Είναι η λογική εμπειρική;

Γιατί η κλασσική λογική αποτυγχάνει

Έχω ξαναπεί πως όλα τα αδιέξοδα και τα παράδοξα οφείλονται σε σφάλματα λογικής. Η λογική μας, κατά την προσωπική μου άποψη και άλλων, είναι μία έκφανση του Λόγου, μιας απώτερης και πληρέστερης φυσικής νοημοσύνης. Παρότι η λογική θεωρείται εμπειρική, για μένα είναι αυτονόητο πως η λογική είναι έμφυτη στον άνθρωπο. Το βασικό χαρακτηριστικό της λογικής είναι η συνέπεια (bivalence). Κάτι δηλαδή μπορεί να είναι είτε αληθές είτε ψευδές. Ο Goedel ωστόσο απέδειξε ότι ακόμη κι αν κάτι είναι αληθές δεν μπορεί να αποδεικτεί ότι ισχύει. Με αυτόν τον τρόπο έδειξε την τρωτότητα της λογικής απέναντι στη φυσική πραγματικότητα. Η λογική είναι όχι μόνο έμφυτη στον άνθρωπο αλλά είναι και ελλιπής Κι όσο παράξενο κι αν ακουστεί, τα ένστικτά μας καθώς και τα ήθη μας είναι λογικά σύνολα. Εντολές δηλαδή σωστού και λάθους. Ακόμη και ο γενετικός μας κώδικας είναι ένα λογικό σύνολο εντολών γονιδίων σε κατάσταση δυαδική 'on' και 'off'. Τι θα μπορούσε όμως να υπάρξει 'εκεί έξω' ή 'εδώ και τώρα μέσα μας' που να άρει τα παράδοξα της σκέψης και να μας βγάλει από τα ηθικά μας αδιέξοδα; Εκτός από κάποιες διαφορετικές προσεγγίσεις της κλασσικής λογικής, τον τελευταίο αιώνα αναπτύχτηκε μια νέα μορφή λογικής, η κβαντική λογική (quantum logic). Σύμφωνα με την κβαντική λογική κάτι μπορεί να είναι ταυτόχρονα αληθές και ψευδές χωρίς κάτι τέτοιο να έρχεται σε αντίφαση με τη φυσική πραγματικότητα. Η κβαντική φυσική επίσης θα γκρεμίσει κι άλλα προπύργια της κλασσικής λογικής, όπως η τοπικότητα, ο ντετερμινισμός και η αιτιότητα Η κβαντική φυσική αποκάλυψε στον άνθρωπο ένα νέο τρόπο σκέψης, φυσικής νοημοσύνης ή Λόγου που μόλις μετά βίας μπορεί να δεκτεί και να ακολουθήσει η λογική, καθώς αποτελεί μόνον ένα μικρό τμήμα του.


Η συνέπεια της λογικής

Αποδίδουμε στη λογική ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά, νόμους που τη διέπουνε. Ο θεμελιώδης νόμος είναι αυτός της λογικής συνέπειας (principle of bivalence): Κάτι δεν μπορεί να είναι μαζί σωστό και λάθος. Παρατηρούμε ακριβώς ότι η λογική λειτουργεί μ' έναν στοιχειώδη δυαδικό κώδικα π.χ. 'on = true' και 'off = false', ανταποκρίνεται δηλαδή σε μία boolean άλγεβρα. Η γνωστή Σαιξπηρική πρόταση 'to be or not to be?' ενσαρκώνει με το φιλοσοφικότερο τρόπο αυτό το δίλημμα της κλασσικής λογικής.


Είναι η λογική εμπειρική;

Αυτός είναι ο τίτλος δύο άρθρων τουHilary Putnam πρώτα και του Michael Dummett έπειτα, που ασχολούνται με το κατά πόσο τα εμπειρικά δεδομένα της κβαντομηχανικής μπορούν να ανατρέψουν τη συνήθη κλασσική λογική. Ο Putnam χρησιμοποίησε μιαν αναλογία ανάμεσα στους νόμους της λογικής και του νόμους της γεωμετρίας: Κάποτε αποδεχόμασταν την Ευκλείδεια γεωμετρία (επίπεδος χώρος) ως την αληθινή τοπολογία του διαστήματος. Σήμερα χρησιμοποιούνται μη Ευκλείδειες (καμπύλος χώρος) για την περιγραφή του χώρου- χρόνου. Ο Putnam χρησιμοποιεί ακόμη την αρχή της αβεβαιότητας (ότι δηλαδή δεν μπορούμε να ξέρουμε ταυτόχρονα τη θέση και την ορμή ενός αντικειμένου) για να δείξει την αναγκαιότητα μιας νέας λογικής, της κβαντικής λογικής (quantum logic). Ενώ για την κλασσική λογική και φυσική η προηγούμενη αβεβαιότητα είναι παράδοξη, στα πλαίσια της κβαντικής λογικής και φυσικής είναι μια πραγματικότητα. Ο Dummett από τη σειρά του επισημαίνει ότι η ρεαλιστική θεώρηση του κόσμου μέσω της λογικής διατηρεί την επιμεριστικότητα (principle of distributivity), κατά τον ίδιο τρόπο που διατηρεί την αρχή της συνέπειας. Για την αρχή της συνέπειας μίλησα παραπάνω. Σε ότι αφορά την αρχή της επιμεριστικότητας (μια από τις βασικές μαθηματικές αρχές και λογικές πράξεις) είναι ο απλός τύπος 2 • (1 + 3) = (2 • 1) + (2 • 3). Θα συζητήσουμε τις συνέπειες σε επίπεδο πραγματικότητας του νόμου παρακάτω, στην κβαντική λογική. Για τον Dummet ο ρεαλισμός και η διατήρησή του, δεν μπορεί να εξηγήσει το πώς κάποια πράγματα μπορούν να μην είναι ούτε σωστά ούτε λάθος, θεωρώντας έτσι την αναγκαιότητα μιας διαισθητικής λογικής, σύμφωνα με την οποία τα διφορούμενα και η μεταφυσική είναι μια πραγματικότητα.


Κβαντική λογική (Quantum logic)

Από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με την κβαντική λογική ήταν οι Garrett Birkhoff και John von Neumann, που έδειξαν ότι τα αποτελέσματα των κβαντικών μετρήσεων μπορούν να αναπαρασταθούν σαν δυαδικές προτάσεις, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να συνδυαστούν όπως ακριβώς οι συνήθεις προτάσεις της κλασσικής λογικής. Ωστόσο οι αλγεβρικές ιδιότητες της κβαντικής λογικής διαφέρουν στο γεγονός ότι ο νόμος της επιμεριστικότητας δεν ισχύει. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε με τις εξής προτάσεις:

p = "το σωματίδιο κινείται προς τα δεξιά"

q = "το σωματίδιο βρίσκεται αριστερά από την αρχή"

r = "το σωματίδιο βρίσκεται δεξιά από την αρχή"

Ο επιμεριστικός νόμος (στην περίπτωση της λογικής άλγεβρας) μπορεί να διατυπωθεί ως εξής:

p και (q ή r) = (p και q) ή (p και r).

Το πρόβλημα στην κβαντομηχανική είναι ακριβώς η αρχή της απροσδιοριστίας: Κάποιος δεν μπορεί να ξέρει ταυτόχρονα την θέση (q= αριστερά από την αρχή ή r= δεξιά από την αρχή) και την ορμή (άρα κατεύθυνση κίνησης) με απόλυτη ακρίβεια. Επομένως και οι δυο προτάσεις p και q (ορμή προς τα δεξιά και θέση από τα αριστερά) ή p και r (ορμή προς τα δεξιά και θέση από τα δεξιά) είναι λάθος. Επομένως ο επιμεριστικός νόμος αποτυγχάνει.

Η κβαντική λογική είναι εμπειρική;

Παρότι δεν έχω διαβάσει το άρθρο του Putnam, καθώς δεν μπόρεσα να το βρω στο internet ή κάπου αλλού, θα ήθελα να σταθώ στη διαπίστωση του Von Newmann, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως. Ότι δηλαδή ακόμη και τα συμπεράσματα της κβαντικής μπορούν να αναπαρασταθούν σε δυαδικό κώδικα της κοινής boolean λογικής. (Όταν λέμε boolean εννοούμε πως όλες οι πληροφορίες μπορούν να αναπαραχτούν σε μορφή 'on' και 'off', 'ναι' και 'όχι'). Τι σημαίνει αυτό; Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κβαντική λογική. Υπάρχει κβαντική θεωρία, η οποία αναλύει φαινόμενα που ξεπερνούν την ανθρώπινη αντίληψη και εμπειρία, και τα οποία ο άνθρωπος προσπαθεί να κατανοήσει με τη μόνη λογική διαθέτει. Σε τελική ανάλυση πρόκειται για μία σύγκρουση ανάμεσα στην εμπειρία, η οποία δημιουργείται μέσα από τις αισθήσεις, και στη θεωρία, η οποία προέρχεται από τον κόσμο και τα φαινόμενα, τα οποία ξεπερνάνε την ανθρώπινη κατανόηση.

Γιατί η λογική δεν είναι εμπειρική

Οι εμπειρίες μας λαμβάνονται μέσω των αισθήσεων. Οι αισθήσεις μας είναι δέκτες μετατροπής σημάτων από το περιβάλλον προς τον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος παίρνει αυτά τα σήματα και τα μετατρέπει σε δεδομένα. Όλα τα δεδομένα μέσα στο μυαλό μας είναι δυαδικές πληροφορίες ηλεκτροχημικών σημάτων. Εμπειρία είναι ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε και κατανοούμε τον κόσμο. Τα πάντα όσα ξέρουμε για τον κόσμο είναι δεδομένα αποθηκευμένα στο μυαλό μας με τη μορφή 'on' και 'off'. Ο άνθρωπος εξαρχής λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Ακόμη και τα κύτταρα, τα γονίδια, τα ένστικτά μας, λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Το ένστικτό μας λέει: ''Να επιτεθώ'' ή ""να μην επιτεθώ'' κοκ. Βλέπουμε ότι η λογική μας αποτελεί δεύτερη φύση και ότι η λειτουργία της όχι μόνο δεν είναι εμπειρική, αλλά αντιθέτως είναι ενστικτώδης. Η εμπειρία μας είναι λογική και όχι το αντίστροφο. Πολλές φορές η εμπειρία μας έρχεται σε σύγκρουση με τη λογική και με τις προαποκτημένες μας αντιλήψεις για τον κόσμο. Τότε συνειδητοποιούμε, μέσω μιας 'αποκάλυψης' ότι ο κόσμος έχει περισσότερες διαστάσεις και προοπτικές απ' όσες οι αισθήσεις και η λογική μας αποκαλύπτουν. Αποκτάμε δηλαδή σταδιακά ένα νέο και διαφορετικό τρόπο σκέψης, ο οποίος αντιτίθεται στη λογική, μια σκέψη η οποία αισθάνεται φυλακισμένη μέσα στο ίδιο της μυαλό και θέλει, με τη δύναμή της φαντασίας της, να αποδράσει.

