H αγωνία για το χώρο και το χρόνο

"Οι ειδικευμένες επιστήμες της εποχής μας επικεντρώνονται στη μελέτη των τριών παραμέτρων της ζωής: το σεξουαλικό ένστικτο, το συναίσθημα του θανάτου και την αγωνία του χώρου- χρόνου. ''

Dali, in 'Dali', 1968.

Dali, The great mastrubator, 1929

Το ίδιο ρητό χρησιμοποίησα και σ' ένα προηγούμενο post (το θλιβερό παιχνίδι), προσπαθώντας να εντρυφήσω στην προσωπικότητα ενός από τους μεγαλύτερους ηδονιστές (ίσως αυνανιστές) και πιθανώς ιδιοφυίας όλων των εποχών. Πραγματικά, ο Dali με σόκαρε για πολλοστή φορά και αυτήν τη φορά καίρια, καθότι ενώ από σεξ δεν γνωρίζω πολλά πράγματα και ο θάνατος δεν μ' απασχολεί (τουλάχιστον όχι ο δικός μου), εντούτοις νόμιζα πως γνωρίζω από χώρο και χρόνο (παρότι πάλι τελείως αποπροσανατόλιστος).

Dali, melting space-time, 1975-1976

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν ν' απαντήσουμε τι είναι ο χώρος- χρόνος. Τριγύρω μας υπάρχουν πράγματα τα οποία κυριολεκτικά μοιάζουν να 'στέκονται στο κενό'. Αν αφαιρέσουμε όλα αυτά τα πράγματα από τον χώρο, τότε δε μένει τίποτε. Επομένως, αν πούμε ότι ο χώρος είναι κάτι το ανύπαρκτο μέσα στο οποίο φιλοξενούνται όλα τα πράγματα, δε θα είναι άστοχο. Αν δε πούμε ότι ο χώρος είναι οι θέσεις και σχέσεις που έχουν τα διάφορα πράγματα μεταξύ τους θα βρισκόμαστε ακόμη πιο κοντά στην κατανόηση του χώρου. Αν αλλάξουμε τις θέσεις- σχέσεις των πραγμάτων, τότε αυτομάτως αλλάζει και ο χώρος. Το μόνο επομένως που μένει είναι να βρούμε τρόπο να συμβολίσουμε και να ποσοτικοποιήσουμε τις θέσεις και τις σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων.

Space-time distortion

Ο προηγούμενος συλλογισμός, ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι χώρος είναι ό,τι προκύπτει από τη διαμόρφωση και διευθέτηση των αντικειμένων, παρότι προήλθε τελείως αφαιρετικά, βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τη σύγχρονη άποψη για το χώρο(-χρόνο). Στην κλασσική φυσική, ο χώρος είναι το διάστημα ανάμεσα στα ουράνια σώματα, ενώ στη σύγχρονη φυσική είναι το αποτέλεσμα της παρουσίας και αλληλεπίδρασης των σωμάτων. Πριν από την ύπαρξη της ύλης (= ενέργειας) δεν υπάρχει χώρος-χρόνος.

Ο σουρεαλισμός με τη σειρά του χρησιμοποίησε τα δικά του προσωπικά και ιδεατά αντικείμενα για να προσδιορίσει το χώρο-χρόνο και τη θέση του μέσα σ' αυτόν. Όλοι ανεξαιρέτως οι σουρεαλιστές ζωγράφοι και ποιητές είχαν σύμβολα- αντικείμενα, τα οποία όχι μόνο αποτελούσαν την ταυτότητα του εκάστοτε σουρεαλιστή καλλιτέχνη και του ίδιου του κινήματος, αλλά προσδιόριζαν και το χώρο μέσα στον οποίο ο σουρεαλισμός θα κινούταν.

Dali, Space elephant, 1977-1984.

Dali, The temptation of Saint Antony, 1946

Ο Dali, φαίνεται πως αυτό το είχε καταλάβει σε πολύ καλό βαθμό, καθώς συνέλαβε την έννοια του χώρου- χρόνου σε όλη του την έκταση και βάθος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι 'διαστημικοί' ελέφαντες, οι οποίοι με τα μακριά τους λεπτά πόδια παραβιάζουν την καθημερινή αντίληψη για το βάρος. Οι ελέφαντες του Dali επανέρχονται στη θεματολογία του, όπως στον πειρασμό του Αγίου Αντωνίου, σαν πλάσματα που παρά τον όγκο και το βάρος τους καταφέρνουν να νικήσουν τη βαρύτητα.

Όλα όμως αυτά τ' αντικείμενα τα οποία έχουν κάποιο βάρος ή κάποιο φορτίο σε φυσικό επίπεδο, τι πραγματικές ιδιότητες έχουν σ' ένα μεταφυσικό, ψυχικό και διανοητικό επίπεδο για τον άνθρωπο; Για εμάς τους ανθρώπους προφανώς τα διάφορα πράγματα, αν δεν μας είναι αδιάφορα, έχουν κάποια συγκεκριμένη σημασία και αξία, ένα ειδικό συναισθηματικό φορτίο και ένα ειδικό βάρος. Όλα τα πράγματα συνδέονται μες το μυαλό μας με συγκεκριμένες καταστάσεις και ερμηνεύονται με συγκεκριμένες ιδιότητες. Σε τελική ανάλυση, αυτές οι ιδιότητες και καταστάσεις που καθορίζουν την ταυτότητα, τον σκοπό και το ρόλο των αντικειμένων μέσα στο χώρο-χρόνο, δεν είναι τίποτε άλλο από πληροφορίες.

