλη μεριά, αν δεν παρατηρήσω τις μύγες, είναι η πιο σίγουρη απόδειξη ότι έχω την πνευματική μου κατάσταση εξ ολοκλήρου υπό έλεγχο.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΟΚΚΥΞ

Πραγματικά, όλα όσα λέτε φαίνεται πως έχουν νόημα! Οπότε είναι αλήθεια πως το μουστάκι σας είναι μια αντένα μέσω της οποίας παίρνετε τις ιδέες σας;

Σε αυτήν την ερώτηση ο θεϊκός Dali απογειώνεται και ξεπερνάει τον εαυτό του. Κεντά όλα τα αγαπημένα θέματά του, κεντά τη δαντέλλα του Vermeer, τόσο ευγενικά, τόσο υποκριτικά, δελεαστικά και γαστρονομικά ώστε δεν μένει τίποτα από τη γυναίκα κόκκυξ αλλά ο κουβανικός κόκκυγας. Δηλαδή- όπως θα σκέφτεστε ήδη – η καθαρή άπιστη σύζυγος που, μέσω της κυβερνητικής διαδικασίας μου, εξαπατά το αρσενικό της, το έτερον ήμισυ.

την 11^η

Έχω ήδη παρατηρήσει, περιγράφοντας τη συνάντησή μου με τον Freud, ότι το κρανίο του έμοιαζε σαν ένα σαλιγκάρι της Βουργουνδίας. Το πόρισμα είναι προφανές: αν θέλετε να φάτε τις σκέψεις του πρέπει να τις τραβήξετε έξω με μια βελόνα. Τότε βγαίνουν έξω ολόκληρες. Αν όχι, σπάζουν και δεν υπάρχει τίποτα που μπορείτε να κάνετε για αυτό, δεν θα καταλήξετε πουθενά. Σήμερα υπενθυμίζοντάς σε σας το θάνατο του Freud, θα προσθέσω ότι το σαλιγκάρι της Βουργουνδίας, έξω από το κέλυφός του, είναι ένα από τα πράγματα που μοιάζουν αρκετά εντυπωσιακά σαν ένα πίνακα του EL Greco. Επίσης, ένας EL Greco και ένα σαλιγκάρι Βουργουνδίας είναι δύο πράγματα που δεν έχουν καμία απολύτως γεύση. Από μια καθαρά γαστρονομική άποψη, είναι λιγότερο χυμώδη από μια λαστιχένια γόμα.

Όλοι εκείνοι που αγαπούν τα σαλιγκάρια φωνάζουν ήδη με διαμαρτυρίες. Πρέπει να μπω σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Ακόμα κι αν το σαλιγκάρι και ο EL Greco δεν έχουν καμία γεύση, κατέχουν και μας προσφέρουν εκείνη την εξαιρετικά σπάνια και σχεδόν θαυματουργή αρετή της «υπέρτατης γευστικής μίμησης,» η οποία συνίσταται στον αφανισμό τους και στην παροχή ενός χώρου συνάντησης (λόγω της δική τους έλλειψης γεύσης) για όλες τις γεύσεις που αποτελούνται από τα καρυκεύματα με τα οποία συνοδεύονται. Εξίσου είναι μαγικά οχήματα για το σμίξιμο όλων των γεύσεων. Και για αυτό κάθε μια από τις γεύσεις με τις οποίες ο EL Greco και το σαλιγκάρι της Βουργουνδίας ετοιμάζονται μπορεί να πετύχει το καθαρό του άσμα ευδιάκριτα και συμφωνικά.

Αν το σαλιγκάρι είχε μια γεύση από μόνο του, θα μπορούσε άραγε ο ανθρώπινος ουρανίσκος να αποκτήσει μια τέτοια γνώση Πυθαγόρεια γνώση αυτού που αντιπροσωπεύεται στο Μεσογειακό πολιτισμό από εκείνη τη μολυβή ημισέληνο, σεληνιακή και να ψυχορραγεί με εκστατική ευφορία- το γαρίφαλο του σκόρδου; Το σκόρδο που φωτίζει, ώστε να έρθουν δάκρυα στα μάτια, τον ασυννέφιαστο ουρανό της άνοστης γεύσης του σαλιγκαριού.