Η έννοια του Λόγου

Λόγος, είναι μια λέξη που έχει αποκτήσει διαφορετικά νοήματα σε διάφορες εποχές. Μπορεί να σημαίνει από την ικανότητα της ομιλίας, μέχρι και την πρωταρχική αιτία. Η λέξη ταυτίζεται ακόμη και με την έννοια της λογικής. Λέμε ότι ο άνθρωπος είναι έλλογο ον, εννοώντας ότι διαθέτει λόγο, δηλαδή λογική. Είδαμε όμως, και όπως έδειξαν τα πειράματα της κβαντομηχανικής, ότι πολλές φορές εμπειριώνουμε φαινόμενα και καταστάσεις που δεν μπορούμε να ερμηνεύουμε Θα πρέπει δηλαδή να παραδεχτούμε ότι υπάρχει μέσα στο σύμπαν κάποιο είδος νοημοσύνης ή έστω νομοτελειακής διαδικασίας η οποία ξεπερνά τα πλαίσια της ανθρώπινης λογικής.

Η ανθρώπινη στάση

Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε αυτήν την απώτερη 'Αιτία', τον 'Λόγο'; Δυστυχώς όσο προσπαθούμε να καταλάβουμε, καταλήγουμε διαρκώς σε άτοπα και σε ατέρμονους λογικούς κύκλους. Θα καταφέρει κάποτε ο άνθρωπος εξελικτικά να αποκτήσει ένα νέο και τελείως διαφορετικό από τη λογική τρόπο σκέψης; Ή μήπως αν θέλουμε να γνωρίζουμε τον κόσμο και την αλήθεια σε βάθος θα πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τη λογική και τα μαθηματικά και αντί αυτών να αφεθούμε χωρίς σκοπούς και προκαταλήψεις σε μία νέα εμπειρία; Κατά την προσωπική μου άποψη, ο άνθρωπος ήταν και θα παραμείνει λογικό ον. Εξ ορισμού δηλαδή δεν μπορεί να κατανοήσει πράγματα που ξεπερνάνε τις δικές του λειτουργίες. Είμαστε περιορισμένοι από τον ίδιο τον τρόπο λειτουργίας των αισθήσεων και του εγκεφάλου μας, κάνοντας παράτολμες σκέψεις και υποβάλλοντας ρητορικά ερωτήματα, καθώς προσπαθούμε να ερμηνεύουμε του κόσμου το θαύμα.

Η ανθρώπινη κατάσταση (2)

La Condition humaine, Magritte, 1933.

"Το να είναι κάποιος άνθρωπος παραμένει η μεγαλύτερη πρόκληση".

Η ανθρώπινη κατάσταση αναφέρεται σε όλες τις εμπειρίες των ανθρώπων. Θεωρούμε, σαν οντότητες θνητές, ότι θα υπάρχει μια σειρά βιολογικά καθορισμένων γεγονότων, κοινά στις ζωές μας, και κάποια αναπόφευκτα για όλους. Ο τρόπος με τον οποίον ο άνθρωπος αντιμετωπίζει αυτά τα γεγονότα είναι η ανθρώπινη κατάσταση. Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση, καθορίζει και την ανθρώπινη κατάσταση καθαυτή. Πρόκειται δηλαδή ουσιαστικά για ένα φιλοσοφικό πρόβλημα.

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως η ανθρώπινη κατάσταση είναι ταυτόχρονα και μία ανθρώπινη παραδοχή για το καθεστώς των ανθρώπων. Το ποιοι θεωρούμε πως είμαστε καθορίζει και τις απαντήσεις που δίνουμε στα θεμελιώδη υπαρξιακά μας ερωτήματα: Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής, αν υπάρχει; Γιατί πεθαίνουμε; Υπάρχει αιώνια ζωή; Πόσο σημαντικοί είμαστε μέσα στον κόσμο; Πώς πρέπει να φερόμαστε στους άλλους ανθρώπους; Πώς πρέπει να μεταχειριζόμαστε το περιβάλλον και τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς; Η έννοια δηλαδή αποκτά εκτός από την καθημερινή και μία μεταφυσική σημασία, γύρω από το γεγονός του θανάτου, καθώς και το τι μπορεί να υπάρχει πέρα από την ανθρώπινη εμπειρία με την οποία κατανοούμε τον κόσμο.

Διαπιστώνουμε βεβαίως ότι η ανθρώπινη κατάσταση δεν ξεπερνά το πλαίσιο της ανθρωπικής αρχής. Αποδίδουμε στον εαυτό μας και γενικότερα στο είδος μας ιδιότητες τις οποίες εμείς θεωρούμε ότι ισχύουν, αποδίδοντάς τους μια παγκόσμια και απόλυτη αξία, ανεξάρτητα από το αν ισχύουν πραγματικά. Ο πίνακας του ζωγράφου Magritte αποκαλύπτει αυτήν ακριβώς την κρυφή μας αλήθεια: Ο πίνακας, ο οποίος είναι συνάμα τα μάτια και η ψυχή μας μαζί με όλες τις εμπειρίες μας, είναι το τοπίο. Ο,τιδήποτε ξέρουμε για τον έξω κόσμο, όλα τα πράγματα που ονομάζουμε πραγματικότητα, είναι αποκυήματα της ανθρώπινης εμπειρίας μας και βρίσκονται πάνω στην επιφάνεια της συνείδησής μας.

Ορισμένοι θεωρούν πως η ανθρώπινη κατάσταση μπορεί να συνοψιστεί στα εξής τρία παράδοξα:
- Η φαντασία μας πηγαίνει παντού, ενώ το φυσικό μας σώμα δεν μπορεί.
- Είμαστε ικανοί για τα πιο ευγενικά πράγματα, αλλά ταυτόχρονα για τις φοβερότερες πράξεις.
- Ελπίζουμε για την αιώνια ζωή την ίδια στιγμή που βρίσκουμε νέους τρόπους να αυτοκαταστρεφόμαστε.

Ο όρος έχει επίσης χρησιμοποιηθεί και με αρνητική σημασία ή με κυνικό τρόπο, για να τονιστεί η ματαιότητα του ανθρώπου και του κόσμου γενικότερα. Συνηθίζουμε να λέμε τη φράση "είμαστε απλώς άνθρωποι", σαν να θέλουμε να δείξουμε την κατωτερότητά μας σε σχέση με μίαν αδιευκρίνιστη ανώτερη αιτία. Αυτό μπορεί να συγκριθεί με τη φράση "κοινοί θνητοί", σ' ένα πιο μελοδραματικό τόνο. Οι αρνητικές όψεις της "ανθρώπινης κατάστασης" απορρέουν επίσης και από τα αρνητικά και μηδενιστικά αισθήματα για το σύγχρονο πολιτισμό.

Oρισμένα φιλοσοφικά κινήματα, κυρίως ο τρανσουμανισμός (transhumanism), έχουν ως σκοπό να αλλάξουν δραματικά την ανθρώπινη κατάσταση. Άλλοι σκεπτικιστές, όπως ο Enrico Fermi, αρνούνται πως η ανθρώπινη φύση έχει στην ουσία αλλάξει και ότι παρόλα τα επιστημονικά και κοινωνικά μας επιτεύγματα, παραμένουμε αναλλοίωτοι, έχοντας απλώς μεταφερθεί μέσα σε πολυπλοκότερα περιβάλλοντα. Οι τρανσουμανιστές συμφωνούν, λέγοντας όμως ότι αυτό είναι και το πρόβλημα. Ότι δηλαδή έχουμε ολοκληρώσει την εξέλιξή μας ως βιολογικά όντα και ότι αν θέλουμε να συνεχίσουμε να προοδεύουμε με κάποιον ανάλογο ρυθμό, θα πρέπει να αλλάξουμε δραματικά τις αντίστοιχες παραμέτρους της ζωής, μέσα από νέες τεχνολογίες. Για τους τρανσουμανιστές η ανθρώπινη κατάσταση είναι μια καταπιεστική κατάσταση, την οποία και ο άνθρωπος μέσω της τεχνολογίας πρέπει να προσπαθήσει να ξεπεράσει.

ΥΣ. Προσωπικά συντάσσομαι με την άποψη του Fermi. Οι αλλαγές που συνέβησαν τον τελευταίο αιώνα στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη κοινωνία ήταν τόσο κατακλυσμιαίες ώστε ο ίδιος ο άνθρωπος, όπως και η φύση, να μη βρει το χρόνο να προσαρμοστεί. Αλλά και η όποια μέχρι τώρα προσαρμογή μας στη 'νέα εποχή', κατά βάση μας έχει αφήσει απαράλλαχτους. Οι βασικές πολιτικές και θρησκευτικές μας πεποιθήσεις, τα βασικά μας ένστικτα, καθώς και τα συλλογικά μας ενδιαφέροντα δεν έχουν αλλάξει από τότε που κατοικούσαμε σε σπηλιές. Και αυτό βεβαίως δεν είναι τυχαίο. Η φύση έχει προνοήσει για τη συντήρηση του βασικού μας γενετήσιου κώδικα, αφού είναι πολύ πιθανό να ξαναγυρίσουμε στις σπηλιές. Αν βέβαια ξεπεράσουμε την επίμονη φύση μας ξεριζώνοντας από μέσα μας κάθε τι ανθρώπινο, τότε έτσι κι αλλιώς δε θα υπάρχει και ανθρώπινη κατάσταση αφού πλέον θα είμαστε ρομπότ. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, όταν ο άνθρωπος θα βρεθεί κάποτε στο χείλος της ολοκληρωτικής καταστροφής ή μετάβασης, τότε ακριβώς θα ενεργοποιηθεί μέσα μας κάθε μηχανισμός επιστροφής στη φυσικότητα και σε αυτό που πολύ απλά ονομάζουμε ανθρώπινη κατάσταση.

Πηγή: Human condition, Wikipedia.