Dali, Persistence of Memory, 1931

Ίσως ο σημαντικότερος σύγχρονος πίνακας είναι 'Η επιμονή της μνήμης'. Κατ' εμένα, είναι ένας πίνακας σταθμός, όπως η θεωρία της σχετικότητας είναι μία θεωρία σταθμός, του 20αι. Στον πίνακα αυτό φαίνονται όλα τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης ανάλυσης. Το έρημο τοπίο, αδειανό και απροσδιόριστο, όπως θα ήταν ο χώρος- χρόνος απουσιάζοντας τα γνώριμα πράγματα, και τα λιωμένα ρολόγια, γύρω από ένα πλάσμα που κείται στο έδαφος σαν ενσάρκωση της απόλυτης αποχαύνωσης. Θα πρέπει επίσης να παρατηρήσουμε, ότι στον πίνακα δε διακρίνεται ούτε ψύχος ούτε ζέστη. Έχουμε να κάνουμε με τη θερμότητα αυτή καθ' αυτή: μία περίπτωση καθαρής ενέργειας.

Entropy: The melting of ice

Μιλήσαμε προηγουμένως για την πληροφορία ως τη λέξη κλειδί που εμπεριέχει τις ιδιότητες της ύλης και των καταστάσεών της, επομένως και όλα τα πράγματα είναι σύνολα πληροφοριών. Είπαμε ακόμη ότι ο χώρος- χρόνος είναι η διευθέτηση των πραγμάτων μεταξύ τους, δηλαδή η διαμόρφωση συνόλων πληροφοριών. Στον προηγούμενο πίνακα του Dali, είδαμε τις επιπτώσεις της αλλοίωσης αυτών των πληροφοριών πάνω στο χώρο- χρόνο. Αυτό που μένει τώρα να πούμε είναι για την εντροπία. Στην κλασσική φυσική εντροπία είναι 'το μέτρο της αταξίας ενός συστήματος'. Στη σύγχρονη φυσική είναι κάτι απλούστερο και συνάμα καθολικότερο. Είναι το μέτρο της απώλειας πληροφορίας ενός συστήματος. Την στιγμή που κάτι ξεχνάμε, η εντροπία μας αυξάνεται (η εντροπία μας σε αυτήν την περίπτωση συνεχίζει να αυξάνεται στο βαθμό που ξεχνάμε, ωσότου πάρει τη μέγιστη τιμή της στην κατάσταση ισορροπίας, στη στιγμή δηλαδή του θανάτου, στην απόλυτη λήθη). Οι ίδιες οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε και να ελέγξουμε τα πάντα, στην πραγματικότητα είναι bits πληροφορίας. Όσο περισσότερες οι διευθετήσεις γραμμάτων σε μια λέξη ή λέξεων σε μια φράση, τόσο μεγαλύτερη και η εντροπία- έχει άλλωστε διαπιστωθεί ότι η έννοια της εντροπίας στην πληροφορική Shannon's entropy) και η έννοια της εντροπίας στη φυσική (Boltzmann's entropy) είναι ταυτόσημες, διαφέροντας μόνο στις μονάδες.

Dali, Disintegration of Persistence of Memory, 1952- 1954

Αν λοιπόν ο χώρος- χρόνος είναι οι θέσεις- σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων που τον αποτελούν και εφόσον αυτά τα πράγματα καθώς και οι θέσεις- σχέσεις τους δεν είναι τίποτε άλλο από πληροφορίες, τότε μπορούμε να δώσουμε αν όχι μια λύση στον οριστικό έλεγχο του χώρου- χρόνου από τον άνθρωπο, τουλάχιστον μιαν εξήγηση στην προέλευση της ανθρώπινης αγωνίας για τον χώρο- χρόνο. Αυτή η τόσο σοβαρή και επιτακτική απασχόληση του ανθρώπου με την κατάκτηση του χώρου και του χρόνου, η επιβίωση και η διαιώνισή μας, η αγάπη μας για ταξίδια και περιπέτεια , η κατάκτηση των ονείρων μας και του διαστήματος μέσα στο οποίο όλα τα πράγματα και οι έννοιες βρίσκονται, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η βαθύτερη ανάγκη κατάκτησης και διατήρησης της πληροφορίας, καθώς και ο φόβος απώλειάς της. Αν όλος ο κόσμος είναι μια σύνθεση στο ανθρώπινο μυαλό πακέτων πληροφοριών, ο χαμός και το χάος είναι η απώλεια αυτών των πληροφοριών, όταν ακριβώς χάνεται η τάξη κι επιβάλλεται το χάος. Αν οι ανώτερες λειτουργίες του μυαλού μας εξυπηρετούν στην ανακάλυψη νέων τρόπων επικοινωνίας των ανθρώπων και του κόσμου με το αύριο, τότε η μνήμη μας είναι το μυθικό σεντούκι όπου βρίσκεται το παρελθόν μας, μαζί με όλα τα μυστικά του χώρου και του χρόνου.

:Η Διατήρηση του παρελθόντος και η συνέχεια της ζωής.