Με τον ίδιο τρόπο η ανουσιότητα του EL Greco είναι από μόνη της τόσο ανούσια άνοστη όσο εκείνη του σαλιγκαριού της Βουργουνδίας χωρίς καρυκεύματα. Αλλά προσοχή!- όπως το σαλιγκάρι, έτσι κι ο EL Greco κατέχει εκείνη την τροχαία αρετή, εκείνη τη μοναδική δύναμη να κάνει όλα τα λουλούδια να ανθίζουν οργιαστικά. Όταν άφησε την Ιταλία, ήταν περισσότερο χρυσός, πιο αισθησιακός και παχύς από έναν «έμπορος της Βενετίας,» αλλά κοιτάξτε τον όταν φθάνει στο Τολέδο και απορροφά ξαφνικά όλα τα αρώματα, τις ουσίες, και τις πεμπτουσίες του ασκητικού και απόκρυφου πνεύματος της Ισπανίας. Ύστερα γίνεται πιο Ισπανός από τους Σπανιόλους επειδή, μαζοχιστικός και πιο άνοστος από ένα σαλιγκάρι, είναι τέλεια κατάλληλος για να γίνει ο υποδοχέας, η παθητική σάρκα κατάλληλη να υποδεχθεί τα στίγματα των ποιμενικών ιπποτών που σταυρώθηκαν λόγω ευγένειας. Αυτή είναι η προέλευση των μαύρων και γκρίζων του με τη μοναδική γεύση της καθολικής πίστης και τα στρατιωτικά μέταλλα της ψυχής, εκείνο το υπέρ- σκόρδο με τη μορφή του φεγγαριού στη χάση του σκληρού ασημιού του Lorca. Είναι το ίδιο το φεγγάρι που φωτίζει τις όψεις του Τολέδο και τις διάστικτες πτυχές και τις κουρτίνες στην Assumption του, μια από τις πιο επιμηκυμένες φιγούρες του EL Greco, τόσο παρόμοιες από κάθε άποψη με το καμπυλωτό περίβλημα ενός πικάντικου Βουργουνδέζικου σαλιγκαριού αν το παρατηρήσετε προσεκτικά καθώς ξεδιπλώνεται και τεντώνεται στην άκρη της βελόνας σας! Αυτό που χρειάζεται να φανταστείτε είναι ότι εκείνη η δύναμη της βαρύτητας που το τραβάει προς τη γη είναι, αν αντιστρέψετε την εικόνα, η δύναμη που το κάνει να πέσει προς τον ουρανό!

Τέτοια, με μια μοναδική οπτική εικόνα, είναι τα στοιχεία που προωθώ για τη διατριβή μου η οποία δεν είναι ακόμα επιβεβαιωμένη και σύμφωνα με την οποία ο Freud δεν είναι παρά ένας «μεγάλος μυστικιστής αναποδογυρισμένος.» Γιατί αν ο εγκέφαλός του, βαρύς και καρυκευμένος με όλα τα ιξώδη του υλισμού, αντί να κρέμεται καταθλιπτικά, τραβηγμένος προς τα κάτω από τη δύναμη της βαρύτητας από τους βαθύτερους υπονόμους της γης, είχε σε αντίθεση συρθεί προς τον άλλο ίλιγγο, εκείνο των ουράνιων αβύσσων, εκείνος ο εγκέφαλος, επαναλαμβάνω, αντί να μοιάζει με το ημι- αμμωνιακό σαλιγκάρι του θανάτου, θα έμοιαζε ακριβώς με τη λαμπρή Assumption που ζωγράφισε ο EL Greco όπως ανέφερα μερικές γραμμές πίσω.

Ο εγκέφαλος του Freud, ένας από τους πιο αλμυρούς και σημαντικούς της εποχής μας, ήταν κατ' εξοχή το σαλιγκάρι του επίγειου θανάτου. Για αυτό, μέσα του κατοίκησε η ουσία της σταθερής τραγωδίας της Εβραϊκής ιδιοφυίας που στερείται πάντα από εκείνο το αρχέγονο στοιχείο, την ομορφιά- μια προϋπόθεση απαραίτητη για την πλήρη γνώση του Θεού, ο Οποίος πρέπει να είναι απώτατα όμορφος.

Φαίνεται ότι χωρίς να το καταλαβαίνω ζωγράφισα τον επίγειο θάνατο του Freud στο πορτρέτο με μολύβι που έκανα για εκείνον ένα χρόνο πριν το θάνατό του. Η ιδιαίτερη πρόθεσή μου ήταν να δημιουργήσω ένα καθαρά μορφολογικό σχέδιο της ιδιοφυίας της ψυχανάλυσης, αντί για το προφανές πορτρέτο ενός ψυχολόγου. Όταν το πορτρέτο τελείωσε, ικέτευσα τον Stefan Zweig, που ήταν ο μεσολαβητής μου με τον Freud, να του το δείξει, και έπειτα περίμενα αγωνιωδώς τα όποια σχόλιά του. Είχα κολακευτεί εξαιρετικά από το θαυμασμό του κατά την διάρκεια της συνάντησής μας: «Δεν έχω ξαναδεί ένα τόσο τέλειο πρότυπο ενός Ισπανού! Τι φανατικός υποστηρικτής!»