Λεκτικές χίμαιρες ενός υβριδικού ποιήματος

Το φεγγάρι τα βράδια που λάμπουν τα πρόσωπα

Κάτω απ’ το φως των κεριών που λιώνουν οι σκιές

Είναι ερωτευμένες με κρυμμένα λογοπαίγνια

Είναι βελόνια των πουλιών που πλέκουν τις σκέψεις

Μαρτυρικά κορμιά αντιλαλούν οι ρεματιές

Λίμνες αίματος από τ’ αγκάθια κάτω απ’ τα δάχτυλα

Απέναντι μας υπάρχει μια ηλεκτρική καρέκλα

Κι οι πάσσαλοι φορέσανε τα ψάθινα καπέλα

Μέσα στην οθόνη που τα μάτια μαστιγώνονται

Μες το κλουβί που η σιωπή αιχμαλωτίζει

To καρύδι π’ ανοίγουμε δίνει μια ιδέα κενού

Μας μεταφέρουν σύννεφα σε φράχτες ελεφάντων

Καθώς θα ταξιδεύουμε σε πλοίο φαντασμάτων

Η αγάπη είναι μία λέξη δίχως κέρατα

Στα στήθια του μινώταυρου που βόσκουν οι παρθένες.

24/10/2008

Πίνακας: Oedipus Rex, Max Ernst.

=====================================================================================

(Chimerical verses of a hybrid poem)



In the night when the moonlight sparkles our faces

Under the candlelight where shadows are melting

We are in love with hidden spin puns

With needles of birds that curl up thoughts

Corpses of martyrdom echoed in the valleys

Lakes made of wounds and thorns under fingertips

Opposite to us there is always an electric chair

And the pillars have worn their straw hats

Inside the screen where eyes are whipped

In the cage where silence still captures

And the nut we crack leaves a sense of gap

Transcending us clouds to elephant hedges

While we travel on board a ghost ship

Love is a word with no horns to the letter

The chest of the Minotaur is grazed by virgins.

24/10/2008

Painting: Oedipus Rex, Max Ernst.

Ψυχομηχανική και το Κοσμικό Υβρίδιο

Στην εποχή μας μιλάμε συχνά για διαγονιδιακά είδη, εννοώντας νέους οργανισμούς που προκύπτουν από την ανάμιξη γονιδίων δύο ή περισσοτέρων ειδών. Η διασταύρωση ειδών όμως δεν είναι κάτι νέο στην ανθρώπινη ιστορία. Πολύ πριν τις βιολογικές μεθόδους που ανέπτυξε η γενετική μηχανική, υπήρξε η ανθρώπινη φαντασία, η οποία έπλασε με τη συνδυαστική της ικανότητα τις χίμαιρες των μύθων της ανθρώπινης ιστορίας. Πρόκειται για αυτό που μπορούμε να πούμε ψυχογενετική ή ψυχομηχανική (psycho mechanics) και τα παραγόμενα είδη της ψυχοειδή υβρίδια (psychoids).

Χίμαιρα, Ετρουσκικό γλυπτό, αρχαιολογικό μουσείο της Φλωρεντίας.

Η χίμαιρα επιστημονικά είναι ένας οργανισμός που φέρει περισσότερες από μία σειρά κυττάρων. Καθένας από εμάς φέρουμε ένα ζευγάρι DNA. Του πατέρα και της μητέρας. Το γονιμοποιημένο ωάριο ονομάζεται ζυγωτό κύτταρο. Από αυτό το κύτταρο προέρχονται όλα τα κύτταρα του οργανισμού. Οι χίμαιρες φέρουν ένα ή περισσότερα επιπλέον ζυγωτά. Περιέχουν δηλαδή επιπλέον γενετικούς κώδικες, που σημαίνει ότι μπορούν να έχουν διπλά ή πολλαπλά ίδια όργανα, να είναι ταυτόχρονα αρσενικά και θηλυκά (ερμαφρόδιτα) κοκ. Οι βιολογικές χίμαιρες είναι σπάνιες. Στη φυσική όμως είναι καθολικές. Ο γενετικός μας κώδικας αποτελεί μόνο μία έκφανση απ' όλους τους πιθανούς συνδυασμούς. Σε επίπεδο παράλληλων κόσμων θα μπορούσαμε να είμαστε οποιοδήποτε από τα δυνητικά μας αδέλφια.

Το ότι τα πλάσματα της φαντασίας μας έχουν υφή, κατοικούν στην ψυχική μας σφαίρα και αποτελούνται από θεμελιώδεις μορφές (αρχέτυπα) δεν είναι καινούργια άποψη. Πρωτοδιατυπώθηκε από τον ψυχίατρο Jung. Ο ίδιος επιστήμονας έκανε λόγο και για το συλλογικό μας ασυνείδητο, ένα είδος "ταινίας" που περιέχει όλες τις κρυφές πληροφορίες του είδους μας αλλά και γενικότερα όλων των ειδών. Έτσι λοιπόν και κάπου πάνω από τα κεφάλια μας σε μιαν άγνωστη διάσταση ή εξίσου πιθανά μέσα μας, βρίσκεται όλο το κατάλληλο υλικό της ψυχογένεσης.

Είμαστε ελεύθεροι να σκεφτούμε και να παράξουμε ό,τι μορφές επιθυμούμε. Μπορούμε να διασταυρώσουμε νοερά είδη και πράγματα και να τα ανασυνθέσουμε δημιουργώντας τα προσωπικά μας ή και συλλογικά φανταστικά πλάσματα και αντικείμενα. Θα πρέπει να επισημάνω ότι το φανταστικό δεν είναι ανύπαρκτο. Το φανταστικό όχι μόνο υπάρχει αλλά και μπορεί να επιφέρει απτά αποτελέσματα στον πραγματικό μας κόσμο. Κατά τον ίδιο τρόπο που, σύμφωνα με τη θεωρία, τα αρχέτυπα παρότι μη υλικά, μπορούν να επηρεάσουν την ύλη και την ενέργεια, επομένως τον καθημερινό μας υλικό κόσμο.

Ο θάνατος του μινώταυρου από τον Θησέα

Σύμφωνα με το μύθο, ο μινώταυρος ήταν μια τερατογένεση που προήλθε από την ένωση της Πασιφάης, γυναίκας του Μίνωα, μ' ένα θεόσταλτο ταύρο. Ίσως απλά μια μετάλλαξη που χτύπησε το γιο του Μίνωα στην τότε Κρήτη, μια θλιβερή κατάσταση για το ίδιο το παιδί που του έμελλε αντί να γίνει βασιλιάς σαν τον πατέρα του, να μείνει κλεισμένος μέσα στο λαβύρινθο, το δαιδαλώδες εκείνο μινωικό ανάκτορο, μισός άνθρωπος- μισός κτήνος. Η ανθρώπινη φύση του ζητούσε στοργή αλλά η κτηνώδης του φύση διψούσε για αίμα κι ανθρώπινη σάρκα, επιθυμία που εκπληρωνόταν μέσω του ανθρώπινου φόρου που πλήρωνε η υποτελής τότε στην Κρήτη Αθήνα. Ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο. Και μαζί με αυτόν λύτρωσε το ανθρώπινο γένος από τα κτηνώδη του ένστικτα κι από το βόρβορο της ανθρωποθυσίας. Μας λύτρωσε βεβαίως συμβολικά, γιατί ο μινώταυρος είναι πρώτα απ' όλα ένα αρχέτυπο- σύμβολο μέσα στον ανθρώπινο προσωπικό και διαπροσωπικό- συλλογικό ψυχισμό.

The Soothsayer's Recompense, by Giorgio de Chirico, 1913

Pasiphaë, by André Masson, 1937

Ο de Chirico ήταν από τους πρώτους που επανέφερε το μύθο του μινώταυρου στη σύγχρονη ζωγραφική, συνδυάζοντας το νεοκλασικό του ταμπεραμέντο με το ανερχόμενο τότε σουρεαλιστικό κίνημα. Ο André Masson επίσης μαζί με τον Georges Bataille πρότειναν τίτλους όπως Le Minotaure ή Labyrinthe για περιοδικά της εποχής.

Minotaur, Pablo Picasso

Ο μινώταυρος ήταν κάτι παραπάνω από το τερατόμορφο παιδί του Μίνωα. Η μορφή του ταύρου ήταν κυρίαρχο σύμβολο στην αρχαία Αίγυπτο, χώρα στην οποία ο ζωομορφισμός των θεοτήτων ήταν συνήθης πρακτική. Ο μινώταυρος, μισός άνθρωπος- μισός ζώο στέκει κάπου ανάμεσα στο φανταστικό και στην πραγματικότητα, αντιπροσωπεύοντας το μέσον εξευμενισμού των θεών και συνάμα την εξιλέωση των δικών μας παθών. Ο Picasso, καταγόμενος από τη χώρα της ταυρομαχίας, πρακτική που με τη σειρά της έλκει την καταγωγή από τα μινωικά ταυροκαθάψια, επανήλθε αρκετές φορές στο μινώταυρο στη ζωγραφική του.

Όπως η ύλη και η ενέργεια αποτελούνται από άτομα της ύλης και σωματίδια- φορείς υλικών δυνάμεων, όπως οι σκέψεις μας αποτελούνται από τα περίφημα μιμίδια του Dawkins, έτσι και οι ψυχές μας συνίστανται στα αρχετυπικής καταγωγής ψυχοειδή. Εκτός από το μινώταυρο, μπορούμε να θυμηθούμε τους κένταυρους, μια αντίστροφη δηλαδή αναπαράσταση. Μπορούμε να θυμηθούμε επίσης τον Οάνες, τον θεό των Βαβυλωνίων, που ήταν από τη μέση και κάτω ψάρι.

Ο θεός της αρχαίας μεσοποταμίας Oannes

Ακόμη μπορούμε να ανακαλέσουμε τις γοργόνες, καθώς και την άλλη μια φορά αντίστροφη απεικόνιση στο "Η συλλογική εφεύρεση" ενός άλλου ζωγράφου, του Magritte. Το ανθρωποποιημένο κτήνος και ο κτηνώδης άνθρωπος αντιμετατίθενται στην κοσμική τους πάλη ισόποσα και με τις ίδιες πιθανότητες.

Magritte collective invention

Ο κοσμικός υβριδισμός, αυτή δηλαδή η σμίξη μεταξύ των πτυχών του φανταστικού και της πραγματικότητας δε σταματάει εδώ. Η σύγχρονη φυσική θεωρεί, έχοντας κάποια πειραματικά τεκμήρια, πως όλα τα αντικείμενα παρότι εντοπισμένα και καθορισμένα απλώνουνε τις κυματοσυναρτήσεις τους μέσα στο χώρο επ' άπειρο. Τα σύμβολα καθώς και οι αναπαραστάσεις τους είναι κι αυτά αντικείμενα. Ο υβριδισμός δηλαδή δεν περιορίζεται μόνο στις βιολογικές οντότητες και στις χίμαιρες της φαντασίας, αλλά απλοκαμιάζει σε όλα τα αντικείμενα, ζωντανά ή άψυχα, υλικά ή μη υλικά.

Φαίνεται πραγματικά ανέλπιστο, αλλά ο σαφής και αμετάκλητος χαρακτήρας των καθημερινών μας πραγμάτων, προσώπων και μορφών, σ' ένα επίπεδο που δε θα το έλεγα μόνο υποατομικό, αλλά γενικότερα υπο-βόσκον, είναι ένα συνονθύλευμα καταστάσεων, που μόνο κατά μία χρονική στιγμή ή διάστημα διαφέρουν, ενώ όλο τον υπόλοιπο καιρό τους συνυπάρχουν αδιαχώριστα. Δεν είναι μόνο τα κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες φαινόμενα ή πειράματα της φυσικής που αποκαλύπτουν αυτόν τον κατά βάση υβριδικό χαρακτήρα της πραγματικότητας, δεν είναι μόνο η διαίσθησή μας ή η πίστη μας που μας πληροφορεί γι' αυτό, είναι η ίδια η ανθρώπινη ιστορία του υπερβατικού, που αναδύεται μέσα από το μύθο, εκφράζεται μέσα από την τέχνη, καθορίζεται από την επιστήμη και σιγά- σιγά, μέσα από την καθημερινή μας εμπειρία, γίνεται μία αυτονόητη καθημερινότητα.

ΥΣ. Στην επίσημη ορολογία της ψυχολογίας υπάρχει ο όρος 'ψυχοκινητική', ο οποίος έχει και μία περιορισμένη έννοια, συναισθήματα δηλαδή που παράγονται από βιολογικούς παράγοντες. Ο όρος ψυχομηχανική (psycho mechanics) αναφέρεται σε κάτι άλλο: Στην ψυχή ως πραγματική και αντικειμενική οντότητα μέσα στο σύμπαν, η οποία έχει τη δυναμική να κατευθύνει και να αναπαράγει τα υλικά φαινόμενα (επομένως και τα βιολογικά) μ' έναν τρόπο προς το παρόν άγνωστο.

Παραπομπές: The Anthropic Principle

Psycho mechanics and the cosmic hybrid @ 2008.

Το σύμπλεγμα του ρινόκερου

Ο σουρεαλισμός και ο υπερσουρεαλιστής Dali

Ο Dali παρότι ήρθε σε επαφή με το κίνημα του σουρεαλισμού ανεξαρτητοποιήθηκε γρήγορα από αυτό. Οι υπόλοιποι σουρεαλιστές αποποιήθηκαν τον Dali χαρακτηρίζοντάς τον ως φιλοχρήματο και καλλιτεχνικά βλάσφημο. Ο ίδιος θα ονόμαζε τους επικριτές του ηθικολόγους κι υποκριτές. Πράγματι το να βγάζει κάποιος χρήματα, με τρόπο μάλιστα ανώδυνο για τους άλλους και πρωτότυπο δεν είναι κακό. Όπως δεν είναι κακό και το να προβάλλεται το γυμνό ή το σεξουαλικό υπονοούμενο μέσα από την τέχνη. Οι υπόλοιποι σουρεαλιστές ίσως ήταν πλούσιοι. Ο Dali δεν ήταν, αλλά έγινε.

Portrait of Gala with Rhinocerotic Symptoms (link)

Ο Dali και η Gala

Το τι είναι χυδαίο είναι καθαρά υποκειμενικό. Προσωπικά πιστεύω ότι τα ράσα μιας καλόγριας είναι πολύ πιο προκλητικά από το γυμνό γυναικείο κορμί. Κατά τον ίδιο τρόπο η αποκαλυπτική και αυθόρμητη τέχνη μπορεί να είναι πολύ ελκυστικότερη από την καλλωπισμένη και προσεγμένη. Η Gala για τον Dali φαντάζομαι πως θα ήτανε η ιδανικότερη από όλες τις καλόγριες, η ομορφότερη απ' όλες τις Παναγίες. Και η πιο καλλιεργημένη απ' όλες τις πόρνες. Η Gala βέβαια αντιπροσωπεύει και την ενσάρκωση του αρχέτυπου μύθου της Γαλάτειας. Του αγάλματος που ο βασιλιάς Πυγμαλίωνας ερωτεύτηκε και το έφερε, με τη βοήθεια της θεάς Αφροδίτης, στη ζωή. Η Gala για τον Dali ήταν ό,τι η Γαλάτεια για τον Πυγμαλίωνα και ό,τι είναι η Ιδανική γυναίκα για κάθε άντρα χωριστά.


Ο ρινόκερος και το ρινοκεροτικό σύμπλεγμα

"Rhinoceros"

Ο ρινόκερος είναι ένα ακόμη είδος υπό εξαφάνιση. Κυνηγιέται για το κέρατό του, το οποίο κι αφαιρείται ενώ το ζώο αφήνεται νεκρό με μια τρύπα στο μέτωπο. Τα κέρατα πωλούνται στη μαύρη αγορά ως τρόπαια και διαλύονται σε μορφή σκόνης, η οποία και πίνεται ως το ύστατο αφροδισιακό. Το βαθύτερο αίτιο της απόλαυσης είναι η εκδίκηση. Όταν δε βρίσκουμε λόγο για να εκδικηθούμε, τότε κυνηγάμε απλά για το κέφι μας. Η τέχνη αποτελεί έναν τρόπο δημιουργικής εκτόνωσης, για τον καλλιτέχνη και για το θεατή. Δείτε για παράδειγμα με τι αρμονία αναδεικνύεται η γυναικεία μορφή μαζί με την ανελέητη επιθυμία της και τον επιθετικό πόθο, εκ μέρους του θεατή, απόκτησής της.

Young Virgin Autosodomised by the Horns of her own Chastity, 1954

Τα κέρατα ενός ρινόκερου και ο σύγχρονος διανυσματικός λογισμός

Ο Dali όχι μόνο υιοθέτησε τη μορφή του ρινόκερου ως σύμβολο της σεξουαλικής ισχύος και πόθου, αλλά χρησιμοποίησε τα κέρατα του ζώου ως μέσο ανασύνθεσης του κόσμου:

God Ilissus (or Eridanos), Phidias (?), Parthenon marbles

Rhinocerotic Disintegration of Illissus of Phidias, Dali (1954)

Ο Ιλισός του αρχαίου γλύπτη Φειδία γίνεται ο σύγχρονος Ιλισός του ζωγράφου Dali, μόνο που αυτήν τη φορά το κορμί του δεν αποτελείται από τις λείες και συνεχείς γραμμές του μάρμαρου, αλλά από τις διακεκομμένες κι αιχμηρές σειρές κεράτων. Τι εξαιρετική σύλληψη! Στα σύγχρονα μαθηματικά όλα τα υλικά αντικείμενα αναπαρίστανται μέσω διανυσμάτων που 'κατοικούν' σε έναν αφηρημένο χώρο (Hilbert space). Τα διανύσματα ωστόσο δεν είναι μόνο βέλη. Συνιστούν σύνολα διαφορετικών πραγμάτων. Δηλαδή όχι μόνο τρεις συντεταγμένες του χώρου μπορούν να αναπαρασταθούν μ' ένα διάνυσμα, αλλά και όλες οι πιθανές καταστάσεις ενός αντικειμένου μπορούν να αναπαρασταθούν με μία κυματοσυνάρτηση που είναι ένα διάνυσμα στο χώρο του Hilbert. Κατά τον ίδιο τρόπο τα κέρατα ενός ρινόκερου είναι διανυσματικά αντικείμενα στο 'χώρο του Dali' (Dali space) με τα οποία αναπαρίσταται ο φυσικός κόσμος.

Κοιτώντας με τα μάτια του Dali τον κόσμο μες από τα μάτια ενός ρινόκερου

Ο ρινόκερος είναι ένα υπέροχο και πράο πλάσμα. Εμείς παρόλα αυτά συνηθίζουμε να κοιτάμε μόνο τον όγκο του και όχι τον ψυχικό του κόσμο. Εάν το κάναμε αυτό, τότε θα βλέπαμε μέσα του ένα κομμάτι του εαυτού μας, σε μία καλοκάγαθή του έκφραση. Το ίδιο ίσως έπρεπε να έχει κάνει και η σύγχρονη επιστήμη. Ο ίδιος ο Dali είχε πει ότι η φυσική χρειάζεται όχι μόνο να ποσοτικοποιηθεί (quantified) αλλά και να ερωτοποιηθεί (eroticised). Θα έλεγα πως το ρινοκερoτικό σύμπλεγμα (rhinicerotic complex) του Dali είναι το δυναμικό με το οποίο ο ζωγράφος προσπάθησε να ενοποιήσει την επιστήμη με τη ζωγραφική. Μία προσπάθεια εύρεσης μιας θεωρίας της 'Τέχνης των Πάντων' (Art of Everything), μέσα από την έκφραση όλων των σεξουαλικών ενστίκτων και φαντασιώσεων και τη σμίξη τους με το μειλήχιο και παντοτινό.

ΥΣ. Θα έλεγα απλά πως το κόμπλεξ του ρινόκερου (rhinocerotic complex) είναι το αίσθημα της σεξουαλικής υπεροχής χωρίς την ανάλογη αίσθηση του κινδύνου.

The rhinocerotic complex @ 2008.

Παρουσία αγγέλων εντός ατμομηχανής

«Όταν με τη βαρύτητα του ανέμου που συναρπάζει τα φρόκαλα μεσ’ απ’ τα πόδια των μανάδων εσάλπισε το πεφταστέρι τις τελευταίες εντολές των θεανθρώπων σηκώθηκε υπερήφανος ο φθόγγος και μ’ ευκαμψία τελείου μηχανικού λεπτολογήματος παρέσυρε την ευτυχία προς τα πελάγη μιας παμμεγίστης παλιρροίας. Τότε συνέβη να φτερνισθούν οι φυσητήρες και όλα τα κήτη ανέστρεψαν την κοιλιά τους και κατεποντίσθηκαν αύτανδρα τα περασμένα κουφάρια υπέρ της αναγεννήσεως της ευτυχίας υπέρ της ειρήνης υπέρ της αμαυρώσεως υπέρ της εκλάμψεως της αληθείας υπέρ της κατισχύσεως των ρόδων και της μαγικής αράχνης εν έτει χαράς για τον αιώνα των μεγάλων ολισθημάτων των κυμάτων επάνω στα στεκούμενα καράβια.»