Πορτραίτο του Freud (1938) με ανατομία σαλιγκαριού

Το είχε πει αυτό στον Zweig αφού με είχε αναλύσει με έναν φοβερά επίμονο τρόπο. Έλαβα την απάντηση του Freud τέσσερις μήνες αργότερα όταν, συνοδευόμενος από την Gala, συνάντησα πάλι τον Stefan Zweig και τη σύζυγό του για ένα μεσημεριανό γεύμα στη Νέα Υόρκη. Ήμουν τόσο ανυπόμονος που δεν περίμενα τον καφέ για να ρωτήσω τον Freud πια ήταν η αντίδρασή του για το πορτρέτο μου.

«Του άρεσε πολύ,» μου είπε ο Zweig.

Ζήτησα περισσότερες λεπτομέρειες, με προθυμία να μάθω αν ο Freud είχε κάνει οποιαδήποτε συγκεκριμένη παρατήρηση ή τουλάχιστον κάποιο σχόλιο που θα μου ήταν απείρως πολύτιμο, αλλά ο Stefan Zweig μου φάνηκε αόριστος ή αποσπασμένος από άλλες σκέψεις. Υποστήριξε ότι ο Freud είχε εκτιμήσει πολύ «τη λιχουδιά των εικόνων» και έπειτα βυθίστηκε πίσω στην καθιερωμένη του ιδέα: θέλησε να πάμε μαζί του στη Βραζιλία. Το ταξίδι, είπε, θα ήταν θαυμάσιο και θα έφερνε μια καρποφόρο αλλαγή στις ζωές μας. Εκείνη η ιδέα και ο ψυχαναγκασμός του από τη δίωξη των Εβραίων στη Γερμανία ήταν τα ατελείωτα σχόλια του μονολόγου του γεύματός μας. Φαινόταν ότι έπρεπε πραγματικά να πάω στη Βραζιλία προκειμένου να επιβιώσω. Διαμαρτυρήθηκα ότι μισούσα τους τροπικούς. Ένας ζωγράφος δεν μπορεί να ζήσει, βεβαίωσα, αν δεν περιστοιχίζεται από το γκρι των ελιών και το κόκκινο του ευγενούς χώματος της Σιένα. Η φρίκη μου για κάθε τι εξωτικό αναστάτωσε τον Zweig μέχρι σημείου δακρύων. Ύστερα μου υπενθύμισε το μέγεθος των βραζιλιάνων πεταλούδων, αλλά έτριξα τα δόντια μου: οι πεταλούδες είναι παντού πολύ μεγάλες. Ο Zweig βρέθηκε σε απελπισία. Φάνηκε να σκέφτεται ότι μόνο στη Βραζιλία θα μπορούσε η Gala και εγώ να είμαστε ευτυχισμένοι.

Οι Zweigs μας άφησαν τη διεύθυνσή τους, την οποία έγραψαν σχολαστικά. Δεν μπορούσε να πιστέψει ότι θα παρέμενα τόσο απειθής και πεισματάρης. Πραγματικά θα σκεφτόσασταν ότι η άφιξή μας στη Βραζιλία θα ήταν ένα θέμα ζωής ή θανάτου για εκείνο το ζευγάρι!

Δύο μήνες αργότερα μάθαμε για τη διπλή αυτοκτονία των Zweigs στη Βραζιλία. Είχαν αποφασίσει εκείνη την αυτοκτονία σε μια στιγμή τέλειας διόρασης, αφού έγραψαν ο ένας στον άλλο.

Πεταλούδες τόσο μεγάλες;

Μόνο όταν διάβασα το τελευταίο κεφάλαιο του μεταθανάτιου βιβλίου του Stefan Zweig, ο Κόσμος του Αύριο, έμαθα τελικά την αλήθεια για το σχέδιό μου. Ο Freud δεν είχε δει ποτέ το πορτρέτο του. Ο Zweig μου είχε πει ψέματα διακριτικά. Σύμφωνα με εκείνον, το πορτρέτο μου προέβλεπε τόσο εντυπωσιακά τον επερχόμενο θάνατο του Freud που δεν τόλμησε να του του δείξει, φοβούμενος να μην τον αναστατώσει αχρείαστα, και ξέροντας ότι ήδη έπασχε από καρκίνο.

Χωρίς δισταγμό, τοποθετώ τον Freud μεταξύ των ηρώων. Αντικατέστησε για τους Εβραίους το μέγιστο και σημαντικότερο όλων των ηρώων τους – το Μωυσή. Ο Freud έχει δείξει ότι ο Μωυσής ήταν Αιγύπτιος, και στην εισαγωγή στο βιβλίο του για το Μωυσή - το καλύτερο και πιο τραγικό από τα βιβλία του- προειδοποιεί τους αναγνώστες του ότι αυτή η απόδειξη ήταν ο δυσκολότερος και πιο φιλόδοξος στόχος του, αλλά επίσης και ο πιο διαβρωτικά πικρός!

Τέλος οι μεγάλες πεταλούδες!