Εμπειρίκος, από την Υψικάμινο, 1935.

Η χειρότερη δικτατορία που γνώρισε ποτέ αυτός ο πλανήτης και ο άνθρωπος είναι η δικτατορία της μηχανής. Και όταν μιλάμε για τη μηχανή δεν εννοούμε απλά το γνωστό σιδερένιο και βρώμικο δημιούργημα του ανθρώπου που τριγυρνά αδηφάγο και καταβροχθίζει τον τελευταίο ελεύθερο χώρο και χρόνο. Εννοούμε πολύ περισσότερο την απαθή στάση με την οποία ο σύγχρονος άνθρωπος αντιμετωπίζει το είδος του και το περιβάλλον. Όχι μόνο σκοτώσαμε το φυσικό τοπίο με την τεχνολογία και μ’ έναν τρόπο ανεπανόρθωτο, αλλά κατακρεουργήσαμε την ίδια μας την ψυχή θωρώντας πως το σύμπαν είναι ένα κουρδιστό πορτοκάλι, πως η ύλη αποτελεί όλα τα φυσικά φαινόμενα και πως εμείς μπορούμε να μάθουμε τα πάντα. Κάναμε ακριβώς τις ίδιες σκέψεις με αυτές που θα μπορούσε να κάνει μία μηχανή. Είμαστε δούλοι αυτής της μηχανής. Είμαστε οι άγγελοι μέσα σε μιαν ατμομηχανή. Είμαστε αμαυρωμένοι μέσα στα μεγαλύτερα φουγάρα του μέλλοντος. Και θύματα του μεγαλύτερου σφάλματος όλων των εποχών. Του ατοπήματος της ανθρώπινης λογικής.

Το Μυστικό του Παραδόξου

Τα παράδοξα όπως έχουμε ξαναπεί δημιουργούνται από την ίδια μας τη λογική. Η λογική μας είναι ένα κλειστό και συνεπές σύστημα. Κλειστό σύστημα γιατί αναγνωρίζει μία αρχή κι ένα τέλος. Συνεπές γιατί αποφεύγει (υποτίθεται) τις αντιφάσεις. Τα παράδοξα δημιουργούνται από τα χαρακτηριστικά της λογικής. Ο Goedel έδειξε ότι σε κάθε κλειστό και συνεπές σύστημα υπάρχουν παραδοχές- προτάσεις οι οποίες παρότι αναγνωρίζονται ως αληθείς εντούτοις δεν μπορούν να αποδειχτούν μέσα από το σύστημα. Τα παράδοξα προκύπτουν ακριβώς από τα παράλογα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν οι λογικές μας παραδοχές. Αυτό ωστόσο δε σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει κάποιος 'άλλος' κόσμος που δεν κατανοούμε. Μπορεί να σημαίνει απλούστερα ότι η λογική μας που μας βοηθάει να κατανοούμε τον κόσμο, ταυτόχρονα και παράλληλα δηλητηριάζει εν μέρη την ίδια μας αυτήν την ικανότητα της σκέψης. Έτσι λοιπόν δημιουργούνται τα παράδοξα ως προϊόντα της λειτουργίας της λογικής.

Το παράδοξο του μυστικού (secret paradox) δεν υπάρχει στη διεθνή βιβλιογραφία (απ' όσο τουλάχιστον γνωρίζω), επομένως και το κατοχυρώνω! Λέμε στην καθομιλουμένη μας: "Τα μυστικά είναι τέτοια ώστε να παραμένουν μυστικά, αλλιώς τι μυστικά θα ήταν;" Βλέπουμε πως έχουμε ήδη κάνει μια παραδοχή, ότι δηλαδή τα μυστικά δε λέγονται, και θεωρούμε αυτήν την παραδοχή θεμελιωδώς αληθή παρότι δεν μπορούμε να δείξουμε ούτε να καταλάβουμε την ισχύ της. Επιπλέον ταυτόχρονα με την προηγούμενη πρόταση- παραδοχή έχουμε πέσει και σε αντίφαση: Λέγοντας ότι τα μυστικά δε λέγονται. Για να κατανοήσουμε καλύτερα την αντίφαση έστω η πρόταση: "Αυτό είναι ένα μυστικό". Βλέπουμε ότι διατυπώνοντας την πρόταση αποκαλύψαμε μαζί και το μυστικό.



Αυτός είναι ο διττός χαρακτήρας της λογικής μας, η οποία κατά τη λειτουργία της δημιουργεί συνεχή ζεύγη φάσεων- αντιφάσεων. Τα διφορούμενα που αναγνωρίζουμε στην καθημερινή μας ζωή και σκέψη προκύπτουν μέσα από τη διττή λειτουργία της λογικής μας, η οποία επεκτείνεται και στη διπλοπροσωπία της προσωπικότητάς μας. Η λογική στην πραγματικότητα ποτέ δεν ήταν ένα συνεπές σύνολο συλλογισμών, παρά ένα δίπολο φάσεων- αντιφάσεων, χαρακτηριστικό το οποίο εξάλλου αποκαλύπτει και τη βαθύτερη δομική φύση της λογικής μας λειτουργίας, που είναι boolean: "Ναι"- "Όχι". Η λογική μας δηλαδή ποτέ δεν απέκλεισε την πράξη ''Ναι" και ''Όχι", στο ίδιο βαθμό με την πράξη "Ναι" ή "Όχι". Δε χρειάζεται δηλαδή να ανατρέξουμε σε πολύπλοκες δομές λογικής οργάνωσης όπως η κβαντική λογική για να καταλάβουμε πώς μπορεί κάτι να είναι "Σωστό" και "Λάθος" ταυτόχρονα, κάτι που άλλωστε κάναμε πάντοτε. Κατά τον ίδιο τρόπο κάτι μπορεί να είναι "Μυστικό" και "Φανερό", την ίδια στιγμή εξίσου εύκολα.



Θα πρέπει επομένως πρώτα απ' όλα να παραδεχτούμε χωρίς 'υποκρισία' το διττό χαρακτήρα της λογικής μας, η οποία πολύ συχνά κι εξαιτίας της λειτουργίας της φάσκει και αντιφάσκει, εξού και το παράδοξο των μυστικών μας. Σ' ένα δεύτερο στάδιο θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν ο κόσμος πράγματι λειτουργεί έτσι ή αν μόνο η δική μας λογική αντιλαμβάνεται τον κόσμο με αυτόν τον τρόπο. Μήπως δηλαδή υπάρχει 'έξω' ένας πολυδιάστατος και πολυσήμαντος κόσμος τον οποίον αντιλαμβανόμαστε και οικειοποιούμαστε ως ''έσω" κόσμο μονοσήμαντα, γραμμικά και αναγνωρίζοντας δύο βασικές καταστάσεις "αλήθεια" "όχι αλήθεια"; Η σύγχρονη επιστήμη μέσω των πειραμάτων μας έφερε μπροστά σε μια φυσική πραγματικότητα, η οποία είναι παράδοξη και αντιβαίνει στην κοινή λογική. Αλλά ακόμη και η καθημερινή μας εμπειρία συχνά συγκρούεται με τη λογική μας. Το ίδιο και ο ανθρώπινος ψυχισμός και τα συναισθήματά μας. Υπάρχει άραγε μια άλλη ''πολλαπλή'' και ''πολυδιάστατη'' ή ίσως διαφορετική πραγματικότητα την οποία αντιλαμβανόμαστε περιορισμένα και μόλις σε δύο ταχύτητες φάσης- αντίφασης; Το ερώτημα όπως καταλαβαίνουμε είναι ρητορικό: Αν υπάρχει ή αν δεν υπάρχει ένας τέτοιος κόσμος, είναι ένα ερώτημα που δεν ξεπερνά τις ''αλήθειες'' ή ''όχι αλήθειες'' με τις οποίες δουλεύει και θέτει η λογική μας. Επομένως εξαρχής κι εκ φύσης πρόκειται για μία αναπάντητη υπόθεση- πρόταση.




Θα είναι πράγματι πολύ σκληρό για εμάς τους ανθρώπους όταν συνειδητοποιούμε πως τα όνειρα, οι μύθοι, οι αναφορές σε χαμένους πολιτισμούς, η πιθανότητα εξωγήινης ζωής, η ύπαρξη του θεού, όλα τα προηγούμενα είναι αποτελέσματα και γεγονότα του τρόπου λειτουργίας της λογικής μας συνείδησης και τα οποία υπόκεινται στο παράδοξο του μυστικού (secret paradox). Στον τρόπο δηλαδή με τον οποίο εργάζεται η ανθρώπινη σκέψη και δημιουργεί τη "ναι" και "όχι" της πραγματικότητα. Εναποθέτουμε λοιπόν την ύστατη ελπιδοφόρα ρανίδα της αφελούς μας ονειροπόλησης στο ερώτημα: Υπάρχει άραγε και ένα μυστικό του παραδόξου; Γιατί η λογική μας οδηγείται σε παράδοξα; Γιατί υπάρχουν παράδοξα μέσα στον κόσμο του ανθρώπου; Γιατί ο άνθρωπος βιώνει τακτικά παράξενες εμπειρίες οι οποίες σηματοδοτούν κοσμογονικές αλλαγές στον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο και μεταχειρίζεται τους άλλους και τον εαυτό του; Αν δηλαδή τα παράδοξα τα δημιουργεί η ανθρώπινη λογική, τότε σε σχέση με ποιο "απώτερο" μυστικό αυτά δημιουργούνται; Θεωρώ πως έχω ήδη απαντήσει για τη ρίζα των παραδόξων και τη φαινομενολογία των μυστικών μας. Θα πρέπει μάλλον να αρκεστούμε στην απόλαυση των μυστηρίων μας. Στα συνεχή ανεβοκατεβάσματα της σκέψης μας και στα βαθύτερα κενά των μυστικών μας.

Φωτό: Lenticular clouds.

Οιδίππους Rex

Όλοι μας έχουμε προβληματιστεί κατά πόσον και σε τι βαθμό η ζωή μας είναι προκαθορισμένη και αν αυτό που ονομάζουμε ελεύθερη βούληση είναι τελικά μία ψευδαίσθηση. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα, ίσως το πιο χαρακτηριστικό, είναι η ιστορία του Οιδίποδα.

O Οιδίποδας ήταν γιος του Λάιου και της Ιοκάστης, διάδοχος του θρόνου της Θήβας. Ο Λάιος πήρε χρησμό από την Πυθία ότι ο Οιδίποδας όταν μεγάλωνε θα σκότωνε τον Λάιο και θα παντρευόταν τη μητέρα του. Για να αποφευκτεί ο χρησμός, ο Οιδίποδας δόθηκε με δεμένα πόδια (εξού και Οιδί-πους) σ' ένα βοσκό και με εντολή να τον σκοτώσει. Ο βοσκός λυπήθηκε τον Οιδίποδα και τον έδωσε σ' έναν άλλο βοσκό, ο οποίος με τη σειρά του τον παρέδωσε στο βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου (Πόλυβος και Μερόπη). Καιρό αργότερα ο Οιδίποδας πληροφορείται από κάποιον ότι ήταν νόθος. Ο Οιδίποδας σοκαρισμένος και επιβεβαιώνοντας την αλήθεια από την Πυθία, φεύγει από την Κόρινθο και κατευθύνεται τυχαία προς τη Θήβα. Τότε σ' έναν τυχαίο διαπληκτισμό του με τους δούλους και τον επιβάτη μίας περαστικής άμαξας και χωρίς να το ξέρει φονεύει τον ίδιο του τον πατέρα. Όταν φτάνει στη Θήβα και ύστερα από την εξόντωση της Σφίγγας αναγορεύεται βασιλιάς της Θήβας από τον προσωρινό βασιλιά της Κρέοντα και παντρεύεται τη μητέρα του Ιοκάστη. Το τι έγινε στη συνέχεια όταν ο Οιδίποδας και η Ιοκάστη έμαθαν την αλήθεια δεν είναι σαφές. Κατά μία εκδοχή ο Οιδίποδας τυφλώθηκε κι έφυγε περιπλανώμενος, ενώ η Ιοκάστη αυτοκτόνησε.

Αυτή ήταν η σύντομη ιστορία του Οιδίποδα, τόσο όμως δυνατή και θα έλεγα ''οικεία'', ώστε να λάβει μέσω της αρχαίας τραγωδίας αλλά και της σύγχρονης ψυχολογίας και τέχνης χαρακτήρα αρχέτυπο. Αυτόν ακριβώς τον διαχρονικό και "αντικειμενικό" χαρακτήρα της ιστορίας επεσήμανε και ο Φρόυντ με τον όρο σύμπλεγμα του Οιδίποδα, ενώ ο Γιούνγκ θεώρησε και την αντίθετη περίπτωση με τ' όνομα σύμπλεγμα της Ηλέκτρας. Σε ό,τι αφορά τη Φροϋδική θεωρία θα πρέπει να επισημάνουμε ορισμένα κύρια σημεία. Ο Φρόυντ θεώρησε πως το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα αποτελεί και την κύρια πηγή των νευρώσεων. Η παιδική προσήλωση του αγοριού στη μητέρα και η αναγνώρισή της ως το 'φετίχ' του, σε συνδυασμό με την επικυριαρχία του πατέρα οδηγεί στην αποδοχή της μητέρας ως 'προστατευόμενο πλάσμα' και του πατέρα ως 'μισητού όντος'. Η ανημποριά του νέου αγοριού να αντιμετωπίσει την πατρική ισχύ οδηγεί στο σύνδρομο του ευνουχισμού. Μετέπειτα και καθώς ο νέος άντρας ανεξαρτοποιείται, η απελευθέρωσή του από το εφηβικό σύμπλεγμα του Οιδίποδα, τον οδηγεί στη σεξουαλική του ωριμότητα και στην πλήρωση του υπερεγώ. Τα ανάλογα ισχύουν και για τα κορίτσια. (Αξίζει πάντως να αναφέρουμε και το 'αρνητικό' Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, κατά το οποίο το αγόρι προσκολλάται ομοφυλοφιλικά σε έναν αδύναμο πατέρα εκφράζοντας εχθρικά συναισθήματα απέναντι στην αυταρχική μητέρα και κατ' επέκταση στο αντίθετο φύλλο) .

Η ανάλυση του Φρόυντ είναι εξαιρετική και πολύ διαφωτιστική. Προσωπικά αναγνωρίζω σε μένα το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και στην αρνητική και στη θετική του εκδοχή. Την προσκόλλησή μου με τη μητέρα μου δεν πρόκειται μάλλον να ξεπεράσω ποτέ (ούτε και τις οικονομικού τύπου διαμάχες με τον πατέρα μου), παρότι οι σχέσεις μου με το αντίθετο φύλο ήταν με γυναίκες που δε μοιάζουν στη μητέρα μου, θα έλεγα πως τελικά μας οδηγεί η ίδια η φύση και η χημεία. Πάντως σε ό,τι αφορά τη συζήτησή μας, ανάμεσα στην προσέγγιση του Φρόυντ και στο μύθο του Οιδίποδα υπάρχει μια σημαντική απόκλιση: Ο Οιδίποδας δεν ήξερε ότι η Ιοκάστη ήταν μητέρα του ούτε και ότι ο άνθρωπος που σκότωσε τυχαία ήταν ο πατέρας του. Επομένως για τον ίδιο τον Οιδίποδα το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα θα αφορούσε τη σχέση του με τους θετούς του γονείς, αυτούς δηλαδή που νόμιζε ως πραγματικούς γονείς, την Μερόπη και τον Πόλυβο. Ο Φρόυντ ωστόσο επισημαίνει ότι κατά την αρχαία τραγωδία στην αναπαράσταση του μύθου οι θεατές ήξεραν ότι ο Οιδίποδας ήταν παιδί του Λάιου και της Ιοκάστης και θα μπορούσαν να ταυτιστούν μαζί του συνειδητά ή ενστικτωδώς.

Έτσι ή αλλιώς το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι ένα ενστικτώδες και αρχέτυπο συναίσθημα, με την προϋπόθεση βεβαίως ότι ισχύει. Αν ισχύει, τότε συνειδητοποιώντας κάποιος το πρόβλημα, μπορεί να ερμηνεύσει την αρνητική συμπεριφορά του και να απεμπλακεί από αυτήν. Ο ακούσιος όμως ενστικτώδης και ασυνείδητος χαρακτήρας του Οιδιπόδειου συμπλέγματος, ίσως να κρύβει μια βαθύτερη πραγματικότητα του ανθρώπινου ψυχισμού, αλλά και πολιτισμού στα πλαίσια του συλλογικού ασυνείδητου όπως το ονόμασε ο Γιούνγκ. Μήπως δηλαδή υπάρχει κάποιος φυσικός ή ψυχικός μηχανισμός ο οποίος κατευθύνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και διαμέσου των ιστορικών συνιστωσών του; Και πόσο αυτός ο μηχανισμός είναι ντετερμινιστικός, καθορισμένος δηλαδή, παρότι εμείς τον αγνοούμε ή επιφανειακά τον αναγνωρίζουμε ως τυχαίο. Θέλω να πω με αυτό πως όλοι προερχόμαστε από ένα θεμελιώδες, ξεχωριστό συνάμα για τον καθένα, δίπολο: Θετικό και αρνητικό, πατέρας και μητέρα. Σκοπός της ζωής μας άραγε δεν είναι να πάρουμε εμείς τα ηνία, να εξουδετερώσουμε του ομοίου 'φορτίου' ή 'φύλου' με εμάς πρότυπο, και να πάρουμε τη θέση του, γινόμενοι καλύτεροι από αυτό; Στην πραγματικότητα δύο επιλογές έχουμε: Είτε να γίνουμε εμείς το κυρίαρχο αρσενικό (θηλυκό αντίστοιχα για τις γυναίκες), ασχολούμενοι αποκλειστικά και ισοβίως με το αγαπημένο 'αντικείμενο' της σεξουαλικής μας λατρείας είτε να 'ουδετεροποιηθούμε' και να γίνουμε μεγάλοι και 'πνευματικοί' επιστήμονες, καλλιτέχνες ή μοναχοί! Βλέπουμε επομένως ότι η ζωή μας κατευθύνεται από ελάχιστες θεμελιώδεις αρχές και ορμές, γύρω από τις οποίες διαμορφώνονται τα φαινόμενα της φύσης και τα φαινόμενα της ψυχής (συμπλέγματα). Η μοίρα μας ποτέ δε μας αρνήθηκε τη δυνατότητα επιλογής, αλλά εκείνη ήταν τελικά που μας οδήγησε μέχρι το σταυροδρόμι. Φιλόσοφοι λοιπόν ή εκπορθητές. Προσωπικά τον τελευταίο καιρό βλέπω στον ορίζοντα κάστρα να πέφτουν...

ΥΣ. Για την πλήρη αποκατάσταση της αντικειμενικότητας θα χρειαστεί να αναφερθώ σε μια περίπτωση που μελέτησε επισταμένα ο Φρόυντ σχετικά με έναν ασθενή του με όνομα Hans, ο οποίος έπασχε από μία φοβία για τα άλογα (δείτε παρεμπιπτόντως και τον πίνακα του post). Αυτήν τη φοβία ο Φρόυντ ταύτισε με το σύνδρομο του ευνουχισμού, ως συνέπεια του Οιδιπόδειου συμπλέγματος. Αργότερα όμως αποδείχτηκε ότι ο Hans είχε μια πραγματική τραυματική εμπειρία κατά την οποία ένα άλογο είχε καταρρεύσει και είχε πέσει πάνω σε έναν άνθρωπο με αποτέλεσμα να τον σκοτώσει [1]. Μήπως όμως αυτό το άλογο ήταν μία μετενσάρκωση του Οιδίποδα; Λέω τώρα...

Πίνακας του post: Oedipus Rex, Max Ernst.

Το ματογυάλι

"Θα υπάρχει πάντα μια εικόνα πιστή στις σκέψεις"

Κάθε φορά που ανοίγει ένα παράθυρο

Ένα μικρό πουλί πετάει από το πρεβάζι

Χτυπάμε τα βλέφαρα και το ακολουθούμε

Αέρηδες αδειάζουνε τα στήθια και γεμίζουν

Στρέφουμε το βλέμμα από τα ανοικτά τοπία

Στου εσωτερικού κόσμου τις απεικονίσεις

Θεωρούμε πως υπάρχει πλήρης αντιστοιχία

Κλείνουμε τα μάτια κι ο κόσμος είναι μέσα

Μια μικρή φλόγα χορεύτρια στην παλάμη μας

Θα βρίσκεται ό, τι ξέρουμε στην επαφή μαζί της

Αρνούμαστε τον κόσμο και βουτάμε στη λήθη

Η χορεύτρια γίνεται δεινή κολυμβήτρια

Μες στα δάκρυα καθρεφτίζεται ο χαρακτήρας

Το επίπεδο του πολιτισμού στους πίνακες

Συντονιζόμαστε μες από τις αγκαλιές στις σχέσεις

Κοιτάζουμε τους άλλους κι αναγνωρίζουμε εαυτούς

Χέρια κρυφά απλώνονται κρατάν τις αποστάσεις

Παράθυρα ανάμεσα στον κόσμο και στις σκέψεις.

………8/10/2008………


Πίνακας: Μagritte, La lunette d' approche.

Ο ψεύτικος καθρέφτης*

Magritte, Le faux miroir

Ο εξωτερικός κόσμος

Αν προσπαθήσουμε να σκεφτούμε έστω κι ένα πράγμα που βρίσκεται έξω από εμάς, δεν θα βρούμε ούτε ένα. Οτιδήποτε γνωρίζουμε για τον έξω κόσμο βρίσκεται αποτυπωμένο μέσα στο μυαλό μας. Επιπλέον είναι φιλτραρισμένο από τις αισθήσεις μας, καθώς και από τις πεποιθήσεις μας. Δηλαδή όχι μόνο ο έξω κόσμος είναι εξολοκλήρου μια απεικόνιση του εσωτερικού μας κόσμου αλλά επιπλέον αυτή η απεικόνιση είναι παραμορφωμένη και ατελής.

Ο εσωτερικός κόσμος

Αν όμως ο έξω κόσμος αποτελεί μία ψευδαίσθηση, με την έννοια ότι είναι μια αντιγραφή πάνω στη συνείδησή μας και σύμφωνα με τις δικές μας δομές και λειτουργίες, τότε ο εσωτερικός κόσμος καταρρέει, γίνεται απατηλός, αφού όλα τα πράγματα του έξω κόσμου αποτελούν τις προβολές του. Θα χρειαστεί να υπάρχει ένας εαυτός, θεός αν θέλετε, ως προς τον οποίον τα πάντα αναφέρονται και του οποίου αποτελούμε τις έλλογες εκφάνσεις. Όμως, ακόμη και έτσι, αυτός ο εαυτός θα αναφέρεται ως προς τις δικές του απατηλές του εκφάνσεις. Άρα θα είναι εξίσου απατηλός.

Η ένωση

Μία διαπίστωση: Αυτό που ξεχωρίζει τα έλλογα από τα άλογα όντα είναι ο εαυτός.

Ο καθρέφτης

Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε τον εαυτό μας χωρίς εσωτερικές αξίες, ιδιότητες, και χωρίς εξωτερικά ορόσημα, συντεταγμένες, καθώς και ιδιότητες των λοιπών πραγμάτων και όντων. Έτσι λοιπόν ο μέσα κόσμος και ο έξω κόσμος αποτελούν τις δύο εκδοχές αντικριστά στις δυο πλευρές ενός καθρέφτη. Ο εξωτερικός κόσμος είναι απειλητικός και ψεύτικος. Ο εσωτερικός κόσμος ακαθόριστος και απατηλός. Ο εξωτερικός κόσμος αποτελείται από τις προβολές του εσωτερικού κόσμου. Ο εσωτερικός κόσμος αποτελεί μιαν έκφανση του εξωτερικού κόσμου. Το μέσα και το έξω αναπηδούνε διαρκώς κάπου ανάμεσα στις αντανακλάσεις. Αυτό που μένει είναι ένας καθρέφτης που μας δίνει τον εαυτό μας και τον κόσμο μας.

Ο κόσμος πάνω σε μια Μ- βράνη

Έστω ότι όλο το σύμπαν βρίσκεται πάνω σε μία μεμβράνη. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο το σύμπαν μας αποτελεί μία από τις εκφάνσεις της, τις ταλαντώσεις της και τις αναδιπλώσεις της. Συχνότητες που αποδίδουν χρόνους, μήκη κύματος που αποδίδουν αποστάσεις, πλάτη που αποδίδουν ύλη κι ενέργεια, αρμονικές που αποδίδουν ξεχωριστές υπάρξεις.

Το μυστικό του χρυσού λουλουδιού

..............................................................

Στην αυθεντική εκδοχή η Μ- θεωρία αναπαρίσταται από χορδές των οποίων οι ταλαντώσεις δημιουργούν τα διάφορα σωματίδια της ύλης. Σύμφωνα με τη θεωρία, το σύμπαν βρίσκεται πάνω σε μία Μ- βράνη. Οι υπόλοιποι υπαινιγμοί είναι δικοί μου, ποιητική αδεία.

Σε ό,τι αφορά το μυστικό του χρυσού λουλουδιού είναι η ανατολική προσέγγιση του μυστηρίου της ζωής και του ‘ορθού’ δρόμου (Ταό). Πρόκειται για μία τεχνική που στηρίζεται στο διαλογισμό και στη σωστή αναπνοή, έτσι ώστε να διοχετευτεί το Chi (ζωτική ενέργεια) μέσα στον άνθρωπο. Το αναφέρω ενδεικτικά, μην έχοντας τα περαιτέρω απαραίτητα εφόδια… Πάντως με την ανατολική προσέγγιση έχουν ασχοληθεί γνωστοί δυτικοί επιστήμονες, όπως ο Jung, ο Pauli, o Bohm και άλλοι, καθώς και προσωπικοί μου φίλοι. Πιθανώς ‘ζωική’ ενέργεια δεν υπάρχει, υπάρχει ενέργεια, η οποία είναι και πληροφορία. Η ζωή και η νοημοσύνη είναι (κατά μιαν άποψη) μία διαδικασία ρυθμών ταλάντωσης και ροής πληροφορίας, τίποτε λοιπόν το μαγικό. Εντούτοις, για να μη λέμε μεγάλα λόγια, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας το θεώρημα της μη πληρότητας. (Και γενικά τα μυστικά έχουν την τάση να παραμένουν μυστικά, εξορισμού τους!)

Σε ό,τι αφορά και πάλι την Μ- θεωρία και γενικά τις Μ- βράνες, θα πρέπει τέλος να υπενθυμίσω την ολογραφική αρχή: Όλες οι πληροφορίες (δηλαδή οτιδήποτε) που βρίσκονται μέσα σε μία περιοχή του χώρου, μπορούν να αναπαρασταθούν από μία θεωρία πάνω στην επιφάνεια που περατώνεται αυτός ο χώρος. Αυτό ακριβώς κάνει ο άνθρωπος: Θεωρεί τον κόσμο, όπως αυτός είναι αποτυπωμένος πάνω στην συνείδηση.

The secret of the golden flower?

Ξεδιπλώνοντας τις επόμενες διαστάσεις

Ακόμη κι αν ο χώρος ήταν μία ψευδαίσθηση, θα έπρεπε με κάποιον τρόπο τα διαφορετικά αντικείμενα του σύμπαντος, από τα μικροσωματίδια μέχρι τους ήλιους, τους γαλαξίες και τους ανθρώπους, να διαχωρίζονται μεταξύ τους. Ακόμη δηλαδή κι αν αυτό που ονομάζουμε απόσταση στην πραγματικότητα δεν είναι διαφορετική θέση μέσα στο χώρο αλλά κάτι άλλο, θα προϋποθέτει πάντα κάποια έννοια τάξης ή μεγέθους και κάποια διαδικασία με την οποία θα περνάμε από το ένα πράγμα στο άλλο. Έστω ο χρόνος.

Δεν ξεμπερδεύουμε εύκολα λοιπόν από το χώρο όπως και το χρόνο έστω κι αν η βαθύτερή τους φύση παραμένει άγνωστη και ίσως πολύ διαφορετική απ' ό,τι πιστεύουμε. Γιατί είναι γεγονός ότι η κβαντική σύζευξη και οι συνέπειές της (π.χ. κβαντική τηλεμεταφορά), τάραξαν τα νερά της ήσυχης και πάγιας ανθρώπινης σκέψης. Ωστόσο πριν συνεχίσουμε το ταξίδι μέσω μιας ή περισσοτέρων επιπλέον διαστάσεων, θα πρέπει να θυμίσω ότι το φαινόμενο της ακαριαία δράσης από απόσταση δεν είναι και τόσο ξένο στην κλασσική, την παλιά, φυσική, όσο και στην καθημερινή μας σκέψη. Ο νόμος του Νεύτωνα για τη βαρύτητα υπονοεί ότι αυτή δρα ακαριαία. Στα ηλεκτρικά κυκλώματα είναι γνωστό πως όταν κλείνουμε το διακόπτη τα λαμπάκια ανάβουν ακαριαία, πριν φτάσει σε αυτά το ρεύμα ή το ηλεκτρικό πεδίο (το ηλεκτρικό πεδίο τρέχει με την ταχύτητα του φωτός, ενώ τα ηλεκτρόνια στον αγωγό με πολύ αργές ταχύτητες). Και σε ό,τι αφορά τις παραδόσεις μας, θεωρούμε πως υπάρχει η λεγόμενη μεταβίβαση της ανθρώπινης σκέψης, η οποία και γίνεται ακαριαία (τηλεπάθεια κλπ). Δε γνωρίζω αν υπάρχει τηλεπάθεια, όπως δε γνωρίζω κι αν υπάρχει βαρύτητα ή ηλεκτρόνια ή ηλεκτρικό πεδίο. Πάντως κάτι θα υπάρχει και το οποίο εμείς οι άνθρωποι το βλέπουμε με τα δικά μας όργανα και το εξηγούμε με τη δική μας λογική. Και πάνω απ' όλα αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο και τον αλλάζουμε στο βαθμό που μας αλλάζει κι εκείνος.

Ύστερα από την παραπάνω εισαγωγή κι εφόσον έθιξα το γιατί τελικά δεν έχει νόημα να μιλάμε για ανυπαρξία του χώρου- χρόνου, θα δούμε πως μπορούμε να εξηγήσουμε την αυτόματη ή ακαριαία δράση από απόσταση μ' έναν νέο τρόπο πολυδιάστατο. Η πιο απλή και συνηθισμένη απεικόνιση ενός κόσμου δύο διαστάσεων (flatland) γίνεται μέσω της παρακάτω εικόνας.



Ας φανταστούμε ένα μυρμήγκι πάνω σ' ένα κομμάτι χαρτί. Έστω ότι στις δύο άκρες του χαρτιού έχουμε θέσει δύο σημεία. Το μυρμήγκι θα χρειαστεί να διανύσει κάποια απόσταση. Έστω ότι τώρα διπλώνουμε το χαρτί (το διπλώνουμε βέβαια μέσω της τρίτης διάστασης), έτσι ώστε τα δύο σημεία να έρθουν σ' επαφή. Το μυρμήγκι σε αυτήν την περίπτωση θα 'διαπίστωνε' να διανύει ακαριαία την μεταξύ των δύο σημείων απόσταση. Πώς θα έβλεπαν άραγε κάποιοι υποθετικοί κάτοικοι ενός δισδιάστατου κόσμου (flatlanders) ένα τρισδιάστατο αντικείμενο να περνάει από τον κόσμο τους; Ας φανταστούμε ότι προσγειώναμε ένα διαστημόπλοιο σε σχήμα μήλου στον κόσμο τους. Οι κάτοικοι εκείνου του κόσμου θα έβλεπαν ως σημεία μόνο τις τέσσερις ακμές στο κάτω μέρους του μήλου. Ας προσέξουμε επίσης ότι τα τέσσερα σημάδια θα τα έβλεπαν να λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα, χωρίς βέβαια να συνειδητοποιούν τη μεταξύ τους σύνδεση. Αν αντί για μήλο χρησιμοποιούσαμε μία μπάλα, οι flatlanders θα έβλεπαν την μπάλα καθώς θα πέρναγε μέσα από τον κόσμο τους ως ένα σημείο που θα γινόταν κύκλος, ολοένα και πιο μεγάλος, ύστερα θα μίκραινε, θα έμενε ένα σημείο, ώσπου θα εξαφανιζόταν.

Μπορεί να αισθανόμαστε προνομιούχοι που ανήκουμε σ' ένα κόσμο τριών διαστάσεων και όχι επίπεδο. Αν όμως 'από πάνω ' μας, ή τέλος πάντων προς κάποια κατεύθυνση, υπάρχουν κάποιες επιπλέον διαστάσεις, τότε αν ένα πολυδιάστατο αντικείμενο ερχόταν στον κόσμο μας, θα βλέπαμε τα ίδια παράξενα σημεία και τους κύκλους με τους flatlanders που προαναφέραμε. Όλα τα ΑΤΙΑ που κατά καιρούς έχουν αναφερθεί καθώς και παράξενοι κύκλοι σε χωράφια, αεροδιάδρομοι στις Άνδεις και λοιπά τέτοιου είδους φαινόμενα, θα μπορούσαν να εξηγηθούν ανάλογα και μέσω της επαφής με μία επιπλέον διάσταση. Είναι όμως δύσκολο να φανταστούμε πώς θα είναι αυτή η επιπλέον διάσταση, αφού δε μας μένει άλλη κατεύθυνση του χώρου (ή άλλη προοπτική του χρόνου) για να κοιτάξουμε. Μια συνήθης αναπαράσταση από το χώρο της φυσικής είναι αυτή της λεγόμενης 'σκουληκότρυπας'.


Όπως θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί το 'ταξίδι στο χρόνο' σε ένα κόσμο δύο διαστάσεων, μπορεί να το φανταστεί και σε τρεις διαστάσεις. Εδώ το καμπυλωμένο δίχτυ αντιπροσωπεύει τον τρισδιάστατο χώρο- χρόνο και η σκουληκότρυπα αναπαριστά το πέρασμα ανάμεσα σε δύο διαφορετικές περιοχές. Ο άνθρωπος, ο οποίος ζει πάνω στην επιφάνεια αυτού του διχτυού, θα έβλεπε τη δέσμη φωτός (κόκκινη γραμμή στο σχήμα) να διαδίδεται ευθύγραμμα, καθώς δεν αντιλαμβανόμαστε την καμπυλότητα. Όλα τα παραπάνω βέβαια έχουν να κάνουν με απέλπιδες υποθέσεις και γεωμετρικές προσεγγίσεις καταστάσεων και φαινομένων του σύμπαντος τα οποία ξεπερνούν την ανθρώπινη εμπειρία. Πόσο μάλλον όταν κάποια ταλαίπωρα όντα που ονομάζονται σύγχρονοι φυσικοί συνειδητοποίησαν ότι για να δουλέψουν τα μοντέλα τους (θεωρία χορδών και Μ- θεωρία) απαιτούνται δέκα με έντεκα διαστάσεις.


Ας κρατήσουμε λοιπόν το ηθικό μας ακμαίο και τη φαντασία μας σε πλήρη διαύγεια και ας συνεχίσουμε. Θα φανταστούμε ότι όλο το σύμπαν μας είναι σαν μία σταγόνα πάνω σ' ένα πέταλο. Αυτό το πέταλο θα το ονομάσουμε βράνη (τριών διαστάσεων μεμβράνη). Και αυτή η βράνη βρίσκεται μέσα στον υπερχώρο (bulk), που στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για ένα κόσμο ακόμη έξι- εφτά διαστάσεων. Όλα τα αντικείμενα, οι δυνάμεις και τα πεδία τους όπως τα ξέρουμε προκύπτουν από διαφορετικές ταλαντώσεις κάποιων θεμελιωδών αντικειμένων που πολύ απλά τις ονομάσαμε χορδές. Υπάρχουν χορδές ανοικτές και κλειστές. Τα γκραβιτόνια, που προβλέπονται από τη θεωρία μας, είναι κλειστές χορδές και ως εκ τούτου μπορούν να διαφεύγουν από τη βράνη. Η ύλη καθώς και οι τρεις δυνάμεις πλην της βαρύτητας (ηλεκτρομαγνητική, ασθενής πυρηνική και ισχυρή πυρηνική) είναι εγκλωβισμένες πάνω στη βράνη, ενώ η βαρύτητα και οι φορείς της, τα γκραβιτόνια, είναι ελεύθερα να κινούνται προς τον υπόλοιπο υπερχώρο (bulk) και προφανώς προς άλλες βράνες όπου θα υπάρχουν άλλα σύμπαντα.

Πολύ ωραία ακούγεται ως εδώ. Πού είναι όμως οι άλλες αυτές διαστάσεις; Πού βρίσκονται; Η θεωρία μας λέει ότι αυτές οι υπόλοιπες διαστάσεις είναι μικροσκοπικές και βρίσκονται αναδιπλωμένες μέσα στο χώρο (σαν πέταλα ενός λουλουδιού). Είναι όμως τόσο μικροσκοπικές που η θεωρία μας δεν μπορεί προς το παρόν να επαληθευτεί ή να διαψευστεί. Οι Arkani-Hamed, Δημόπουλος και Dvali ωστόσο πρότειναν ότι αυτές οι έξτρα διαστάσεις είναι αρκετά μεγάλες, της τάξης του χιλιοστόμετρου, περίπτωση στην οποία θα μπορούσαμε να ελέγξουμε την ύπαρξή τους. Πειράματα βρίσκονται καθοδόν τόσο στο Fermilab του Chicago όσο και στο Cern της Γενεύης για να ελεκτεί η υπόθεση. Σε κάθε περίπτωση απώλεια ενέργειας λόγω διαφυγής γκραβιτονίων προς τον υπερχώρο (bulk), θα μπορούσε να ανιχνευτεί και να επιβεβαιώσει τη θεωρία μας.


Ένα από τα πιο παλιά μυστικά των ανθρώπων είναι και το ότι τα πάντα είναι δονήσεις. Η φυσική πλέον έφτασε στο σημείο να θεωρήσει αυτές τις δονήσεις, να βρει το 'σώμα' τους στη θεωρία των χορδών και να κάνει προβλέψεις για το πώς είναι και πού θα τις βρούμε. Εφόσον οι χορδές είναι δονήσεις, η κυρίαρχη έννοια είναι η συχνότητα (είδος σωματιδίου που παράγεται), επίσης η ένταση (ενεργειακό περιεχόμενο), καθώς και οι αρμονικές (ιδιαίτερα χαρακτηριστικά). Παρατηρούμε ωστόσο ότι οι έννοιες του χρόνου και της απόστασης χάνουν τη σημασία τους, καθώς χρόνος γίνεται το διάστημα μεταξύ δύο παλμών, ενώ η απόσταση αντικαθίσταται από το μήκος κύματος. Αν μάλιστα τολμήσουμε να πούμε πως οι χορδές είναι και μακροσκοπικά αντικείμενα, ότι δηλαδή μπορούν να εκτείνονται ενώνοντας απομακρυσμένα αντικείμενα ή σχηματίζοντάς τα με κάποιες αναδιπλώσεις τους, τότε θα μοιάζουμε με 'κουκούλια ύλης' μέσα σ' ένα αραχνοϋφαντο δίκτυο ιστών, που αποκαλούμε σύμπαν. Η προηγούμενη φωτογραφία αυτό άλλωστε υπονοεί. Ένα πολύπλοκο δίκτυο διαδρομών που περιπλέκονται μέσα σε ένα πολυδιάστατο υπερχώρο. Αν δύο σημεία αυτού του υπερχώρου συνδέονται με μία κοσμική διαδρομή στην οποία ανήκουμε κι εμείς, θα βλέπουμε μόνο την 'ευθεία' που τα ενώνει, μη μπορώντας να αντιληφτούμε τις 'πτυχές' της διαδρομής που αν τις χρησιμοποιούσαμε θα μας έβγαζαν 'αλλαχού'. Επίσης, αυτό που ονομάζουμε διάσταση χάνει πλέον την τοπολογική της σημασία. Θα ήταν πλέον χρησιμότερο να μιλάμε για διαφορετικούς τρόπους δονήσεων (βαθμοί ελευθερίας). Ίσως η σύγχρονη σκέψη και τεχνολογία επιστρέφουν πίσω στην εποχή της αρχαίας σοφίας για να ξεδιπλώσουν εκεί το μυστικό ενός χρυσού λουλουδιού.

Παραπομπές:

Searching for extra dimensions, Greg Landsberg, Brown University.

The search for extra dimensions, PhysicsWorld.